To see the other types of publications on this topic, follow the link: निष्ठा.

Journal articles on the topic 'निष्ठा'

Create a spot-on reference in APA, MLA, Chicago, Harvard, and other styles

Select a source type:

Consult the top 50 journal articles for your research on the topic 'निष्ठा.'

Next to every source in the list of references, there is an 'Add to bibliography' button. Press on it, and we will generate automatically the bibliographic reference to the chosen work in the citation style you need: APA, MLA, Harvard, Chicago, Vancouver, etc.

You can also download the full text of the academic publication as pdf and read online its abstract whenever available in the metadata.

Browse journal articles on a wide variety of disciplines and organise your bibliography correctly.

1

Vinod, Kumar. "TARIKH KI KHANJARI : ANURAG VIYOG KI CHITRSHALA." आगमित 03 (November 27, 2014): 159. https://doi.org/10.5281/zenodo.8205638.

Full text
Abstract:
डॉ. सत्यनारायण कृत 'तारीख की खंजड़ी' डायरी विधा की उत्कृष्ट रचना है। राग और विराग की समन्वित चेष्टा 'तारीख की खंजड़ी' की स्वाभाविकता है, जिसमें लेखक ने अपने दुख, सुख,आकांक्षा, निष्ठा, अकेलेपन, साहचर्य एवं प्रेम रूपी संवेदनाओं की खंजड़ी भर भर उड़ेली है। लेखक के संवेदनशील व्यक्तित्व का प्रतिरूप 'तारीख की खंजड़ी' का बीजभाव प्रेम है। 
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
2

थानी Thani, दिनेश प्रसाद Dinesh Prasad. "व्यवसायिकता र निष्ठाको कसीमा निजामती सेवा {A civil service based on professionalism and integrity}". Prashasan: The Nepalese Journal of Public Administration 55, № 2 (2023): 16–26. http://dx.doi.org/10.3126/prashasan.v55i2.63530.

Full text
Abstract:
निजामती सेवामा व्यवसायिकता र निष्ठाको वर्तमान स्थिति र यसको प्रयोगको अवस्था हेर्दा यससँग सम्बन्धित नीतिगत तथा कानुनी व्यवस्था, सिद्दान्त र व्यवहारमा मेल खाएको देखिंदैन। हाल निजामती सेवा निकै अप्ठ्यारो स्थितिमा गुज्रिरहेको देख्न सकिन्छ। यसले शुरुवात देखि हालसम्म प्राप्त गरेको साख जोगाइ राख्‍नु र सेवाकै दिगो निरन्तरता समेत चुनौतीपूर्ण नहोला भन्न सकिन्न। यसो हुनुको पछाडि राजनीतिक नेतृत्व मुख्य रुपमा जिम्मेवार त छँदैछ, निजामती सेवा हाँक्ने पदमा बसेका अधिकांश अधिकारीहरु पनि कम जिम्मेवार छैनन्। निजामती सेवाको संरक्षक राजनीतिक नेतृत्व नै हो, यसमा विवाद छैन तर राजनीतिक नेतृत्वको प्रकृति अस्थायी हुन्छ, तसर्थ स्थायी सरकारको रुपमा रहेको प्रशानिक नेतृत्वले नै निजामती सेवामा कसरी व्यवसायिकता र निष्ठा कायम गर्न सकिन्छ र कसरी यसको थप विकास गर्न सकिन्छ भन्ने तर्फ विशेष ध्यान दिन जरुरी हुन्छ। निजामती सेवाको उच्च पदमा रहेका प्रशासकहरुको व्यवहार र कार्यशैली हेर्दा यस वारेमा पटक्कै ध्यान नदिएको आरोप नागरिक तह र आमसञ्चार माध्यमबाट लाग्ने गरेको छ। निजामती सेवामा कार्यरत सचिवहरु, सह-सचिवहरु, उपसचिवहरु लगायत शाखा अधिकृत, नायव सुब्बा, खरिदार र कार्यालय सहयोगी सम्मै राजनीतिक पार्टी र त्यसका फ्रन्ट लाइनका नेताहरुको चाकडी गरेर मालदार मन्त्रालय, विभाग र कार्यालयमा सरुवा तथा पदस्थापना हुने मात्र होइन, मुलुक बाहिर समेत पदस्थापना हुन सकिने विभिन्न स्थान प्राप्त गर्न लागिपरेको जस्ता आरोपहरु सर्वसाधारण जनताबाट लाग्ने गरेको छ। निजामती सेवाको विशिष्टीकृत कानुनका रुपमा रहेको निजामती सेवा ऐन र नियमावलीमा भएका प्रावधानहरुको व्यवहारमा कार्यान्वयनको स्थिति निकै फितलो देखिन्छ। पदस्थापना, सरुवा, बढुवा र कार्यसम्पादन मूल्यांकन जस्ता विषयहरुमा निश्चित मापदण्ड बनाइएको छैन जसका कारण यी विषयहरु सधैंजसो विवादित भईनैरहेका छन्। यसले गर्दा निजामती सेवाको मूल्य र मान्यता नै धरापमा पर्न सक्ने खतरा छ। जनतालाई उपलब्ध गराउनुपर्ने सेवाको प्रभावकारिता पनि सन्तोषजनक देखिंदैन। यी र यस्ता विविध कारणले गर्दा सिंगो निजामती सेवा प्रति नै जनताको दृष्टिकोण त्यति सकारात्मक देखिएको छैन। वर्तमानमा देखिएको यस्तो स्थितिलाई तत्काल सुधार गरी जनताको नजरमा निजामती सेवाको साख कायम राख्‍न र जनमैत्री सेवाका रुपमा स्थापित हुन निजामती सेवामा व्यवसायिकता र निष्ठा महत्वपूर्ण हुन्छ। यसका लागि शासकीय र प्रशासकीय दुवै पक्ष उत्तिकै जिम्मेवार हुनुपर्ने र आ-आफ्ना कार्यव्यवहार र कार्यशैली राष्ट्रिय हित र जनमैत्री बनाउँदै संविधान र कानुनको पूर्ण परिपालना गरी जनतालाई छिटो छरितो र कम लागतमा प्रभावकारी सेवा उपलब्ध गराई जनताको विश्वास जित्न अपरिहार्य देखिन्छ।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
3

Dr., Satyen kumar. "भगवद गीता में निष्काम कर्म का सिद्धांत". Siddhanta's International Journal of Advanced Research in Arts & Humanities 2, № 4 (2025): 43–59. https://doi.org/10.5281/zenodo.15232918.

Full text
Abstract:
भगवद गीता, भारतीय दर्शन का एक अमर ग्रंथ है, जो केवल धार्मिक उपदेश नहीं, बल्कि संपूर्ण जीवन का मार्गदर्शन है। इसमें वर्णित निष्काम कर्म का सिद्धांत मानव जीवन को कर्मशील, संतुलित और मानसिक रूप से शांतिपूर्ण बनाने की शिक्षा देता है। &ldquo;निष्काम कर्म&rdquo; का तात्पर्य है &ndash; <em>ऐसा कर्म करना जिसमें कोई स्वार्थ, निजी लाभ या फल की अपेक्षा न हो</em>, केवल कर्तव्य की भावना से किया गया कार्य। श्रीकृष्ण अर्जुन को यही सिखाते हैं कि मनुष्य का अधिकार केवल कर्म करने में है, फल की चिंता करना उसके हाथ में नहीं। यह विचार गीता के द्वितीय अध्याय (सांख्य योग) से लेकर पूरे ग्रंथ में बार-बार प्रकट होता है। गीता कहती है कि कर्म करते हुए भी जब व्यक्ति उसके परिणामों से निर्लिप्त रहता है, तभी वह सच्चे योगी की स्थिति को प्राप्त करता है। इस विचार का दार्शनिक आधार आत्मा की अमरता और संसार की क्षणभंगुरता में निहित है। जब व्यक्ति यह समझ जाता है कि वह आत्मा है &ndash; न कि शरीर, न मन &ndash; तब वह निस्वार्थ कर्म कर सकता है। निष्काम कर्म केवल आध्यात्मिक मुक्ति का मार्ग नहीं है, बल्कि यह सामाजिक रूप से भी अत्यंत उपयोगी है। यह लोभ, ईर्ष्या, और अहंकार से रहित कर्म का आदर्श प्रस्तुत करता है। आधुनिक जीवन में यह सिद्धांत पहले से कहीं अधिक प्रासंगिक हो गया है। आज का मनुष्य परिणामों की दौड़ में इतना उलझ गया है कि कार्य करने का आनंद, आत्मिक संतुलन और आंतरिक शांति कहीं खो सी गई है। ऐसे समय में गीता का यह सन्देश&mdash;"कर्म करो, फल की चिंता मत करो"&mdash;एक शक्तिशाली और स्थायी समाधान प्रदान करता है। यह न केवल तनाव और चिंता को कम करता है, बल्कि व्यक्ति को अपने कार्य के प्रति पूर्ण निष्ठा और ईमानदारी से जोड़ता है। इस लेख में हम निष्काम कर्म के अर्थ, गीता के प्रमुख श्लोकों की व्याख्या, इसके आध्यात्मिक और व्यावहारिक पक्षों, और आज के समय में इसकी प्रासंगिकता पर विस्तृत चर्चा करते हैं। निष्काम कर्म केवल एक धार्मिक उपदेश नहीं, बल्कि एक जीवन जीने की कला है&mdash;जो हर मनुष्य को कर्म के मार्ग पर आत्मा से जुड़कर चलना सिखाता है।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
4

