Dissertationen zum Thema „Aktivnosti“

U radu je predstavljeno istraživanje vezano za poboljšanje performansi rada velikih nadzorno-upravljačkih sistema poput DMS-a. Ovaj cilj je postignut koordinacijom izvršavanja tokova aktivnosti, što podrazumeva efikasnu raspodelu zadataka na računarske resurse. U te svrhe razvijeni su i testirani različiti algoritmi. Ovakav pristup je obezbedio veći stepen iskorišćenja računarskih resursa, što je rezultiralo boljim performansama.
Thе paper presents an approach how to improve performance of larger scale distributed utility management system such as DMS. This goal is accomplished by using an intelligent workflow management. Workflows are divided into the atomic tasks which are scheduled to computing resources for execution. For these purposes various scheduling algorithms are developed and thoroughly tested. This approach has provided greater utilization of computing resources which further have resulted in better performance.

Imajuci u vidu da je fizicka aktivnost ucenikana casovima fizickog vaspitanja nedovoljna,istraživanje je sprovedeno sa ciljem da se utvrdiod kojih cinilaca najviše zavisi fizicka aktivnostucenika mladeg školskog uzrasta na casufizickog vaspitanja. U istraživanje je biloukljuceno 272 ispitanika (127 decaka, 145devojcica) trecih i cetvrtih razreda iz osnovnihškola sa teritorije grada Užica. Generalni ciljistraživanja, u skladu sa problemom ipredmetom istraživanja, je ispitivanje doprinosapojedinih personalnih, bihejvioralnih isocijalnih faktora fizickoj aktivnosti ucenikamladeg školskog uzrasta na casu fizickogvaspitanja. Dobijeni rezultati pokazuju dafizicka aktivnost roditelja (oceva), ima najvecupredikciju na fizicku aktivnost ucenika mladegškolskog uzrasta na casu fizickog vaspitanja.Zatim po prediktivnosti slede: motoricki status,fizicka aktivnost ucenika u slobodno vreme,morfološke karakteristike, fizicki self-koncept imotivacija.
Bearing in mind that the physical activity ofstudents in physical education classes isinsufficient, research was conducted in order todetermine the factors of which depends mostlyon physical activity of younger school agestudents in the classroom physical education. Thestudy included 272 subjects (127 boys, 145 girls),third and fourth grades of elementary schools inthe town of Uzice. The general aim of theresearch, in accordance with the issue and thesubject of research is to examine thecontributions of individual personal, behavioraland social factors, physical activity pupils ofyounger school age at the time of physicaleducation. The results show that physical activityof parents (fathers), has the highest prediction ofthe physical activity of younger school agestudents in the classroom physical education.Then, after the predictability follow: motorstatus, physical activity of students in his sparetime, morphological characteristics, physical selfconceptand motivation.

Apstrakt je obrađen tehnologijama za optičko prepoznavanje teksta (OCR).Ispitana je antioksidativna aktivnost različito pripremljenih napitaka i fermentativnih tečnosti od čajne gljive, i to prvenstveno praćenjem sposobnosti transformacije i stabilizacije reaktivnih hidroksi-radikala i redukcije stabilnih 1,1-difeniI- 2-pikriIhidraziI (DPPH) radikala. Određeni su i neki od metabolita kombuhe koji deluju kao antioksidanti (vitamini B₂ i C), kao i organske kiseline koje stabilizuju napitak od čajne gljive. Osnovne analitičke tehnike korišćene u radu bile su ESR, HPLC, TLC, spektrofotometrija proizvoda enzimskih reakcija i volumetrija.
Abstract was processed by technology for Optical character recognition (OCR).The antioxidant activity of differently prepared beverages and fermentative liquids of tea fungus was examined, primarily by following of ability for transformation and stabilization of reactive hydroxyl-radicals and reduction of stable 1,1- diphenyl-2-picrylhydrazyl (DPPH) radicals. Some of the metabolites of kombucha that act as antioxidants (vitamins B2 and C) and organic acids that stabilize tea fungus beverage were determined. The primary used analytical techniques were ESR, HPLC, TLC, spectrophotometry of products of enzymatic reactions and voIumetry. 

Predmet istraživanja u disertaciji je analiza uticaja investicija natransformaciju i poslovne aktivnosti preduzeća sa posebnim akcentom naistraživanje performansi primene modela investiranja, a u funkciji efektivnog iefikasnog procesa transformacije preduzeća.Opšti cilj je utvrđivanje performansi investicija, odnosno uticaja investicija natok i efekte transformacije i poslovne aktivnosti preduzeća u Republici Srbiji.Rezultat istraživanja je da su strane direktne investicije u države regiona odzanemarljivog indirektnog značaja za berzu Republike Srbije, a samim tim iza ekonomski rast Republike Srbije.
The subject of research in the dissertation is the analysis of the impact of investmentson transformation and business activities of the company with special emphasis on theresearch of the performance of the application of the investment model, as a functionof effective and efficient process of transformation of the company.The overall objective is to determine the performance of investments, that is, theimpact of investments on the flow and effects of transformation and business activitiesof companies in the Republic of Serbia.The result of the research is that foreign direct investments in the countries of theregion are of negligible indirect importance for the stock exchange of the Republic ofSerbia, and therefore for the economic growth of the Republic of Serbia.

Gos. Univ., Diss.--Sankt-Peterburg, 2005.
Engl. introd. and Engl. summary. - Literatura S. 112 - 127. Sovmestnaja dissertacija meždu Sankt-Peterburgskim Gosudarstvennym Universitetom i Universitetom g. Potsdam.

Merenje inovativnih aktivnosti je važno da bi se moglo upravljati i uspešnije poslovati preduzećem. Mnogi alati su se pojavili na tržištu ali uglavnom svi su posmatrali uspešnost preduzeća isključivo kroz finansijske aspekte. Model koji je uključivao sve aspekte u preduzeću, ne samo finansijsku komponentu i koji se pokazao kao efikasan alat je Balanced Scoredcard (BSC) model. Pojavom ovog modela stvara se sinergija na nivou celog preduzeća, jer pomoću ovog modela moguće je identifikovati strateške indikatore koje preduzeće treba da postigne da bi unapredilo svoje poslovanje. Ovaj rad posmatra trenutnu situaciju po pitanju inovacija i uvođenja inovativnih aktivnosti u poslovanje u preduzećima na teritoriji Republike Srbije, ali i to da li BSC model primenljiv za ocenu i praćenje inovativnih aktivnosti u preduzećima. Modifikovan BSC model uz pažljivo odabrane faktore sa fokusom na inovativne aktivnosti je dobar pomoćni alat za merenje i neprekidno praćenje performansi preduzeća. Primena ovakvih alata u malim i srednjim preduzećima bi unapredila i poboljšala njihovo poslovanje.
Measuring innovative activities is important in order to manage and operate the enterprise more effectively. Many tools appeared on the market, but most of them measured the business success based on financial results. The Balanced Scoredcard (BSC) model, however, included all the aspects of the company, not just a financial component, and it was proven to be an effective tool. The emergence of this model created synergy throughout the company, because this model enabled identification of the strategic indicators that the company should achieve in order to improve its business. This paper shows the current situation regarding to innovation and the introduction of innovative activities in business operations in the territory of the Republic of Serbia, but also explores whether the BSC model is applicable for the evaluation and monitoring of innovative activities in enterprises. A modified BSC model with very carefully selected factors with a focus on innovative activities is a good auxiliary tool for measuring and continuously monitoring the performance of the company. The application of such tools in small and medium-sized enterprises would improve their business.

Disertacija se se bavi analizom mogućnosti brze, efikasnei pouzdane klasterizacije masivnog skupa neuralnihsnimaka na osnovu probabilističkih parametara procenjenihiz obrazaca generisanja akcionih potencijala, tzv."spajkova", na izlazu pojedinih neurona. Neuralnaaktivnost se grubo može podeliti na periode intezivne,umerene i niske aktivnosti. Shodno tome, predložena jegruba dekompozicija neuralne aktivnosti na tri moda kojaodgovaraju navedenim obrascima neuralne aktivnosti, naosnovu dobro poznatog Gilbert-Eliot modela. Modovi sudodatno raščlanjeni na sopstvena stanja na osnovu osobina sukcesivnih spajkova, omogućujući finiji, kompozitniopis neuralne aktivnosti. Za svaki neuron empirijski seprocenjuju probabilistički parametri grube dekompozicije- na osnovu Gilbert-Eliotovog modela i finije dekompozicije- na osnovu sopstvenih stanja modova, obezbeđujućiželjeni skup deskriptora. Dobijeni deskriptorikoriste se kao obeležja nekoliko algoritama klasterizacijenad simuliranim i eksperimentalnim podacima. Za generisanjesimuliranih podataka primenjen je jednostavanmodel za generisanje akcionih potencijala različitihoscilatornih ponašanja pobuđujućih i blokirajućih kortikalnihneurona. Validacija primene probabilističkih parametaraza klasterizaciju rada neurona izvršena je naosnovu estimacije parametera nad generisanim neuralnimodzivima. Eksperimentalni podaci su dobijenisnimanjem kortikografskih signala iz dorzalnog anteriornogcingularanog korteksa i lateralnog prefrontalnogkorteksa korteksa budnih rezus majmuna. U okviru predloženogprotokola evaluacije različitih pristupaklasterizacije testirano je nekoliko metoda. Klasterizacijazasnovana na akumulaciji dokaza iz ansambla particijadobijenih k-means klasterovanjem dala je najstabilnijegrupisanje neuralnih jedinica uz brzu i efikasnu implementaciju.Predložena empirijska karakterizacija može daposluži za identifikaciju korelacije sa spoljašnjim stimulusima,akcijama i ponašanjem životinja u okvirueksperimentalne procedure. Prednosti ovog postupka zaopis neuralne aktivnosti su brza estimacija i mali skupdeskriptora. Računarska efikasnost omogućuje primenunad obimnim, paralelno snimanim neuralnim podacima utoku snimanja ili u periodima od interesa za identifikacijuaktiviranih i povezanih zona pri određenim aktivnostima.
The advances in extracellular neural recording techniquesresult in big data volumes that necessitate fast,reliable, and automatic identification of statisticallysimilar units. This study proposes a single frameworkyielding a compact set of probabilistic descriptors thatcharacterise the firing patterns of a single unit. Probabilisticfeatures are estimated from an inter-spikeintervaltime series, without assumptions about the firing distribution or the stationarity. The first level of proposedfiring patterns decomposition divides the inter-spikeintervals into bursting, moderate and idle firing modes,yielding a coarse feature set. The second level identifiesthe successive bursting spikes, or the spiking acceleration/deceleration in the moderate firing mode, yieldinga refined feature set. The features are estimated fromsimulated data and from experimental recordings fromthe lateral prefrontal cortex in awake, behaving rhesusmonkeys. An effcient and stable partitioning of neuralunits is provided by the ensemble evidence accumulationclustering. The possibility of selecting the number ofclusters and choosing among coarse and refined featuresets provides an opportunity to explore and comparedifferent data partitions. The estimation of features, ifapplied to a single unit, can serve as a tool for the firinganalysis, observing either overall spiking activity or theperiods of interest in trial-to-trial recordings. If applied tomassively parallel recordings, it additionally serves as aninput to the clustering procedure, with the potential tocompare the functional properties of various brainstructures and to link the types of neural cells to theparticular behavioural states.

Steroidna jedinjenja spadaju u grupu supstanci sa širokim spektrom biološkog delovanja i predstavljaju dobru polaznu osnovu za sintezu mnogih derivata sa željenim biološkim potencijalom. Organskim sintezama se došlo do velikog broja steroidnih derivata, od kojih su neki pokazali značajnu biološku aktivnost, kao što je citotoksičnost prema različitim ćelijskim linijama kancera. Karakterizacija novosintetisanih jedinjenja može se izvesti eksperimentalnim i računarskim (in silico) metodama. U ovoj doktorskoj disertaciji predstavljeno je eksperimentalno određivanje lipofilnosti 17α-pikolil i 17(E)-pikoliniliden androstanskih derivata primenom visokopritisne tečne hromatografije na obrnutim fazama, a potom hemometrijska analiza hromatografskog ponašanja (hromatografske lipofilnosti) QSRR pristupom. Hemijska struktura analiziranih derivata opisana je numerički, pomoću izračunatih molekulskih deskriptora. U drugom delu doktorske disertacija predstavljena je QSAR analiza citotoksične aktivnosti 17α-pikolil i 17(E)-pikoliniliden androstanskih derivata prema ćelijama androgen-receptor negativnog kancera prostate (AR-neg. PC-3). Odabir najkvalitetnijih QSRR i QSAR modela obavljen je na osnovu izračunatih statističkih parametara, a njihovo rangiranje izvedeno je primenom metode sume razlika rangova (SRD). Pored regresionih QSRR i QSAR hemometrijskih metoda, primenjene su i klaster analiza i analiza glavnih komponenata sa ciljem utvrđivanja sličnosti ili razlika između analiziranih derivata naosnovu izračunatih molekulskih deskriptora.
Steroidal compounds belong to the group of substances with wide spectrum of biological activity and represent the basic material for synthesis of many derivativeswith preferred biological potential. A grate number of steroidal derivatives have beenobtained through organic syntheses, many of which have demonstrated significantbiological activity, such as cytotoxicity toward various cancer cell lines. Characterization of newly synthesized compounds can be achieved experimentallyand by computational approach (in silico). This doctoral dissertation describesexperimental determination of lipophilicity of 17α-picolyl and 17(E)-picolinylideneandrostane derivatives applying reversed-phase high pressure liquid chromatography followed by quantitative structure-retention relationship (QSRR)chemometric analysis of chromatographic behaviour (chromatographic lipophilicity).Chemical structure of the analyzed derivatives was described numerically by in silicomolecular descriptors. The second part of this dissertation describes quantitativestructure-activity relationship (QSAR) analysis of cytotoxic activity of 17α-picolyl and17(E)-picolinylidene androstane derivatives toward androgen-receptor negativeprostate cancer cell line (AR-neg. PC-3). Selection of the best QSRR and QSARmodels was carried out based on their statistical parameters, and their ranking wasdone by sum of ranking differences (SRD) method. Besides the regression QSRR and QSAR chemometric methods, cluster analysis and principal components analysis were conducted in order to reveal possible similarities and dissimilarities among the studied derivatives on the basis of calculated molecular descriptors.

U radu je istraženo kako čitaoci prihvataju savete na blogovima. Uradu je integrisan model prihvatanja tehnologije (eng. TechnologyAcceptance Model) sa dualnim procesnim modelima informacionoguticaja, a u cilju dobijanja teorijskog modela za prihvatanje saveta. Umodelu je istaknut značaj korisnosti i kredibilnosti saveta kaomedijatora u procesu prihvatanja saveta.Dualni procesni modeli su u radu primenjeni u cilju otkrivanjafaktora koji doprinose korisnosti informacija, u različitompostupku obrade tih informacija. Istraživanje je sprovedeno naSAAS platformi Beeshaper. Primenjena je mešovita metodaistraživanja. Prvo je sproveden intervju na uzorku od 25 blogera oduticaja. Nakon toga je sprovedeno kvantitativno istraživanje sa 356korisnika koji dobijaju savete na blogovima. Istraživanjem je potvrđenpredloženi model.Komunikacija na internetu sve više dobija na značaju u poslednjimgodinama. Rezultati istraživanja predlažu model za razumevanjetransfera znanja na platformi bloga, kroz računarski podržanukomunikaciju.
The paper explores the way readers accept advice on blogs. The paperintegrates the Technology Acceptance Model with dual process informationmodel, in order to obtain a theoretical model for advice adoption. The modelemphasizes the importance of the usefulness and credibility of eWOM as themediators in the process of advice adoption.Dual process models are applied in the paper to identify the factors thatcontribute the usefulness of information, in a different process of elaborationof these information. The research was conducted on the SAAS platformBeashaper. A mixed method of research was conducted. The first part of thereseach was an interview with the sample of 25 influencers. After qualitativepart of the study, a quantitative survey was conducted on the sample of 356users who adopted blog advice. The study confirmed the proposed model.Communication on the Internet is gaining significance in the recent years.This research suggest a model for understanding knowledge transfer on theblog platform, through computer-based communication.

Predmet doktorske disertacije je utvrđivanje stanja glasa budućih eltinih vokalnih profesionalaca (studenata glume), upoređivanje sa stanjem glasa studenata nevokalnihzanimanja, utvrđivanje metodičkih postupaka za razvoj glasa, kao i utvrđivanje uticaja glasovnih vežbi primenom "WIC" tehnike na stanje glasa kod ispitanika kojima je potvrđen vokalni poremećaj.
This PhD thesis aims to establish the state of voice in future elite vocal professionals (drama students), to compare it with the state of voice in students of non-vocal professions, to determine the methodic procedures for the voice development, as well as to ascertain the effects of vocal exercises by application of “WIC” technique on the state of voice in respondents who were found to suffer from the vocal disorder.

Predmet istraživanja  disertacije  je  prikaz  koncepata  elektronskog učenja,  opis  potrebe,  motivacije  i  metodologije  za  obradu  i  konverziju postojećih  tradicionalnih  nastavnih  materijala,  bez  obzira  na  fizički  oblik  i sadržaj,  u  savremene  i  aktuelne  elektronske  didaktičke  objekte  (learning objects).  Ideja je da  oni  budu kreirani tako da mogu  biti  korišćeni,  ako  je moguće i više puta, u sistemima za podršku elektronskom učenju. Drugi osnovni predmet istraživanja je opis, definisanje  i praktična provera metodologije  za razvoj saradničkih i komunikacionih veština  studenata. Pri prelazu iz učionice u oblast elektronskog učenja  one se  zamenjuju elektronskim aktivnostima,  standardnim  i uobičajenim  delom  sistema za elektronsko  učenje.  Analizirana  je  primena klasičnih aktivnosti  Web  2.0 tehnologije: foruma, chat-sistema, Wiki i blog tehnologije,  kao i metodologije za on-line zadavanje, rešavanje, pregledanje  i ocenjivanje individualnih i timskih zadataka.Konačno,  data  je  sistematizacija  metodologija  upotrebe  elektronskih  nastavnih materijala i načini opisivanja meta-modelom. Prikazani su neki od postojećih alata za upotrebu u elektronskom učenju, a  predložen  je  model i potencijalno korisni alati  za  automatizaciju  procesa  konverzije  nastavnih  materijala  koji  bi olakšali korišćenje u sistemima za podršku elektronskom učenju.
The research topic involves description of eLearning concepts, depiction of need, motivation and methodology for processing and conversion of existing traditional teaching materials, regardless of their physical form and content, into contemporary and up-to-date electronic teaching material, learning objects. The idea is that these learning objects are created  in such a way that they can be used, if possible also reused, in some of the learning management systems.The other primary research topic is the description, definition and practical testing of methodologies for the development of collaborative and communicative skills with students. Those skills are,  as a part of the transfer from the classroom to  the field of eLearning, substituted with electronic activities which are the standard and usual part of learning management systems. Within the thesis, application of typical activities of so-called Web 2.0 technologies: forums, chat-systems, Wiki and blog technology, but also methodologies for on-line assigning, solving, audit, and assessment of  individual and team assignments.Finally,  systematization of various methodologies of digital teaching material use is presented, together with the methods of their depiction by meta-model. Examples of  currently existing tools  available for eLearning are presented and a model is suggested, together with  the  potentially useful tools that might help in automatization  of a process of  conversion of teaching materials and their use in learning management systems. 

Cilj istraživanja doktorske disertacije je bio da se ukonitnuitetu ispita sadržaj ukupnih fenola, fenolnih kiselina ianitoksidativna aktivnost (antiradikalska aktivnost na DPPH ihidroksil radikale) u toku proizvodnje slada i piva (u ječmu,namočenom ječmu, zelenom sladu, sladu, sladovini, ohmeljenojsladovini, sladovini tokom fermentacija, mladom pivu i pivu)proizvedenih od tri priznate sorte pivskog ječma: NS 525, NS565 i NS 583.Sadržaj ukupnih fenola u uzorcima ječma je bio: NS 525 -0,76; NS 565 - 0,75 i NS 583 - 0,70 mg GAE/g suve materije.Sadržaj ukupnih fenola u svim proizvednim sladovima (0,96;0,94 i 0,91 mg GAE/g suve materije za NS 525; NS 565 i NS583) je bio viši od sadržaja u ječmu. Sorta NS 525 je imalanajviši sadržaj ukupnih fenola tokom svih faza sladovanja, doksu sorte NS 565 i NS 583 imale niže sadržaje ukupnih fenola.Najniži sadržaj ukupnih fenola imala je sorta NS 583.U svim ispitivanim sortama ječma ferulna, p-kumarinska ivanilinska kiselina su bile dominantne u uzorcima ječma,tokom sladovanja i u proizvedenom sladu.Sadržaj ukupnih fenolnih kiselina u ječmu je iznosio za sortuNS 525 - 200,98; NS 565 - 184,10 i za NS 583 – 177,27 μg/g suvematerije. Sadržaj ukupnih fenolnih kiselina je rastao kod svihispitivanih sorti tokom močenja i dostigao maksimum u tokuprvog dana klijanja za NS 525 – 548,31; NS 565 – 518,65 i NS583 – 517,17 μg/g suve materije. Dobijeni rezultati su pokazalida je proces sladovanja imao značajan uticaj na sadržajpojedinačnih i ukupnih fenolnih kiselina.Sorta NS 525 je imala najvišu antiradikalsku aktivnost naDPPH radikale (EC50 za NS 525 - 0,658; NS 565 - 0,667 i NS583 - 0,758 mg/ml) što pokazuje da sorta ječma ima uticaja naantiradikalsku aktivnost na DPPH radikale. Za ispitivane sorteječma, antiradikalska aktivnost na DPPH radikale se povisilaznačajno tokom močenja. U proizvedenim sladovimaantiradikalska aktivnost na DPPH radikale bila je viša nego uječmu. Trend porasta i smanjenja antiradikalske aktivnosti naDPPH radikale tokom sladovanja je bio isti za sve ispitivanesorte ječma.Antiradikalska aktivnost na hidroksil radikale, izražena kaoEC50 vrednost, u ispitivanim sortama ječma je iznosila: NS 525– 0,352; NS 565 – 0,385 i NS 583 – 0,455 mg/ml. Može sezaključiti da je sorta NS 525 imala najvišu antiradikalskuaktivnost na hidroksil radikale. Antiradikalska aktivnost nahidroksil radikale se znatno povisila tokom močenja. Uproizvedenom sladu je antiradikalska aktivnost na hidroksilradikale bila viša nego u ječmu. Trend porasta i smanjenjaantiradikalske aktivnosti na hidroksil radikale tokomsladovanja je bio isti za sve ispitivane sorte ječma.Sorta NS 525 je imala najviši sadržaj ukupnih fenola kao inajvišu antioksidativnu aktivnost tj. DPPH i hidroksilantiradikalsku aktivnost. Ovi rezultati pokazuju da sortaječma može da utiče na antiradikalske osobine slada. Sorta NS525 je imala najviši sadržaj ukupnih fenola, ukupnih fenolnihkiselina i najvišu antiradikalsku aktivnost na DPPH i hidroksilradikale u toku sladovanja.U svim proizvedenim sladovinama, ohmeljenim sladovinama ipivima, ferulna, p-kumarinska, vanilinska i sinapinska kiselinasu imale najviše sadržaje. Sadržaj svih ispitivanih fenolnihkiselina je povišen nakon hmeljenja. Najviši ukupni sadržajfenolnih kiselina je odreñen u ohmeljenim sladovinama (NS525 - 461,41, NS 565 - 426,22 i NS 583 - 423,56 μg/100ml).Sadržaj ukupnih fenolnih kiselina je u svim proizvedenimpivima bio niži u odnosu na odgovarajuće ohmeljene sladovine.U sladovini proizvedenoj iz slada NS 525 je odreñena najvišaantiradikalska aktivnost na DPPH i hidroksil radikale štoukazuje da antiradikalska aktivnosti komponenti slada imauticaja na antiradikalsku aktivnost proizvedene sladovine. Uispitivanim sladovinama, nakon hmeljenja se znatno povisilaantiradikalska aktivnost na DPPH i hidroksil radikale.Antiradikalska aktivnost na DPPH i hidroksil radikale sesmanjila tokom glavne i naknadne fermentacije.U sladovini proizvedenoj od slada NS 525 sa najvišimsadržajem ukupnih fenola i ukupnih fenolnih kiselinaodreñena je najviša antiradikalska aktivnost na DPPH ihidroksil radikale. Tokom proizvodnje piva sadržaj ukupnihfenola se blago smanjio, što ukazuje da je proces proizvodnjeimao uticaja na njihov sadržaj. Trend smanjenjaantiradikalske aktivnosti na DPPH i hidroksil radikaleodgovara smanjenju sadržaja ukupnih fenola i ukupnihfenolnih kiselina tokom procesa proizvodnje piva.Primenjena GC-MS metoda za odreñivanje sadržaja fenolnihkiselina tokom procesa proizvodnje slada i piva se pokazalakao osetljiva, specifična i dobre ponovljivosti. Može seprimeniti za odreñivanje sadržaja fenolnih kiselina u ječmu,namočenom ječmu, zelenom sladu, sladu, sladovini, ohmeljenojsladovini, tokom fermentacije i u pivu.Sadržaj ukupnih fenola, fenolnih kiselina i antioksidativnaaktivnost slada, koji se koristi za proizvodnju piva, imajuznačajan uticaj na antioksidativnu aktivnost piva.Razumevanje promena sadržaja fenolnih kiselina iantioksidativne aktivnosti tokom proizvodnje slada i piva moženam pružiti vredne informacije o zaštiti endogenihantioksidanata u proizvodnji piva. Na taj način mogu seproizvoditi piva sa višom antioksidativnom aktivnošću i prematome i povišenom otpornošću prema lipidnoj oksidaciji istarenju piva.
Studies carried out in the frame of the doctorial thesisaimed at continuous determination of the content oftotal phenolics, phenolic acids and antioxidant activity(antiradical activity on DPPH and hydroxyl radicals)during malt and beer production (in barley, steepedbarley, green malt, malt, wort, hopped wort,fermenting wort, green beer, and beer) produced fromthree accepted brewer’s barley varieties: NS 525, NS565, and NS 583.The total phenolics content in the barley samples was0.76 for NS 525, 0.75 for NS 565 and 0.70 mg GAE/gdry matter (d.m.) for NS 583. Higher content of totalphenolics was determined in the malt samples incomparison with the barley samples: (0.96, 0.94, and0.91 mg GAE/g d.m. for NS 525, NS 565, and NS 583,respectively). Variety NS 525 was the highest in totalphenolics content during all stages of malting whencompared to the other varieties. The lowest content oftotal phenolics was found in the variety NS 583.In all examined samples, ferulic, p-coumaric andvanillic acid dominated in the barley samples, duringmalting and in the produced malts.Content of total phenolic acids in the barley sampleswas 200.98 for NS 525, 184.10 for NS 565 and 177.27mg/g d.m. for NS 583. During steeping, the content oftotal phenolic acids increased for all samples reachingthe maximum at the first day of germination (NS 525 –548.31; NS 565 – 518.65, and NS 583 – 517.17 μg/gd.m.). The obtained results revealed that the maltingprocess had significant impact on the content of totaland individual phenolic acids.Variety NS 525 showed the highest antiradical activityon DPPH radicals (EC50 for NS 525 was 0.658, for NS565 0.667, and for NS 583 0.758 mg/ml) indicating thatbarley variety influences the antiradical activity onDPPH radicals. Antiradical activity on DPPH radicalssignificantly increased during steeping for allinvestigated barley varieties. Higher antiradicalactivity on DPPH radicals was determined inproduced malts when compared to correspondingbarley varieties. Similar increasing and decreasingtrends in the antiradical activity on DPPH radicalsduring malting were observed in all investigatedbarley varieties.The antiradical activity on hydroxyl radicals,expressed as EC50 value, in investigated barleyvarieties, was: 0.325 for NS 525, 0.385 for NS 565, and0.455 mg/ml for NS 583. It can be concluded thatbarley variety NS 525 showed the highest antiradicalactivity on hydroxyl radicals. The antiradical activityon hydroxyl radicals significantly increased duringsteeping. Higher antiradical activity on hydroxylradicals was determined in produced malts whencompared to corresponding barley varieties. Similarincreasing and decreasing trends in the antiradicalactivity on hydroxyl radicals during malting wereobserved in all investigated samples.Variety NS 525 had the highest content of totalphenolics and exhibited the highest antioxidantactivity that is antiradical activity on DPPH andhydroxyl radicals. These results suggest that varietycan influence the malt antiradical properties. VarietyNS 525 was the highest in total phenolics content, totalphenolic acids content and antiradical activity onDPPH and hydroxyl radicals during malting.The highest contents of ferulic, p-coumaric, vanillic,and sinapic acids were determined in all wort, hoppedwort and beer samples. Increased contents of allphenolic acids were observed after hopping. Thehighest content of total phenolic acids was determinedin the hopped worts (461.41 for NS 525, 426.22 for NS565, and 423.56 μg/100 ml for NS 583. The beerscontained less total phenolic acids when compared tothe corresponding hopped worts.Wort produced from NS 525 malt showed the highestantiradical activity on DPPH and hydroxyl radicalswhich indicates that the antiradical activity of maltcomponents affects the antiradical activity in producedwort. After hopping, antiradical activity on DPPH andhydroxyl radicals significantly increased in all worts.The antiradical activity on DPPH and hydroxylradicals decreased during primary and secondaryfermentation.Wort produced from NS 525 malt contained thehighest total phenolic content, total phenolic acidscontent and showed the highest antiradical activity onDPPH and hydroxyl radicals. During beer production,content of total phenolic compounds slightly decreasedwhich indicates that production process had aninfluence on their content. Similar decreasing trendsbetween the antiradical activity on DPPH andhydroxyl radicals and the contents of total phenolicsand total phenolic acids during beer production wereobserved.The applied GC-MS method for determination ofphenolic acids contents during malt and beerproduction was sensitive, specific and had goodrepeatability. It can be used for determination ofphenolic acids content in barley, steeped barley, greenmalt, malt, wort, hopped wort, during fermentationand in beer.The content of total phenolics, phenolic acids andantioxidant activity of malt used for beer productionhave significant influence on the beer antioxidantactivity. Understanding how the phenolic acids andantioxidant activity change during malt and beerproduction can provide valuable information aboutthe protection of endogenous antioxidants in beerproduction. In this way, the production of beer withenhanced antioxidant activity is possible and thereforehigher resistance to lipid oxidation and longer shelflifecould be introduced.

