Academic literature on the topic 'उद्रेक'

<strong>प्रस्तावना:</strong> भारतीय लोकशाही ही विविधतेत एकतेचा अनोखा नमुना आहे. इथे धर्म, जात, भाषा, प्रांत, वंश या विविध आधारांवर समाज विभाजित असतानाही एक सार्वभौम राष्ट्र म्हणून भारताने जगासमोर एक यशस्वी उदाहरण उभं केलं आहे. तथापि, या विविधतेतल्या काही गोष्टी आजही लोकशाहीच्या प्रवाहात अडथळा निर्माण करणाऱ्या ठरत आहेत. त्यापैकी जातीव्यवस्थेचे राजकारणाशी असलेले घट्ट संबंध हे भारतातील विशेषतः महाराष्ट्रातील एक महत्त्वाचे सामाजिक आणि राजकीय वास्तव आहे. महाराष्ट्र ही समाजसुधारणेची भूमी मानली जाते. महात्मा फुले, छत्रपती शाहू महाराज, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्यासारख्या थोर समाजसुधारकांनी जातीच्या रूढ व्यवस्थेला आव्हान दिले. शिक्षण, समता आणि आत्मसन्मानाच्या माध्यमातून त्यांनी शोषित, वंचित आणि मागास समाजघटकांना सामाजिक न्यायाची दिशा दाखवली. परंतु, असे असूनही जात हा घटक आजही निवडणुकांमध्ये, नेत्यांच्या भाषणांमध्ये, पक्षाच्या धोरणांमध्ये आणि राजकीय समीकरणांमध्ये खोलवर रुजलेला आहे. राजकीय पक्ष निवडणुकीच्या वेळी कोणती जात कोठे प्रभावी आहे, त्यांची मागणी काय आहे, त्यांना कोणता उमेदवार हवा आहे, इ. गोष्टींचा अभ्यास करून रणनीती आखतात. मतांचे ध्रुवीकरण करण्यासाठी जातीचा वापर कधी सूक्ष्मपणे तर कधी उघडपणे केला जातो. काही वेळा जातीनिहाय आरक्षणाच्या मागण्या, किंवा एखाद्या समाजाचा उद्रेक, हे राजकीय दबावगट म्हणूनही पुढे येतात. त्यामुळे राजकारणाला दिशा देणारा महत्त्वाचा घटक म्हणून जात कायम चर्चेत असते. सध्या महाराष्ट्रात मराठा, ओबीसी, दलित, आदिवासी, मुस्लिम आणि इतर जातींच्या राजकीय अस्मितेचे प्रश्न चव्हाट्यावर आलेले आहेत. मराठा आरक्षणाचा संघर्ष, ओबीसींच्या राजकीय आरक्षणाची मागणी, वंचित बहुजन आघाडीचा उदय, आणि भाजप व इतर पक्षांच्या जातीय समीकरणातील बदल हे सारे बदलते राजकारण दर्शवतात. या पार्श्वभूमीवर "महाराष्ट्रातील सध्याकाळीन जात आणि राजकारण" या विषयाचा अभ्यास करणे अत्यंत आवश्यक आहे. हा संशोधन पेपर लिहिण्यापाठीमागचा हेतू म्हणजे केवळ जात-पक्ष यांचे संबंध तपासणे नसून, सामाजिक सलोखा, लोकशाही मूल्यं आणि राजकीय समतेच्या दृष्टीने जातीचे काय स्थान आहे हे स्पष्ट करणे आहे. नव्या पिढीने याकडे केवळ अभ्यासकाच्या नव्हे तर सजग नागरिकाच्या नजरेने पाहणे आवश्यक आहे.

प्रस्तुत आलेखमा गुरूप्रसाद मैनालीरचित कर्तव्य कथाका प्रमुख पात्रका चारित्रिक क्रियाकलापलाई सांख्यदर्शनद्वारा प्रस्तावित त्रिगुणसम्बन्धी सैद्धान्तिक पर्याधार निर्माण गरी समस्याअनुरूप खोजिएका साक्ष्यका आधारमा विश्लेषण गरिएको छ । यस विश्लेषणबाट मुरलीधरको चरित्रमा जिउनी खेतको विषयमा गरिएको मुद्दामामिलाका घटनाका साथै सनातन धर्मसंस्कृतिप्रतिको अनुराग, कर्तव्यबोध र जिम्मेवारीको पालनबाट रजोगुण तिरोहित भई सत्वगुण उद्रेक भएको देखिन्छ भने श्रीधरका चारित्रिक क्रियाकलापमा सनातनधर्मसंस्कृतिप्रति अनास्था, सत्ता र शक्तिको उन्मादका घटनामा तमोगुण, छोराको वैवाहिक कार्यक्रममादाजुभाउजूलाई उपेक्षा गरेका घटनामा रजोगुण एवम् नबोलाउँदा नबोलाउँदै पनि दाजु छोराको बिहेमा गएरकुलपरम्पराको रीतिरिवाज पालना गरेका घटनाबाट कृतकार्यप्रति पछुतो मान्दै क्षमायाचना गरेका सन्दर्भमा सत्वगुणको मात्रा अधिक देखिन्छ । विनानिम्ता वैवाहिक कार्यमा जान नहुने कमलाको प्रस्तुतिमा आक्रोश रप्रतिशोधको भाव झल्किएको हुँदा यसबाट उनको चारित्रिक कार्यकलापमा रजोगुणको मात्रा रहेको छ । पौरस्त्य दर्शनको यही त्रिगुणवादी मान्यतामा आधारित भई प्रमुख पात्रका चारित्रिक कार्यकलापको तुलनात्मक अध्ययन गर्दा भाइ भए भरोस गाई भए गोरसको उखान चरितार्थ भएकाले तम र रजोगुणको गोपन भई सत्वगुणको मात्रा अधिक रहेकाले प्रस्तुत कथालाई आदर्शवादी मान्ने आधार पुष्टि हुने देखिन्छ ।&#x0D; {In the present article, the characteristic activities of the main characters of the Duty Story written by Guruprasad Mainali have been analyzed on the basis of the evidence sought according to the problem by constructing the theoretical basis for the three qualities proposed by Sankhyadarshan. From this analysis, it is seen that in the character of Muralidhar, along with the incidents in the case of Jiuni Khet, as well as devotion to Sanatan religion and culture, sense of duty and observance of responsibility, Rajoguna has disappeared and Sattva Guna has emerged On the other hand, in Shridhar's characteristic activities, in the cases of disbelief in traditional religion and culture, in the incidents of power and power frenzy, in the incidents of neglecting the son's marriage program, in the incident of Rajogun, and in the incident of not calling him, Kamala, who should not go to the wedding without any reason, has a sense of resentment and revenge, which adds to the amount of Rajogun in her characteristic activities Has been A comparative study of the character activities of the protagonists based on this triune belief of Eastern philosophy seems to confirm the premise that the present story is considered idealistic as the proverbial character of Goras is the character of brother and brother is trustworthy.}