आचार्य Acharya, ओमप्रकाश Om Prakash. "समाजपरक समालोचना प्रणालीका आधारमा ʽभावनाको नाताʼ उपन्यासको मूल्याङ्कन". Butwal Campus Journal 7, № 2 (2024): 203–8. https://doi.org/10.3126/bcj.v7i2.73240.

Full text
Abstract:
पाश्चात्य समालोचना प्रणालीमा समाजपरक समालोचना प्रणाली जेठो,पुरानो र पाको समालोचना प्रणाली हो । यस प्रणालीले प्रकाशित साहित्यिक कृति एवम् सिर्जनाको समाजपरक दृष्टिकोणबाट समालोचना गर्दछ । प्रस्तुत उपन्यास नेपाली समाजको यथार्थ रुप झल्काउने प्रसिद्ध उपन्यासकार धनलाल आचार्यद्वारा लिखित मौलिक सामाजिक उपन्यास हो । उपन्यासकार धनलाल आचार्य कर्णाली प्रदेशको जुम्ला जिल्लाको सिँजा क्षेत्रको हिमा गाउँपालिकाको आचार्य लिहीमा जन्मेका हुन् । प्रस्तुत उपन्यासलाई पाश्चात्य समालोचना सिद्धान्तका आधारमा अध्ययन गरिएको छ । समाजपरक दृष्टिकोणबाट भावनाको नाता उपन्यासको सामाजिकता कस्तो छ ? कुन सामाजिक सन्दर्भमा कस्तो सामाजिक मूल्य र मान्यता रहेको छ ? सामाजिक निष्ठा, प्रगतिवादी, उद्देश्यपरक र प्रभाववादी दृष्टिकोणमा यस उपन्यासको स्थान कस्तो छ ?उपन्यासको सामाजिक दृष्टिकोणबाट उब्जेका अनुसन्धेय प्रश्नहरु हुन् । यिनै अनुसन्धानात्मक प्रश्न यस लेखमा अध्ययनका समस्या हुन् भने सामाजिक दृष्टिकोणबाट समाजपरक समालोचना प्रणालीको सिद्धान्त अवलम्बन गरी भावनाको नाता उपन्यासको सामाजिकताको खोजी गर्नु, सामाजिक निष्ठा,प्रगतिवादी,उद्देश्परक र प्रभाववादी दृष्टिकोणमा उपन्यासको स्थान उल्लेख गर्नु यस लेखको उद्देश्य हो । पुस्तकालयीय अध्ययन विधिको प्रयोग गरिएको यस लेखमा व्याख्या विश्लेषणको ढाँचा वर्णनात्मक र विश्लेषणात्मक रहेको छ । नेपाली समाज रगतको नातामा रङ्गिएको छ । रगतरुपी नाताको डम्फुले जेलिएर अशान्त, बोझिलो, बहुलठ्ठक बनेको छ । यो स्वार्थ केन्द्रित छ तर भावनाको नाता निस्वार्थ, सह्रदयी पवित्र, दीर्घरुपी हुन्छ । मानव जीवन रगतको नाता र भावनाको नातामा रहे पनि भावनाको नाता सामाजिकीकरणको उत्तम नाता हो । भावनाको नाताको सामाजिक सिद्धान्त हुनुपर्छ, समाज रगतको नाताका कारण विथोलिएको छ । अवको युग भावनाको नाताका आधारमा अगाडि बढ्नुपर्छ जसले सुन्दर शान्त सभ्य विशाल समाज निमार्णमा टेवा पुग्नेछ भन्ने कोणबाट यो उपन्यास अघि बढेको छ । यस लेखका माध्यमबाट साहित्यिक कृतिको सैद्धान्तिक आधारबाट विश्लेषण गर्ने ढाँचा प्रस्तुत हुनेछ भने पाश्चात्य समालोचना प्रणालीका आधारमा साहित्यिक कृतिको समालोचना गर्ने अनुसन्धाता, अध्ययनकर्मीका लागि महŒवपूर्ण सामग्री हुनेछ ।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
5

पौडेल Poudel, बिष्णु Bishnu प्रसाद Prasad. "पोखरेली उपन्यासका मूल प्रवृत्ति (Pokhreli Upanyaska Mul Pravriti)". Janapriya Journal of Interdisciplinary Studies 3 (31 липня 2017): 73–94. http://dx.doi.org/10.3126/jjis.v3i0.17899.

Full text
Abstract:
प्रस्तुत लेख जहाँ जन्मे पनि पोखरा उपत्यकालाई कर्मभूमि बनाएर बसेका नेपाली उपन्यास सर्जकका औपन्यासिक कृतिहरूमा केन्द्रित छ । पोखरेली उपन्यास लेखनको खास थालनी २०११ सालको ‘को अछुत ?’ उपन्यासबाट भएको हो । त्यसपछि २०६८ सालसम्म प्रकाशित २३ जना उपन्यासकारका जम्मा ३७ वटा उपन्यासहरूको प्रवृत्तिपरक विश्लेषण गरेर निष्कर्षका रूपमा पोखरेली उपन्यासका मुख्य उपलब्धि र भावी चुनौतीको सङ्केत यस अनुसन्धानात्मक लेखमा पहिलो पटक गरिएको छ । यसरी हेर्दा आधुनिक युग चेतनासँगै बढी फस्टाउने उपन्यास रचनाले पोखरामा पनि २०११ साल प्रवेश गरी ६ दशकसम्ममाक्रमशः सुधारवादी दृष्टिकोण, शृङ्गारिकता, राजनीतिक विद्रोह चेत, प्रयोगशीलता, वैचारिकता जस्ता विभिन्न प्रवृत्तिहरूको विकास गरी क्रमशः गुणात्मक फड्को मार्दै आएको त पाइन्छ तर यस्तो स्थिति सीमित पोखरेली उपन्यासकारका उपन्यासमा मात्रै छ । धेरैमा दृष्टिकोणको व्यापकता, कलाप्रतिको निष्ठा, ऐतिहासिक चेत सहितको थप मौलिकता, समसामयिकता, स्थानीयता, कथनको सघनता, साहित्यिकता र संरचनात्मक सौष्ठव जस्ता कुराको अभाव नै रहेको छ ।Janapriya Journal of Interdisciplinary Studies, Vol. III (December 2014), Page:73-94
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
6

प्रा., डॉ. शिवाजी सोमला पवार. "महात्मा गांधी यांचे सत्याग्रह विचार". उदयगिरी - बहुभाषिक इतिहास संशोधन पत्रिका 01, № 04 (2023): 417–26. https://doi.org/10.5281/zenodo.10130731.