Ispitivanu grupu činilo je 1247 ispitanika sa povredama prednje ukrštene veze kolena koji su operativno lečeni u periodu 2012.-2017. godina na Klinici za ortopedsku hirurgiju i traumatologiju Kliničkog centra Vojvodine. Ciljevi istraživanja bili su utvrđivanje uticaja nivoa sportske aktivnosti i mehanizama povređivanja na nastanak povreda prednje ukrštene veze kolena, zatim uticaj spoljašnjih faktora rizika (vrsta sporta, rang takmičenja, vrsta podloge, trening ili utakmica, period treninga) na nastanak povreda prednje ukrštene veze kolena, odnosno uticaj unutrašnjih faktora rizika (pol, starost, BMI) na nastanak povreda ove strukture kolena. Od ukupnog broja ispitanika njih 517 (41,5%) su činili aktivni sportisti, a 730 (58,5%) rekreativci. Značajnu većinu u posmatranom uzorku su činili muškarci (82,6%), osobe starosti od 16 do 25 godina (62,6%) i normalno uhranjenje osobe (62%). Do povrede prednje ukrštene veze došlo je kod njih 504 (40,5%) prilikom aktivnog bavljenja sportom, dok su se povrede prilikom rekreativnog bavljenja sportom dogodile kod 741 ispitanika (59,5%). Među aktivnim sportistima, više od dve trećine se takmičilo na internacionalnom ili republičkom nivou, odnosno u najvišim rangovima takmičenja. Kontaktnim kolektivnim sportovima (fudbal, košarka i rukomet) bavilo se 77,9% ispitanika. Nekontaktnim sportovima kao što su odbojka, borilački sportovi i skijanje bavilo se 22,1% ispitanika, pri čemu je najveći broj povreda nastao prilikom igranja fudbala (51,3%). Statistički značajno više povreda (i prilikom aktivnog i prilikom rekreativnog bavljenja sportom) je nastalo bez direktnog kontakta (nekontaktne povrede koje su činile 78,7% povreda), pri čemu je najveći broj povreda nastao usled promene pravca i ritma kretanja. Kod aktivnih sportista najviše povreda dogodilo se na utakmicama (73,8%), slede povrede na treningu (24,1%), dok se na rekreaciji povredilo svega 2,1% ispitanika. Značajno više povreda dogodilo se na sredini bavljenja sportskom aktivnošću (47,4%) u odnosu na povrede na zagrevanju, početku, odnosno kraju sportske aktivnosti. Povrede su značajno češće nastajale na travi (42%) i parketu (28%), nego na drugim vrstama podloge. Najveći broj ispitanika povredio se noseći patike prilikom bavljenja sportskom aktivnošću. Postoje značajne razlike u kontekstu povređivanja u zavisnosti od pola ispitanika. Žene su u značajno većem procentu povređivane prikom aktivnog bavljenja sportom, dok su se muškarci češće povređivali na rekreaciji. Žene su se najčešće povređivale na rukometu, muškarci na fudbalu. U odnosu na muškarce, kod žena su povrede znatno ređe nastajale prilikom direktnog kontakta, a kad je u pitanju mesto povređivanja, žene su se češće nego muškarci povređivale na treningu. Preko 50% žena je povređeno na parketu, dok se najveći broj muškaraca povredio na travi. Ispitanici sa prekomernom telesnom masom značajno češće su se povređivali prilikom rekreacije, dok su se normalno uhranjeni češće povređivali prilikom aktivnog bavljenja sportom. Faktori rizika za nastanak povreda prednje ukrštene veze su brojni i specifični, odnosno da za svaku populacionu kategoriju postoje rizici, ali se uočava da su u svim sportovima, na svim podlogama i kod svih ispitanika povrede najčešće nastajale nekontaknim mehanizmom povređivanja. Formiranjem registra povređenih omogućilo bi se bolje razumevanje faktora rizika i njihovog međusobnog uticaja, kao i definisanje profila osoba pod najvećim rizikom za nastanak povrede prednje ukršene veze kolena. Na taj način obezbedile bi se potrebne informacije za planiranje preventivnih programa usmerenih na smanjenje rizika od povređivanja i omogućilo bi se sprovođenje odgovarajućih mera selektivne prevencije.
The study group consisted of 1247 respondents with anterior cruciate ligament injuries who were surgically treated in the period 2012-2017. at the Clinic for Orthopedic Surgery and Traumatology of the Clinical Center of Vojvodina. The objectives of the study were to determine the impact of sports activity levels and injury mechanisms on the occurrence of anterior cruciate ligament injuries, then the impact of external risk factors (type of sport, competition rank, type of surface, training or match, training period) on the occurrence of anterior cruciate ligament injuries and the influence of internal risk factors (gender, age, BMI) on the occurrence of injuries of this knee structure. Out of the total number of respondents 517 (41.5%) were active athletes, and 730 (58.5%) were recreational athletes. A significant majority in the observed group were men (82.6%), persons aged 16 to 25 years (62.6%) and normal BMI respondents (62%). Anterior cruciate ligament injury occurred in 504 of them (40.5%) during active sports, while injuries during recreational sports occurred in 741 respondents (59.5%). Among active athletes, more than two thirds competed at the international or national level- in the highest ranks of the competition. Contact collective sports (football, basketball and handball) were practiced by 77.9% of respondents. 22.1% of respondents practiced non-contact sports such as volleyball, martial arts sports and skiing. The largest number of injuries occurring while playing football (51.3%). Statistically significantly more injuries (both during active and recreational sports) occurred without direct contact (noncontact injuries-78,7% of total injuries number), with the largest number of injuries caused by changes in the direction and rhythm of movement. Among active athletes, most injuries occurred in matches (73.8%), followed by injuries in training (24.1%), while only 2.1% of respondents were injured in recreation. Significantly more injuries occurred in the middle of engaging in sports activity (47.4%) compared to injuries during the warm-up, beginning and end of sports activity. Injuries occurred significantly more often on grass (42%) and floor (28%) than on other types of surfaces. Most of the respondents were injured wearing sneakers while doing sports. There are significant differences in the context of injury depending on the gender of the respondents. A significantly higher percentage of women were injured during active sports, while men were more often injured during recreational sport activities. Women were most often injured in handball, men in football. Compared to men, injuries were much less common in women during direct contact, and when it comes to the place of injury, women were injured more often than men during training acitivities. Over 50% of women were injured on the floor, while the largest number of men were injured on the grass. Subjects with overweight were significantly more likely to be injured during recreational sport acitivites, while those with normal BMI were more likely to be injured during active sports. Risk factors for anterior cruciate ligament injuries are numerous and specific and there are risks for each population category, but it is noticed that in all sports, on all surfaces and in all subjects, injuries were most often caused by a noncontact injury mechanism. The formation of a Register of injuries would enable a better understanding of risk factors and their mutual influence, as well as the definition of the profile of persons at greatest risk for the occurrence of an anterior cruciate ligament injury. This would provide the necessary information for planning prevention programs aimed at reducing the risk of injury and would enable the implementation of appropriate selective prevention measures.

U ovoj doktorskoj disertaciji ispitan je hemijski sastav i biološke aktivnostiekstrakata deset  samoniklih  taksona roda  Allium  sect.  Codonoprasum:  A. carinatum subsp. pulchellum,  A. carinatum  subsp. carinatum,  A. fuscum  var. gracile,  A. fuscum  var. fuscum,  A. flavum subsp. flavum,  A. melanantherum,  A. paniculatum  subsp.  marginatum, A. pallens  subsp. tenuiflorum,  A. oleraceum  i  A. rhodopeum, sakupljenih na  27 lokaliteta u Srbiji. Cilj rada bio je da se dobiju podaci o sadržaju biološki aktivnih jedinjenja u ovim, do sada veoma malo ispitanim vrstama roda  Allium, i utvrdi njihova potencijalna lekovita vrednost.Analiza hemijskog sastava obuhvatila je: analizu volatilnih komponenti svežih lukovica primenom headspace GC-MS tehnike, kvalitativnu analizu metanolnih  ekstrakata primenom tečnohromatografskih metoda (LC-DAD-MS i LC-MS-MS),  kvantitativnu analizu odabranih fenolnih jedinjenja LC-MS-MS tehnikom,  određivanje sadržaja ukupnih  monomernih  antocijana  i određivanje aktivnosti aliinaze. Ispitivanja bioloških aktivnosti ekstrakata obuhvatila su: određivanje antioksidantne, antiinflamatorne, antimikrobne, antimutagene i genotoksične aktivnosti, kao i ispitivanje uticaja na rast zdravih i tumorskih ćelija i sposobnosti indukcije ćelijske smrti. Sumiranjem dobijenih rezultata može se zaključiti da ispitivani predstavnici roda Allium  sect.  Codonoprasum  predstavljaju bogate izvore biološki aktivnih jedinjenja sa širokim spektrom bioloških aktivnosti. Sa hemotaksonomskog aspekta značajno je da se dimetil-disulfid  izdvaja kao  najdominantnija  i često jedina  isparljiva komponenta, da ekstrakti većine vrsta  sadrže veliku količinu flavonoida (prvenstveno derivata kvercetina), da se vrste  A. pallens  i  A. oleraceum  izdvajaju od ostalih po tome što ne sadrže rutin  a sadrže  hiperozid,  da je vrsta  A. rhodopeum  siromašna fenolnim jedinjenjima i da su sve vrste, osim vrste  A.  flavum, bogate antocijanima. Aktivnost aliinaze je visoka u svim ispitivanim vrstama. Većina ispitivanih ekstrakata, izuzev ekstrakata vrsta  A. carinatum i A. melanantherum, pokazala je izraženu antioksidantnu aktivnost, dok su ekstrakti vrsta A. flavum, A. rhodopeum, A. oleraceum i A. paniculatum snažni antiinflamatorni agensi. Ekstrakti ispitivanih predstavnika sect.  Codonoprasum nisu pokazali antimikrobnu i antimutagenu aktivnost. Takođe, ovi ekstrakti nisu ispoljili genotoksični efekat na ćelije zdravog tkiva (izuzev slabog genotoksičnog efekta ekstrakta nadzemnih delova  A. flavum), što ukazuje na bezbednost upotrebe vrsta sect. Codonoprasum  kao hrane ili u obliku lekova. Ekstrakti celih biljaka A. paniculatum i A. rhodopeum, kao i ekstrakt nadzemnih delova  A. melanantherum  pokazali su snažnu antiproliferativnu aktivnost sa povoljnim ne-tumor/tumor koeficijentima i indukovali apoptozu u tumorskim ćelijama, iz čega se može zaključiti da imaju visok potencijal primene u antitumorskoj terapiji. 
In the present doctoral thesis the chemical composition and biological activities  of 10 wild growing taxa of genus  Allium  sect. Codonoprasum  (A. carinatum  subsp. pulchellum,  A. carinatum  subsp.  carinatum,  A. fuscum  var.  gracile,  A. fuscum  var. fuscum,  A. flavum  subsp.  flavum,  A. melanantherum,  A. oleraceum,  A. paniculatumsubsp. marginatum, A. pallens subsp. tenuiflorum and A. rhodopeum) were investigated. The samples were  collected from 27 locations in Serbia. The aim of the study was to obtain data on the content of biologically active compounds in extracts of  these unexplored species of the genus Allium and to determine their potential medicinal value.Phytochemical caracterisation included: headspace GC-MS analysis of fresh bulb volatiles, LC-DAD-MS and LC-MS-MS qualitative analysis of methanol extracts, LC-MS-MS quantitative analysis of 44 selected phenolic compounds in methanol extracts, determination of total monomeric anthocyanins content and alliinase activity. In order to assess the biological potential of methanol extracts, the antioxidant, anti-inflammatory, antimicrobial, antimutagenic, genotoxic and antiproliferative activities of  the extracts were studied.Summing up all the results obtained, it can be concluded that species of genus Allium  sect.  Codonoprasum  are rich sources of biologically active compounds with a broad spectrum of biological activities. Dimethyl disulfide is the most dominant and often the only volatile component of most species, which is significant from chemotaxonomic point of view. The methanol extracts of investigated species contain high levels of flavonoids (primarily quercetin derivatives). Specificity of  A. pallens  and A.  oleraceum  extracts is that they do not contain rutin, but contain hyperoside, while small quantity of phenolic compounds  is characteristic for  A. rhodopeum  extract. All investigated species, except of A. flavum, are rich in anthocyanins. Alliinase activity was high in  all examined species. Most of the extracts, except  A. carinatum  and  A. melanantherum  extracts, express considerable antioxidant activity,  while extracts of  A. flavum,  A. rhodopeum,  A. paniculatum  and  A. oleraceum  are potent anti-inflammatory agents. The investigated  Allium  extracts did not show antimicrobial and antimutagenic activity. Also, the extracts did not express genotoxic effect on healthy tissue cells (except the weak genotoxic effects of aerial parts extract of  A. flavum), indicating that the use  of these species as a food or as a drug is safe. Whole plant extracts of  A. paniculatum  and  A. rhodopeum, as well as aerial parts extract of  A. melanantherum showed strong antiproliferative activity (with a favorable  non-tumor/tumor ratios) and induced apoptosis in tumor cells, suggesting that these plants have a high potential for application in antitumor therapy.

U ovoj doktorskoj disertaciji  razvijen  je fluorescentni test u kvascu za identifikaciju potencijalnih prirodnih ili sintetičkih liganada  ERα, ERβ ili AR i kvantifikaciju  njihovog  afiniteta  vezivanja sa mogućnošću testiranja čitavih biblioteka modifikovanih steroida i ksenoestrogena. Takođe, opisana  je primena optimizovanog biosenzora  za  procenu  estrogenog  potencijala sintetskih steroida i odabranih biljnih ekstrakata bogatih jedinjenjima fitoestrogenih osobina. U cilju potpunijeg sagledavanja mehanizma  delovanja  odabranih  modifikovanih  steroida  ispitana  je  njihova antiproliferativna aktivnost prema ćelijskim  linijama estrogen receptor pozitivnog kancera dojke  (MCF-7) i kancera prostate (PC-3), dok su  in silico metodom molekularnog  dokinga  predviđene  energije  i  geometrije  vezivanja  ovih  jedinjenja za ligand-vezujuće  domene  ERα i ERβ. Drugi deo ovog rada obuhvata razvoj testa za  ispitivanje aktivnosti humanog enzima aromataze,  heterologno eksprimiranog u ćelijama  kvasca  Saccharomyces cerevisiae  i/ili  bakterija Escherichia coli, u prisustvu  ili  odsustvu  inhibitora.  Interakcije modifikovanih  steroida, odabranih na osnovu strukture,  sa  aromatazom  ispitane  su  osetljivim spektroskopskim metodama, praćenjem promene spinskog stanja Fe iz hem grupe ili promene fluorescencije ostatka  triptofana  iz  aktivnog  centra usled konformacione  promene  proteina, izazvane interakcijom sa ligandom. Razvijeni in vitro testovi bez upotrebe radioaktivnih izotopa su, osim  visoke efikasnosti  i  bezbednosti  po  korisnika  i  okolinu, pokazali  specifičnost  i  ekonomičnost  u preliminarnom  skriningu  liganada  steroidnih receptora  i inhibitora aromataze. Jedinjenja  kod kojih je detektovana  značajna biološka aktivnost mogu potencijalno poslužiti kao osnova za razvoj terapeutika u lečenju hormon-zavisnih bolesti i stanja, koja danas predstavljaju globalni zdravstveni problem.
In  this  doctoral  dissertation,  a  fluorescent  assay  in  yeast  was  developed  for  identification  of  potential  natural or synthetic ligands of ERα, ERβ or AR andquantification  of  their  binding  affinity,  as  well  asevaluation  of  the  estrogenic  potential  of  synthetic steroids  and  selected  plant  extracts  rich  in phytoestrogen  content.  The  assay  could  be  used  to  screen  libraries  of  modified  steroids  and xenoestrogens.  In  order  to  better  understand  the biomedical  potential  of  selected  modified  steroids, results  were  compared  to  antiproliferative  activity against  estrogen  receptor  positive  breast  cancer (MCF-7)  and  prostate  cancer  (PC-3)  cell  lines. Binding  energies  and  the  geometry  of  binding  of these  compounds  for  ERα  and  ERβ  ligand  binding domains  were  predicted  in  silico  by  molecular  docking  methods.  The  second  part  of  this  study includes development  of  an  assay  for  study  of  aromatase  activity  in  the  presence  or  absence  of inhibitors  by  heterologous  expression  of  human aromatase  in  Saccharomyces  cerevisiae  and/or Escherichia  coli  cells,  as  model-organisms. Furthermore, interactions between modified steroids, selected  according  to  their  structure,  and  aromatase were  tested  using  sensitive  spectroscopic  methods based on ligand-induced changes  in  the  spin state of Fe  from  the  heme  group  or  changes  in  the fluorescence  of  a  tryptophan  residue  in  the  active site.  The  non-radioactive  in  vitro  assays  developed  here, besides high efficiency, user and environmental safety,  also  have  greater  specificity  and  are  more cost-effective  for  preliminary  screening  of  steroid receptor  ligands  and  aromatase  inhibitors. Additionally,  compounds  identified  to  express significant biological activity can serve as a basis for the  development  of  potential  therapeutics  in  the treatment  of  hormone-dependent  diseases  and conditions, a global health issue today.

Promocija je termin koji označava sve oblike složenog komuniciranja preduzeća – pružaoca usluga sa realnim i potencijalnim potrošačima, sa dobavljačima, sa poveriocima, sa zaposlenima, sa lokalnom samoupravom i širom društvenom zajednicom. Promocija se u svom strateškom delovanju oslanja na sledeće instrumente (alate): propagandu, ličnu prodaju, unapređenje prodaje, odnose s javnošću (PR) i publicitet, sponzorstvo, direktni marketing i promociju „od usta do usta“ (word-ofmouth). Propaganda spada u jedan od najstarijih i najmasovnijih promotivnih alata, široko zastupljen u turističkoj delatnosti jer igra veliku ulogu u približavanju turističke ponude (posebno njenih neopipljivih elemenata) potencijalnim potrošačima. Propaganda u turizmu za sprovođenje svojih ciljeva i zadataka koristi široku paletu propagandnih sredstava: grafička, oglasna, projekciona, prostorno-plastična, interaktivna sredstva. Prema izvršenom istraživanju u našoj zemlji usmenoj promociji „od usta do usta“ se još uvek najviše veruje i za njom najčešće poseže kada se radi o dobijanju validnih informacija o putovanju na neku destinaciju. Istraživanjem je utvrđeno da su u grupi grafičkih sredstava najznačajnija kombinovana sredstva i prospekti, zahvaljujući svojoj dostupnosti, iscrpnosti podacima i kompleksnosti. U grafičkim sredstvima propagande pažnju turističke publike najviše plene fotografije i to fotografije u punom koloru, čiji pravilno odabrani motivi prenose jasnu, celovitu i istinitu poruku čime se smanjuje potreba za tekstom i štedi na obimu ovih sredstava. Geografske karte i skice su od velikog značaja u lakšem geografskom određenju nekog mesta ili lokaliteta. Veliki deo turističke populacije (> 60%) poklanja pažnju i koristi karte iz propagandnih sredstava. Stoga marketari treba da obrate pažnju pri njihovom planiranju i izradi kako bi se ukupna upotrebna vrednost propagandnih sredstava povećala, a turistima prostor učinio pregledniji i jasniji za snalaženje. Osim štampanih sredstava, mediji koji se ističu po svom značaju u informisanju i animiranju turista su neprikosnovena televizija, gde su skoro podjednako značajni svi oblici propagande (reportaže, turistički film, oglasi) i Internet koji predstavlja iznenađenje u dobijenim rezultatima, jer se pretpostavlja da je on još uvek u maloj upotrebi u našoj zemlji. Zadaci i karakter turističke propagande zahtevaju odgovarajući kvalitet sredstava i oblika njenog delovanja. Kvalitet je bitan preduslov ako se ima u vidu sve jača konkurencija na turističkom tržištu i činjenica da je propaganda značajan činilac turističkog razvoja. Šta čini kvalitet sredstava turističke propagande? Na ovo pitanje teško je definisati konačan odgovor, jer su to elementi koje praksa neprekidno menja, usavršava, vizuelno unapređuje. Ipak, neki elementi se mogu meriti, njihove vrednosti kvantificirati i, na kraju, izvesti ocena kvaliteta koja će činiti sastavni element u planiranju budućih propagandnih kampanja i akcija.
Promotion is the term denoting all the ways of complex communication between a company that provides services and real and potential customers, providers, creditors, the employed, local self-government, and with wider social community. In its strategic actions, promotion relies on the following tools: advertising, personal selling, sales promotion, public relations and publicity, sponsorship, direct and database marketing, word-of-mouth marketing. Propaganda is one of the oldest and large-scale promotion tools, widespread in tourist activities because it plays a big role in presenting tourist offer (especially its impalpable elements) to potential customers. Propaganda utilizes wide range of propaganda tools while implementing its aims and tasks: graphic, advertisement tools, projection, space-plastic, and interactive tools. According to the poll conducted in our country, people still rely the most on word-of-mouth promotion, and use it most often when they try to acquire valid information about traveling to a certain destination. The poll established that combined tools and prospects are the most significant in the graphic group of tools because of their availability, abundance of information, and complexity. Among propaganda graphic tools, tourists are most attracted by photographs i.e., full-color photographs with motives that were chosen properly to convey comprehensible, detailed, and true message. Thus, there is less need for text and this economizes on the volume of those tools. Geographic maps and sketches are also of great importance in determining geographical coordinates of a place or locality. Huge percentage of tourists (around 60%) pays attention and uses maps from propaganda tools. Thus, the map-makers should pay good attention when drawing them because that would increase total serviceable value of propaganda tools, and tourists would have a good layout of the area and it would not be hard to find the way. Besides the printed tools, TV and Internet are media tools that are prominent in their importance in informing and animating tourists. With TV, almost all forms of propaganda are equally important: reports, tourist films, advertisements, while Internet was a surprise according to the results because it is still assumed that it is not so wide-spread in our country. Tasks and character of tourist propaganda require certain quality tools and ways of its functioning. Taking into account strong competition at the tourist market and the fact that propaganda is an important element in tourist development, the quality is an important precondition. What makes the quality element in tourist propaganda? It would not be easy to give a definite reply to this question, because these are the elements that are constantly amended, improved, visually upgraded by the practice. However, some elements could be measured, their values qualified, and at the end the evaluation of quality could be produced, and it would then be the integral part of planning future propaganda campaigns and actions.