Full text
Abstract:
21 व्या शतकात आपण पदार्पण केले आहोत. काळाच्या प्रवाहाबरोबर आपल्याला पुढे जायचे आहे, परंतु त्याचबरोबरच आपले पाऊल योग्य दिशेने पडत आहे याची पण काळजी घेणे आवश्यक आहे. आपल्या जीवनातील निष्ठा, ध्येये ही मूल्यांवर आधारित आहेत वा मूल्य विरहित आहेत याचा आपण शांतपणे विचार केला पाहिजे. मूल्यांवर दृढ निष्ठा बाळगणाऱ्या व साधनशुचितेला अन्य महत्व देणाऱ्या गांधीजीना आपण 'महात्मा' व 'राष्ट्रपिता' म्हणतो. भारतीय इतिहासात अनेक वंदनीय वा निंदणीय व्यक्ती होऊन गेल्या आहेत. परंतु एकाच व्यक्तीबद्दल पूज्य भावना व तेवढाच तिरस्कार असणारी व्यक्ती म्हणजे महात्मा गांधी एकीकडे सत्य, अहिंसा, प्रेम, सर्वधर्मसमभाव यांचा उपासक पददलितांचा कैवारी म्हणून संपूर्ण जगात गांधीजींना मानाचे स्थान दिले जाते. गेल्या शतकातील सर्वश्रेष्ठ मानव म्हणून गांधीजींना ओळखले जाते. परंतु इमर्सनने एका ठिकाणी म्हटले आहे, "टुबी ग्रेट,. ईज टुबी मिसअंडरस्टुड" हे म.गांधीच्या बाबतीत शंभर टक्के खरे ठरले. गांधीजीना 'महात्मा' कवींद्र रवीद्रनाथ टागोरांनी म्हटले, तर त्यांना 'राष्ट्रपिता' ही सर्वसामान्य पदवी देशगौरव सुभाषचंद्र बोस यांनी दिली. हिदुस्थान नावाचा देशच नाही असे सर जाँन स्ट्रॅची नावाच्या प्रसिध्द लेखकाने म्हटले होते. त्यानंतर जाँन सीसी या इतिहासकाराने आफ्रिका, युरोप प्रमाणे हिदुस्थान ही भौगोलिक संज्ञा आहे, एक प्रकारचे सांस्कृतिक ऐक्य या देशात होते, पण त्यात सामान्य माणसाची संवेदना सामील नव्हती. राष्ट्रीयत्वाचे मुख्य लक्षण एकमेकाबरोबर राहण्याची फक्त तयारी नव्हे, तर इच्छा आकांक्षा हे आहे. आणि ही भावना महात्मा गांधीच्या उदयानंतर त्यांचा चळवळीमधून, विधायक कार्यक्रंमांमधून जन्माला आली. महात्मा गांधीनी "स्वातंत्र्य' या शब्दाऐवजी 'स्वराज्य' हा शब्द वापरला. स्वातंत्र्य म्हणजे&nbsp;Independence हे वेगळे, आणि Freedom म्हणजे मुक्ती वेगळी. सर्व प्रकारच्या गुलामगिरीपासून सामान्य माणसाला 'मुक्ती' मिळाली नाही. ही 'मुक्ती' मिळावी म्हणून गांधीनी विधायक कार्यक्रमाची संकल्पना मांडली. गांधीजीच्या मते, "विधायक कार्यक्रम हा पूर्ण स्वराज्य प्राप्त करण्याचा, सत्याचा व अहिंसेचा मार्ग आहे, याची संपूर्ण अंमलबजावणी म्हणजे 'पूर्ण स्वराज्य' होय. सत्य आणि अहिंसात्मक साधनांनी पूर्ण स्वराज्य किंवा संपूर्ण स्वातंत्र्याची रचना करणे, म्हणजे विधायक कार्यक्रम", असे म्हणता येईल. चरखा, झाडू, सामुदायिक प्रार्थना व सत्यागृह उत्पादक शारीरिक परिश्रमाची प्रतिष्ठा मान्य व्हावी.म्हणून गांधीजीनी चरखा हे प्रतीक मानले. 'झाडू' हे सामाजिक विषमता व जात-पात, उच्चंनीच भावना संपविण्याचे साधन होते, तर सामुदायिक प्रार्थना ही परस्परांच्या किंवा एकमेकांच्या भल्यासाठी केलेली प्रार्थना असते.अन्याय व भ्रष्टाचाराला अहिंसक पध्दतीने विरोध करणे हा 'सत्याग्रहाचा' एक भाग आहे.सत्याग्रह हा सत्याचा आग्रह करणारा तर असावाच लागातो. परंतु तो जीवनात 'सत्य-ग्रहण' करणारा 'सत्यग्रही' ही असावा लागतो. सत्याग्रहात अहिंसक Restistance पेक्षाही उचित ध्येय प्राप्तीसाठी इतरांना केलेले Assistance म्हणजे सहयोगाची भावना अधिक असते.
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
7

अधिकारी Adhikari, शुुक्रराज Shukraraj. "वैदिक सामाजिक संरचना र लैङ्गिकताको सवाल Vaidik Samajik Samrachana ra Laingikatako Sawal". Tribhuvan University Journal 35, № 1 (2020): 193–208. http://dx.doi.org/10.3126/tuj.v35i1.35881.

Full text
Abstract:
वैदिक सामाजिक संरचनालाई प्राचीन ग्रन्थ वेदले प्रतिनिधित्व गर्ने कालखण्डकोपरावर्तित स्वरूपको रूपमा बुझिन्छ । यस आलेखको उद्देश्य त्यही प्राचीन ग्रन्थ वेदले प्रतिनिधित्वगर्ने कालखण्डको सामाजिक संरचनाभित्र पुरुषत्व तथा नारीत्व र दाम्पत्य सम्बन्धकोे विश्लेषणगर्दै लैङ्गिकता निर्माणका तथ्यहरूसँग सैदान्तिक बहसमा केन्द्रित सैद्धान्तिक मान्यताहरूकोसादृश्यता खोज्ने रहेको छ । उल्लिखित उद्देश्य प्राप्तिको लागि वेद, वेदको ऐतिहासिकता,ऐतिहासिक सन्दर्भहरू, विभिन्न लैङ्गिक अध्ययनहरूलाई सूचनाको स्रोतको रूपमा लिइएको छ ।यस अध्ययनमा मुख्य गरी द्वितीय स्रोतमा आधारित तथ्यहरूको बढी प्रयोग गरिएको छ ।संकलित तथ्यहरूलाई विश्लेषणका लागि ऐतिहासिक अन्तर्वस्तु विश्लेषण विधिलाई प्रयोगमाल्याइएको छ । वेदकालीन सामाजिक संरचना पशुपालन र पितृसत्तात्मक स्वरूपको भएकालेवेदकालीन परिवार एवम् राज्यमा पुरुष वंश र नेतृत्व स्थापित भएको पाइयो । उत्पादन तथाश्रममूलक कार्य अन्तर्गत घरायसी कार्यमा महिलाको र बाह्य काममा पुरुषको संलग्नता बढी रहने गरेको देखिए पनि यज्ञ, संस्कार, युद्ध एवम् राजनीतिक कार्यमा महिला पुरुष दुवैको सहभागिता रहेको देखिएको छ । साधन स्रोतको विस्तार र राज्य व्यवस्थाको निर्माणसँगैनेतृत्वमा स्थापित भएको राजन्य एवं पुरोहितवर्गले वैदिक आर्यहरूको प्रजातीय शुद्धता कायमराख्ने हेतुले निर्माण गरेका विभिन्न संस्कारजन्य विधि विधानहरूप्रतिको विश्वास र अभ्यासबाटवेदकालीन समाजमा एकीकृत भूमिका, निष्ठा र मर्यादा सहितको दाम्पत्य सम्बन्धको विकासगराएको देखिन्छ ।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
8

Husain, Shakeel. "फ्रांट्ज फैनन: भाषा हिंसा और उपनिवेशवाद". RESEARCH EXPRESSION 6, № 8 (2023): 105–15. https://doi.org/10.61703/vol-6vyt_6.