Savezna Republika Nemačka predstavlja optimalan primer za proučavanje turističke rekreacije u kojima se sve razvojne faze mogu posmatrati sa aspekta pozitivnih i negativnih faktora koji to uslovljavaju. Visoko razvijena država, visok životni standard i izgrađena svest o značaju rekreacije uz maksimalnu zaštitu prirodne sredine su i glavni motiv za izradu ove doktorske teze. Nemačka predstavlja i zemlju emitivnog i imitivnih turističkih kretanja. Doktorska disertacija predstavljena je kroz šest tematskih poglavlja da bi se metodom komparacije i sinteze došlo do navedenih zaključaka. Tematska poglavlja imala su za cilj da prikažu i analiziraju sve validne prirodne i antropogene elemente koji sačinjavaju osnov proučavanja turističke rekreacije. Turističko-geografski prikaz Srbije i Crne Gore dat je u najkraćim crtama i služio je samo kao osnov identifikovanja mogućnosti nemačkih iskustava mogu realno biti primenjeni. Na osnovu šest komplementarnih delova metodom sinteze i komparacije izvedeni su navedeni zaključci.
Federal Republic of Germany is an optimal example for study of tourist recreation because its all developing phases can be observed from the aspect of positive and negative factors, influencing the above stated phases. This highly developed country with high level of living standard and awateness concerning significance of recreation with maximum protection of the environment are main motive for preparation of this doctor's thesis. German is a country of emitive and imitive tourist mevements. The doctor's thesis has been presented through six thematic chapters, reaching the conclusion by methods of comparations and syntesis. Thematic chapters were aiming at showing and analyzing of all valid natural and anthropoid lements which are a base for study of tourist recreation. Tourist-geographical survey of Serbia and Montenegro has been give briefly and saved only as a base for kind of identification with German expiriences that can be really implemented. According to the all six complementary parts, the conclusions have been reached by method of syntesis and comparations.

U okviru ove disertacije ispitane su mogućnosti primene savremenih metoda za dobijanje tečnih ekstrakata (ultrazvučna ekstrakcija, mikrotalasna ekstrakcija i ekstrakcija subkritičnom vodom) i lipofilnih ekstrakata (ekstrakcija superkritičnim ugljendioksidom) bogatih polifenolima iz nadzemnog dela očajnice (Marrubium vulgare L.). Tečni ekstrakti su optimizovani primenom eksperimentalnog dizajna i metode odzivne površine, i podvrgnuti su spray drying tehnici sušenja. Tečni i suvi ekstrakti su detaljno ispitani po pitanju hemijskog sastava i biološke aktivnosti, antimikrobne i in vitro antihiperglikemijske aktivnosti.Za svaku od navedenih ekstrakcionih tehnika ispitan je uticaj glavnih parametara: ultrazvučna ekstrakcija (temperatura, vreme ekstrakcije i snaga ultrazvuka), mikrotalasna ekstrakcija (koncentracija etanola, vreme ekstrakcije i snaga mikrotalasa) i ekstrakcija subkritičnom vodom (temperatura, vreme ekstrakcije i koncentracija HCl u ekstragensu). Kod tečnih ekstrakata dobijenih ultrazvučnom i mikrotalasnom ekstrakcijom na optimizovanim uslovima utvrđeno je prisustvo hlorogenske kiseline i kvercetina koji nisu detektovani u maceratima. Ispitana je antimikrobna aktivnost oba ekstrakta i utvrđeno da je B. cereus najosetljiviji bakterijski soj, dok je u slučaju kvasaca S. cerevisiae posebno osetljiv na oba ekstrakta. Pored ove aktivnosti ispitana je i in vitro antihiperglikemijska aktivnost oba ekstrakta prema α-amilazi i α-glukozidazi, pri čemu ultrazvučni ekstrakt pokazuje veću antihiperglikemijsku aktivnost (50,63% inhibira α-amilazu i 48,67% inhibira α-glukozidazu) što se potencijalno može objasniti prisustvom hlorogenske kiseline (33,11 μg/mL) i kvercetina (34,88 μg/mL). U subkritičnom ekstraktu, dobijenom na optimalnim uslovima, detektovano je jedino prisustvo hidroksi metilfurfurala usled čega ovaj ekstrakt nije podvrgnut ispitivanju antimikrobne i antihiperglikemijske aktivnosti.U cilju ekstrakcije lipofilnih komponenata M. vulgare primenjene su destilacija etarskog ulja (0,05%), Soxhlet ekstrakcija (3,23%) i ekstrakcija superkritičnim ugljendioksidom na pritiscima 100, 200 i 300 bar i temperaturama 40, 50 i 60 °C. Najdominantnija komponenta u svim dobijenim superkritičnim ekstraktima je hemotaksonomski marker marubiin koji nije identifikovan u Soxhlet ekstraktu.Tečni ekstrakti dobijeni ultrazvučnom i mikrotalasnom ekstrakcijom na optimizovanim uslovima i macerat su osušeni spray drying tehnikom (uz dodatak 10 i 50% maltodekstrina) u cilju dobijanja stabilnije forme suvog ekstrakta. Suvim ekstraktima su određene najznačajnije fizičke osobine i hemijski sastav kao i antimikrobna i antihiperglikemijska aktivnost kako bi se procenila mogućnost njihove inkorporacije u funkcionalnu hranu, dijetetske suplemente ili u formulaciji različitih gotovih proizvoda koji se primenjuju preventivno ili radi poboljšanja zdravlja ljudi.
Within the scope of this dissertation, the possibilities of applying modern methods for obtaining liquid (ultrasonic extraction, microwave extraction and subcritical water extraction) and lipophilic extracts (extraction with supercritical carbon dioxide) rich in polyphenols from the aboveground part of white horehound (Marrubium vulgare L.) were examined. Liquid extracts were optimized using an experimental design and response surface method, and subjected to spray drying. Liquid and dry extracts have been extensively examined for their chemical composition and biological activity, antimicrobial and in vitro antihyperglycaemic activities.For each of these extraction techniques, the influence of the main parameters was examined: ultrasonic extraction (temperature, extraction time and ultrasound power), microwave extraction (ethanol concentration, extraction time and microwave power) and subcritical water extraction (temperature, extraction time and HCl concentration in the extractant). Liquid extracts obtained by ultrasonic and microwave extraction under optimized conditions revealed the presence of chlorogenic acid and quercetin, which were not detected in macerates. The antimicrobial activity of both extracts was examined and B. cereus was found to be the most sensitive bacterial strain, whereas in the case of yeast S. cerevisiae was particularly sensitive to both extracts. In addition to this activity, the in vitro antihyperglycaemic activities of both extracts against α-amylase and α-glucosidase were investigated, with ultrasound extract showing higher antihyperglycemic activity (50.63% inhibited α-amylase and 48.67% inhibited α-glucosidase) which could potentially be explained by the presence of chlorogenic acid (33.11 μg/mL) and quercetin (34.88 μg/mL). In the subcritical extract, obtained under optimal conditions, only the presence of hydroxy methylfurfural was detected, and this extract was not subjected to antimicrobial and antihyperglycemic activity.For the extraction of lipophilic components of M. vulgare, distillation of essential oil (0.05%), Soxhlet extraction (3.23%) and extraction with supercritical carbon dioxide at pressures of 100, 200 and 300 bar and at temperatures of 40, 50 and 60 ° C were applied. The most dominant component in all the supercritical extracts obtained is the chemotaxonomic marker marubiin, which was not identified in the Soxhlet extract.The liquid extracts obtained by the ultrasound and microwave extraction under optimized conditions and the macerate were spray dried (with the addition of 10 and 50% maltodextrin) to obtain a more stable form of the dry extract. Dry extracts underwent determination of the most important physical properties and chemical composition as well as antimicrobial and antihyperglycemic activities to evaluate their incorporation into functional foods, dietary supplements or in the formulation of various finished dosage forms that are administered preventively or to improve human health.

Sukcinimidi su jedinjenja koja pokazuju višestruke farmakološke efekte uključujući i antiproliferativnu aktivnost, zahvaljujući prisustvu farmakofore sa dva hidrofobna regiona i dva regiona bogata elektronima. Savremeni dizajn lekova ima za cilj da se modifikacijama u strukturi (promena vrste, položaja i orijentacije supstituenata) i in silico računarskim metodama predvide i optimizuju farmakokinetske osobine i bezbednosni profil kandidata za lek. U ranoj fazi razvoja lekova se koriste postojeće baze podataka o molekulskim, farmakokinetskim i toksikološkim parametrima već ispitanih jedinjenja i pomoću matematičkih modela i algoritama predviđaju se osobine novih molekula, eliminišu se neodgovarajući kandidati i postiže se ušteda u vremenu i materijalnim sredstvima. Da se ispitaju fizičko-hemijske karakteristike 11 novosintetisanih metil-etil-N-aril-sukcinimida na osnovu strukture, primenom različitih softverskih paketa; da se na osnovu strukture odrede farmakokinetski i toksikološki parametri, primenom različitih softverskih paketa; da se ispita retenciono ponašanje, odnosno odrede retencione konstante za svako jedinjenje primenom visokoefikasne hromatografije na tankom sloju (HP-TLC) i ispita mogućnost primene retencionih konstanti kao mere lipofilnosti ispitivanih jedinjenja; da se ispita antiproliferativna aktivnost na odabranim kulturama ćelija karcinoma i na zdravim ćelijama fibroblasta pluća; da se analizom molekulskog dokinga ustanovi vezivanje za estrogene receptore. Ispitano je retenciono ponašanje 11 novosintetisanih derivata sukcinimida primenom visokoefikasne hromatografije na tankom sloju (HP-TLC) obrnute faze uz primenu dvokomponentne smeše vode i organskog rastvarača (metanola, acetonitrila ili acetona), sa odgovarajućim zapreminskim udelom organskog rastvarača kao mobilne faze. Iz razvijenih hromatograma su izračunate retencione konstante RM0 i S. Logaritam podeonog koeficijenta (logP) određen je in silico, korišćenjem različitih računarskih programa. In silico su određene fizičko-hemijske karakteristike, farmakokinetski parametri, toksikološki parametri, akvatična toksičnosti i afinitet vezivanja za estrogene receptore. Izračunate su vrednosti afiniteta za 4 vrste receptora (G-protein spregnuti receptori, jonski kanali, inhibitori kinaza, nuklearni receptori). Antiproliferativna aktivnost ispitivanih derivata sukcinimida određena je primenom kolorimetrijskog testa sa tetrazolijum solima (MTT testa) na komercijalnim kulturama ćelija (MRC-5, A549, HeLa, MDA-MB-231, MCF-7, HT-29) i izračunate su IC50 vrednosti. Urađena je i doking analiza sukcinimida prema ERA (estrogen receptor alfa) i ERB (estrogen receptor beta) i dobijene su vrednosti energije formiranja kompleksa sa posmatranim receptorima (MolDock Score). Statistički najznačajnije linearne korelacije dobijene su između eksperimentalno određenih hromatografskih parametara (RM0 i S) i in silico parametara lipofilnosti MlogP i ClogP. Ispitivanjem uticaja promene RM0 i S na farmakokinetske karakteristike dobijeni su rezultati koji pokazuju paraboličnu zavisnost konstante apsorpcije (Ka) i procenta vezivanja za proteine plazme (PPB) od posmatranih retencionih konstanti, dok je zavisnost sa volumenom distribucije (Vd) i sposobnošću prolaska kroz krvno-moždanu barijeru (logBBB) bila linearnog tipa. Toksičnost ispitivanih jedinjenja, procenjena na osnovu in silico dobijenih LD50 vrednosti, nije bila viša od toksičnosti već registrovanih lekova sa strukturom sukcinimida, i dala je parabolične zavisnosti u odnosu na RM0 i S vrednosti. Eksperimentalno nijedno od ispitivanih jedinjenja nije pokazalo aktivnost u odnosu na zdrave fibroblaste pluća. Najznačajniju antiproliferativnu aktivnost (najniže IC50) su pokazala jedinjenja 6 i 7 u odnosu na ćelije linije MCF-7 i jedinjenje 11 u odnosu na A549 ćelijsku liniju. Doking analiza je pokazala niže energije formiranja kompleksa sa ERA, u odnosu na ERB. Eksperimentalno određeni parametri RM0 i S se mogu koristiti kao alternativne i pouzdane mere lipofilnosti analiziranih sukcinimida. Ispitivana jedinjenja pokazuju povoljne fizičko-hemijske karakteristike, predviđene in silico metodama i povoljne farmakokinetske karakteristike: male vrednosti konstante apsorpcije, umeren volumen distribucije, povoljan afinitet vezivanja za proteine plazme, favorizovan prolazak kroz krvno-moždanu barijeru za lipofilnija jedinjenja. Procenjuje se da sva ispitivana jedinjenja, izuzev derivata sa –CN supstituentom, imaju zahtevani nizak stepen toksičnosti. Po antiproliferativnoj aktivnosti u odnosu na ćelije ER-zavisnog karcinoma dojke (MCF-7) izdvajaju se jedinjenja sa metil i nitro supstituentom u para položaju. Na osnovu malih energija formiranja kompleksa sa ERA, koji su eksprimirani na ćelijama MCF-7 linije, pretpostavlja se da bi mehanizam njihovog delovanja delimično mogao biti objašnjen uticajem na ERA, ali su potrebna dodatna istraživanja na tom polju.
Succinimides have exhibited various pharmaceutical effects including antiproliferative activity due to an important structural fragment (a pharmacophore) presented in form of two hydrophobic regions and two electron-rich centers. Current development of new drugs involves modifications in structure (type, position and orientation of substituents) and usage of in silico computational programs to predict and optimize pharmacokinetic and safety profile of drug candidates. In early phase of drug development, databases regarding the molecular, pharmacokinetic and toxicological parameters of already tested compounds are used, mathematical models and algorithms are applied for predicting the properties of new molecules and inadequate candidates are eliminated saving time and resources. Determination of physico-chemical properties of the analyzed methyl-ethyl-N-phenilsuccinimide derivatives by software packages; virtual pharmacokinetic and toxicology screening; investigation of retention behavior of the compounds by the reversed-phase HPTLC analysis and calculation of retention constants and their correlation with lipophilicity; in vitro evaluation of antiproliferative activity toward five carcinoma cell lines and normal fetal lung cell line; molecular behavior study on target estrogen receptors by molecular docking and correlation of antiproliferative activity toward ER+ breast carcinoma cell lines and in silico estrogen receptor affinity binding. Retention behavior of 11 newly synthesized succinimide derivatives was determined by reversed phase high performance thin layer chromatography (RP HPTLC) with the application of two-component mixtures water - organic solvent (methanol, acetonitrile or acetone) with adequate volume fractions of the organic modifier. After chromatographic development RM0 and S parameters were calculated. The logarithm of partition coefficient, logP for the analyzed compounds were calculated by different softwares. Physico-chemical properties, pharmacokinetic and toxicological parameters, aquatic toxicity and relative affinity to estrogen receptors were predicted in silico. The affinity toward 4 types of receptors (G-proteine coupled receptors, ion channels, kinase inhibitors, nuclear receptors) were calculated as well. Standard MTT assay was applied to evaluate cytotoxic activities of the analyzed succinimides after cells were exposed. Antiproliferative activity were investigated toward commercial MRC-5, A549, HeLa, MDA-MB-231, MCF-7, HT-29 cell lines and IC50 values were calculated for each compound. MolDock Score that represents energy of binding to estrogen alfa and estrogen beta receptors was determined by molecular docking. Statistically significant linear correlations were determined between the chromatographic retention constants (RM0 and S) and calculated logP, and the best two were obtained in correlation of retention constants with MlogP and ClogP. The examination of RM0 and S influence on pharmacokinetics indicated parabolic dependence of the absorption constant (Ka) and plasma protein binding predictor (PPB) from the observed constants while the volume of distribution (Vd) and the ability to cross the brain blood barrier (logBBB) had linear association with the retention parameters. The toxicity of the analysed compounds evaluated in silico as LD50 on rodents was lower in comparison with the drugs with succinimide structure that are on the market and had parabolic correlation with the RM0 and S values. The experiments indicated that none of the compounds examined had cytotoxic activity toward the healthy lung fibroblast cells. The results of the in vitro assay shown that none of the investigated compounds demonstrated antiproliferative activity toward fetal lung cells. The most potent antiproliferative agents were compounds 6 and 7 toward MCF-7 cell line, and compound 11 toward A549 cell line. Molecular docking shown lower energy for binding to ERA in comparison to ERB.

U organizmu se, pod fiziološkim uslovima, produkuju slobodni radikali. Iako se u organizmu nalaze u veoma niskoj koncentraciji, slobodni radikali mogu ispoljiti toksične efekte. Težeći da spare elektrone, u hemijskoj reakciji oksidacije, dolazi do brzog i nepredvidivog vezivanja za susedne molekule, proteine, lipide, ugljene hidrate i nukleinske kiseline od kojih su sačinjeni strukturni elementi ćelije, pokrećući unutrašnji put apoptoze. Antioksidansi su supstance koje sprečavaju ili značajno smanjuju oksidaciju biomolekula. Oksidativni stres je stanje koje nastaje kada produkcija slobodnih radikala premaši kapacitete antioksidativnih enzima da ih neutrališu. U antioksidativne enzime spadaju: superoksid dismutaza (SOD), katalaza (CAT), glutation peroksidaza (GPx), glutation reduktaza (GR) i glutation-S-transferaza (GST). Lipidna peroksidacija (LP) je proces oksidacije višestruko nezasićenih masnih kiselina od strane slobodnih radikala. Malondialdehid predstavlja biohemijski marker pomoću kog je moguće meriti stepen oksidativnog oštećenja ćelijskih membrana. Oksidativna modifikacija DNK dovodi do promene strukture DNK koje rezultuju genetskim oštećenjima. Najčešće korišćen marker oksidativnog stresa je urinarni 8-hidroksi-2-deoksiguanozin (8-OHdG). Oštećenja proteina, lipida, DNK čine važan osnov mnogih oboljenja kao što su ateroskleroza, neurodegenerativna oboljenja, dijabetes, gojaznost, proces starenja, retinopatija, hronične inflamatorne bolesti i karcinom. Polazeći od hipoteze da su ovi biomolekuli različiti u različitim stadijumima bolesti, oni bi mogli predstavljati prognostički marker proširenosti bolesti. Cilj istraživanja je bio da se ispita da li postoje razlike između kontrolne grupe (zdravih žena), pacijentkinja sa prekanceroznim lezijama na grliću materice (HSIL), pacijentkinja sa lokalno ograničenim (FIGO Ia-Ib) i pacijentkinja sa lokalno uznapredovalim karcinomom grlića materice (IIa-IV) u pokazateljima oštećenja DNK (određivanjem vrednosti 8-OHdG), pokazateljima oksidativnog stresa (određivanjem intenziteta lipidne peroksidacije (TBARS)), pokazateljima antioksidativne odbrane (određivanjem aktivnosti antioksidativnih enzima superoksid dismutaze (SOD), katalaze (CAT), glutation peroksidaze (GPx), glutation reduktaze (GR) i glutation-S-transferaze (GST)). Pored toga, cilj istraživanja je bio da se uporede vrednosti 8-OHdG, proizvoda lipidne peroksidacije (TBARS) i aktivnosti antioksidativnih enzima (SOD, CAT, GST, GPx, GR) unutar grupe pacijentkinja sa lokalno ograničenim karcinomom grlića materice podeljenih u dve podgrupe sa niskim i visokim rizikom u odnosu na relaps bolesti. Takođe, u radu je koreliran nivo 8-OHdG, MDA i antioksidativnih enzima sa relapsom bolesti. Istraživanje je izvedeno na Klinici za operativnu onkologiju, odeljenje za ginekologiju na Institutu za onkologiju Vojvodine, Zavodu za farmaciju Medicinskog fakulteta u Novom Sadu i Zavodu za zdravstvenu zaštitu radnika Novi Sad u periodu od 2013. godine do 2017. godine. Od ispitanica su prikupljani uzorci krvi i urina, pripremljeni na adekvatan način i čuvani na -80° do analiza. Aktivnost enzima antioksidativne zaštite, kao i intenzitet lipidne peroksidacije određivani su spektrofotometrijskim metodama, a koncentracija 8-OhdG određivana je gasnom hromatografijom uz masenu detekciju. Za sprovođenje istraživanja dobijena je saglasnost Etičkog odbora Instituta za onkologiju Vojvodine. Pokazano je da postoje statistički značajne razlike između kontrolne grupe (zdravih žena), pacijentkinja saprekanceroznim lezijama na grliću materice (HSIL), pacijentkinja sa lokalno ograničenim (FIGO Ia-Ib) u odnosu napacijentkinje sa lokalno uznapredovalim karcinomom grlića materice (IIa-IV) u pokazateljima oštećenja DNK (koncentracija 8-OHdG), pokazateljima oksidativnog stresa (intenziteta lipidne peroksidacije (TBARS)), pokazateljima antioksidativne odbrane (aktivnosti antioksidativnih enzima SOD, CAT i GST). Nisu pokazane razlike između ispitivanih grupa u aktivnosti enzima glutation peroksidaze (GPx) i glutation reduktaze (GR). Nisu pronađene razlike u koncentraciji 8-OHdG, proizvoda lipidne peroksidacije (TBARS) i aktivnosti antioksidativnih enzima (SOD, CAT, GST, GPx i GR) unutar grupe pacijentkinja sa lokalno ograničenim karcinomom grlića materice podeljenih u dve podgrupe sa niskim i visokim rizikom u odnosu na relaps bolesti. Aktivnosti CAT i GST bile najbolji prediktori rekurencije bolesti kod definisanih pacijentkinja. Na osnovu aktivnosti ova dva oksidativna enzima, separacija grupe pacijentkinja kod kojih nije došlo do rekurencije bolesti nakon perioda praćenja od ostale dve grupe kod kojih je došlo do rekurencije bolesti je bila moguća. Na osnovu dobijenih rezultata zaključuje se da je moguće koristiti navedene biomarkere kao dijagnostičke markere kod pacijentkinja sa karcinomom grlića materice. Ovi biomolekuli mogu pomoći lakšem svrstavanju pacijentkinja u određene grupe prema stadijumu bolesti, a sledstveno i bržem odabiru odgovarajućeg lečenja. Pored toga, pokazano je da su aktivnosti enzima CAT i GST prediktori rekurencije bolesti kod definisanih grupa pacijentkinja.
Free radicals are produced in our body under physiological conditions. Although in very low concentrations, they can show some toxic effects. While trying to bind electrons, in the chemical reaction of oxidation, they rapidly and unpredictably bind to adjacent molecules- proteins, lipids, carbohydrates and nucleic acids from which the structural elements of the cell are made, triggering the internal pathway of apoptosis. Antioxidants are substances that prevent or significantly reduce the oxidation of biomolecules. Oxidative stress is a condition that occurs when the production of free radicals exceeds the capacity of antioxidant enzymes to neutralize them. The antioxidant enzymes include: superoxide dismutase (SOD), catalase (CAT), glutathione peroxidase (GPx), glutathione reductase (GR), and glutathione-S-transferase (GST). Lipid Peroxidation (LP) is the process of oxidation of polyunsaturated fatty acids by free radicals. Malondialdehyde is a biochemical marker by which it is possible to measure the degree of oxidative damage of cell membranes. The oxidative modification of DNA leads to a change in DNA structure that results in genetic damage. The most commonly used marker of oxidative stress is urinary 8-hydroxy-2-deoxiguanosine (8-OHdG). The damage to proteins, lipids and DNA is an important basis for many diseases such as atherosclerosis, neurodegenerative diseases, diabetes, obesity, aging, retinopathy, chronic inflammatory disease and cancer. Starting from the hypothesis that these biomolecules are different at different stages of the disease, they could represent a prognostic marker of the progression of the disease. The aim of the study was to examine whether there were differences between the control group (healthy women), the patients with precancerous lesions on the cervix (HSIL), the patients with early stage cervical cancer (FIGO Ia-Ib) and the patient with locally advanced cervical cancer (IIa - IV) in the indicators of DNA damage (determining the value of 8-OHdG), indicators of oxidative stress (by determining the lipid peroxidation intensity (TBARS)), indicators of antioxidant defense (by determining the activity of antioxidative enzymes of superoxide dismutase (SOD), catalase (CAT), glutathione peroxidase GPx), glutathione reductase (GR), and glutathione-S-transferase (GST)). In addition, the aim of the study was to compare the values of 8- OHdG, lipid peroxidation products (TBARS) and the activity of antioxidant enzymes (SOD, CAT, GST, GPx, GR) within the group of patients with early stage cervical cancer divided into two subgroups- with low and high risk in relation to the relapse of the disease. The research was performed at the Clinic for operative oncology, Department of Gynecology at the Institute of Oncology of Vojvodina, Medical Faculty in Novi Sad, Department of Pharmacy and the Institute for Health Care of Novi Sad in the period from 2013 to 2017. Samples of blood and urine of the patients were collected, prepared adequately and stored at -80 ° until the analysis. The activity of the antioxidant enzymes as well as the lipid peroxidation were determined by spectrophotometric methods, and the concentration of 8-OHdG was determined by gas chromatography with mass detection. The approval of the Ethical Committee of the Institute for Oncology of Vojvodina was obtained before conducting the research. It has been shown that there are statistically significant differences between the control group (healthy women), patient with precancerous cervical lesions (HSIL), the patients with early stage cervical cancer (FIGO Ia-Ib) compared to a group of patients with locally advanced cervical cancer (IIa-IV) in indicators of damage to DNA (concentration of 8-OHdG), indicators of oxidative stress (lipid peroxidation (TBARS)), indicators of antioxidant defense (activities of antioxidant enzymes SOD, CAT and GST). There was no difference between the groups in activity of glutathione peroxidase enzyme (GPx) and glutathione reductase (GR). There were no differences in the concentration of 8-OHdG, lipid peroxidation products (TBARS) and the activity of antioxidant enzymes (SOD, CAT, GST, GPx and GR) within the group of patients with locally restricted cervical cancer divided into two subgroups with low and high risk in relation on relapses of the disease. CAT and GST activities were the best predictors of disease recurrence among defined groups. Based on the activities of these two oxidative enzymes, the separation of the group of patients who did not experience disease recurrence after a follow-up period from the other two groups in which recurrence of the disease occurred was possible. Based on the obtained results it is concluded that it is possible to use the studied biomarkers as diagnostic markers in patients with cervical cancer. These biomolecules can help in the patient's classification into certain groups according to the stage of the disease, and consequently the more efficient choice of appropriate treatment. In addition, CAT and GST enzyme activity have been shown to be predictors of disease recurrence in defined patient groups.