Full text
Abstract:
यह शोध पत्र फैनन की दो पुस्तकों ब्लैक स्किन, व्हाइट मास्क और द व्रीच्ड ऑफ द अर्थ के माध्यम से उपनिवेशवाद की प्रकृति पर फैनन के विचारों का परीक्षण करने का प्रयास है । फैनन ने जिस प्रकार से उपनिवेशवाद की प्रकृति की व्याख्या की है और उससे मुक्ति का मार्ग बताया है उसमे उन्होने दो तत्वों को उन्होंने बहुत प्रधानता दी है । मनोवैज्ञानिक स्तर पर उपनिवेशवाद को व्याख्यायित करने में उन्होंने भाषा को बहुत अधिक महत्व दिया है । उपनिवेशवाद को स्थापित करने उसे बनाए रखना और उससे मुक्ति के बाहर के रूप में हिंसा को बहुत अधिक महत्व दिया है । इन दोनों पुस्तकों में फैनन के राजनीतिक संरचना पर उनके विचारों को समझने की कोशिश की गई है एक व्यवहारवादी क्रांतिकारी होने के बाद भी मार्क्सवादी सिद्धांतों के प्रति उनकी निष्ठा काम नहीं हुई और मार्क्सवाद को उन्होंने परिवर्तन के आधार के रूप में भी स्वीकार किया। उनका मुख्य योगदान भाषा और संस्कृति के पारस्परिक संबंध के माध्यम से उपनिवेशवाद को समझने में है ।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
9

कु., लिना महादेव कदम. "किसानों और कामगारों के नेता डॉ. एन. डी पाटील". किसानों और कामगारों के नेता डॉ. एन. डी पाटील 4, № 28 (2023): 17–19. https://doi.org/10.5281/zenodo.8340489.

Full text
Abstract:
&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;नेतृत्व नेता का स्वभाव और कर्तव्य होता है। नेतृत्व से नेता की पहचान होती है। नेतृत्व व्यक्ति के कौशल उसकी निष्ठा तथा ईमानदारी पर टिका होता है। हमारे महाराष्ट्र में ऐसे बहुत सारे नेता हैं जिन्होंने अपने अच्छे नेतृत्व गुण से लोगों की अनेक प्रकार से सहायता की हैं, लोगों को न्याय दिलाया है और वह हमेशा लोगों के प्रश्नों के लिए खड़े रहे हैं। &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;एक सफल नेता सरल, स्वाभाविक, न्यायप्रिय, कठोर, निपुण तथा ज्ञानी हो सके ताकि वह अपने आप को सबसे अलग दिखा सके। जिस कार्य को उस व्यक्ति की देखरेख में पूरा किया जाता है वह व्यक्ति उस कार्य का नेतृत्वकर्ता माना जाता है। जब ऐसे ही नेतृत्व की बात आती हैं, तो मेरे सामने एक नाम आता है और वह है डॉ एन. डी. पाटील सर जिन्होंने अपने नेतृत्व से किसानों और कामगारों के लिए कार्य किया। वह किसानों और कामगारों की आवाज बनें।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
10

रूपिन्द्र, कौर. "डाॅ. मेज़र सिंह चट्ठा जी की पंजाबी लोक संगीत को देन". International Journal of Advance Research in Multidisciplinary 3, № 1 (2025): 108–9. https://doi.org/10.5281/zenodo.15102936.

Full text
Abstract:
डाॅ. मेजर सिंह पंजाबी लोक संगीत के एक महान गायक, वादक और नृत्यकार हैं। वे तुँबी, अलगोजा, डफ और बीन जैसे पारंपरिक लोक वाद्यों के विशेषज्ञ हैं और नरेंद्र बीबा, गुरमीत बावा जैसे प्रमुख कलाकारों के साथ मंच पर प्रदर्शन कर चुके हैं। उनका करियर कई दशकों तक फैला हुआ है और उन्होंने पंजाबी लोक संगीत और नृत्य को संरक्षित करने में महत्वपूर्ण योगदान दिया है। डाॅ. सिंह ने कई पंजाबी एलबमों में संगीत रिकॉर्ड किया और अंतर्राष्ट्रीय स्तर पर कई प्रमुख महोत्सवों में प्रदर्शन किया। लोक संगीत और नृत्य के प्रति उनकी निष्ठा के कारण उन्हें 2020 में पंजाब राज्य शिरोमणि पुरस्कार सहित कई पुरस्कार प्राप्त हुए। इसके साथ ही वे अकाल डिग्री मस्तुयाना साहिब कॉलेज, संगरूर में इतिहास के सह-आचार्य के रूप में 25 वर्षों से अधिक समय तक सेवा दे चुके हैं। उनका योगदान भारतीय और अंतर्राष्ट्रीय मंचों पर आगामी पीढ़ियों के कलाकारों के लिए प्रेरणास्त्रोत बना हुआ है।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
11

प्रा., डॉ. विजयकुमार शिवदास ढोले. "म. गांधी यांच्या शैक्षणिक धोरणाची प्रासंगिकता". उदयगिरी - बहुभाषिक इतिहास संशोधन पत्रिका 01, № 04 (2023): 924–28. https://doi.org/10.5281/zenodo.10283927.

Full text
Abstract:
आज स्वतंत्र भारतासह मराठवाडा प्रदेश स्वतंत्र होऊन&nbsp;75 वर्ष पूर्ण झाली आहे. या काळात देशाच्या राजकीय, सामाजिक, शैक्षणिक, धार्मिक विकासाचा विचार करता म. गांधी यांच्या विचार व कार्याचे मूलभूत ठरले आहेत. त्यातही 'शिक्षण' हा कोणत्याही देशाच्या उभारणीतील अत्यंत महत्त्वाचा घटक आहे, यावर म. गांधी यांची निष्ठा होती. शिक्षणामुळे केवळ एक व्यक्तीच शिक्षित, संस्कारीत होतो असे नाही तर समाज, देश आणि विश्व अशा चढत्या क्रमाने प्रगतीचा आलेख उंचावता नेता येतो. सुरुवातीला शैक्षणिक धोरण ठरवत असताना ज्ञानाची गंगा खेड्यातील प्रत्येक दारापर्यंत पोहोचावी याकडे लक्ष दिले गेले. सहाजिकच भारतीय स्वातंत्र्याला आकार आणि आधार देणाऱ्या महात्मा गांधी यांच्या शिक्षण विषयक धोरणाचा तत्कालीन शैक्षणिक धोरणावर विशेष प्रभाव दिसून येतो.&nbsp;आज शिक्षणाचे बाजारीकरण चिंताजनक आहे. भारतीय संविधानाने शिक्षणाचा मूलभूत अधिकार दिला असला तरी आज बरेच वर्ग शिक्षणापासून वंचित आहेत. आज शासकीय धोरणे खाजकीकरणाकडे झुकलेली आहेत. सरकारी शाळा खाजगी लोकांच्या ताब्यात देण्याचा घाट शासन घालत आहे. दारिद्र्य रेषेखालील तसेच आर्थिक उत्पन्न कमी असलेल्या कुटुंबांना खाजगी शिक्षण कोणत्याही परिस्थितीत परवडणारे नाही. अशा वातावरणात म. गांधी यांच्या शिक्षण विषयक धोरणाची प्रासंगिकता आजही तितकीच असल्याचे मान्य करावे लागते.&nbsp;
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
12

लाल, राम, та रामदेव साऊ. "रामायण महाकाव्य में भगवान श्रीराम का चारित्रिक वर्णन". Innovation The Research Concept 9, № 4 (2024): H15—H20. https://doi.org/10.5281/zenodo.12515502.