Predviđena istraživanja u ovoj doktorskoj disertaciji su usmerena upravcu iznalaženja novih, efikasnijih i bržih mikrotalasno-stimulisanihmetoda hemijskih transformacija koje ne uključuju prisustvokatalizatora i/ili organskih rastvarača. Primenom specijalnih silicijum-karbidnih reakcionih sudova, brzina i preciznost izvođenjamikrotalasno-stimulisanih transformacija prikazana  je kroz stresnestudije aktivnih farmaceutskih ingredijenata u SiC  ploči, odnosnoHPLC/GC vialima kao reakcionim sudovima. Ispitano je postojanjenetermičkih mikrotalasnih efekata i njihov značaj za precizno tumačenjerezultata mikrotalasne sinteze.U drugom delu ove doktorske disertacije izvršena jemikrotalasno-stimulisana sinteza potencijalno biološki aktivnih  supstanci iz prirodnihlako dostupnih materijala kao što su naftenske kiseline. Sintetizovani suamidi i estri individualnih i prirodnih naftenskih kiselina Velebit.U radu je takođe ispitana biološka aktivnost sintetizovanih derivata.Proučavan je uticaj prirodnih naftnih kiselina Velebit injenih derivatana rast pet sojeva  Pseudomonassp., kao i uticaj odabranih sintetisanihjedinjenja na proliferaciju pet  ćelijskih linija humanih tumora pri  čemuje kao kontrola služila jedna zdrava humana ćelijska linija.
Scientific research predicted in this PhD thesis isdirected to ascertainment new, efficient and faster microwave-assisted methods of chemical transformations in the absence of catalysts and/or organic solvents. Applaying special silicon-carbide  reaction vessels, speed and accuracy of microwave-assisted transformations are ilustrated within stress testing of active pharmaceutical ingredients in HPLC/GC vials placed in SiC plate. Existence of nonthermal microwave effects and their influence on  accurate interpretation of microwave synthesis results are also investigated. In the second part of this thesis microwave-assisted synthesis of potentionally biologically active compounds from readily available natural materials, such as  naphthenic acid is accomplished. Amides and esters of individual and natural naphthenic acids Velebitare synthetised. The thesis also examined the biological activity ofthe synthesized products. The effect of natural petroleum acids  Velebitand its derivatives are examined on the growth of five strains of Pseudomonas sp., and the impact of selected synthesized compounds on the proliferation of five human tumor cell lines in which a healthy human cell line is tused as the control.

Rad se bavi tematikom prelaska deteta
iz predškolske ustanove u školu kao periodom u
razvoju porodice koji dovodi do mnoštva
promena na različitim nivoima funkcionisanja i
od roditelja zahteva revidiranje dotadašnjih
roditeljskih uloga, kao i javljanje drugačije
vrste odgovornosti. U tom okviru, sublimacijom
relevantnih teorijskih i istraživačkih radova
sagledana je krucijalna uloga roditelja, odnosno
načina njihovog delovanja i zalaganja u skladu
sa razvojnim zadacima prepoznatljivim za
period tranzicije u školu. Istovremeno je
ukazano na potrebu građenja efikasnih
saradničkih odnosa na relaciji porodicapredškolska
ustanova-škola u cilju ostvarivanja
kontinuiteta u razvoju i adekvatne pripreme i
deteta i porodice za funkcionisanje u novom
obrazovnom okruženju. Stoga su u radu
razmatrane pretpostavke za umrežavanje
porodične, predškolske i školske sredine, pri
čemu poseban fokus stavljen na tranzicione
aktivnosti koje bi odgovorile na potrebe dece i
roditelja, kao i na osmišljavanje prakse koja će
podsticati aktivno uključivanje roditelja tokom
perioda prelaska deteta iz predškolske ustanove
u školu.
Cilj istraživanja usmeren je na
sagledavanje mišljenja roditelja o sopstvenoj
ulozi, kao i aktivnostima koje bi mogle
doprineti intenzivnijem roditeljskom
uključivanju tokom prelaska deteta iz
predškolske ustanove u školu. Uzorkom je
obuhvaćeno 759 roditelja čija su deca u
trenutku sprovođenja istraživanja pohađala
pripremni predškolski program. Primenjene su
metode teorijske analize i deskriptivnakorelaciona
istraživačka metoda, a podaci su
prikupljeni tehnikama anketiranja i skaliranja.
Pored Upitnika o opštim podacima ispitanika, u
istraživanju su korišćene četiri skale - Skala
roditeljske samoefikasnosti tokom tranzicije
deteta u školu, Skala percepcije roditeljske
uloge tokom tranzicionog perioda, Skala
poželjnih aktivnosti za uključivanje roditelja,
Skala efekata tranzicione prakse. Sastavni deo
Upitnika čine i pitanja otvorenog tipa koja su
poslužila za detaljniji uvid u razmišljanja
roditelja o mogućnostima unapređenja procesa
prelaska deteta iz predškolske ustanove u školu
i njihovom zalaganju tokom ovog tranzicionog
perioda.
Na osnovu dobijenih rezultata došlo se
do zaključka da roditelji pozitivno procenjuju
sopstvenu efikasnost u postupanju tokom
prelaska deteta iz predškolske ustanove i imaju
razvijenu svest o sopstvenoj ulozi tokom ovog
perioda, s tim da sebe kao efikasnije procenjuju
roditelji sa tranzicionim iskustvom i da su
majke svesnije svoje odgovornosti u pogledu
različitih zadataka. Takođe, roditelji su
mišljenja da svaka od predočenih poželjnih
aktivnosti tokom tranzicionog perioda može
doprineti višem nivou uključivanja roditelja, pri
čemu su značaj ovih aktivnosti u većoj meri
naglašavali roditelji nižeg obrazovanog nivoa. S
druge strane, iako je većina roditelja mišljenja
da će se deca uspešnije adaptirati na školsko
okruženje ukoliko tranziciona praksa
podrazumeva uključivanje roditelja, kao
poželjnije su procenili one aktivnosti koje su
bazirane na informisanju, za razliku od
aktivnosti koje podrazumevaju njihovo
intezivnije angažovanje. Većina roditelja je kao
najvažniji efekat tranzicione prakse koja
uključuje roditelje prepoznala uspešniju
adaptaciju deteta na školsko okruženje, pri
čemu su ustanovljene razlike s obzirom na tip
porodice i prethodno tranziciono iskustvo.
Utvrđeno je određene lične i porodične
karakteristike posreduju ili vrše moderatorski
efekat na odnose između merenih prediktorskih
i kriterijumskih varijabli.
Zaključuje se da su dobijeni nalazi
otvorili prostor za dalja proučavanja ove
problematike, pre svega u domenu sagledavanja
roditeljskih potreba i uvažavanja njihove
perspektive o važnim pitanjima koji se tiču
roditeljstva tokom tranzicionog procesa. Pored
toga, istraživački nalazi implikuju značajne
smernice za celokupnu vaspitno-obrzovnu
praksu u pogledu osnaživanja svih uključenih
tokom tranzicije u školu.

U disertaciji su istražene karakteristike mešovitih namena, kao urbanog fenomena i planerskog koncepta. Formulisan je poseban metodološki postupak, koji uključuje i redefinisanje indeksa mešovite namene, primenjen za istraživanje relacija između programske strukture grada i brojnih drugih parametara, čime je omogućeno formiranje utemeljenih stavova o savremenom gradu kao složenom sistemu. Konkretno područje izučavanja je grad Novi Sad i pet specifičnih susedstava, a na osnovu rezultata rada date su i preporuke za poboljšanje istraživanja i planiranja mešovitih namena.
The dissertation examines characteristics of mixed uses, as an urban phenomenon and a planning concept. А special methodological procedure, including redefinition of mixed-use index, has been formulated for exploring the relations between the program structure of the city and a number of other parameters, which enabled making of well-grounded conclusions about contemporary cities, as complex systems. The particular area of study is the city of Novi Sad and five specific neighbourhoods, and on the basis of results of the work, there were given recommendations for improving of research and planning of mixed uses.

Fizička aktivnost u velikoj meri može pozitivno uticati na zdravstveni status i psihosocijalno stanje, pa je glavni cilj istraživanja bio usmeren na analizu fizičke aktivnosti predškolske dece. Teorijski deo rada obuhvata sve što je bitno za razumevanje postavljene teme, dok je empirijski deo podeljen na četiri dela. U prvom delu su izloženi rezultati dobijeni anketom i dnevnikom aktivnosti koje su popunjavali roditelji, a analizirana je dečja aktivnost radnim danima i vikendom. Drugi deo se odnosi na obim kretne aktivnosti dece tokom boravka u vrtiću, gde je statističkom obradom podataka utvrđeno kakav je obim kretne aktivnosti dečaka i devojčica i od čega zavisi. U okviru plana i programa koji se sprovodi u predškolskoj ustanovi, predviđeno je da se upražnjavaju usmerene aktivnosti s motoričkim sadržajem, što je analizirano u trećem i četvrtom delu (trajanje, struktura i sadržaj aktivnosti, kao i motorička  angažovanost dece na aktivnostima).
Physical activity can have a positive impact on the health status and psychosocial condition; therefore the main aim of this research was focused on the analysis of physical activities of preschool children. The theoretical part of the study includes all important matters essential for understanding the subject, while the empirical part is divided into four sections. The first section presents the results obtained from a questionnaire and a diary of activities completed by parents, and it analyzes the children's activity on weekdays and weekends. The second section relates to the extent of motor activity of children during their stay in the kindergarten. The statistical analysis in this section shows the scope of motor activity of boys and girls and what it depends on. According to the plan implemented in preschool institution, it is expected to have directed activities with motor content. This part is analyzed in the third and fourth section (duration, structure and content of activities as well as motorinvolvement of children in activities).

U radu se istražuje kako i u kojoj meri neke dimenzije organizacione kolaborativne klime utiču na različite aktivnosti upravljanja znanjem, odnosno cilj je da se definišu dimenzije organizacione klime koje se pokazuju kao adekvatni prediktori objašnjenja upravljanja znanjem. Predložen je model razvoja organizacione klime zasnovan na upravljanju znanjem. Dodatno, identifikovano je stanje menadžmenta znanja u organizacijama na području Južnobačkog okruga.
The dissertation explores how and to what extent the dimensions of theorganizational collaborative climate influences different knowledgemanagement activities, apropos the goal is to define the dimensions of theorganizational climate that are shown as adequate predictors of theknowledge management explanation. The model of organizational climatedevelopment based on knowledge management was proposed. In addition,the state of knowledge management in organizations in the South BackaDistrict has been identified.

U okviru ove doktorske disertacije autor već duže vreme radi na razvijanju i primeni niskofonske gama-spektrometrije na određivanju sadržaja uranijuma i ostalih radionuklida gama emitera u uzorcima zemljišta i sedimenta, kao i na praćenju njihove distribucije i korelacije što je od značaja za mapiranje radioaktivnosti poljoprivrednog zemljišta. Pored toga doktorant se bavi proučavanjem ravnoteže u radioaktivnim nizovima uranijuma i torijuma, čiji gasoviti produkti radon ²²²Rn i toron ²²⁰Rn kao inertni gasovi difuzijom napuštaju mesto generisanja i na taj način obrazuju značajne koncentracije u zatvorenim prostorima, što predstavlja veliki problem za niskofonske podzemne laboratorije i radijacioni rizik izloženog stanovništva. U sklopu ovih istraživanja razvijen je i egzaktan matematički model za određivanje faktora ravnoteže između radona i torona i njihovih kratkoživećih produkata. Dobijeni rezultati će se koristiti za testiranje postojećih metoda merenja radona razvijenih u laboratoriji i primenu za merenje koncentracije aktivnosti radona u urbanim sredinama. Ujedno proučavanje ovih pojava i iznalaženje korekcija na raspad može imati primenu i u drugim nuklearnim analitičkim tehnikama kod kojih je period poluraspada mete uporediv sa vremenom merenja.
In this dissertation the author has been working on the development and application of low-level gamma spectrometry method to determine the content of uranium and other radionuclides gamma emitters in soil and sediment, as well as monitoring their distribution and correlation which is important to map the radioactivity of agricultural soil. In addition, author studies the equilibrium in the radioactive series of  uranium and thorium, which gaseous products radon ²²²Rn and thoron ²²⁰Rn as inert gases leave the place of origin by diffusion and thus forming significant concentrations indoors, which is a significant problem for the low-level underground laboratories and population radiation risk. As part of this research an exact model for the determination of radon and thoron equilibrium was developed. The results will be used to test existing methods of measuring radon developed in the laboratory and the application of the measurement of radon activity concentration in urban areas. At the same time the study of these phenomena and decay corrections may have application in other nuclear analytical techniques in which the half-life of the target is comparable with the time of measurement.

Ciljevi nastave engleskog kao stranog jezika u Japanu prolaze kroz velike promene dolaskom globalizacije i informacionih tehnologija, a jedna takva promena jeste uvođenje engleskog jezika na osnovnoškolskom nivou. Engleski kao strani jezik postaje obavezan u japanskom obrazovnom sistemu. Prema japanskoj obrazovnoj politici učenici počinju da uče engleski jezik u 5. razredu. U Srbiji situacija je drugačija u tom smislu da je engleski jezik obavezan predmet od 1. razreda osnovne škole.U ovoj doktorskoj disertaciji pokušaćemo da saznamo koje su to metode i tehnike u upotrebi u nastavi engleskog jezika u osnovnim školama u Japanu, kao i u Srbiji. Isto tako, pokušačemo da utvrdimo njihovu adekvatnost u smislu postizanja zadatih ciljeva, a samim tim i zaključaka u vezi sa ispunjenošću ciljeva nastave stranih jezika – plana i programa propisanih od strane Ministrastva prosvete u obe države.Cilj ovog istraživanja jeste definisanje aktivnosti koje se koriste na časovima, interakcije između učenika i nastavnika, upotreba maternjeg jezika na času, kao i komunikacije na osnovu savremenih metodoloških težnji u nastavi engleskog jezika Na osnovu teorijsko-metodološkog okvira, ova studija ima za pokušaj da definiše i uporedi način na koji nastavnici uvode aktivnosti na časovima engleskog, a koje se u smislu komunikacije odnose na osnovnoškolske politike u Japanu i Srbiji. Relevantno istraživanju, korišćen je metod triangulacije, te su podaci sakupljani putem opservacije časova, intevjua i ankete za nastavnike u elektronskom obliku. Takođe, izvršena je i komparativna analiza udžbenika odobrenih od strane oba ministarstva, a koji su u upotrebi u obe države.Opservacije časova engleskog jezika u osnovnim školama u Japanu, kao i anonimno anketiranje nastavnika i intervjui pokazali su kod učenika motivaciju za učenje na visokom nivou, ali metode i aktivnosti korišćene na časovima zajedno sa visokim procentom upotrebe maternjeg jezika (japanskog) dovode do nedostatka komunikacije na času, a samim tim i nedostatka prave komunikacije na engleskom jeziku. Istim istraživanjem u Srbiji došlo se do zaključka da je motivacija učenika za učenje engleskog jezika na visokom nivou, kao i da nastavnici teže što manjoj upotrebi maternjeg jezika na času, osim kada je to zaista neophodno, kao što su obrade gramatičkih jedinica i njihova objašnjenja, te da se u školama u Srbiji na časovima engleskog jezika teži animaciji učenika, podizanjem motivacije na najviši nivo.Na osnovu dobijenih podataka izneti su zaključci i sugestije kako bi se pomoglo nastavnicima engleskog jezika, kao i implikacije za dalja istraživanja.
The goals of EFL teaching in Japan haverecently undergone drastic change, withglobalization and information technology’sarrival, one such change being the introductionof English at the elementary-school level.English as a foreign language (EFL) in Japan isbecoming a mandatory subject in compulsoryeducational system. According to Japaneseeducational policy, students are required to startlearning the English language in the fifth grade.In Serbia, the situation is different, meaning thatEFL has been introduced as a mandatory subjectfrom the first grade of elementary school.In this doctoral thesis we are primarilyinterested in discovering the methods andtechniques used in English language teaching inelementary schools in Japan, as well as inSerbia, and their adequacy in terms of achievingthe aims, and therefore fulfillment of thecurricula and syllabi regulated by Ministries ofeducation in both countries.The aim of this study is to define theactivities used in the classes, interactionbetween students and teachers, the use of themother tongue in class, as well ascommunication on the basis of contemporarymethodological aspirations in EFL Teaching.Based on the theoretical-methodologicalframework, this study attempts to define andcompare the ways teachers introduce classroomactivities in English that are communicative intheir given policy contexts in elementaryschools in Japan and Serbia. Using a qualitativedescriptive – triangulation method, relevant tothis study, data were gathered by classroom observations, interviews and also a survey forteachers in electronic form were conducted. Inaddition, comparative analysis of textbooksapproved by the Ministries and in use in bothcountries, was conducted.Observations of English lessons inprimary schools in Japan, as well as ananonymous survey of EFL teachers revealed thestudents’ motivation to learn English is at highlevel, but the methods and activities used inclasses with a high percentage of use of themother tongue (Japanese) lead to the lack of realEnglish communication in the classroom. Otherfindings in Serbia revealed the students’ highmotivation for learning English and teacherstending to reduce the use of the mother tonguein class, except when necessary, for presentingand explaining grammar, thereof, Englishclasses in Serbian schools tend to animatestudents, raising their motivation to the highestlevel.According to the data obtained,conclusions and suggestions were made in orderto help EFL teachers, and recommendations forfuture research and practice in both countrieswere also given.

Ispitivan je hemijski sastav etarskih ulja i vodenih ekstrakata tri vrste samoniklih biljaka familije Lamiaceae:  Satureja montana L.,  Salvia sclarea L.,  Clinopodium menthifolium  Host. Pored toga, ispitano je delovanje vodenih ekstrakata na korovske i ratarsko-povrtarske biljke, insekte i mikroorganizme, kao i etarskih ulja na insekte.Potvrđeno je da ispitivane vrste imaju insekticidno dejstvoi da nemaju uticaj na rast korisnih mikroorganizama prisutnih u zemljištu.
The chemical composition of essential oils and aqueous extracts of three types of self-seeding plants of the Lamiaceae family are examined. Apart from the composition, the effects of aqueous extracts on weed and vegetable plants, insects and  microorganisms are examined. The effects of essential oils on insects are also examined. Insecticidal activity of examined plants is confirmed. It is also confirmed that the examined plants have no effect on the growth of useful microorganisms present in the soil.

U prvom delu ove doktorske disertacije je izvršena sinteza novih 17α-pikolil i 17(E)-pikoliniliden androstanskih derivata, sa modifikacijama u A- i/ili B-prstenovima. U drugom delu rada je ispitana antiproliferativna aktivnost odabranih novosintetizovanih jedinjenja prema humanim tumorskim  ćelijskim linijama (MCF-7, MDA-MB-231, PC-3, HeLa, HT-29 i A549) kao i prema zdravim ćelijama fetalnih fibroblasta pluća (MRC-5).
In the first part of this dissertation, the synthesis of new 17α-picolyl and 17(E)-picolinylidene androstane derivatives with modifications in A and/or B rings, were presented. The second part of the work consisted on investigation of antiproliferative activity of selected newly synthesized compounds toward human carcinoma cell lines (MCF-7, MDA-MB-231, PC-3, HeLa, HT-29 and A549), as well as the healthy fetal lung fibroblasts (MRC-5).

U ovoj doktorskoj disertaciji ispitane su 1,3-dipolarnecikloadicione reakcije steroidnih azido-nitrila, nitrona initril-oksida, pri čemu su sintetizovana različitaheterociklična steroidna jedinjenja androstanske i estranskeserije. Utvrdjene su strukture novosintetizovanihjedinjenja. Ispitana je biološka aktivnost odabranihjedinjenja.
In this PhD thesis 1,3-dipolar cycloadditions ofsteroidal azido-nitriles, nitrones and nitrile-oxide wereexamined. Various steroidal heterocyclic compounds inthe androstane and estrane series were synthesised. Thestructural characterisation of newly synthesisedcompounds was done. Biological activity of selectedcompounds was examined.

Kombuha je tradicionalni napitak koji se dobija fermentacijom zaslađenog crnogili zelenog čaja, fiziološkom aktivnošću čajne gljive, koja predstavlja simbiozuautohthonih vrsta kvasaca i bakterija sirćetnog vrenja. Cilj rada je bio da se ispitabiološka aktivnost konzumnih kombuha napitaka (titrabilne kiselosti 3,5-4 g/L) odcrnog čaja (Camellia sinensis L), čaja ehinacee (Echinacea purpurea L.) irtanjskog čaja (Satureja montana L.). Za ispitivanje antimikrobne aktivnostikombuha napitaka upotrebljeni su sledeći sojevi bakterija, kvasaca i plesni:Pseudomonas aeruginosa, Staphylococcus aureus, Bacillus sp., Salmonellaenteritidis, Proteus mirabilis, Escherichia coli, Sarcina lutea, Saccharomycescerevisiae, Candida pseudotropicalis, Rhodotorula sp., Penicilliumaurantiogriseum, Aspergillus niger i Aspergillus flavus. Antioksidativna aktivnostkombuha napitaka ispitana je na DPPH i OH radikale ESR spektralnom metodom.Antiproliferativna aktivnost čajeva i kombuha napitaka od crnog i rtanjskog čajaispitana na tri ćelijske linije humanih karcinoma: HeLa (epitelni karcinomcerviksa), MCF-7 (adenokarcinom dojke) i HT-29 (adenokarcinom debelogcreva). Pored istraživanja biološke aktivnosti kombuha napitaka, cilj rada je bio dase ispitaju i neki od osnovnih parametara kombuha fermentacije – optimalnakoličina izvora ugljenika i azota u medijumu za kultivaciju, geometrijskekarakteristike fermentora, inokulacija starter kulturama. Definisanje kritičnihparametara kombuha fermentacije je bio osnov za izvođenje matematičkogmodela za scale-up fermentativnog procesa.
Kombucha is a traditional beverage obtained by fermenting sweetned black orgreen tea with tea fungus, which represents a symbiotic combination of acetic acidbacteria and autochthonous yeast species. In this study, the antimicrobial,antioxidative and antiproliferative activity of kombucha beverages (titratableacidity 3,5-4 g/L) obtain from black tea (Camellia sinensis L), echinacea tea(Echinacea purpurea L.) and rtanj tea (Satureja montana L.) were tested.Pseudomonas aeruginosa, Staphylococcus aureus, Bacillus sp., Salmonellaenteritidis, Proteus mirabilis, Escherichia coli, Sarcina lutea, Saccharomycescerevisiae, Candida pseudotropicalis, Rhodotorula sp., Penicilliumaurantiogriseum, Aspergillus niger i Aspergillus flavus were used as testmicroorganisms for examination of antimicrobial activity. The antioxidant activityof differently prepared kombucha beverages was examined agains DPPH and OHradicals by ESR-spectrometry. Antiproliferative activity of black tea kombuchaand Satureja montana kokmbucka was measured by sulforhodamine Bcolorimetric assay on HeLa (cervix epitheloid carcinoma), HT-29 (colonadenocarcinoma), and MCF-7 (breast adenocarcinoma) cells line. Also, sameparametars of kombucha fermentation – optimal quantity of source of carbon andnitrogen in cultivation medium, geometric characteristics of reactors andinoculation by starter culture – were tested. Definition of critical parameters ofkombucha fermentation is important for derivation of mathematical model forscaling-up fermentation process.