Full text
Abstract:
This paper has been published in Peer-reviewed International Journal "Innovation The Research Concept"&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; URL : https://www.socialresearchfoundation.com/new/publish-journal.php?editID=9100 Publisher : Social Research Foundation, Kanpur (SRF International)&nbsp; &nbsp; Abstract : भगवान श्री राम का रामायण महाकाव्य का सारांश जिसमे बताया गया है की उनका जन्म अयोध्या में राजा दशरथ और रानी कौशल्या के घर हुआ था। वे धर्म सत्य और मर्यादा के प्रतीक माने जाते हैं और उन्हें&nbsp;'मर्यादा पुरुषोत्तम कहा जाता है।&nbsp;&nbsp;महर्षि वाल्मीकि द्वारा रचित रामायण में श्री राम के जीवन का विस्तृत वर्णन है।&nbsp;&nbsp;रामायण न केवल एक धार्मिक ग्रंथ है,&nbsp;बल्कि भारतीय संस्कृति,&nbsp;साहित्य और नैतिकता का महत्वपूर्ण हिस्सा भी है। श्री राम ने अपने जीवन में हमेशा धर्म,&nbsp;सत्य और मर्यादा का पालन किया।&nbsp;&nbsp;उन्होंने अपने पिता के वचनों का पालन करते हुए 14 वर्षों का वनवास स्वीकार किया।&nbsp;&nbsp;सीता के प्रति उनकी निष्ठा और प्रेम ने आदर्श पति का उदाहरण प्रस्तुत किया।.
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
13

Gorain, Dr. Mrityunjay. "(सर्वङ्कषाटीकायां व्याकरणालोचने मल्लिनाथस्य कतिपयाऽनवधानता ) Inadvertence of Mallinātha in the Sarvaṅkaṣā commentary". Kiraṇāvalī XIV, № 3&4, JULY- DECEMBER 2022 (2022): 354–60. https://doi.org/10.5281/zenodo.7912017.

Full text
Abstract:
महाकविमाघप्रणीतमत्युकृष्टमेकं महाकाव्यं तावद् शिशुपालवधमिति। महाकाव्यस्यास्य सम्यगर्थबोधे बहवष्टीकाः विरचिताः सन्ति। तासु मल्लिनाथकृता &lsquo;सर्वङ्कषा&rsquo; अतीवोत्कृष्टा। अन्वयमुखेन टीकायामस्यां सर्वेषां श्लोकानां हृदयग्राही व्याख्या प्रदत्ता। तथा च प्रसङ्गक्रमेन तत्र व्याकरण-दर्शन-कामार्थ-सङ्गीत-कोष-धर्मालंकारशास्त्रादीनां बहुविधालोचनाऽपि परिलक्ष्यते। तथापि व्याकरणगतालोचनमत्र खल्वतीव समीचीनम्।&nbsp; माघकाव्यस्य बहुविधानां ख्याताख्यातदुरुहशब्दानां युक्तिनिष्ठव्याख्यानमत्र परिदृष्टम्। अत एव मल्लिनाथस्य व्याकरणप्रतिभा खलु सर्वैः विश्रुता। तथापि सर्वङ्कषायां व्याकरणालोचने मल्लिनाथस्य ईषदनवधानताऽपि परिदृष्टा। कारक-समास-प्रत्ययगतव्याख्यानेषु च ईदृशी अनवधानता स्पष्टतया प्रकटिता। प्रस्तुयमाने प्रबन्धेऽस्मिन् तासामनवधानतानामुपरि विश्लेषणात्मिकाऽलोचना प्रदीयते।&nbsp; &nbsp;
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
14

Talekar, Publisher: P. R. ""गणपतरावजी देशमुख यांची विधिमंडळ कारकीर्द - एक विकासात्मक अभ्यास"". International Journal of Advance and Applied Research 5, № 14 (2024): 119–24. https://doi.org/10.5281/zenodo.11178219.

Full text
Abstract:
<strong>प्रस्तावना:</strong> <strong>&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; </strong>&nbsp;गणपतराव देशमुख हे पुणे येथे एल. एल. बी चे शिक्षण घेत असताना वसंतराव तुळपुळे व कमलाबाई भागवत यांच्या मार्क्सवादी विचारसरणीचा त्यांच्यावर प्रभाव पडला. मार्क्सवादाचा अभ्यास करण्यासाठी गणपतराव देशमुख त्यांच्याकडे शिकवणीला जात असत. तत्कालीन काळात तुळशीदा जाधव, केशवराव जेधे व शंकरराव मोरे आदी नेत्यांच्या नेतृत्वाखाली स्वयंसेवक म्हणून त्यांनी काम केले. कॉलेज मध्ये असतानाच ग्रामीण भागातील विद्यार्थ्यांची चळवळ उभा करून लोकजागृतीसाठी त्यांनी सभा घेतल्या. शेतकरी कामगार पक्ष पुरस्कृत विद्यार्थी सभेचा कार्यकर्ता म्हणून १९५४ मध्येच संयुक्त महाराष्ट्र आंदोलनात सहभाग घेतला. विद्यार्थी दशेतच चळवळीच्या माध्यमातून शेतकरी, शेतमजूर, कष्टकरी व दीन दलित यांचे प्रश्न त्यांनी तळमळीने समजावून घेतले, ते तेव्हाच ! मार्क्स, लेनिन यांच्या विचारांचा पगडा त्यांच्या ठायी असून एका उदात्त ध्येयासाठी तरुण वयातच त्यांनी जे ध्येय ठरविले, त्याबाबतच्या निष्ठा इतक्या स्पष्ट आणि जबर होत्या की शेतकरी, दीन &ndash; दलित व सर्वसामान्य माणसांना न्याय द्यायचा असेल तर राज्य हे उपभोगायचे नसून तर ते जनतेच्या हितासाठी व समाज परिवर्तनासाठी चालवायचे असते. हा छत्रपती शिवाजी महाराज व अहिल्याबाई होळकर यांचा क्रांतीकारक वसा घेऊन आपल्या समाज कार्याची मुहूर्तमेढ विद्यार्थी दशेतच त्यानी रोवली. देशात, महाराष्ट्रात आलेला लोकशाही सत्येचा प्रयोग भांडवलदार आणि जमिनदार निश्चितपणे स्वत: च्या हितासाठी करतील आणि ज्या शेतकरी, कामगारांनी असिम त्याग करून प्रसंगी प्राणाची आहुती देऊन स्वातंत्र्य मिळविले. त्यांना वाऱ्यावर सोडतील अशी चिंता बाळगून समाजवादी भूमिका स्वीकारून गणपतराव देशमुख तेव्हा राजकारणाकडे ओढले गेले, ते आजतागायत !
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
15

सुप्रिया, सक्सेना. "गढ़वाली गाथाओं का समाज पर प्रभाव". International Educational Applied Research Journal 09, № 03 (2025): 41–46. https://doi.org/10.5281/zenodo.15059475.

Full text
Abstract:
समाज मनुष्य के एक-दूसरे के साथ संबंधों का ताना-बाना है। यह हमारे पारस्परिक व्यवहारों का जाल है। समाज हमारी व्यावहारिक दुनिया है । समाज के बिना मनुष्य की कल्पना नहीं की जा सकती है। समाज मनुष्य के लिए महत्वपूर्ण और समाज के लिए मनुष्य महत्वपूर्ण है। समाज के अंतर्ग मनुष्य का व्यवहार, रहन-सहन, पारस्परिक संबंध, वेश-भूषा के साथ ही पारिवारिक एवं जाति व्यवस्था आती है। सारांश यह है कि मनुष्य एक-दूसरे के प्रति व्यावहारिक संबद्धता ही समाज है । यह रक्त व अन्य संबंधों का पटल है । समाज पर मनुष्य की निर्भरता के कारण ही मनुष्य को सामाजिक प्राणी कहा गया है। मनुष्य समाज को प्रभावित करता है तथा समाज उसको प्रभावित करता है। इसी प्रकार लोकसाहित्य समाज को प्रभावित करता है तो लोकसाहित्य पर भी समाज का प्रतिबिंबन होता है। इसीलिए साहित्य समाज का दर्पण कहलाता है। समाज में व्याप्त रूढ़ियां, प्रथाएं, लोकविश्वास, भावनाएं, परंपराएं आदि साहित्य में प्रकट होती हैं। (1) गढ़वाली लोकगाथाओं पर भी यही सिद्धांत लागू होता है। इनमें प्राचीन एवं मध्यकालीन गढ़वाली समाज की स्पष्ट झलक है। इनमें एक ओर तत्कालीन मानव की धर्म भावना, नैतिकता अलौकिक शक्ति के प्रति निष्ठा, वीरता, बलिदान, प्रेम, उदारता वचनबद्धता, सत्य, करुणा जैस मानवी भावों की व्यंजना हुई है, वहीं ईर्ष्या, द्वेष, कलह, प्रपंच, अन्याय, अत्याचार, झूठ, घृणा, अस्पृश्यता जैसी बुराइयों का भी प्रकटन हुआ है। इतिहास के साथ ही समाज को भी स्पष्ट रूप से रेखांकित करती इन गाथाओं के संबंध में ये पक्तियां उपयुक्त प्रतीत होती हैं। &nbsp;
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
16

रश्मि, बाबेल. "अटल जी के स्वभाव में रचा-बसा था 'कवित्व'". Young Researcher 13, № 3 (2024): 58 to 64. https://doi.org/10.5281/zenodo.13910669.

Full text
Abstract:
<em>अटल जी का व्यक्तित्व बहुआयामी था</em><em>, लेकिन सबसे पहले वे एक कवि थे। उनके कवि बनने में उनके परिवार का काव्यमय वातावरण और उनका संवेदनशील ह्रदय मुख्य कारक थे। उनके कविता लेखन की शुरुआत किशोरावस्था में ही हो गई थी, जिसमें उनकी पहली कविता 'ताजमहल' थी।</em> <em>अटल जी</em><em>, </em><em>जो भारत के पूर्व प्रधानमंत्री</em><em>, </em><em>प्रखर वक्ता</em><em>, </em><em>और महान कवि थे</em><em>, </em><em>का निधन </em><em>93 </em><em>वर्ष की आयु में हुआ। उनके व्यक्तित्व के विभिन्न आयामों के बावजूद</em><em>, </em><em>उनका सबसे प्रमुख पक्ष उनका कवि रूप था</em><em>, </em><em>जो उनके बचपन से विकसित हुआ। उन्होंने पहली कविता ताजमहल के शोषण पर आधारित लिखी थी</em><em>, </em><em>जो उनकी संवेदनशीलता और सामाजिक दृष्टिकोण को दर्शाती है।</em> <em>अटल जी के काव्य में पारंपरिकता और आधुनिकता का समावेश मिलता है। उन्होंने शास्त्रीय छंदों से लेकर मुक्तछंद तक हर प्रकार की रचनाएं लिखी हैं। उनके कविता संग्रहों में </em><em>'</em><em>आओ फिर से दीया जलाएं</em><em>', '</em><em>मौत से ठन गई</em><em>' </em><em>जैसी प्रभावशाली रचनाएं शामिल हैं</em><em>, </em><em>जो भारतीयता के भाव से ओत</em><em>-</em><em>प्रोत हैं।</em> <em>आपातकाल के दौरान जेल में रहते हुए अटल जी ने व्यंग्यात्मक कुंडलियां भी लिखीं</em><em>, </em><em>जिन्हें उन्होंने </em><em>"</em><em>कैदी कविराय</em><em>" </em><em>के नाम से प्रस्तुत किया। इन कुंडलियों में उन्होंने तत्कालीन राजनीतिक परिस्थिति पर कटाक्ष किए और जनता की दशा को दर्शाया।</em> <em>अटल जी का कवि मन राजनीतिक जीवन की कठिनाइयों के बावजूद हमेशा जीवंत रहा</em><em>, </em><em>और उनकी कविताएं भारतीयता</em><em>, </em><em>सामाजिक मुद्दों</em><em>, </em><em>और व्यक्तिगत अनुभवों का अद्वितीय संगम प्रस्तुत करती हैं।</em>
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
17

भट्ट, शिंवागि, та कीर्ति कुमावत. "पुष्टिमार्गीय हवेली संगीत: प्रेमलक्षणा और भक्ति भाव". Anthology The Research 9, № 2 (2024): H11—H15. https://doi.org/10.5281/zenodo.12529770.

Full text
Abstract:
This paper has been published in Peer-reviewed International Journal "Anthology The Research"&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; URL : https://www.socialresearchfoundation.com/new/publish-journal.php?editID=9092 Publisher : Social Research Foundation, Kanpur (SRF International)&nbsp; &nbsp; Abstract : मध्यकाल में भक्ति संगीत अत्यन्त तीव्र गति से विकसित हुआ था। क्योंकि इस समय भक्ति संगीत का आधार शास्त्रीय संगीत था। संगीत जगत् में इस काल को भक्तिकाल की संज्ञा भी दी गई थी। भक्तिकाल" संगीत साहित्य में स्वर्णयुग के रूप में स्वीकारा गया। इस काल में संगीत व काव्य अपने सौष्ठव के चरमोत्कर्ष पर था। व इसी काल में श्री वल्लभ सम्प्रदाय के अष्टछाप कवियों,&nbsp;वाग्येकारो ने संगीत की सुमधुर धारा प्रवाहित कर विश्व को उससे ओतप्रोत कर दिया था। श्री वल्लभाचार्य द्वारा प्रतिपादित "पुष्टिमार्ग" भक्ति का ऐसा स्पृहणीय,&nbsp;निरापद मार्ग है। जिसमें भक्त का सर्वात्मना आत्मसमर्पण ही रसात्मक प्रेम में परिणित हो जाता है। पुष्टिमार्ग में अपने आराध्य श्रीकृष्ण की लीलाओं में लीन होना ही भक्ति साधना का मूलमन्त्र है।पुष्टिमार्ग में भक्ति का प्रारम्भ "नवधा भक्ति" से होता है। पुष्टिमार्ग में नवधा भक्ति की पराकाष्ठा दसवीं प्रेमाभक्ति के रूप मेंमानी गई है। नव&zwnj;धा भक्ति प्रेमा भक्ति का ही साधनरूपा है। नवधा भक्ति को दो अंगों द्वारा प्रतिपादित किया जाता है। <strong>श्रवण भक्ति -</strong>"यो जातमस्य मकृता महिं ब्रवत्से हूं श्रवोभिर्युन्यंचिद्&zwnj;भ्यसत" <strong>कीर्तन मक्ति-</strong>"विष्णोर्नु कं वीर्याणि ब्रवोधंयः पार्थिवानि विममे रंजासी&rdquo; पुष्टिमार्ग में भागवत् सेवा सर्वोपरि मानी गयी है। भगवत् सेवा से ही भगवत् प्रेम की अनुभुति होती है और यह प्रेम हीब्रह्म सम्बन्ध का कारक तत्व है। पुष्टिमार्ग में भागवत्भक्ति के दास्य,&nbsp;सख्य,&nbsp;लीलावर्णन,&nbsp;उपालंभ, गुणकीर्तन सभी कारक होते हुए श्री ब्रजधाम प्रेम की अपूर्व निष्ठा है। यह भक्ति अनन्य व सम्पूर्ण समर्पित है।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
18

कन्नौजिया, कविता. "स्वामी विवेकानन्द का विचार, दर्शन एवं आदर्श समाजः वर्तमान परिप्रेक्ष्य में प्रासंगिकता". SCHOLARLY RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES 9, № 67 (2021): 15947–53. http://dx.doi.org/10.21922/srjis.v9i67.8237.