Prema postavljenim ciljevima u ovoj doktorskoj disertaciji sakupljeno je i determinisano ukupno sedam vrsta autohtonih gljiva sa područja Fruške gore, Tare i  Vršačkog brega, pet lignikolnih ‐ Bjerkandera adusta, Pleurocybella  porrigens, Stereum hirsutum, Stereum subtomentosum i Trametes versicolor, i dve  terikolne ‐ Amanita  strobiliformis i Hydnum repandum. Utvrđena je  njihova biološka aktivnost (antiradikalska, antioksidativna, antimikrobna, anti‐acetilholinesterazna i citotokisčna) spram hemijskog sastava njihovih vodenih (H₂O), etanolnih (EtOH), metanolnih (MeOH) i polisaharidnih (PSH) ekstrakata. Analiza hemijskog sastava odabranih vrsta uključila je određivanje hemijske karakterizacije PSH ekstrakata ‐ FTIR analizom, određivanje fenolnog profila ‐ HPMC/MS‐MS, sadržaja organskih kiselina ‐ HPLC, sadržaja masnih kiselina ‐ GC‐FID i sadržaja biogenih elemenata ‐ AAS. Spektrofotometrijskim metodamaodređen je ukupan sadržaj proteina i ukupan sadržaj fenola i flavonoida. Prema antiradikalskoj aktivnosti OH^{• ,} O2^•‐, OH^•, Asc^•, DPPH^•  i ABTS^•+ izdvojili su  se  ekstrakti lignikolnih vrsta:  MeOH ekstrakt vrste P. porrigens, H₂O  ekstrakt P. porrigens, MeOH ekstrakt T. versicolor, H₂O ekstrakt S. hirsutum, MeOH ekstrakt S. subtomentosum i H₂O ekstrakt B. adusta, navedenim redom. Najjaču antioksidativnu aktivnost dobijenu FRAP i polarografskom HPMC metodom ispoljili su PSH i H₂O ekstrakti terikolne vrste A. strobiliformis. Antimikrobna aktivnost analiziranih ekstrakata određena je ispitivanjem antibakterijskog, antifungalnog i antiviralnog potencijala, pri čemu se izdvojila vrsta  H.  repandum ispoljavajući najbolji efekat na Gram‐pozitivne i Gram‐negativne bakterije i na sve analizirane fitopatogene izolate (Fusarium i Alternaria) i T. versicolor na analizirani bakteriofag. Anti‐acetilholinesterazna aktivnost određena je testovima in solid i in liquid, a najbolji procenat inhibicije AChE ispoljili su EtOH ekstrakti vrsta S. hirsutum, B. adusta, S. subtomentosum i T. versicolor. Citotoksična aktivnost ekstrakata određena je MTT testom, a prema najboljoj ispoljenoj aktivnosti izdvojili su se MeOH ekstrakt P. porrigens i ekstrakti B. adusta, H₂O i EtOH. Citotoksična aktivnost ovih lignikolnih vrsta naročito je izražena nakon 72 h. Na osnovu dobijenih rezultata, gde su se istakle različite vrste i njihovi različiti ekstrakti u primenjenim testovima, jasno je da biološka aktivnost i hemijski sastav zavise od porekla, vrste i tipa ekstrakta analiziranih gljiva. Na osnovu tipa rastvarača odnosno ekstrakata vrsta, koje su pokazale najbolju aktivnost spram pomenutih  testova i na osnovu dobijenih korelacija kao i na osnovu detektovanih jedinjenja,  pretpostavljamo da su za ispoljene aktivnosti u najvećoj meri odgovorna fenolna  jedinjenja i polisaharidi.   Ispoljeni biopotencijal analiziranih vrsta gljiva upućuje na njihovu potencijalnu upotrebu kao funkcionalne hrane i nutraceutika, kao i u biokontroli fitopatogena.
According  to  the  set  aims  of  the  presented  PhD  thesis,  seven  autochthonous fungal species from the region of Fruska Gora, Tara  and Vršac Mountains were collected and determined: five lignicolous ‐ Bjerkandera  adusta,  Pleurocybella  porrigens,  Stereum  hirsutum,  Stereum subtomentosum and Trametes versicolor, and two terricolous ‐ Amanita strobiliformis and Hydnum repandum. Biological activity of these  species  (antiradical,  antioxidant,  antimicrobial,  anti‐ acetylcholinesterase and cytotoxic) was determined in relation to the chemical composition of the extracts, aqueous (H₂O), ethanolic (EtOH), methanolic (MeOH) and polysaccharide (PSH). Analysis of the chemical content of analyzed species included chemical characterization of PSH extracts  –  by  FTIR  analysis,  determination  of  phenolic  profile ‐ by HPMC/MS‐MS, content of organic acids ‐ by HPLC, fatty acid content ‐ by  GC‐FID  and  content  of  biogenic  elements ‐ by  AAS. Spectrophotometric methods were applied for determination of the content of total proteins, polyphenols and flavonoids. According to the antiradical activity obtained towards OH^•, О2^•‐, OH^•, Asc^•, DPPH^• and ABTS^•+ extracts of lignicolous species were singled out: P. porrigens  (MeOH  extract),  P.  porrigens  (H₂O  extract), T. versicolor (MeOH   extract), S. hirsutum (H₂O extract), S. subtomentosum (MeOH extract) and B. austa (H₂O  extract),  respectively. The  highest antioxidant activity obtained by FRAP and the polarographic HPMC method was exhibited  for PSH  and  H₂O extracts of the terricolous species A. strobiliformis. The intimicrobial activity of analyzed extracts was determined by examination of antibacterial, antifungal and antiviral potentials, whereby  the species  H.  repandum was separated by exhibiting the best effect on Gram‐positive  and Gram‐negative bacteria, and all the analyzed hytopathogenic isolates (Fusarium, Alternaria)  and T. versicolor against analyzed bacteriophage. Anti‐cetylcholinesterase activity was determined by tests in solid and in liquid, while the best  percent of AChE inhibition was showed by EtOH extracts of the species S. hirsutum, B. adusta, S. subtomentosum and T. versicolor.bThe cytotoxic activity of extracts was determined by MTT assay, and according to the best activity, the MeOH extract of P. porrigens, and H₂O and EtOH extracts of B. adusta were distinguished particularly after 72 h. Based on the results obtained, favoring different species and their different extracts in the applied tests, it is clear that the biological activity and chemical composition depend on the origin, species and type of extract of the analyzed fungi. Based on the type of solvent or extract of the species that showed the best activity in relation to the above tests and on the basis of the obtained correlations as well as on  the basis of the detected compounds, we assume  that  the  phenol compounds  and  polysaccharides  are responsible for the activities performed.Demonstrated bio‐potential of analyzed fungal species indicates their  potential use as functional foods and nutraceutics, as well as in the biocontrol of phytopathogens.

Докторска теза Драмска илуткарска активност у наставној иваннаставној пракси Српског језика икњижевности у основној школи замишљенаје као књижевно-методичко истраживањекоје има за циљ да истакне значај драме илуткарства у наставној и ваннаставнојпракси; да истакне значај и утицај драме илуткарства у редовној настави; да прикажерад драмске и луткарске секције и њиховзначај, као и значај који драма и луткарствоимају за ученике у ваннаставном процесу, асве то кроз принципе диференциране наставеи кроз примену теорије синхроницитета.Рад је заснован на примерима иискуствима из праксе, а кроз примену дијалошке методе (слободан разговор:дискусија, полемика), рада на тексту,демонстративне методе, практичног рада ирадионица, кроз примену игровнеактивности, аналитичко-интерпретативнеметоде дошло се до резултата који показујуда драма и луткарство у наставном иваннаставном процесу имају значајан утицајна ученике и у образовном и у васпитномсмислу. Применом поменутих метода као ипринципа диференциране наставе часовиредовне наставе Српског језика, као и часовидрамске и луткарске секције ученицима суомогућили нов приступ драмскимкњижевним делима како на пољу читања иразумевања, тако и на пољу доживљавања ианализе.
Doktorska teza Dramska ilutkarska aktivnost u nastavnoj ivannastavnoj praksi Srpskog jezika iknjiževnosti u osnovnoj školi zamišljenaje kao književno-metodičko istraživanjekoje ima za cilj da istakne značaj drame ilutkarstva u nastavnoj i vannastavnojpraksi; da istakne značaj i uticaj drame ilutkarstva u redovnoj nastavi; da prikažerad dramske i lutkarske sekcije i njihovznačaj, kao i značaj koji drama i lutkarstvoimaju za učenike u vannastavnom procesu, asve to kroz principe diferencirane nastavei kroz primenu teorije sinhroniciteta.Rad je zasnovan na primerima iiskustvima iz prakse, a kroz primenu dijaloške metode (slobodan razgovor:diskusija, polemika), rada na tekstu,demonstrativne metode, praktičnog rada iradionica, kroz primenu igrovneaktivnosti, analitičko-interpretativnemetode došlo se do rezultata koji pokazujuda drama i lutkarstvo u nastavnom ivannastavnom procesu imaju značajan uticajna učenike i u obrazovnom i u vaspitnomsmislu. Primenom pomenutih metoda kao iprincipa diferencirane nastave časoviredovne nastave Srpskog jezika, kao i časovidramske i lutkarske sekcije učenicima suomogućili nov pristup dramskimknjiževnim delima kako na polju čitanja irazumevanja, tako i na polju doživljavanja ianalize.
PhD thesis Drama and puppet activity incurricular and extracurricular practice ofteaching The Serbian language and literature inprimary school is envisioned as literarymethodologicalresearch with the purpose ofemphasising the importance of drama andpuppetry in curricular and extracurricularpractice; emphasising the importance andinfluence of drama and puppetry in regularclasses; showing the work of drama and puppetryclub and its importance, as well as theimportance of drama and puppetry for students inextracurricular process, all through the principlesof differentiated teaching and through theapplication of the theory of synchronicity.This paper is based on the actualexamples and experiences, through theapplication of dialogue method (free conversation: discussion and polemics), textanalyses, demonstrative method, practical workand workshops, while applying acting games,analytical-interpretative method. This showedthat drama and puppetry in curricular andextracurricular process have a significantinfluence on students in both educational andupbringing sense. Applying the said methods, aswell as the principles of differentiated teaching,the classes of The Serbian language, as well asdrama and puppetry club classes gave students anentirely new approach to dramas in the field ofreading and understanding, as well as in the fieldof experience and analysis.

Ostvarene su višefazne stereospecifične sinteze tiazolnih C-nukleozida, novih analoga, odnosno mimetika tiazofurina polazeći iz D-glukoze i D-ksiloze. Ispitana je in vitro citotoksična aktivnost sintetizovanih C-nukleozida prema odabranim humanim tumorskim ćelijskim linijama (K562, HL 60, Jurkat, Raji, PC 3, HT-29, MCF-7, MDA-MB-231, HeLa i Hs 294T) kao i prema ćelijama normalnih fetalnih fibroblasta pluća (MRC-5).
Multiphase stereospecific synthesis of thiazole C-nucleosides, new analogues and mimics of tiazofurin, has been achives starting from D-glucose and D-xylose. We examined the in vitrocytotoxic activity of synthesized C-nucleosides by selected human tumor cell lines (K562, HL 60, Jurkat, Raji, PC 3, HT-29, MCF-7, MDA-MB-231, HeLa and Hs 294T) and the cells of normal fetal lung fibroblasts (MRC-5).

Ostvarene su višefazne sinteze prirodnih citotoksičnih laktona (+)-murikatacina (1),(–)-murikatacina (ent-1) i (+)-goniofufurona (2), kao i njihovih novih analoga (3a,  4,5,  6,  7,  8,  9,  ent-7 i ent-9), polazeći iz  D-ksiloze ili iz  D-glukoze. Ispitana je  in vitrocitotoksična aktivnost sintetizovanih prirodnih proizvoda i analoga premaodabranim humanim tumorskim ćelijskim linijama (K562, HL-60, Jurkat, Raji, HT-29, MDA-MB 231 i HeLa), kao i prema ćelijama fetalnih fibroblasta pluća (MRC-5).
Multiphase synthesis of natural cytotoxic lactones  (+)-muricatacin (1),(–)-muricatacin (ent-1) and (+)-goniofufurone (2), as well as synthesis of theiranalogues (3a,  4,  5,  6,  7,  8,  9,  ent-7and  ent-9) was achived from  D-xylose orD-glucose as starting compounds. In vitro cytotoxic  activity of synthetized naturalproducts and analogues against selected human tumour cell lines (K562, HL-60,Jurkat, Raji, HT-29, MDA-MB 231 and HeLa) and against cells of natural foetal lung fibroblasts (MRC-5) was examined.

Kao što je poznato, RS-2-(4-hlor-o-toliloksi)propionska kiselina (MCPP), (4-hlor-2-metilfenoksi)sirćetna kiselina (MCPA) i 3,6-dihlorpiridin-2-karboksilna kiselina  (klopiralid) su herbicidi sa veoma širokim spektrom dejstva, a pored toga su rastvorljivi u vodi, teško biorazgradljivi i prema literaturnim podacima su, nažalost, veoma često prisutni herbicidi u pijaćoj vodi. Proces heterogene fotokatalize uz primenu TiO₂i UV zračenja se pokazao kao veoma pogodan način za njihovo uklanjanje iz vode. Međutim, zbog velikog energetskog procepa od 3,2 eV (anataze-oblik), odnosno, 3,0 eV (rutil-oblik), veoma mali udeo bliskih UV zraka iz sunčeve svetlosti (oko 3−4%) biva iskorišćen u toku fotokatalitičkog procesa, što ukazuje na to da je TiO₂ praktično neaktivan u prisustvu sunčeve svetlosti. Na osnovu literaturnih podataka je zapaženo da postoji mogućnost fotorazgradnje pojedinih supstrata u prisustvu TiO₂ primenom vidljive svetlosti. Na primeru MCPP je ispitana aktivnost TiO₂ Degussa P25 kao fotokatalizatora u prisustvu vidljive svetlosti. Na osnovu refleksionih spektara je utvrđeno da MCPP adsorbovan na TiO₂ Degussa P25 apsorbuje vidljivi deo spektra (λ ≥400 nm). Nastali prelazni kompleks je potvrđen FTIR merenjima. Efikasnost TiO2Degussa P25 primenom vidljive svetlosti je upoređena sa sunčevim i UV zračenjem, kao i direktnom fotolizom u prisustvu pomenutih izvora zračenja. Brzina fotokatalitičke razgradnje MCPP primenom vidljive svetlosti iznosi 0,86 μmol dm⁻³min⁻¹, što je oko 4 puta brže u poređenju sa direktnom fotolizom. Nadalje je ustanovljena optimalna masena koncentracija katalizatora od oko 8 mg cm⁻³, koja je znatno viša u poređenju sa primenom UV zračenja. Razlog je najverovatnije različit mehanizam fotorazgradnje koji se odvija primenom vidljivog i UV zračenja. Naime, prisustvo 2-metil-2-propanola (poznatog hvatača ^•OH-radikala) praktično ne utiče na brzinu fotokatalitičke razgradnje MCPP p rimenom vidljive svetlosti, što ukazuje da se mehanizam razgradnje MCPP primenom  vidljive svetlosti ne odvija posredstvom ^•OH-radikala, za razliku od onog uz primenu UV zračenja.S obzirom da se katalizator TiO₂ Degussa P25 uz primenu vidljive svetlosti nije pokazao kao naročito efikasan kada je u pitanju razgradnja sva tri herbicida i imajući u vidu da se u poslednje vreme iz razloga praktične primene sve više pribegava procesu dopovanja TiO₂ različitim tipovima metala (alkalnih, zemnoalkalnih, prelaznih i dr.) i nemetala (halogenida, halkogenida i dr.), u okviru ove doktorske disertacije je ispitana aktivnost N-TiO₂ (sintetisanih mokrim i suvim putem) i TiO₂ (rutil) dopovanog sa različitim količinama Fe³⁺-jona (0,13−1,48 at.%) pri razgradnji herbicida MCPP i MCPA primenom vidljive svetlosti. Pored toga je ispitana efikasnost TiO₂ (anataze) takođe dopovanog sa različitim količinama Fe³⁺-jona (0,71−1,80 at.%) na primeru MCPP. Poredeći N-TiO₂ (sintetisan mokrim putem) i N-TiO₂ (sintetisani suvim putem), primećeno je da je u drugom slučaju efikasnost katalizatora veća oko 2 puta. Isto tako je zapažena u slučaju MCPP nešto veća fotokatalitička aktivnost N-TiO₂ (sintetisani suvim putem) u poređenju sa TiO₂ (anataze). Kada je u pitanju MCPA aktivnost sva tri katalizatora je veoma slična. Pored toga je zapažena veća efikasnost N-TiO₂ (sintetisan mokrim putem) u poređenju sa TiO₂ Degussa P25 (oko 1,5 puta) i oko 5 puta u odnosu na direktnu fotolizu, dok su N-TiO₂ (sintetisani suvim putem) oko 3 puta efikasniji u poređenju sa TiO₂ Degussa P25 i oko 10 puta u  poređenju sa direktnom fotolizom. Brzina solarne razgradnje je preko 100 puta manja nego primenom vidljivog i UV zračenja, što je posledica različitih intenziteta pomenutih izvora ozračivanja i različitih uslova pri kojima je vršena razgradnja.  Ustanovljena je optimalna masena koncentracija N-TiO₂ (sintetisan mokrim putem) od 4 mg cm⁻³.Prilikom razgradnje MCPP i MCPA je nađeno da je brzina veća kada se kao katalizator  koristi TiO₂ (rutil) u poređenju sa Fe-TiO₂ i da sa povećanjem količine Fe³⁺-jona fotokatalitička aktivnost uglavnom opada. Kada je kao fotokatalizator korišćen TiO₂  (anataze) dopovan različitim količinama Fe³⁺-jona (od 0,71 do 1,80 at.%), razgradnja MCPP je u svim slučajevima znatno sporija u odnosu na TiO₂ (anataze).S obzirom da su prema literaturnim podacima kinetika i mehanizam fotokatalitičke razgradnje klopiralida nepoznati, ispitana je njegova stabilnost pri različitim eksperimentalnim uslovima. Tokom ispitivanja uticaja pH kako u prisustvu, tako i u odsustvu dnevne svetlosti u intervalu pH od 1,0−9,0, nađeno je da ni u jednom slučaju ne dolazi do razgradnje supstrata u periodu od sedam meseci koliko je proces praćen. Takođe je ispitana kinetika fotokatalitičke razgradnje klopiralida primenom UV i vidljivog zračenja u prisustvu TiO₂ Degussa P25, kao i direktna fotoliza primenom oba izvora zračenja. Nađeno je da je brzina fotokatalitičke razgradnje primenom UV zračenja veća oko 5 puta u odnosu na direktnu fotolizu. Za praćenje toka fotokatalitičke razgradnje klopiralida je izabrana pH-vrednost od 3,2. Nadalje je zapaženo da se u ispitivanom opsegu početnih koncentracija supstrata (0,5–3,0 mmol dm⁻³) kinetika fotokatalitičke razgradnje klopiralida može opisati pseudo-prvim redom. Pri ispitivanju uticaja masene koncentracije katalizatora (0,5–8 mg cm⁻³) na brzinu razgradnje klopiralida, ustanovljena je optimalna masena koncentracija primenjenog fotokatalizatora od oko 4 mg cm⁻³. Izračunata ukupna  prividna energija aktivacije iznosi 7,74 kJ mol⁻¹. Pored toga, prisustvo kiseonika ubrzava reakciju 2 puta, dok dodatak elektron-akceptora kao što su (NH₄)₂S₂O₈, H₂O₂ i KBrO₃ pokazuje značajan i različit efekat na kinetiku fotokatalitičke razgradnje klopiralida. Pri ispitivanju uticaja etanola, kao hvatača slobodnih radikala, nađeno je da se heterogena fotokataliza odvija uglavnom preko ^•OH-radikala.Na osnovu LC–MS/MS (ESI+) merenja ustanovljeno je prisustvo nekoliko intermedijera: 3,6-dihlor-piridin-2-ol, 3,6-dihlor hidroksipiridin-2-karboksilna kiselina i 3,3',6,6'-tetrahlor-2,4'-bipiridin-2'-karboksilna kiselina. Na osnovu identifikovanih intermedijera, kao i kinetičkih rezultata, predložen je mogućput mehanizma fotokatalitičke razgradnje klopiralida.Prilikom ispitivanja uticaja strukture molekula na brzinu razgradnje, konstatovano je da u slučaju klopiralida praktično ne dolazi do fotokatalitičke razgradnje u prisustvu TiO₂ (anataze) i N-TiO₂ (sintetisani suvim putem) uz primenu vidljive svetlosti, kao i u slučaju TiO₂ Degussa P25. Pored toga, primenom TiO₂ (rutil) i Fe-TiO₂ kao fotokatalizatora, sa povećanjem količine Fe³⁺-jona od 0,13 do 1,27 at.% raste brzina razgradnje klopiralida, ukazujući da strukturne osobine supstrata utiču na brzinu njihove razgradnje.
It is well known that RS-2-(4-chloro-o-tolyloxy)propionic acid (MCPP), (4-chloro-2- methyl-phenoxy)acetic acid (MCPA) and 3,6-dichloropyridine-2-carboxylic  acid (clopyralid) are herbicides of wide activity spectrum. They are soluble in water, hardly biodegradable and, unfortunately, often present in drinking water.Heterogeneous photocatalysis by application of TiO₂ and UV radiation proved to be very suitable for their removal from water. However, due toits large energy gap, i.e. 3.2  eV (anatase-form) and 3.0 eV (rutile-form), a very small fraction of sunlight in the near UV range (about 3–4%) is used during photocatalytic process, which is an indication of TiO₂ inactivity in the presence of this light source. Some literature data report on the possibility of photodegradation of certain substrates by visible light in the presence of TiO₂. MCPP served as substrate for testing TiO₂ Degussa P25  photocatalytic activity in the presence of visible light. On the basis of reflection spectra it was established that MCPP adsorbed on TiO₂ Degussa P25 was absorbing visible spectrum radiation (λ ≥400 nm). The existence of thus formed  charge-transfer complex was confirmed with FTIR analysis. The efficiency of  TiO₂ Degussa P25 with application of visible light was compared to sunlight and UV radiation, as well to directphotolysis in the presence of these light sources. The rate of MCPP photocatalytic degradation by means of visible light is 0.86 μmol dm⁻³ min⁻¹, which is about 4 times faster than direct photolysis. In addition, the optimal  catalyst concentration of about 8 mg cm⁻³, much higher than using UV radiation, was established. The reason is, probably, a different mechanism of  hotodegradation  in the presence of visible and UV irradiation. Namely, the presence of 2-methyl-2-propanol (well-known ^•OH radical scavenger) has practicallyno effect on the rate of  MCPP photocatalytic degradation using visible light, which points that this degradation mechanism does not involve ^•OH radicals, in contrast to that established  for UV radiation.Since the catalyst TiO₂ Degussa P25 with application of visible light was not very efficient in degradation of all three herbicidesand in view that nowadays is very  popular doping process of TiO₂ with different types of metals (alkali, alkaline-earth, transition, etc.) and non-metals (halogen, chalcogen, etc.), in the scope of this Ph.D.  thesis activities of N-TiO₂ (synthesized by wet and dry procedure) and TiO₂ (rutile) doped with various amounts of Fe³⁺ (0.13–1.48 at.%) in degradation processes of  herbicides MCPP and MCPA using visible light were studied. In addition, the efficiency of TiO₂ (anatase) doped with various amounts of Fe³⁺ (0.71–1.80 at.%) was also tested for MCPP degradation. When comparing N-TiO₂ (synthesized by wet procedure) and N-TiO₂ (dry procedure), it was observed that in the latter case the catalyst efficiency was about two times higher. In this case for MCPP was also observed somewhat higher photocatalytic activity of N-TiO₂ (synthesized by dry procedure) in comparison with TiO₂. When activities of all three catalysts towards MCPA are compared, the results are very alike. In addition, higher efficiency of N-TiO₂  (wet procedure) comparing to TiO₂ Degussa P25 (about 1.5 times) and about 5 times in comparison to direct photolysis were recorded, while N-TiO₂ (dry procedure) was about 3 times more efficient than TiO₂ Degussa P25 and about 10 times in comparison with direct photolysis. The rate of solar degradation is about 100 times lower than by application of UV and visible radiation, as a consequence of various intensities of the mentioned light sources and different conditions of photodegradation. An optimal concentration of N-TiO₂ (wet procedure) of 4 mg cm⁻³ was established.During degradation of MCPP and MCPA it was observed that the rate is higher if TiO₂ (rutile) was applied comparing to Fe-TiO₂ and with increasing amount of Fe³⁺ photocatalytic activity mostly decreases. When TiO₂ (anatase) doped with various amounts of Fe³⁺ (0.71 to 1.80 at.%) was applied for MCPP degradation, the process was much slower than with undoped catalyst.Since we have not found relevant literature data on kinetics and mechanism of photocatalytic degradation of clopyralid, its stability in different experimental conditions was tested. In investigating of influences of pH (1.0–9.0) both in presence and in absence of daylight, in no cases decomposition was observed during seven months experiments. Also, the kinetics of photocatalytic degradation of clopyralid using UV and visible irradiation in the presence of TiO₂ Degussa P25 and in direct photolysis by application of both irradiation sources was studied. It was found that the  rate of photocatalytic decomposition using UV radiation was 5 times higher comparing to direct photolysis. For clopyralid photocatalytic monitoring a pH value of  3.2 was chosen. In addition, in the investigated concentration range (0.5–3.0 mmol  dm⁻³) the photocatalytic degradation kinetics of clopyralid in the first stage of the reaction follows approximately a pseudo-first kinetic order. In investigation of influence of catalyst concentration (0.5–8 mg cm⁻³) on the rate of clopyralid degradation the highest reaction rate was observed at 4 mg cm⁻³ of catalyst concentration The apparent activation energy of the reaction being 7.74 kJ mol⁻¹. The absence of molecular oxygen resulted in a significant decrease (about 2 times) in the rate of clopyralid photodegradation. The effect of the presence of (NH₄)₂S₂O₈, H₂O₂ and KBrO₃, acting as electron acceptors along with molecular oxygen affects clopyralid photocatalytic degradation considerably and indifferent ways. By studying the effect of ethanol as a hydroxyl radical scavenger it was shown that the heterogeneous catalysis takes place mainly via ^•OH radicals.LC−MS/MS (ESI+) monitoring of the process showed that several pyridine-containing intermediates are formed: 3,6-dichloropyridin-2-ol, 3,6-dichloro hydroxypyridine-2-carboxylic acid and 3,3',6,6'-tetrachloro-2,4'-bipyridine-2-carboxylic acid. Based on the identified intermediates and overall kinetic results, a probable photocatalytic degradation mechanism was proposed. Finally, in the case of clopyralid it was established that practically no degradation occurs in the presence of TiO₂ (anatase) and N-TiO₂ (dry procedure) with visible light  and also with TiO₂ Degussa P25. Besides of that, by using TiO₂ (rutile) and Fe-TiO₂ as photocatalysts it was noted that increasing the concentration of Fe³⁺ from 0.13 to 1.27 at.% comes to increasing photodegradation rate of clopyralid. Results indicate that differences in molecular structure of chosen compound, influence obtained photocatalytic activity to a great extent.