Full text
Abstract:
भारत भूमि पर समय-समय पर अनेकानेक महान् पुरूषों ने जन्म लिया। उन्ही में सें एक स्वामी विवेकानन्द का नाम शीर्षस्थ है जिनके जीवनज्योति से जगतीतल जगमगा उठा है। जिन्होने भ्रमित युवाओं में चेतना को अवलोकित करके उन्हे साहस के साथ आगे बढ़ने, दीन-दुखियों में आशा का संचार भरने, एवं भारतीय धर्म, दर्शन तथा अध्यात्म को विश्वपटल पर पहुँचाने, निष्काम कर्म, सेवा, निष्ठा, को प्रेरित करने वाला आदर्श प्रस्तुत किया। स्वामी विवेकानन्द का जीवन दर्शन निश्चय ही अत्यन्त गौरवपूर्ण और प्रेरणादायक है। जिनके अमूल्य विचारों को अपनाकर एक उत्तम चरित्रयुक्त आदर्श समाज का निर्माण कर सकते है। मानव समाज का इतिहास एक आदर्श समाज बनाने के प्रयास का इतिहास रहा है। इस प्रयास में कितनी सभ्यताए जन्म ली, कितनी लुप्त हो गई। भारत में अनेक ऋषियों, मनिषियों ने वैदिक परम्परा को निरन्तर आगे बढ़ाया। वर्तमान युग में स्वामी विवेकानन्द इसी परम्परा के प्रतिनिधि है। इनके आदर्श समाज दर्शन में अध्यात्म के साथ व्यवाहारिकता दिखाई देती है स्वामी जी के आर्दश समाज की पहली शर्त- ‘रोटी‘ है । धर्म से पेट नही भरता, हमें पहले भोजन देनी होगी। दूसरा तत्व- अध्यात्मिकता का है। क्योंकि धर्म भारत का आत्मा है। स्वामी जी ने स्पष्ट किया है कि धर्म और मजहब एक नही हैं। आर्दश समाज में धार्मिक संकीणता का कोई स्थान नही हैं। धर्म के परिवर्तन का कड़े शब्दों मे आलोचना करते है। तीसरा तत्व -एकता का है, बिना एकता के आदर्श समाज की कल्पना नहीं की जा सकती है। स्वामी जी ने ब्राम्हणों द्वारा बनाई गई जाति आधारित प्रथा को अमानवीय व शोषण कारी बताया है। जितनी जल्दी हो सके उतनी जल्दी इसका उन्मूलन करना होगा। जाति भेद जब तक खत्म नहीं किया जायेगा। तब तक हिन्दू समाज में एकता नहीं आ सकता। आदर्श समाज में ’’शक्ति, सम्पति, बुद्धि, अध्यात्मिक तथा जन्म सम्बन्धि विशेषाधिकार के लिये कोई स्थान नहीं हैं। अतः स्वामी जी का आदर्श समाज भारतीय संस्कृति (वासुदेव कुटुम्बकम) पर आधारित है। इनके विचार केन्द्र में मनुष्य साध्य है, जो समतामूलक, समावेशी समाज का निर्माण करते है। वर्तमान पीढ़ी परिवर्तन के दौर से गुजर रही है। नैतिक मूल्यों एवं आदर्शों में बदलाव आ रहा है। आज कि युवा पीढ़ी विकास एवं आर्थिक उन्नयन के बोझ तले इतनी अधिक दब गई है कि वह अपने पारम्परिक आधारभूत उच्च आदर्शों को छोड़ने में हिचकिचा भी नही रहा है। स्वामी विवेकानन्द ने एक बार आह्वान किया था-‘उठो, और मंजिल तक पहँुचने से पहले मत रूकों’ और हम सभी एक जुट हो, धैर्य और दृढ़ता से देश के लिए काम करे।‘स्वामी विवेकानन्द की मानवमात्र, प्रकृतिक अधिकारों में आस्था थी उनका प्राकृतिक अधिकारों से तात्पर्य बाधाओं एव अवरोधों को दूर कर देने मात्र से नहीं था, यह हर एक को अपने शारीरिक मानसिक तथा अध्यात्मिक शक्ति के ऐसे र्निवाद प्रयोग के अवसरों से सम्बन्धित है। जिससे किसी और की ऐसी ही स्वतन्त्रता पर आच नही आती हो। हर व्यक्ति को समान रूप से धर्म, शिक्षा व ज्ञान अर्जित करने का प्राकृतिक अधिकार होना चाहिए। स्वामी जी की यह अवधारणा थी की राष्ट्र व्यक्तियों के समूह का नाम है इसलिए हर व्यक्ति में मानव गरिमा तथा सम्मान की भावना जैसे गुणों का विकास करना चाहिए।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
19

पडोळे, राहुल कुंडलिकराव. "शिवकालीन शेतीविषयक धोरण एक अभ्यास". Journal of Research & Development 15 (31 жовтня 2023): 127–30. https://doi.org/10.5281/zenodo.10156289.

Full text
Abstract:
<strong>प्रस्तावना:</strong>पाच पदशाहीच्या धोरणामुळे त्या काळातील परिस्थिती जीवनमान व राहणीमान आणि शेती हे पार रसातळाला गेली होती . त्यांनी जिथे जिथे आक्रमण केले तेथील तेथील व्यवस्था पूर्णतः उध्वस्त करून तिथे पुन्हा काही निर्माण होणारच नाही. या दृष्टिकोनातून आपले वर्चस्व कायमस्वरूपी राहील अशी व्यवस्था त्यांनी केली होती.शेतकऱ्यांनी शेती करू नये म्हणून त्यांनी सुपीक जमिनीमध्ये एक पार रोऊन त्यावर एक मडकं बांधून मनुष्याची प्रतिकृती असे भुतप्रेताचां वावर आहे.अशी मानसिकता तयार करून ही जागा शापित आहे. येथे ते काही पिकणार नाही अशी अंधश्रद्धा त्यांनी पसरवली होती. तो काळ सामाजिक मागासलेपणा व गुलामगिरीचा असल्यामुळे ही भावना त्या माणसांच्या मनामध्ये घर करून बसली होती. यामुळे माणसाची जगण्याची निष्ठा कुठे संपत आली काय&nbsp;?&nbsp;असा प्रश्न त्या काळात सर्व जणांना पडला होता पदशाहीच्या सतत होणाऱ्या आक्रमणामुळे त्या प्रांतांची होणारी सामाजिक पिळवणूक आणि समाजाचे उध्वस्त होत जाणारा वास्तव यामुळे समाज निराशेच्या गर्कात पूर्णपणे अडकला होता. या समाजाला नव संजीवनी देण्याचे काम मासाहेब जिजाऊ नी बाळ शिवबा राजे यांना सोबत घेऊन तिथे सोन्याचा नांगर फिरवला आणि&nbsp; समाजात एक आत्माभान निर्माण केले. या गोष्टीमुळे समाजात एक नवीन ऊर्जा संचारली या सकारात्मक बदलामुळे समाज नव्या जाणीवातून कामाला लागला ते रयतेच्या कल्याणात आपलेच कल्याण आहे या जाणिवेतून ही संकल्पना आकारली आणि स्वराज्याची बांधील जो मावळा वर्ग तयार झाला तोच या सुस्वराज्याचा अधिनायक होता. शिवकाळातील महाराष्ट्रातील आर्थिक व सामाजिक धोरण हे&nbsp;''उत्तम शेती मध्यम व्यापार कनिष्ठ नोकरी असे होते''यास मूलभूत कारण हे होते मोठ्या प्रमाणात जमिनीची उपलब्धता असल्यामुळे मनुष्यबळाची कमतरता यामुळे जमीनीला सुपीक बनवण्यासाठी संघटीत मनुष्यबळाची कमतरता या गोष्टी कारणीभूत होत्या सतराव्या शतकामध्ये बदलत्या परिस्थितीचा परिणाम शेती व शेतकऱ्याचे जीवनावर पडत होता. पावसाची अनिश्चितता सिंचन सुविधांची कमतरता नेहमीच युद्धाचा प्रसंग दुष्काळ इत्यादी कारणामुळे महाराष्ट्रातील शेती मागासलेली होती मात्र शिवकाळात शेतकऱ्यांनी आत्महत्या केल्या नाहीत. कारण शिवरायांची शेती व शेती विषयक धोरणच असे होते की शेतकऱ्यांची कधीही हेळसांड होऊ दिली नाही शत्रूंच्या आक्रमणापासून शेती व शेतकरी वाचला पाहिजे याची काळजी महाराज घेत असत तशी काळजी घेण्याचे सक्त आदेश आपल्या सैन्याला देत असत.
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
20

Talekar, P. R. "राष्ट्र उभारणीत डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे योगदान : एक अभ्यास". International Journal of Advance and Applied Research 5, № 17 (2024): 312–15. https://doi.org/10.5281/zenodo.12200372.