U ovom radu su ispitani hemijski sastav, antioksidativna, antihiperglikemijska, antiproliferativna i antimikrobna aktivnost liofiliziranih metanolnih ekstrakata tropamaline (Rubusidaeus L) sorti Meeker (ETMM) i Willamette (ETMW), kupine (RubusfruticosusL) sorti Čačanska bestrna (ETKČ) i Thornfree (ETKT) i divlje borovnice(Vacciniummyrtillus L) (ETB). Sadržaj ukupnih polifenola (TPh), flavonoida (TF) i antocijana (TAc) u ekstraktima tropova određeni su spektrofotometrijskim metodama.Identifikacija i kvantifikacija fenolnih jedinjenja (fenolnihkiselina, flavonola i cijanidina) i vitamina C u ekstraktima tropova izvedena je HPLC analizom. Spektrofotometrijskimtestovima određena je antioksidativna aktivnostna DPPH i ABTS+ radikale i redukciona sposobnost ekstrakata. ESR spektroskopijom utvrđen je uticaj ekstrakata na reaktivne hidroksil i superoksid anjon radikale. Antihiperglikemijska aktivnost ekstrakata određenaje testom inhibicije α-glukozidaze. Antiproliferativna aktivnost ekstrakata tropova ispitana je in vitro, njihovim delovanjem na rast četiri histološki različite humane ćelije:HeLa (epitelni karcinom cerviksa), MCF7 (adenokarcinom dojke), HT-29 (adenokarcinom debelog creva) i MRC-5 (humani fetalni fibroblasti pluća). Antimikrobna aktivnost ekstrakata tropova bobičastog voća ispitana je na odabrane sojeve Gram-pozitivnih i Gram-negativnih bakterija, kvasaca i plesni disk difuzionom metodom i metodom „bunarčića”. Ispitana je i mogućnost primene liofiliziranih ekstrakata tropova bobičastog voća kao funkcionalnog dodatka sokovima od voća. Laboratorijski proizvedenim obogaćenim sokovima je određen sadržaj TPh, TF i TAc i utvrđena antioksidativna aktivnost testom redukcione sposobnosti i DPPH testom. Rezultati ispitivanja hemijskog sastava, antioksidativne, antihiperglikemijske, antiproliferativne i antimikrobne aktivnosti ETMM, ETMW, ETKČ, ETKT i ETB ukazuju da su svi ispitivani ekstrakti tropova potencijalni izvor prirodnihbioaktivnih jedinjenja, a antioksidativna aktivnost obogaćenih sokova ukazuje na mogućnost korišćenja ovih ekstrakata, kao funkcionalnih aditiva u proizvodnji različitihvisoko vrednih prehrambenih proizvoda.
This work examined the chemical composition, the antioxidant,antihyperglycaemic, antiproliferative and antimicrobialactivity of the freeze-dried raspberry (Rubus idaeus L.)varieties Meeker (ETMM) and Willamette (ETMW), blackberry(Rubus fruticosus L.) varieties (ETKČ) and Thornfree(ETKT), and wild blueberry (Vaccinium myrtillus L.) (ETB)pomaces methanol extracts. The content of total polyphenols(TPh), total flavonoids (TF) and total anthocyanins (TAc) inthe pomace extracts were determined spectrophotometrically.Identification and quantification of the phenolic compounds(phenol acids, flavonols and cyanidins) and ascorbic acid inthe pomace extracts was performed by HPLC analysis. Theantioxidant activities of the extracts was determined spectrophotometricallyusing DPPH and ABTS+ free radicals andreducing ability assay. ESR spectroscopy is used for determinationof pomace extracts’ influence on reactive hydroxyland superoxide anion radicals. Antihyperglycaemic activity ofthe pomace extracts was determined using α-glucosidase inhibitionassay. The antiproliferative activity of the pomace extractswas tested in vitro, testing their influence on the growthof four histologically different human tumor cells: HeLa(cervix epithelioid carcinoma), MCF7 (breast adenocarcinoma),HT-29 (colon adenocarcinoma) and MRC-5(human fetallung fibroblasts). Antimicrobial activity of berry pomace extracts was tested on selected strains of Gram-positive andGram-negative bacteria, yeasts and molds with the disc diffusionmethod and the method of “wells”. The possibility offreeze dried berry pomace extracts application as a fruit functionaladditive was investigated as well. Laboratory producedenriched juice was tested in terms of TPH, TF and TAc content,reducing ability and DPPH scavenging ability as well.The results of testing the chemical composition, the antioxidative,antihyperglycaemic, antiproliferative and antimicrobialactivities of ETMM, ETMW, ETKČ, ETKT and ETB, indicatethat all investigated pomace extracts are a potential source ofnatural bioactive compounds, and that the antioxidant activityenriched juice indicates the possibility of using these extracts,as a functional additive in the production of various high-valuefood products.

Grupno-strukturna analiza naftnih kiselina izolovanih iz srednjih uljnih komercijalnih frakcija vojvođanske nafte „Velebit” rađena je analizom IR-, ¹H- i ¹³C NMR- i ESI-MS spektara niske rezolucije. Određeno je šest klasa karboksilnih kiselina opšte molekulske formule C_nH_2n-ZO₂. To su karboksilne kiseline u opsegu masa 240-466 sa 15-31 C atoma u molekulu koje su grupisane u pet cikloalkil Z-serija: monociklična- (C_nH_2n-2O₂, 14.72%), biciklična- (C_nH_2n-4O₂, 34.63%), triciklična- (C_nH_2n-6O₂, 25.03%), tetraciklična- (C_nH_2n-8O₂, 10.04%), pentaciklična klasa karboksilnih kiselina (C_nH_2n-10O₂, 4.99%) i jedna alkanska klasa kiselina sa alkil grupama otvorenog niza (C_nH_2nO₂, 10.57%).Razdvajanjem na bazi različite kiselosti i njihove rastvorljivosti u vodi na određenim pH vrednostima u rasponu od pH 2-10 dobijeno je devet užih frakcija kiselina. Ekstrakcijom sa etrom u vodi nerastvornih kiselina u rasponu od po jedne pH jedinice dobijena je sledeća distribucija masa: 9.57% (pH 10), 12.69% (pH 9), 5.91% (pH 8), 4.85% (pH 7), 2.44% (pH 6), 11.71% (pH 5), 23.94% (pH 4), 16.76% (pH 3) i 10.12% (pH 2). Razdvajanjem kiselina na bazi njihove kiselosti oko 50% mase kiselina ekstrahovano je od pH 2-4, znači u grupi jačih kiselina. Masenom spektrometrijom niske rezolucije ESI-MS na pH 4 vidi se da su u smeši kiselina skoncentrisane kiseline sa više prstenova u alkilnom delu sa maksimumom na tricikličnim kiselinama (36.50%), dok su pojedinačno najzastupljenije tetraciklične strukture kiselina C₂₀H₃₂O₂(4.43%) i C₂₁H₃₄O₂(4.56%). Na pH 8 biciklične- i triciklične strukture su zastupljene ukupno sa 65.02% sa maksimalno zastupljenim kiselinama sa 20-26 C atoma u molekulu, a izdvajaju se C₂₂H₃₈O₂ (5.26%) biciklične- i C₂₄H₄₂O₂(7.01%) triciklične strukure, a od tetracikličnih struktura kiselina izdvaja se C₂₄H₄₀O₂ (4.77%). Na pH 10 najzastupljenije izolovane kiseline su aciklične, odnosno masne kiseline zastupljene sa 25.28%, a najdominantnije su strukture C₂₁H₄₂O₂ (4.83%), dok su ostale klase kiselina ujednačene po svom masenom udelu u odnosu na sastav u ukupnoj polaznoj smeši kiselina. Drugi deo rada obuvata derivatizaciju izolovanih prirodnih naftnih kiselina. Sintetizovani su funkcionalni kiseonični metil-, etil-, n-butil-,  terc-butil- i benzil-derivati naftnih kiselina kao i funkcionalni azotni derivati: amidi i anilidi naftnih kiselina. Sinteze navedenih estara rađene su klasičnim postupcima i modifikovanom metodom esterifikacije u kiselo-katalizovanim uslovima upotrebom mikrotalasa kao ko-katalizatora, što je imalo za cilj skraćenje reakciong vremena i poboljšanje ekoloških sintetskih uslova.Modifikacijom sinteze metilnaftenata MT-zagrevanjem 48 puta je skraćeno vreme trajanja sinteze, prinosi ni promenom reakcionih parametara (vreme, snaga MT) nisu bitno promenjeni. Strukturnom analizom ESI-MS spektra polaznih kiselina i metilnaftenata dobijenih metilovanjem naftnih kiselina utvrđeno je da je odnos klasa u dobroj podudarnosti. Prinos estara u ovoj sintezi je 95.47%. Esterifikacija naftnih kiselina etil alkoholom rađena je u uslovima kisele katalize uz konvencionalno zagrevanje (91.76%), a modifikacijom metode MT-zagrevanjem (150 W) reakciono vreme je skaćeno 96 puta (92.19%). Esterifikacija naftnih kiselina n-butil alkoholom rađena je uz sumpornu kiselinu kao katalizator i uz konvencionalno zagrevanje (94.24%), a u uslovima MT-zagrevanja (150 W) 72 puta je skraćeno reakciono vreme (61.15%). Sinteza terc-butilnaftenata rađena je prevođenjem naftnih kiselina u hloride a zatim reakcijom sa terc-butil alkoholom nastaju terc-butilnaftenati (80.17%). Modifikovanom metodom klasične reakcije esterifikacije naftnih kiselina terc-butil alkoholom katalizovanom sumpornom kiselinom u uslovima MT-zagrevanja (150 W) ostvaren je prinos od 85.49% a vreme trajanja reakcije je 5 minuta. Sinteza benzilnaftenata rađena je prevođenjem naftnih kiselina u hloride a zatim reakcijom sa benzil alkoholom nastaju benzilnaftenati (84.43%), a modifikovanom metodom klasične kiselo-katalizovane esterifikacije naftnih kiselina benzil alkoholom u uslovima MT-zagrevanja (150 W) ostvaren je prinos od 85.49% uz reakciono vreme od 5 minuta. Sinteza amida naftnih kiselina rađena je iz hlorida reakcijom sa amonijakom. Prinos čistih amida je 65.74%, a reakcija amidacije sa amonijakom trajala je 15 minuta. Strukturnom analizom ESI-MS spektra amida naftnih kiselina utvrđen je grupno-strukturni sastav amida. Među strukturama amida naftenskih kiselina takođe su dominantne biciklične- i triciklične strukture, kao i u smeši slobodnih kiselina. Sinteza anilida naftnih kiselina rađena je iz hlorida reakcijom sa anilinom. Prinos čistih anilida je 96.48%, a reakcija amidacije anilinom trajala je 30 minuta. Strukturnom analizom ESI-MS spektra anilida naftnih kiselina utvrđen je grupno-strukturni sastav proizvoda, anilida. Među strukturama anilida naftenskih kiselina takođe su dominantne biciklične- i triciklične strukture kao i u smeši slobodnih kiselina.U trećem delu ovog rada ispitivana je biološka aktivnost naftnih kiselina auksinskog i giberelinskog tipa, njihov uticaj na ožiljavanje reznica, ukorenjivanje bočnih grana i mikroizdanaka biljaka, na aktivnost biljnih hormona, kao i na usvajanje metalnih jona kod biljaka. Aktivnost naftenskih kiselina utvrđena je pomoću tri in vitro  biološka testa. „Koleoptil test”, rađen je na dva supstrata, odnosno na semenu ozime pšenice novosadske sorte Partizankai jare pšenice takođe novosadske sorte Venera. Referentna aktivnost u testu rađena je sa -naftilsirćetnom 3-indolsirćetnom kiselinom. U oba testa ustanovljen je približno isti odnos aktivnosti rastvora naftenskih kiselina i aktivnosti standardnih biljnih hormona. „Test inhibicije klijanja” semena rađen je sa semenom crne slačice, Brasscia nigra. Najveći uticaj naftenskih kiselina na inhibiciju klijanja postignut je u rasponu koncentracija kiselina od 10^-7 -10^-8 mol/L (0.05-0.01 mg/L). Testovi za šest užih frakcija dobijenih iz smeše ukupnih kiselina razdvajanjem na bazi različite rastvorljivosti pri različitim pH vrednostima pokazuju istu aktivnost kao 3-indolsirćetna kiselina (0.5 mg/L), a da je frakcija izdvojena iz vodenog rastvora na pH 7 takođe aktivna ali u poređenju sa 3-indolsirćetnom kiselinom to je 10 puta niža aktivnost. Hormonska aktivnost giberelenskog tipa ispitivanih kalijumovih soli naftenskih kiselina utvrđena je „Endosperm testom”, u kojem je određivana aktivnost amilaze spektrofotometrijskim praćenjem povećanja koncentracije redukujućih šećera u endospermu semena tretiranog ječma i poređena sa aktivnošću rastvora giberelinske kiseline (GA3). Rezultati ovih testova pokazuju da delovanjem vodenih rastvora užih frakcija naftenskih kiselina u koncentraciji 1.0 mg/L (3.5 x 10^-6 mol/L)frakcija izolovana pri pH 8 ima aktivnost koja je približno u opsegu aktivnosti giberelina koncentracije 10^-2-10^-3 mg/L. Natrijum-naftenati u koncentraciji od 10^-6 do 10^-8 mol/L stimulišu formiranje adventivnih korenova kod reznica suncokreta pa je broj korenova po biljci 40 puta veći kod biljaka koje su bile potopljene u rastvor natrijum-naftenata u odnosu na one koje su bile potopljene u vodu, a sličan efekat utvrđen je i pri tretiranju bočnih grana suncokreta. Ožiljavanje drvenastih biljaka rađeno je na reznicama bele topole (Populus alba) i reznicama američke crne topole (Populus deltoides). Uočen je jasan inhibitomi efekat na rast korenčića i izbojka u vodenom medijumu sa 10^-4 mol/L naftenskih kiselina, dok je tretman od 24 časa doprineo većem broju korenčića na donjih 5 cm reznice, kao i ukupnog broja korenčića nego kod kontrole. U testu ukorenjivanja mikroizdanaka kod hrizantema najveći broj korenova dobijen je nakon tretmana sa rastvorom koji sadrži 10 µmol/L ukupnih naftenata i tretmanom sa 50 µmol/Lfrakcijom kiselina izolovanom pri pH 7. Oba rezultata su na nivou aktivnosti 3-indolbuterne kiseline koncentracije 10 µmol/Lšto znači da u ovom slučaju frakcionacija nije neophodna. Efekti natrijum-naftenata na ukorenjivanje praćeni su merenjem nivoa totalnih peroksidaza i amilaze,  kao i sadržaja redukujućih šećera i ukupnih proteina u bazalnim delovima reznica bagrema(Rozaszin-AC).  Nakon 1; 3 i 6 dana reznice su uzete za biohemijske analize. U svakom slučaju, aktivnosti IAA-oksidaze i amilaze su se povećavale do trećeg dana,  a zatim smanjuje. Efekat je bio jače izražen posle tročasovnog tretmana sa natrijum-naftenatima u poređenju sa šestočasovnim tretmanom i kontrolom. Sadržaj rastvornih proteina je bio povećan jedan dan posle tretmana, smanjen trećeg i ponovo povećan šestog dana, osim za šestočasovni tretman natrijum-naftenatima, kada je efekat bio sasvim suprotan.Test uticaja naftnih kiselina na nivo kadmijuma u biljkama pokazuje fiziološko delovanje naftnih kiselina na snižavanje nivoa teških metala u biljci, u ovom slučaju kadmijuma. Ispitivan je efekat niske koncentracije natrijum-naftenata (10^-7 mol/L) na ukupan sadržaj Cd u pojedinim frakcijama interćelijskog prostora kao i unutar ćelija, kao i na neke fiziološke i biohemijske parametre kod mladih biljaka soje koje su uzgajane u prisustvu kadmijum-hlorida koncentracije 1 mmol/L. Prisustvo naftenata smanjuje sadržaj ukupnog kadmijuma kako u korenu tako i u stablu i listovima u proseku za oko 40% i ublažava štetne efekte kadmijuma na aktivnost nitrat-reduktaze kao i na sadržaje fotosintetskih pigmenata.Tretman biljaka niskim koncentracijama natrijum-naftenata utiče na akumulaciju nekih esencijalnih elemenata kod mladih biljaka soje. Prisustvo naftenata (10^-7  mol/L) značajno povećava sadržaj Mn, Fe, Zn i Ni u korenu, ali u stabljici i listovima samo sadržaj Fe i Mn. U korenu, sadržaj Mn je četiri puta veći a sadržaji Fe, Zn i Ni su povećani 17%, 60% i 68%, respektivno. Ispitivanja na celeru i mrkvi su potvrdila da uticaj naftenata na mineralnu ishranu zavisi od primenjenog elementa i da je način preuzimanja određenih jona različit, što ima za posledicu ili povećanje ili smanjenje sadržaja pojedinih jona u nekim delovima biljaka. Mlade biljke celera i mrkve, gajene u hranljivom medijumu, tretirane su natrijumovim solima naftenskih kiselina (10^-7 mol/L) folijarno ili prisustvom u hranljivom medijumu. Jedino je tretman putem prisustva naftenata u hranljivom medijumu smanjio svežu masu korena i nadzemnog dela oko 20% kod obe biljke.Oba tretmana uticala su na sadržaj Fe, Cu, Mn, Mg i Ca kod biljaka celera i Fe, Mn, Zn i Na kod biljaka mrkve. Kod biljaka celera došlo je do smanjenja sadržaja navedenih nutrienata dok je u korenu biljaka mrkve došlo do povećanja sadržaja Fe za 45%, Mn za 70% i Zn za 37%. Kod ovih biljaka prisustvo naftenata u hranljivom medijumu dovelo do smanjenja mase korenova i nadzemnih delova, što je potpuno suprotno od rezultata dobijenih kod biljaka soje.  Folijarnim tretmanom je značajnopovećana masa nadzemnog samo kod celera.
Group-structural analysis of naphthenic acids isolated from middle commercial fractions of Vojvodina oil „Velebit” was performed with the analysis of IR-,¹H- and ¹³C NMR- and ESI-MS low resolution spectrums. Six classes of carboxylic acids of the general molecular formula C_nH_2n-ZO₂ were determined. These are carboxylic acids with mass range of 240-466 with 15-31 C atoms in molecule which are grouped in five cycloalkyl Z-series: monocyclic- (C_nH_2n-2O₂, 14.72%), bicyclic- (C_nH_2n-4O₂, 34.63%), tricyclic- (C_nH_2n-6O₂, 25.03%), tetracyclic- (C_nH_2n-8O₂,  10.04%), pentacyclic class of carboxylic acids (C_nH_2n-10O₂, 4.99%) and one alyphatic class of acids with open chain alkyl groups (C_nH_2nO₂, 10.57%).By fractioning on the basis of different levels of acidity and their solubility in water with pH values ranging from pH 2-10 nine subfractions of acids were obtained. By extraction with ether in water undissolved acids in the range of one pH unit the following distribution of mass was performed: 9.57% (pH 10), 12.69% (pH 9), 5.91% (pH 8), 4.85% (pH 7), 2.44% (pH 6), 11.71% (pH 5), 23.94% (pH 4), 16.76% (pH 3) and 10.12% (pH 2). By fractioning acids on the basis of their acidity about 50% of acid  mass was extracted at pH 2-4, i.e., in the group of stronger acids. Low resolution mass spectrometry ESI-MS shows that at pH 4 acids with more rings in the alkyl section were concentrated in the mixture with maximum at tricyclic acids (36.50%), while individually tetracyclic acid structures C₂₀H₃₂O₂ (4.43%) and C₂₁H₃₄O₂ (4.56%) were most prominent. At pH 8 bicyclic- and tricyclic structures are represented  together by 65.02% with acids with 20-26 C atoms in molecule being represented the most, and C₂₂H₃₈O₂  (5.26%) bicyclic- and C₂₄H₄₂O₂(7.01%) tricyclic structures stand  out, while with tertacyclic acid structures C₂₄H₄₀O₂ (4.77%) stands out. At pH 10 most represented isolated acids are acyclic, i.e., fatty acids which are represented by 25.28%, with the most dominant C₂₁H₄₂O₂ structures (4.83%), while the other classes  of acids are well balanced in their mass share in relation to the composition of the overall initial acid mixture.The second part of this work deals with derivatization of the isolated natural naphthenic acids. Functional oxygen methyl-, ethyl-, n-butyl-, tert-butyl and benzyl-derivatives of naphthenic acids as well as functional nitrogen derivatives: amides and anilides of naphthenic acids were synthesized. The syntheses of the above mentioned esters were performed by conventional methods and by a modified method of esterification in acid-catalyzed conditions using microwaves as a co-catalyst with the aim of shortening the reaction time and improving the ecological synthetic conditions. By modification of methyl naphthenates synthesis using MT-heating the time period for synthesis is reduced 48 times and the yield does not significantly change even after the reaction parameters (time, MT power) have been altered. Using structural analysis of ESI-MS spectrum of initial carboxylic acids and the methyl naphthenates obtained through methylation of naphthenic acids it was establishedthat the class ratio shows great compatibility. The esters yield in this synthesis is 95.47%. The esterification of naphthenic acids with ethyl alcohol done under the conditions of acid catalysis with conventional heating (91.76%), and with the modified method MT-heating (150 W) the reaction time is reduced 96 times (92.19%). The esterification of naphthenic acids with n-butyl alcohol was performed using sulphuric acid as a catalyst with conventional heating (94.24%), and under MT-heating conditions (150 W) reaction time was 72 times  shorter (61.15%). The synthesis of  tert-butyl naphthenates was performed by conversion of naphthenic acids into chlorides, followed by the reaction with tert-butyl alcohol which resulted in tert-butyl naphthenates (80.17%). By the modified method of conventional reaction of esterification of naphthenic acids using tert-butyl alcohol catalysed with sulphuric acid in MT-heating conditions (150 W) the yield was 85.49% and reaction time was 5 minutes. The synthesis of benzyl naphthenates was performed by conversion of naphthenic acids into chlorides, followed by a reaction with benzyl alcohol which produces benzyl naphthenates (84.43%), whereas the modified method of conventional acid-catalysed esterification of naphthenic acids using benzyl alcohol under MT-heating (150 W) conditions the yield was 85.49% with the reaction time of 5 minutes. The synthesis of naphthenic acid amides was done from chlorides by reaction with ammonia. The yield of pure amides was 65.74%, and the reaction of amidation with ammonia lasted for 15 minutes. The structural analysis of ESI-MS spectrum of naphthenic acid amides determined the group-structural composition of amides. With the structures of amides of naphthenic acids bicyclic- and tricyclic structures are also dominant, as in the mixture of free acids. The synthesis of naphthenic acid anilides were performed from chloride by reacting with aniline. The yield of pure anilides was 96.48%, and the reaction of amidatation lasted for 30 minutes. The structural analysis of ESI-MS spectrum of naphthenic acid anilides determined the group-structural composition of anilide products. With the structures of anilides of naphthenic  acids bicyclic- and tricyclic structures are also dominant, as in the mixture of free acids.The third part of this work tests the biological activity of naphthenic acids of auxine and gibberellinic type, their influence on the rooting of cuttings, lateral branches and microshoots of plants, on the activity of plant hormones as well as on the metal ions uptake by plants. The activity of naphthenic acids was determined using three in vitro biological tests. „Koleoptil test”, was done on two substrates, namely the seed of winter wheat of the Partizankasort and the spring wheat of the Venerasort. The referential activity in the test was performed with α-naphthylacetic- and 3-indolacetic acid. Both tests showed approximately the same ratio of activity of naphthenic acid solutions and standard plant hormones. „Germination Inhibition Test” of the seed was performed using Brasscia nigraseed. The greatest influence of naphthenic acids to germination inhibition was achieved in the acid concentration ranging from 10^-7-10^-8 mol/L (0.05-0.01 mg/L). The tests for six narrow fractions obtained from the overall mixture of acids through fractioning on the basis of different solubility at different pH values show the same activity as 3-indolacetic acid (0.5 mg/L), with the fraction isolated from the aqueous solution at pH 7 also active but in comparison to 3-indolacetic acid this activity was 10 times lower. Hormone activity of gibberellinic type of the potassium salts of naphthenic acids was determined using “Endosperm Test” where amylase activity was determined by spectrophotometric measuring of the increase of the concentration of reducing sugars in endosperm in the treated barley seed which was then compared to the activity of the gibberellic acid solution (GA3).  The results of these tests indicate that the activity of aqueous solutions of narrow fractions of naphthenic acids in the concentration of 1.0 mg/L (3.5 x 10^-6 mol/L)the fraction isolated  at pH 8 has the activity which is approximately within the range of activities of gibberellin of the concentration of 10^-2-10^-3 mg/L. Sodium salts of naphthenic acids in concentrations of 10^-6 do 10^-8 mol/L stimulated formation of adventitious roots in sunflower cuttings even by a factor of 40 compared with control, the effect being also observed lateral branches of interspecies sunflower hybrids. The obtained results suggest the possibility of using naphthenic acids as a means for rooting of plant cuttings.Rooting of hardwood plants was investigated on the cuttings of white poplar (Populus alba) and black poplar (Populus deltoides). The distinct inhibitory effect on the root and shoot growth in water culture was detected in the concentration of naphtenic acids 10^-4 mol/L, but 24-hour treatment raised the number roots on undermost 5 cm of the cutting, as well as the total number of roots, comparing to the control.In the test of rooting microshoots ofchrysanthemum the highest number of roots was achieved after the treatment with solution containing 10 µmol/L of total napthenates, as  well as after the treatment with fraction of naphthenic acids which was isolated at pH  7 in concentration of 50 µmol/L. Both results are on the level of activity of 3-ndolbutyric acid in concentration of 10 µmol/L which suggests that in this case ractionation is not necessary.The effects of sodium naphthenates on rooting were investigated by measuring the level of total peroxidases and amylase, along with the contents of reducing sugars and total proteins in basal parts of cuttings of black locust (Rozaszin-AC). After 1; 3 and 6 days cuttings were taken for biochemical analysis. In all cases, the activities of IAA-oxidase and amylase increased to the third day and showed a decrease afterwards. The effect was more pronounced after the three-hour treatment with sodium naphthenates, compared to the six-hour treatment and control. The content of soluble proteins increased one dayafter the treatment and decreased to the third and again increased to the sixth day, an exception being the six-hour treatment with sodium naphthenate, when the effect was completely opposite.The test of naphthenic acids influence on the level of cadmium in plants showed physiological activity of naphthenic acids on the decrease of the level of heavy metals,  in this case cadmium, in the plant. The effect of low concentrations (10^-7 mol/L) of sodium naphthenate on total content of Cd in the intercellular space and inside cells, as  well as on some physiological and biochemical parameters of young soybean plants grown in the presence of 1 mmol/L solution of cadmium chloride was investigated. Presence of naphthenate reduced in average by 40 % content of total and intracellular Cd in root, stem and leaves and alleviated the harmful effect of Cd on activity of nitrate reductase and content of photosynthetic pigments.Treatment of soybean plants with low concentrations of sodium naphthenate influenced the accumulation ofsome essential elements by the young plants. The presence of naphthenates (10^-7 mol/L) significantly increased content of Mn, Fe, Zn and Ni in root, but in stem and leaves increased only contents of Fe and Mn. Inroot, the content of Mn increased four times while contents of Fe, Zn and Ni increased by 17%,  60% and 68% respectively compared to the control.Investigations on celery and carrot  confirmed that the influence of naphthenates on mineral nutrition depends on the applied element and that the way of uptake of certain ions is different, which results in either increase or decrease of the contents of some ions in certain parts of plants. Young plants of celery and carrot, were grown in the nutrient medium and treated with sodium salts of naphthenic acids (10^-7 mol/L) over the leaves or with its presence in the nutrient medium. Only the treatment based on the  presence of naphthenates in the nutrient medium resulted in the decrease of the fresh mass of root and aboveground part by about 20% for both plants. Both treatments had influence on the content of Fe, Cu, Mn, Mg and Ca in the plants of celery and Fe, Mn, Zn and Na in the plants of carrots. In the plants of celery the content of the mentioned nutrients was decreased, while in the root of plants of carrot  the content was increased, Fe by 45%, Mn by 70% and Zn by 37%. With these plants  the presence of naphthenates in the nutrient medium caused the reducing roots and aboveground parts, which is completely opposite from the results obtained with soybean plants. The treatment by leaves significantly increased the mass of aboveground part only with celery.

Rezultati prikazani u ovom radu opisuju efekte in vivo primene atrazina (2-hloro-4-etilamino-6-izopropilamino-s-triazin) na ex vivo steroidogenezu u Leydig-ovim ćelijamaperipubertalnih pacova (tretiranih sa 50 mg/kg i 200 mg/kg telesne mase od 23. do 50.dana starosti). Dobijeni rezultati jasno ukazuju da 28-dnevna in vivo primena atrazinasnažno inhibira testikularnu steroidogenezu, smanjujući ekspresiju gena za steroidogeneenzime i druge regulatorne proteine uključene u kontrolu testikularne steroidogeneze uLeydig-ovim ćelijama peripubertalnih pacova. Rezultati in vivo primene atrazinapokazuju da atrazin snažno inhibira ekspresiju gena za luteinizirajući hormon receptor(LHR), skevendžer receptor-B1 (SR-B1), steroidogeni faktor-1 (SF-1), steroidogeniakutni regulatorni protein (StAR), translokator protein (TSPO), fosfodiesterazu 4B,3β−hidroksisteroid dehidrogenazu (ΗSD), CYP17A1 i 17βHSD. Rezultati u okviru ovihistraživanja pokazuju da primena atrazina tokom prepubertalnog perioda razvoja mužjakapacova dovodi do dozno-zavisnog smanjenja nivoa cAMP i snažne inhibicije androgenezeu prisustvu hCG. Obzirom na blokadu ekspresije LHR, prvog elementa u aktivacijicAMP-signalnog puta, moglo bi se predpostaviti da je to uzrok blokade androgeneze kodatrazinom-tretiranih životinja. Takođe, rezultati ukazuju na inhibiciju supstrat-stimulisaneprodukcije androgena paralelno sa redukcijom ekspresije steroidogenih enzima CYP17A1i 17βHSD. U drugom delu ove doktorske disertacije, ispitivan je efekat direktne in vitroprimene različitih doza atrazina (1 nM, 1 μM, 20 μM, 50 μM) na ekspresiju i aktivnoststeroidogenih enzima u kulturi prečišćenih Leydig-ovih ćelija testisa peripubertalnihpacova, pri čemu je zabeleženo stimulatorno dejstvo pomenutog herbicida. Naime,zabeleženo je povećanje bazalne i hCG-stimulisane produkcije testosterona praćenopovećanim nivoom cAMP u medijumu tretiranih ćelija. Pri ispitivanju ekspresije gena zasteroidogene enzime i regulatorne proteine, zabeleženo je povećanje ekspresije gena zaSF-1, StAR, CYP17A1 i 17βHSD u hCG-stimulisanim uslovima. Takođe, povećana je iprodukcija testosterona nakon dodavanja progesterona i androstendiona kao supstrata,kod Leydig-ovih ćelija tretiranih sa atrazinom. Da bi pokušali da objasnimo zašto postojerazlike u efektu atrazina u zavisnosti od načina primene, postavili smo jednokratni in vivoeksperiment sa atrazinom (tretman sa 50 mg/kg i 200 mg/kg telesne mase, životinjetretirane 50. dana starosti). Rezultati ovih eksperimenata ukazali su na up-regulacijutestikularne steroidogeneze, kao i na povećan nivo cAMP kod životinja tretiranih saatrazinom Stoga, nivo cAMP se pojavljuje kao karika koja povezuje sva tri korišćenaeksperimentalna pristupa. Međutim, ostaje otvoreno pitanje na koji način atrazin utiče namodulaciju nivoa cAMP i to pitanje predstavlja motiv za dalja istraživanja. Sumarno,dobijeni rezultati ukazuju da 24-časovni tretman atrazinom izaziva povećanje, aprolongirani tretman snažno smanjenje steroidogenog kapaciteta Leydig-ovih ćelijaperipubertalnih pacova.
In the present study, we investigated the effects of oral dosing of atrazine (2-chloro-4- ethylamino-6-isopropylamino-s-triazine) to peripubertal male rats (50 mg/kg and 200 mg/kg body weight daily from postnatal day 23 to 50) on ex vivo Leydig cell steroidogenesis. Leydig cells from treated rats were characterised by significant decline in mRNA transcripts of several genes responsible for steroidogenesis: luteinizing hormone receptor (LHR), scavenger receptor-B1, steroidogenic acute regulatory protein (StAR), translocator protein, steroidogenic factor-1 (SF-1), phosphodiesterase 4B, 3β−hydroxysteroid dehydrogenase (ΗSD), CYP17A1 and 17βHSD. In the presence of human chorion gonadotropin, the dose-dependent decrease in extra cellular cAMP level and accordingly strong inhibition of androgenesis were obtained. The transcription of LHR gene in Leydig cells of atrazine-treated rats was down-regulated in a dose-dependent manner, which could be the reason for reduction in cAMP level and expression of cAMPdependent genes. The results also indicated inhibition of substrate-stimulated androgen production in parallel with reduced expression of steroidogenih enzymes CYP17A1 and 17βHSD. In the second part of this study we examined direct 24 h in vitro effect of different doses of atrazine (1 nM, 1 μM, 20 μM, 50 μM) on expression and activity of steroidogenic enzymes in purified Leydig cells obtained from peripubertal rats. Obtained results indicated that 24 h-incubation of peripubertal Leydig cells in the presence of atrazine increased steroidogenic capacity of that cells. Increased basal and hCGstimulated testosterone production were accompanied by increasing levels of cAMP in the medium of treated cells. Also, in comparison to controls, gene expression revealed increased expression of SF-1, StAR, CYP17A1 and 17β-HSD. When Leydig cells were challenged with progesterone and Δ4–androstenedione, testosterone production was increased in atrazine chalenged Leydig cells. To address these two opposite effects of atrazine we performed 24 h in vivo experiment in which peripubertal male rats (on postnatal day 50) were exposed to single atrazine treatment (50 mg/kg- and 200 mg/kgbody weight by gavage), and 24 h later, Leydig cells were isolated and testosterone levels in medium determined in basal and in hCG-stimulated conditions after 2 h-incubation period. Obtained results indicated that single in vivo exposure to atrazine was also accompanied 24 h later by up-regulation of Leydig cell androgenesis and increased cAMP level. According to the results obtained in this study, it seems that modulation of cAMP levels appear as a link that connects all three experimental approaches. However, the question of how atrazine affects the modulation of cAMP levels remains open, and present a motive for further research. In concluson, obtained results indicated that 24 h treatment with atrazine caused an increase, while prolonged treatment strongly reduce steroidogenic capacity of peripubertal Leydig cells.

U  radu  su  ostvarene  višefazne  sinteze  većeg  broja  analoga  prirodnih  stiril-laktona  (+)-goniofufurona  i  7-epi-(+)-goniofufurona  polazeći  iz  D-glukoze.Ispitana  je  in  vitro  citotoksičnost  sintetizovanih  analoga  prema  devetmalignih  i  jednoj  zdravoj  ćelijskoj  liniji.  Uspostavljeni  su  korelacioni  odnosiizmedju  strukture  i  antiproliferati vne  aktivnosti  sintetizovanih  proizvoda, pored  toga  uradjeni  su  i  dodatni  biološki  testovi  koji  se  odnose  na dokazivanje  mehanizma  citotoksičnog  dejstva  pomenutih  stiril-laktona  i analoga.
Multistep  synthesis  of   a  number  of  natural  styryl  lactones goniofufurone  and  7-epi-goniofufurone  analogues  was  achieved starting  f rom  D-glucose.  In  vitro  cytotoxicity  of  newly  synthetized analogues  against  nine  human  tumour  cell  lines  and  against  a single normal cell line was evaluated. Structure-activity relationships were  established  for  both  natural  products  and  analogues.  Some additional  biological  tests  related  to  the  cell mechanisms  underlying the  cytotoxicity  of   the  mentioned  styryl  lactones  and  analogues, were also carried out.

Acetonski ekstrakti bobičastog voća iz familija Ericaceae(borovnica, Vaccinium myrtillus L., i brusnica, Vacciniummacrocarpon L.) i Rosaceae (šipak, Rosa canina L., i glog,Crataegus oxyacantha L.) prečišćeni su i frakcionisaniprimenom ekstrakcije na čvrstoj fazi (SPE). Sadržaj ukupnihpolifenolnih jedinjenja, flavonoida i antocijana u prečišćenimekstraktima određeni su spektrofotometrijskim metodama.HPLC analizom utvrđen je kvalitativni i kvantitativnisastav frakcija ekstrakata ispitivanih bobica. ESR spektroskopijomispitana je antiradikalska aktivnost frakcija ekstrakatabobica na stabilne DPPH^● i reaktivne superoksid anjon ihidroksil radikale. ESR spektroskopijom ispitano je iprisustvo slobodnih radikala antioksidanata nastalih tokomreakcije frakcija ekstrakata bobica sa superoksid anjonradikalima. U završnoj fazi rada ispitana je in vitroantiproliferativna aktivnost frakcija ekstrakata bobica, njihovimdelovanjem na rast tri histološki različite humane ćelijskelinije: HeLa (epitelni karcinom cerviksa), HT-29 (adenokarcinomdebelog creva) i MCF-7 (adenokarcinom dojke).
Acetone extracts of berries form Ericaceae (bilberry, Vacciniummyrtillus L., and cranberry, Vaccinium macrocarponL.) and Rosaceae (rose hip, Rosa canina L., and hawthorn,Crataegus oxyacantha L.) families were purified and fractionatedusing solid phase extraction (SPE). Contents of totalpolyphenols, flavonoids and anthocyanins in purified extractswere determined by spectrophotometric methods.HPLC analysis were used for quantitative and qualitativecharacterization of investigated berry extracts fractions. ESRspectroscopy was used for investigation of antiradical activityof berry extracts fractions on stable DPPH^● andreactive superoxide anion and hydroxyl radicals. Thepresence of antioxidant free radicals formed during reactionof investigated berry extracts fractions with superoxideanion radicals was also investigated by ESR. Antiprolixferativeactivity of investigated berry extracts fractions wasdetermined in vitro, testing their influence on the growth ofthree histologically different human cell lines: HeLa (cervixepithelioid carcinoma), HT-29 (colon adenocarcinoma) iMCF-7 (breast adenocarcinoma).

Proizvodnja fermentisanih mliječnih napitaka unapreijeđenih funkcionalnih karakteristika postala je jedan od glavnih fokusa u industriji prerade mlijeka. Cilj doktorske disertacije je ispitivanje biološke aktivnosti fermentisanih mliječnih napitaka dobijenih primjenom nekonvencionalne starter kulture, kombuhe (kultivisane na crnom čaju zaslađenim saharozom u koncentraciji od 10%) i poređenje sa karakteristikma proizvoda dobijenih primenom konvencionalnih starter kultura, jogurtne odnosno probiotske, tokom skladištenja. Za fermentaciju je korišćeno mlijeko sa 2,8% mliječne masti na temperatura 42°C.Promjene tokom fermentacije mlijeka primjenom kombuhe i konvencionalnih starter kultura praćene su određivanjem stepena proteolize, sadržaja laktoze, D– galaktoze, D–glukoze i D–fruktoze i masnih kiselina pri sledećim pH vrijednostima: 6,4; 6,0; 5,5; 5,0 i 4,6. Promjene antihipertenzivne aktivnosti (AKE inhibitorna aktivnost), antioksidativne aktivnosti (ABTS i DPPH metod) kao i promjene stepena proteolize, reoloških i senzornih karakteristika sve tri vrste fermentisanih mliječnih napitaka praćene su tokom 21-og dana skladištenja. Osim toga praćene su i promjene sadržaja šećera, masnih kiselina, minerala (kalcijuma, natrijuma i kalijuma), vitamina C i biogenih amina.Tokom procesa fermentacije mlijeka primjenom različitih starter kultura može se zaključiti da postoji razlika u promjenama udijela pojedinačnih proteinskih frakcija analiziranih metodom kapilarne elektroforeze.Različite starter kulture utiču na različitu AKE inhibitornu aktivnost tokom skladištenja, što ukazuje na različitu proteolitičku aktivnost korišćenih starter kultura. Utvrđeno je da AKE inhibitorna aktivnost raste tokom skladištenja, pri čemu uzorci proizvedeni primjenom kombuhe imaju najveću AKE inhibitornu aktivnost na kraju 14 dana skladištenja i ona iznosi 79,4%, dok su u jogurtu i probiotskom jogurtu te vrijednsoti 63,4 i 64,6% redom. Takođe, tokom skladištenja stepen proteolize raste u svim uzorcima sa značajnim međusobnim varijacijama. Antiksidativna aktivnost svih uzoraka opada tokom skladištenja ali je u svim uzorcima zabilježena veća aktivnost na ABTS nego na DPPH slobodne radikale. Nakon 21-og dana skladištenja najveći antioksidativni potencijal određen metodom stabilizacije ABTS.+ katjona imali su uzorci sa jogurtnom starter kulturom (TEAC vrijednost 8,922 mmolmg-1). U pogledu sastava masnih kiselina, tokom 14 dana skladištenja u kombuha fermentisanim mliječnim napicimakao i napicima dobijenim sa jogurtnom i probiotskom starter kulturom dolazi do porasta udjela zasićenih (SFA) i opadanje mononezasićenih (MUFA) i polinezasićenih masnih kiselina (PUFA). Nakon 21-og dana skladištenja sadržaj SFA; MUFA i PUFA u kombuha fermentisanom mliječnom napitku iznosio je 65,94; 30,73 i 3,33% redom, dok su te vrijednosti kod jogurta iznosile 66,02; 30,77 i 3,21% i probiotskog jogurta 66,04; 30,66 i 3,30 % redom. Najveći sadržaj vitamina C nakon proizvodnje i 14 dana skladištenja imali su uzorci sa kombuha starter kulturom (0,5457 ± 0,017 mg100g-1). Uzorci dobijeni upotrebom konvencionalnih startera pokazali su bolje reološke osobine pri ispitivanim uslovima tokom 21 dana skladištenja. Kombuha fermentisani mlečni proizvod imao je karakterističan, blago kiseli, osvežavajući ukus i naglašenu aromu.Na osnovu dobijenih rezultata biološke aktivnosti i promjena kvaliteta kombuha fermentisanog mliječnog napitka tokom skladištenja, u odnosu na karakteristike proizvoda dobijenih upotrebom konvencionalnih starter kultura može se objasniti opravdanost upotrebe kombuha starter kulture u fermentaciji mlijeka sa ciljem dobijanja novog funkcionalnog fermentisanog mliječnog proizvoda.
Nowadays, production of fermented dairy products with elevated benefits on human health has become one of the major focuse in dairy industry. The aim of the PhD thesis is to examine the biological activity of fermented milk products obtained using non-conventional starter culture kombucha (cultivated on black tea with 10% of sucrose) and comparision with products obtained by conventional starter cultures, probiotic/yoghurt during storage. Milk with 2.8% of milk fat was used for the samples production at temperature of 42 °C.The changes of components content during the milk fermentation by kombucha and conventional starter cultures were monitored at the following pH values: 6.4; 6.0; 5.5; 5.0 and 4.6., by determining the degree of proteolysis, lactose, D-galactose, D-glucose and D-fructose, fatty acids. The antihypertensive activity (ACE inhibitory activity), antioxidant activity (ABTS and DPPH tests) and the degree of proteolysis, sensory and rheological characteristics of all three types of fermented milk products were observed during 21 days of storage. Moreover, the chemical qualities of samples were monitored analyzing the contents of sugars, fatty acids, minerals (calcium, sodium and potassium), vitamin C and biogenic amines.                             There were differences in protein fractions (analyzed by capillary electrophoresis) of products obtained by using different starter cultures during the milk fermentation. Different starter cultures affect different ACE inhibitory activity during the storage, which implies different proteolytic activity of used starter cultures. It has been found that the ACE inhibitory activity was increased during the storage; wherein the samples obtained using kombucha starter culture have the highest ACE inhibitory activity at the 14th day of storage, 79,4%, while in yogurt and probiotic yoghurt it was 63.4 and 64.6% respectively. Also, the degree of proteolysis during the storage was increased in all samples with significant mutual variations. In all products, higher ABTS than 1,1-diphenyl-2-picrylhydrazyl (DPPH) radical scavenging activity was determined, while both activities slightly decreased during the storage. The antioxidant activity of all samples decreases during storage. After 21 days of storage, the highest antioxidant potential, determined by the ABTS. + method had a yoghurt samples (TEAC value of 8.922 mmolmg-1). In terms of the fatty acids composition during 14 days of storage in all type of fermented dairy products relative content of SFA (saturated fatty acids - SFA) increased, while relative contents of MUFA (monounsaturated fatty acids) and PUFA (polyunsaturated fatty acids) decreased during that period of storage. After 21 days of storage the content of SFA; MUFA and PUFA in kombucha fermented milk product was 65.94; 30.73 and 3.33% respectively. In yogurt sample their content was 66.02, 30.77 and 3.21%, while in probiotic 66.04; 30.66 and 3.30% respectively. In all fermented milk products, long chain fatty acids were dominant with a total share of about 45% in all varieties of fermented dairy products. The highest content of vitamin C after production and 14 days of storage was in samples obtained by kombucha starter culture (0.5457 ± 0.017 mg100g-1). Samples obtained by conventional starter showed better overall rheological properties at the tested conditions for 21 days of storage. Kombucha fermented milk product had a characteristic, distinctive mild sour, refreshing taste and conspicuous aroma.The obtained results of biological activity and the quality of kombucha fermented milk products during storage in comparison to the same characteristics of the products obtained using conventional starter culture, could explain that kombucha is convenient starter for milk fermentation with the aim of obtaining new functional fermented milk products with pronounced bioactive characteristics and distinctive sensory and rheology properties.

U prvom delu ove doktorske disertacije je izvršenasinteza novih derivata androstana sa D-laktonskomfunkcijom ili D-seko derivata, sa modifikacijama u Ai/ili B-prstenovima. U drugom delu je ispitanaantiproliferativna aktivnost odabranihnovosintetizovanih jedinjenja prema humanimtumorskim ćelijskim linijama (MCF-7, MDA-MB-231,PC-3, HeLa, HT-29, K562) kao i prema zdravimćelijama fetalnih fibroblasta pluća (MRC-5).
In first part of this work was achieved synthesis of some new androstane derivatives with D-lactone function and new D-seco derivatives with modification in A and/or B rings. In the second part the antiproliferative activity of selected newly synthesized compounds by human carcinoma cell lines (MCF-7, MDA-MB-231, PC-3, HeLa, HT-29, K562) and the healthy cells of fetal lung fibroblasts (MRC-5 ) was examined.

U okviru ove doktorske disertacije ispitan je hemijski sastav i biološke aktivnosti metanolnih i vodenih ekstrakata odabranih samoniklih vrsta tribusa Urticeae, rod  Urtica:  U. dioica  subsp.  dioica  var.  pubescens, U.  dioica  subsp.  dioica  var.  dioica  i  U. kioviensis  i tribusa Parietarieae, rod  Parietaria:  P. officinalis,  P.lusitanica L. subsp. lusitanica, P. judaica L. subsp. judaica i P. serbica. Cilj rada bio je da se odredi sadrţaj biološki aktivnih jedinjenja u ovim, do sada veoma malo ispitanim vrstama famijije Urticaceae, i utvrdi njihov potencijal primene kao pomoćnih lekovitih sredstava i dodataka ishrani.Hemijski sastav ekstrakata ispitivanih vrsta određen je primenom: tečnohromatografskih tehnika (LC-DAD-MS i LC-MS-MS) za kvalitativnu analizu metanolnih ekstrakata, dok je za kvantitativnu analizu odabranih fenolnih jedinjenja primenjena LC-MS-MS tehnika. Spektrofotometrijskim metodama je određen sadržajukupnih fenolnih komponenti i flavonoida. Ispitivanja bioloških aktivnosti ekstrakata obuhvatila su: određivanje antioksidantne i antiinflamatorne aktivnosti kao i sposobnost ekstrakata da inhibiraju acetilholinesterazu.  Određen je uticaj odabranih metanolnih ekstrakata na imuni odgovor i proliferaciju intestinalnih ćelijskih linija pacova (IEC18) i ĉoveka (Caco2).Dobijeni rezultati ukazuju da odabrane vrste tribusa Urticeae i Parietarieae, odnosno rodova  Urtica  i Parietaria  predstavljaju bogate izvore biološki aktivnih jedinjenja koja ispoljavaju raznovrsne biološke aktivnosti. Sa hemotaksonomskog aspekta izdvajaju se sledeća jedinjenja kao potencijalni taksonomski markeri: viši sadržaj 5-O-kafeoilhinske kiseline u ekstraktima herbi vrsta roda  Urtica, i visok sadrţajepikatehina u ekstraktima korena vrsta roda  Parietaria. Ekstrakt herbe vrste  U. kioviensis  se od ostalih izdvaja po tome što ne sadrži rutin a sadrži  C-glikozide, u najvećoj meri viteksin. Od svih ispitivanih ekstrakata, ekstrakti korena  Parietaria  vrsta su ispoljili najbolji antioksidantni potencijal u većini izvršenih testova. Najsnažniji antiinflamatorni potencijal je ispoljio ekstrakt korena vrste  P. officinalis  a prate ga ekstrakti korena vrsta roda  Urtica.  Veoma dobar antiinflamatorni potencijal su ispoljili infuzi herbi vrste U. dioica  (čajevi od koprive). Svi ispitani metanolni ekstrakti su ispoljili odličnu inhibiciju enzima acetilholinesteraze a kao najbolji se izdvajaju ekstrakti korena  Parietaria  vrsta i vrste  U. kioviensis. Povećanu sekreciju citokina rat MCP1 i GROα  izazivaju ekstrakti korena vrsta  P. officinalis  i  P. judaica  ubazalnim uslovima i uslovima LPS-stimulisane inlamacije, dok ekstrakti vrste  U. dioica  povećavaju bazalnu a smanjuju LPS-stimulisanu sekreciju. Stimulaciju sekrecije ova dva citokina, ispitivani ekstrakti vrše interakcijom sa adapternim proteinom MyD88 (ali ne intereaguju sa TLR4 receptorom) i NF -κB signalnimputem. Ekstrakt korena vrste  P. officinalis  povećava LPS-om indukovanu ekspresiju enzima COX-2 u IEC18 ćelijama, dok je ekstrakt korena vrste  U. dioica  smanjuje. Efekat epitelizacije ili zarastanja rane na monosloju IEC18 ćelija ispoljavaju ekstrakti herbe i korena vrste  P. officinalis. Ispitivani ekstrakti ne menjaju značajno seksreciju citokina hMCP1 i IL-8 u Caco2 ćelijama niti ispoljavaju značajan uticaj na           njihovu proliferaciju.
Within this doctoral thesis the chemical composition and biological activity of methanol and aqueous extracts of the selected plant species belonging to the Urticeae and Parietarieae tribe, more specifically to the  Urtica  and  Parietaria  genuses was evaluated (Urtica:  U. dioica  subsp. dioica  var.  pubescens,  U.  dioica  subsp.  dioica  var.  dioica  and  U. kioviensis;  Parietaria:  P. officinalis,  P. lusitanica  subsp.  lusitanica,  P. judaica  subsp.  judaica  and  P. serbica). The principal aim was to determine the content of biologically active  compounds in this, poorlyexamined species of the Urticaceae family, and determine their potential as additional remedy and dietary supplements.Qualitative analysis of methanol extracts was performed by LC-DAD-MS i LC-MS/MS analysis, and LC-MS/MS for quantitative analysis of selected phenolic compounds. Total phenolics and flavonoids were determined spectrophotometrically. In order to assess the biological potential, the antioxidant and anti-inflammatory activities of the extracts were studied as well as  their ability to inhibit acetylcholinesterase. The immuno-modulatory effects of the selected methanol extract on the immune response and proliferation of intestinal epithelial cells (IEC18 and Caco2)was determined.The obtained results suggest that the examined species of the Urticeae and Parietarieae tribe (genuses  Urtica  and  Parietaria) are abundant with the biologically active compounds that express a broad spectrum of biological activities. As a potential chemotaxonomic markers stand out the following  compounds: 5-O-caffeoilquinic acid (highly abundant in the herb extracts of the  Urtica  spp.) and epicatechin (highly abundant in the root extracts of the  Parietaria  spp.).  U.kioviensis  herb extracts differs from the rest by high content of vitexin and total lack of rutin. The best antioxidant potential have exhibited the root extracts of the  Parietaria  species. The strongest anti-inflammatory potential had the root extract of the  P. officinalis, followed by root extracts of the  Urtica  spp. Excellent anti-inflammatory activity have exhibited the aqueous  extracts of  U. dioica  herbs  –  stinging nettle teas. All tested methanol extracts have inhibited enzyme acetylcholinesterase, the best inhibitors being root extracts of  U. kioviensis  and Parietaria  species. Root extracts of  P. officinalis  and  P. judaica  have increased the basal and LPS-stimulated secretion of rat MCP1 and GROα, while  U. dioica  extracts increased the basal but decreased the LPS-stimulated secretion. The examined extracts interact with the MyD88 (but not the TLR4) and NF-κB signaling pathway. The root extract of  P. officinalis  increase LPS-stimulated expression of COX-2 in IEC18 cells, while the root extract of  U. dioica  decreases it.The herb and root extract of P. officinalis  exhibit the wound healing effect. Investigated extracts do not significantly alter the secretion of hMCP1 and IL-8 in Caco2 cells and exhibit no significant effect to their proliferation.
null

Within this doctoral thesis, eighteen new compounds, polycyclic polyprenylatedacylphloroglucinols, were isolated from petrol ether extract of Hypericum barbatumplant. The compounds are named hyperibarbins A–R. For hyperibarbins A–D,cytotoxicity towards carcinogenic cells and antibacterial activity were evaluated. Allfour compounds exhibited intermediate activity towards tumor cells in vitro. Althoughinactive towards Gram negative bacteria, examined compounds have expressedextraordinary bacteriostatic activity towards Gram positive bacterial strains.Hyperibarbins C, E, N and K were, since having endoperoxide bridge in their structures,tested for antiprotozoal activity, but shown intermediate activity towards the examinedparasite strains. All goals set for this doctoral thesis at the beginning have been fullymet, with isolation of new compounds, described andcompletely chemicallycharacterized for the first time.
U okviru ove doktorske disertacije izolovano je osamnaest novih jedinjenja, policikličnih  poliprenilovanih acilfloroglucinola, iz petroletarskog ekstrakta biljke Hypericum  barbatum. Imena jedinjenja su hiperibarbini A–R. Za hiperibarbine A–D, ispitana je  citotoksičnost prema kancerogenim ćelijama i antibakterijska aktivnost. Sva četiri  jedinjenja su ispoljila srednju aktivnost prema tumorskim ćelijama in vitro.  Iako neaktivni  prema Gram negativnim bakterijama, ispitana jedinjenja su ispoljila izuzetnu bakteriostatsku aktivnost prema sojevima Gram pozitivnih bakterija. Hiperibarbini C, E, N i K su, zbog posedovanja endoperoksidnog prstena u svojoj strukturi, testirana na antiprotozoalnu aktivnost, ali su pokazali srednju aktivnost prema ispitanim sojevima parazita. Svi ciljevi postavljeni na početku izrade ove doktorske disertacije su do kraja ispunjeni, sa izolacijom novih, prvi put opisanih i u potpunosti hemijski okarakterisanih jedinjenja.

Svetska  zdravstvena  organizacija  definiše kvalitet  života kao  percepciju  pojedinca  o sopstvenom  položaju  u  životu  u  kontekstu kulture i sistema vrednosti u kojima živi kao i prema   svojim   ciljevima,   očekivanjima, standardima  i  interesovanjima.To  je  širok koncept  koga  čine:  fizičko  zdravlje  pojedinca, psihološki   status,   materijalna   nezavisnost, socijalni  odnosi  i  njihovi  odnosi  prema značajnim karakteristikama spoljašnje sredine. Procenjuje  se  da  preko  bilion  ljudi  živi  sanekim  oblikom  invaliditeta,  što čini oko 15% svetske  populacije. Prisustvo bilo  kakvog telesnog invaliditeta kod osobe može  značajno da utiče na njen psihofizički i socijalni razvoj. Procenjivanje  uticaja  fizičkog  invaliditeta  na svakodnevni   život   odslikava   kakvo je funkcionisanje i blagostanje te osobe iz dana u dan i u različitim domenima života, što  zapravo predstavlja procenu kvaliteta života. Istraživanje  predstavlja  studiju  preseka  na uzorku  od  227  odraslih  osoba  sa  motornim invaliditetom  u  Vojvodini,  koji  su  članovi udruženja osoba sa invaliditetom. Kao instrument istraživanja korišćen je posebno kreiran  upitnik  za  procenu  kvaliteta  života osoba sa invaliditetom. Osnovni cilj istraživanja je bio da se proceni kvalitet života osoba sa invaliditetom u odnosu na fizičko, socijalno i emocionalno funkcionisanje kod odraslih osoba sa motornim invaliditetom na teritoriji Vojvodine, kao i da se utvrdi postojanje  razlike  u  kvalitetu  života u odnosu na nivo obrazovanja,  zaposlenost  i bračno stanje. Podaci prikupljeni tokom ankete su kontrolisani  na validnost, kodirani  i  unošeni  u posebno  kreiranu  bazu  podataka.  Odabrana  su pitanja  i  formirani  domeni/skale  (fizičkog, emocionalnog i  socijalnog  funkcionisanja  i samoprocene  zdravlja)  na  osnovu matrica korelacija,  ICC  i  vrednosti Kronbah  alfa. Aritmetička  vrednost,  mediana,  standardna devijacija,  minimalna  i  maksimalna  vrednost  i 95%  interval poverenja  su  izračunate  za  svaki domen kvaliteta života. Dobijene vrednosti domena i sumarnih skala su komparirane u odnosu na pol i bračno stanje ispitanika,  (t-test, Mann-Whitney  test),  a ANOVA  metodom  i  Kruskal -Wallis  testom  je vršena komparacija srednjih vrednosti u odnosu na  nivo   obrazovanja  i status zaposlenosti ispitanika. Za  sve  testove  su  navedeni  nivoi statističke značajnosti (p vrednosti). Studija je uključila 227 osoba sa motornim invaliditetom  u  Vojvodini,  120  muškaraca (52,9%) i 107 žena (47,1%). Prosečna  starost ispitanika je bila47 godina. U najvećem broju slučajeva uzrok invaliditeta je povreda (33,0%),zatim  neurološko   oboljenje  (26,0%), urođena bolest  (20,7%), teško  reumatsko  oboljenje (13,7%),  cerebrovaskularni  inzult   (2,6%) i ostala  stanja   (4%). U pogledu ortopedskih pomagala,  invalidska  kolica  koristi 30,4% ispitanika, štap 37, 0%, šetalicu 3,1%, aparat za podizanje  stopala   3,5%,  dok  ostatak  navodi ostalo (štake, antidekubitusni krevet...). Psihometrijska analiza je pokazala da je za definisanje domena fizičkog funkcionisanja bilo moguće uključiti 5 pitanja iz upitnika, za domen emocionalnog  funkcionisanja 10 pitanja  a  za domen  socijalnog  funkcionisanja  3  pitanja. Skala za svaki domen se kretala u intervalu od 0 do 100. Set od 5 pitanja uključenih u skalu fizičkog funkcionisanja  definisali  su  kapacitet  fizičkih sposobnosti. Prosečna vrednost domena fizičkog  funkcionisanja  za  sve  ispitanike  je iznosila 85, 0  (SD=18.9) sa 95%  CI u  rasponu od 82,6 do 87,5. Utvrđena je statistički značajna razlika za ovaj domen u odnosu na zaposlenost (p=0.067) dok u odnosu na nivo obrazovanja  i bračno stanje nema statistički značajne razlike. Set  od 10 pitanja   uključenih u skalu emocionalnog funkcionisanja definisali su emocionalni   status ispitanika. Prosečna vrednost  domena emocionalnog   funkcionisanja za sve ispitanike je iznosila 62,5 (SD=20,0) sa 95% CI u rasponu od 59,9 do 65,1. Utvrđena je statistički  značajna  razlika  za  ovaj  domen  u odnosu  na nivo  obrazovanja (p=0.048) dok  u odnosu  na  zaposlenost  i  bračno  stanje nemastatistički značajne razlike. Set od 3  pitanja  uključenih u skalu socijalnog funkcionisanja definisali su kapacitet socijalnih aktivnosti. Prosečna vrednost domena socijalnog funkcionisanja  za  sve  ispitanike  je iznosila 72,0   (SD=27,6)  sa  95% CI u  rasponu od 68,4 do 75,6. Utvrđena je statistički značajna razlika za ovaj  domen  u  odnosu na nivo obrazovanja (p=0.067)  dok u odnosu na zaposlenost i bračno stanje nema statistički značajne razlike.
The  World  Health  Organization  defines quality  of  life  (QoL)  as  “an  individual'sperception of their position in life in the context of the culture and value systems where they live and  in  relation  to  their  goals,  expectations, standards  and concerns.  It  is  a  broad  concept affected in a complex way by a person's physical health,  psychological  state,  personal  beliefs, social  relationships  and  their  relationship  to salient features of their environment.”Over  a  billion  people  are  estimated  to  live with  some  form  of  disability.  This  corresponds to  about  15%  of  the  world's  population.  The presence  of  any  sort  of  physical  disability  in person can significantly influence their physical,mental and social development. The assessment of  the  effects  of a  disability  on  every  day,  life reflects  on  the  functioning  and  wealth  of  a person on daily basis and in various segments of life,  that  actually  represents  the  assessment  of their quality of life. The  research  represents  a  cross-sectional study of the sample of 227 adults with motoric disability  in  Vojvodina,  who  are  registered  in associations of people with disability. Especially created questionnaire was used to assess quality of life. The  aim  of  this  study  was  to  investigate  the relationship  between  physical  (PF),  emotional (EF) and social functioning (SF) domain of QoL and education level, employment and having life partner of disabled persons.The  data  collected  during  the  survey  were checked for validity, then coded and entered into a specially created database. Тhe questions were selected,  four  scales  / domains  (physical, emotional,   social   functioning   and   self assessment of health) were formed based on the correlation  matrices,  intercorrelation  cofficient (ICC) and Crombach alpha values. Mean value, median,  standard  deviation,  minimum  and maximum values and 95% of confidence interval wаs calculated for all domain of QoL. The values obtained in the field of physical, emotional and social functioning were compared as  per  gender  and  marital  status  of  the participants,  using  t-test,  Mann-Whitney  test, ANOVA  method  and  Kruskal  Wallis  test  were used  to  compare  the  mean  values  in  respect  to level of education and employment status of the respondents.  For  all  the  tests,  the  levels  of statistical significance (p) were provided. The study involved 227 adults with motoric disability  in  Vojvodina,  120  men  (52.9%)  and 107  women  (47.1%).  Average  age  of  the participants  was  47  years  of  age.  The  cause  of disability  in  the  largest  number  of  the interviewees  were  the  injury  (33.0%),  then neurological   conditions   (26.0%),   inborn condition  (20.7%),  serious  rheumatic  disease (13.7%), cerebrovascular insult (2.6%) and other (4%).  As  for  the  orthopedic  tools,  wheelchairs are  used  by  30.4%  participants,  stick  37.0%, walker  is  used  by  3.1%   and  the  orthoses  for elevating  feet  3.5%,  whereas  the  rest  of  the interviewees  state  other  (different  orthopedic tools such as crutches, anti decubitus mattresses etc). Psychometric  analysis  showed  that  in  order to  define  the  domain  on  physical  functioning from the questionnaire applied it was possible to include   the   5   questions,   for   emotional functioning domain 10 questions and for domain on social functioning 3 questions. The sum of all selected questions  for  every  domain  forms  the scale in the range from 0 to 100. The set of five questions stated for the scale of physical   functioning  indicate the capacity of physical  functioning. The  average  value  of PF domain  for  all  the  interviewees  is 85.0 (SD=18.9) with 95% CI in the range of 82. 6 to 87.5. The  difference  in  regard  to employment status (p=0.067) is  statistically  significant  but there  is  not  satisticlly  significant  difference  in regard level of education and marital status. The set of ten questions stated for the scale of emotional  functioning. The average  value of EF  domain  for  all  the  interviewees  is 62.5 (SD=20.0) with 95% CI in the range of 59.9 to 65.1.  The  difference  in  regard  to level  of education (p=0.048)  is  statistically  significant but there  is  not satisticlly  significant difference in  regard  to employment  status and  marital status. The set of three questions stated for the scale of  social  functioning  indicate  the  capacity  of social  interaction.  The  average  value  of  SF domain  for  all  the  interviewees  is  72.0 (SD=27.6) with 95% CI in the range of 68.4 to 75.6. The   difference  in  regard  to the  level  of education  is  statistically  significant  (p<  0.001) but there  is  not satisticlly  significant difference in  regard  to  employment  status  and marital status.

U okviru ove disertacije su ispitane mogućnosti primene savremenih postupaka za dobijanje ekstrakata rtanjskog čaja (Satureja montana L.).U ekstraktima dobijenim primenom superkritičnog ugljendioksida (različitih gustina) utvrđeno je prisustvo karvakrola kao najzastupljenije komponente. Ekstrakt sa najvećim sadržajem karvakrola je dobijen pri uslovima 350 bar i 50 °C (60,82%), dok je najveći prinos karvakrola ostvaren pri pritiscima 325 i 350 bar i temperaturi 60 °C, i iznosio je 2,4 g/100 g droge. Primenom ugljendioksida na većim pritiscima se ostvaruje efikasnija ekstrakcija karvakrola iz droge, kao i proizvodnja ekstrakata sa većim sadržajima karvakrola. Druge komponente prisutne u ekstraktima u znatno nižim koncentracijama su: p-cimen, borneol, trans-kariofilen, kariofilen-oksid, γ-terpinen i linalool.Da bi se utvrdila mogućnost unapređenja prinosa ekstrakcije superkritičnim ugljendioksidom, kao i poboljšanja kvaliteta ekstrakata, ispitan je uticaj različitih predtretmana biljnog materijala. Ustanovljeno je da predtretman vodom najznačajnije povećava prinos ekstrakcije (za 25%), dok je ultrazvučni predtretman najadekvatniji izbor za dobijanje ekstrakata sa najvećim sadržajem karvakrola (66,46%). Međutim, najveći prinos ekstrakcije karvakrola iz 100 g droge postignut je primenom etanola i vode kao predtretmana.Ekstrakti dobijeni primenom subkritične vode (uz variranje temperature i vremena ekstrakcije) su hemijski okarakterisani i radi utvrđivanja uslova ekstrakcije pri kojima se postiže najveći kvalitet ekstrakata u pogledu sadržaja polifenolnih komponenti, kao i antioksidantne aktivnosti, primenjena je metoda odzivne površine (RSM). Utvrđena je prednost primene subkritične vode u odnosu na klasičnu metodu ekstrakcije u pogledu sadržaja polifenolnih komponenti i antioksidantne aktivnosti.Suvi ekstrakti S. montana dobijeni spray drying tehnologijom sušenja (sa različitim koncentracijama maltodekstrina) su ispitani u pogledu fizičkih i hemijskih osobina. Takođe, radi ispitivanja mogućnosti primene u vidu funkcionalnih ili prehrambenih proizvoda, izvršena je senzorna analiza dobijenih suvih ekstrakata, i analizirana je njihova farmakološka aktivnost u smislu ACE inhibitornog i antioksidantnog delovanja.Ustanovljeno je da je najniža koncentracija maltodekstrina (10%) najadekvatnija za dobijanje suvog ekstrakta S. montana sa najvećim sadržajem polifenolnih komponenti, sadržajem etarskog ulja i u pogledu antioksidantne i ACE inhibitorne aktivnosti. Takođe, suvi ekstrakt sa 10% maltodekstrina ispunjava i ostale fizičko-hemijske parametre, kojima se osigurava kako efikasno sušenje, tako i kvalitet ekstrakta.In vivo aktivnost odabranih ekstrakata S. montana ispitana je na modelu hepatotoksičnosti indukovane primenom ugljentetrahlorida. Analiziran je uticaj ekstrakata na funkciju jetre, enzimske parametre oksidativnog stresa i serumske parametre oksidativnog oštećenja izazvanog ugljentetrahloridom i ustanovljen je hepatoprotektivni učinak ekstrakata S. montana. Takođe, ispitano je dejstvo ekstrakata na rast Ehrlich-ovih ascitnih tumora implantiranih miševima, kao i na biohemijske parametre oksidativnog stresa u ćelijama tumora i utvrđeno je da je vreme aplikacije ekstrakata od izuzetnog značaja.
This dissertation investigates the possibilities of applying contemporary processes for obtaining extracts of winter savory (Satureja montana L.).Carvacrol was determined to be the most abundant component in extracts acquired by using supercritical carbon dioxide (of various densities). Extract with the richest content of carvacrol was obtained under conditions of 350 bar and 50 °C (60,82%), while the highest carvacrol yield was produced under 325 bar and 350 bar pressures and at a 60 °C temperature reaching 2.4 g/100 g of dry weight. By applying carbon dioxide on higher pressures, a more efficient carvacrol extraction from herbal material is performed, alongside production of extracts with higher carvacrol content. Other components in the extracts present in significantly lower concentrations are the following: p-cymen, borneol, trans-caryophyllene, caryophyllene-oxide, γ-terpinene and linalool.In order to recognize the possibility of improving the extraction yield produced by employing supercritical carbon dioxide and enhancing the quality of extracts, the influence of several different pre-treatments was investigated. It was determined that the water pre-treatment raises the extraction yield the most (for 25%), while the ultrasonic pre-treatment was the most adequate choice for acquiring extracts with the highest content of carvacrol (66.46%). However, the highest carvacrol extraction yield from 100 g of dry weight was achieved by applying ethanol and water as pre-treatment.Extracts which were attained with subcritical water (by varying the temperature and time of extraction) were chemically characterized and Response Surface Method (RSM) was applied for the purposes of determining conditions of extractions under which the highest quality of extracts in terms of content of polyphenolic compounds and antioxidant activity is reached. The advantage of employing subcritical water over the classical method of extraction in respect of content of polyphenolic components and antioxidant activity was demonstrated.Dry extracts of S. montana obtained by using the spray drying technology (with different concentrations of maltodextrine) were examined in terms of their physical and chemical characteristics. Also, in order to investigate the possibility of their use as functional or food products, sensory analysis of attained extracts was performed, and furthermore, their pharmacological activity in terms of the ACE inhibitory and antioxidant effect was analysed as well.It was determined that the lowest concentration of maltodextrin (10%) was the most adequate for obtaining dry extracts of S. montana with the richest content of polyphenolic components and essential oil, and in respect of antioxidant and ACE inhibitory activities. Also, dry extract with 10% of maltodextrin meets all other physical-chemical parameters, which provide efficient drying and quality of extracts.In vivo activity of selected extracts of S. montana was examined on a model of hepatotoxicity induced by applying carbon tetrachloride. The influence of extracts on liver function, enzyme parameters of oxidative stress, and serum parameters of oxidative damage caused by carbon tetrachloride was analysed and hepatoprotective effect of S. montana extracts was determined. In addition, the influence of extracts on the growth of Ehrlich ascite tumors implanted in mice was investigated, and their impact on biochemical parameters of oxidative stress in tumor cells as well, and it was determined that the time of application of extracts is of great significance.

   Cilj ove doktorske disertacije predstavljalo je ispitivanje fitohemijskog sastava i biološke aktivnosti vodenih i metanolnih ekstrakata svežih i suvih plodova, kao i voćne kaše i džema pripremljenih po tradicionalnoj recepturi od plodova šest samoniklih vrsta Rosa L.: R. canina, R. dumalis, R. dumetorum, R. tomentosa, R. arvensis, R. sempervirens. Ispitivanje fitohemijskog sastava obuhvatalo je LC -MS/MS analizu 64 odabrana fenolna jedinjenja, hinske kiseline (organske kiseline) kao i tri triterpenoida. Takođe, izvršeno je spektrofotometrijsko određivanje sadržaja ukupnih fenolnih i flavonoidnih jedinjenja, kao i vitamina C. Evaluacija biološke aktivnosti obuhvatala je in vitro ispitivanja  antioksidantne i antiinflamatorne aktivnosti, kao i ispitivanje uticaja ekstrakata odabranih vrsta Rosa na aktivnost enzima acetilholinesteraze i rast tumorskih i netumorskih ćelija.   Sumiranjem dobijenih rezultata može se zaključiti da sveži i suvi plodovi ispitivanih vrsta Rosa, kao i voćne kaše i džemovi predstavljaju značajan izvor vitamina C i fenolnih jedinjenja, sa elagnom kiselinom kao najzastupljenijom fenolnom komponentom. Takođe u pojedinim ekstraktima vrsta R. dumetorum i R. tomentosa detektovana je visoka koncentracija ursolne kiseline, dok je hinska kiselina prisutna u značajnoj koncentraciji u svim ispitivanim ekstraktima.   Ekstrakti ispitivanih vrsta, izuzev vrste Rosa arvensis, pokazali su visok antioksidantni potencijal koji se ogleda u njihovoj sposobnosti neutralizacije nekoliko radikalskih vrsta, redukcionom potencijalu i sposobnosti inhibicije lipidne peroksidacije. Ispitivani ekstrakti ispoljili su umerenu antiinflamatornu aktivnost u pogledu inhibicije produkcije odabranih metabolita ciklooksigenaznog (12-HHT, TXB₂, PGE ₂) i 12-lipooksigenaznog (12-HETE) metaboličkog puta arahidonske kiseline,  posebno prostaglandina E  . Takođe, in vitro ispitivanjem uticaja ekstrakata odabranih vrsta Rosa na aktivnost acetilholinesteraze pokazana je umerena aktivnost. Vodeni ekstrakti i ekstrakti voćnih kaša vrsta R. canina, R. tomentosa i R. sempervirens pokazali su umereni inhibitorni potencijal prema rastu HeLa ćelijske linije, dok su ekstrakti vrste R. sempervirens pokazali aktivnost i prema HT-29 ćelijama. Dobijeni rezultati ukazuju na značajni potencijal plodova i tradicionalnih proizvoda ispitivanih vrsta Rosa za upotrebu u proizvodnji nutraceutika i funkcionalne hrane.
   The aim of presented doctoral thesis was investigation of phytochemical composition and biological activity of water and methanol extracts of fresh and air-  dried rose hips, as well as purée and jam made according to traditional recipe of  hips of six wild growing Rosa L. species: R. canina, R. dumalis, R. dumetorum, R.  tomentosa, R. arvensis, and R. sempervirens. Examination of phytochemical composition included LC-MS/MS analysis of 64 selected phenolic compounds, quinic  acid (organic acid) and three triterpenoids. Also, total phenolic and flavonoid contents, as well as vitamin C contents were determined spectrophotometrically. Biological activity evaluation of extracts of six Rosa species included in vitro investigation of antioxidant, anti- inflammatory, anti-acetylcholinesterase and cytotoxic activity.   According to obtained results, fresh and air-dried rose hips, as well as their preserves present valuable source of vitamin C and phenolic compounds, especially  ellagic acid, which was the most abundant examined phenolic compound. Furthermore, high concentration of ursolic acid was detected in some Rosa   tomentosa and R.  rumetorum extracts, while notable concentration of quinic acid  was present in all examined extracts.   Extracts of all examined species, apart from Rosa arvensis, showed considerable antioxidant activity in terms of radical scavenging ability, reduction potential and inhibition of lipid peroxidation. Moreover, extracts exhibited moderate anti- inflammatory activity by means of inhibition of the main arachidonic acid metabolites   formed incyclooxygenase-1 (12-HHT, TXB₂, PGE ₂ ) and 12-lipoxygenase (12-HETE)  pathway, especially prostaglandin E₂ . Also, investigation of anti- cetylcholinesterase  activity revealed moderate activity of extracts of all examined species. In addition,  predominantly water extracts of fresh andair-dried rose hips, as well as purée of R.  canina, R. tomentosa and R. sempervirens showed inhibitory activity toward HeLa, while R.sempervirens extracts also inhibited HT-29 cell growth. Presented results indicate significant potential of examined rose hips and their preserves for use as nutraceuticals and functional food.

Cilj ispitivanja čiji su rezultati prikazani u ovoj doktorskoj disertaciji bioje da se ispita mogućnost dobijanja kombuha napitka od/sa CoffeeBerry®ekstraktom i da se ispitaju njegove funkcionalne karakteristike.CoffeeBerry® ekstrakt kao bogat izvor biološki aktivnih jedinjenja biobezbedio dodatne funkcionalne karakteristike kombuha napitku upoređenju sa onim pripremljenim na tradicionalan način od zaslađenogcrnog čaja. U disertaciji je nakon optimizacije sastava podloge zakultivaciju čajne gljive ispitana (in vitro) antioksidativna, antimikrobna icitotoksična aktivnost kombuhe/fermentacione tečnosti obogaćeneCoffeeBerry® ekstraktom. Antioksidativna aktivnost je ispitana ESR(elektron-spin rezonantnom) spektroskopijom na reaktivne hidroksil istabilne DPPH (1,1-difenil-2-pikrilhidrazil) radikale, kao i kvalitativni ikvantitativni sastav fenolnih jedinjenja, potencijalnih nosilaca biološkeaktivnosti (HPLC metodom). Antimikrobna aktivnost je ispitana agardifuzionommetodom na odabrane referentne i izolovane („divlje“)sojeve bakterija (Gram-pozitivnih i Gram-negativnih) i kvasaca.Citotoksična aktivnost uzoraka na rast odabranih ćelijskih linija: Hep2c(Human larynx carcinom), RD (Rhabdomyosarcoma) i L2OB (mišijatumorska fibrolastna linija u koju su transfektovani neki humani geni)ispitana je MTT testom. U navedenim ispitivanjima je tradicionalnakombuha dobijena od zaslađenog crnog čaja korišćena kao kontrolniuzorak. Rezultati su pokazali da CoffeeBerry® ekstrakt značajnodoprinosi antioksidativnoj i citotoksičnoj aktivnosti napitka što govori opunoj opravdanosti upotrebe ovog ekstrakta kao funkcionalnog dodatkapodlozi za kultivaciju čajne gljive. Kombuha napici od crnog čaja i sadodatkom CoffeeBerry® ekstrakta pokazali su približno isto delovanje nabakterijske sojeve, dok je delovanje na kvasce izostalo u potpunosti.Primarni nosilac antibakterijske aktivnosti napitaka je sirćetna kiselina.
The aim of this study was to investigate fermentation of sweetenedmedium prepared with CoffeeBerry® еxtract and functionalcharacteristics of a kombucha beverage enriched with CoffeeBerry®еxtract. Total phenol concentration in unfermented samples,fermentation broths and kombucha beverages made of CoffeeBerry®еxtract and black tea was determined spectrophotometrically whereasqualitative and quantitative concentration of polyphenolic compoundswas determined by HPLC method. Antioxidant activity on DPPH andhydroxyl radicals in the same samples was determined on an ESRspectrometer. Fermentation broth and kombucha beverage enriched withCoffeeBerry® еxtract had higher antioxidant activity against bothradicals than control samples. Antimicrobial activity of kombuchabeverages optimal acidity was tested against selected strains of bacteria(Gram-positive and Gram-negative) and yeast. The main activecomponent of antibacterial activity was acetic acid, but samples did notshow any activity against yeast Candida albicans and Saccharomycescerevisiae. Antiproliferative activity of fermentation broth with andwithout CoffeeBerry® еxtract was measured by MTT test on followingcell lines: Hep2c (Human larynx carcinom), RD (Rhabdomyosarcoma) iL2OB (murine tumor fibrolast lines trаnsfеcted by some human genes).The highest antiproliferative activity shown fermentation broth enrichedwith CoffeeBerry® еxtract, wherein Hep2c cells was the mostsusceptible.