Full text
Abstract:
भारताची सामाजिक, आर्थिक, राजकीय आणि सांस्कृतिक संरचना जगातील इतर राष्ट्रांपेक्षा निराळी वैशिष्ठयपूर्ण विशेषत: या वरिल सर्व क्षेत्रात कमालीची विषमतायुक्त व्यवस्था अस्तित्वात आहे. एखादा राष्ट्राचा सर्वांगीण विकास हा त्या राष्ट्रातील प्रत्येक घटकाचा विकास समांतर होणे आवश्यक असते.&nbsp;&nbsp; या अनुषंगाने डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या कारकीर्दीचा विचार करता त्यांना या विषमतायुक्त व्यवस्थेचा अनुभव आपल्या जीवनात प्रकर्षाने जाणवला होता प्राथमिक शिक्षणापासून ते संपूर्ण जीवनभर त्यांना या विषमतेचे चटके भोगावे लागले होते डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचा जन्म भारतातील सर्वांगीण व्यवस्थेने अस्पृश्य ठरविलेल्या वर्गात झाला होता. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी या सर्व अडथळ्यावर मात करून स्वत:ला सिध्द केले आहे. प्रथम भारतीय आणि शेवटीही भारतीयच आहे. असे ठाम मत मांडले. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर हे असे महापुरुष आहेत की, ज्यांना भारतातील इतर महापुरुषांसारखे साहाय्यभूत सहकार्य सकारात्मक वातावरण प्राप्त झाले नाही तरीही त्यांनी मानवी समुहाच्या सर्वांगीण विकासासाठी ज्ञान, विद्या, आचार, विचार, चिंतन, शील, धैर्य, निष्ठा, चिकाटी, स्वाभिमान, लोकशाही, समता, बंधुत्व यात त्यांनी प्रयत्नांची पराकष्ठा केली. &ldquo;सामाजिक व आर्थिक न्याय, मानवता व माणसाची प्रतिष्ठा यावर लोकशाही अधिष्ठित असली पाहिजे व तिला नैतिक अधिकार असले पाहिजे&rdquo; <sup>1 </sup>अशी लोकशाही डॉ. बाबासाहेब यांना अभिप्रेत होती असे धनंजय किर म्हणतात.डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी लोकशाही शासन व्यवस्थाच नाही तर भारताच्या प्रत्येक क्षेत्राचा विकास, आधुनिकीकरण, शेती, उद्योग, तंत्रज्ञान, आर्थिक विकास, नदया जोड प्रकल्प, धरणांची निर्मिती, कर्मचारी महिला यांच्या बाबतीत अनेक प्रकारे कार्य करून राष्ट्र उभारणीस हातभार लावला आहे. एखादया राष्ट्रास विकसित होण्यासाठी कोणत्या महत्त्वपूर्ण घटकांवर कार्य करणे आवश्यक असते याची त्यांना पूर्ण जाण होती.त्यांनी या संदर्भात अनेक ग्रंथ, पुस्तके, लेख लिहिले आहेत. त्यांनी प्रॉब्लेम ऑफ रूपी, राज्य आणि अल्पसंख्यांक पाकिस्तान अश्या भारताची फाळणी, शुद्र पूर्वी कोण होते, जातिव्यवस्थेचा नाश, अनटचेबल बुध्दा अँड हिज धम्मा असे अनेक ग्रंथ डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी लिहिले आहेत. त्यातील अनेक ग्रंथातून राष्ट्रउभारणीस लागणाऱ्या अनेक बाबींची आवश्यकता स्पष्ट केली आहे. महिला, मागास जाती, अस्पृश्य जाती यांना स्वाभिमानाने, आत्मसन्मानाने जीवन जगण्यासाठी असणाऱ्या हक्क व अधिकारांची गरज राष्ट्रउभारणीत किती महत्त्वाची आहे यासाठी त्यांनी प्रचंड कष्ट , यातना सहन करून न्याय प्रस्थापित करण्याचा प्रयत्न कसोटीने केल्याचे स्पष्ट होते.हिंन्दू कोड बील सारखे महिलांच्या हक्क व अधिकारांना कायदेशीर मान्यता देण्याची तरतूद करणारे विधेयक डॉ. आंबेडकरांनी समोर मांडले होते. यात भारतीय स्त्रीयांची सामाजिक व कौटुंबिक गुलामगिरीतून मुक्त करण्याची त्यांच्या हक्क व अधिकारांच्या सनदीस कायम करण्याचे सूत्र आहे. भारतातील अर्धि लोकसंख्या असलेल्या महिलांचा वर्ग दुर्लक्षित आधारहिन लाचारीचे जीवन जगत असतांना डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी त्यांच्या पर्यायाने देशाच्या अध्या लोकसंख्येचे मनुष्यबळ राष्ट्राच्या प्रमुख प्रवाहात आणण्याचा इमानदार प्रयत्न केला आहे. भारताच्या उभारणीत डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी राष्ट्रहित डोळ्यासमोर ठेवून अनेक कार्य केली आहेत. त्यांच्या या कार्याचे थोडक्यात विवेचन खालील प्रमाणे आपण करणार आहोत.
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
21

Gupta, Deepa. "Concept of education and family life in Vedic society." RESEARCH REVIEW International Journal of Multidisciplinary 9, no. 5 (2024): 193–98. http://dx.doi.org/10.31305/rrijm.2024.v09.n05.023.

Full text
Abstract:
Education is of paramount importance in the progress of human society. Education brings about proper development of human beings in every field of life. The basic source of education is Vedas. Maharishi Dayanand Saraswati has said, “Vedeshu Sarva Vidyaah, that is, all the knowledge is present in Vedas only.” The main objective of education during Vedic period was to bring about all-round development of human life. In Vedic period, Upanayan ceremony was necessary for attaining education. In Vedic period, women had equal right to education as men. Under Vedic period education, exchange of knowledge was done through Guru-Shishya tradition only. It is mentioned in Vedas – “Guru Gruh Padhan Gaye Raghurai Alpkaal Vidya Sab Pai.” History, Puranas, Brahma Vidya, Nakshatra Vidya, Sarp Vidya, Bhoot Vidya, Rashi Vidya were the main subjects of Vedic period education. Apart from these, education of worldly knowledge was also imparted in Gurukuls. Along with education, the highest concept of family life is also reflected in Vedic period society. Joint family system was prevalent in Vedic period. Important characteristics of family life are visible in Vedic period society. For example- love-intimacy, patience-trust, courage-awareness, satisfaction and sweet behavior, organization and truthfulness etc. Abstract in Hindi Language: मानव समाज की उन्नति में शिक्षा का महत्व सर्वोपरि है। जीवन प्रत्येक क्षेत्र में शिक्षा मानव का समुचित विकास करती है । शिक्षा का मूल स्त्रोत वेद है महर्षि दयानंद सरस्वती ने कहा है ’’वेदेषु सर्वा विद्याः अर्थात वेदो में ही सभी विद्यांए विद्यमान है’’। वैदिक कालीन शिक्षा का मुख्य उदेदश्य मानव जीवन का चर्तमुखी विकास करना था । वैदिक काल में शिक्षा प्राप्ति हेतू उपनयन संस्कार आवश्यक था। वैदिक काल में शिक्षा का अधिकार स्त्रीयों को पुरूषो के बराबर ही था । वैदिक कालीन शिक्षा के अंतर्गत गुरू शिष्य परंपरा के माध्यम से ही ज्ञान का आदान प्रदान होता था । वेदो में उल्लेख मिलता है -’’गुरू गृह पढन गये रघुराई अल्पकाल विद्या सब पाई’’। वैदिक कालीन शिक्षा के विषयों में इतिहास, पुराण, ब्रहम विद्या, नक्षत्र विद्या, सर्प विद्या, भूत विद्या, राशि विद्या प्रमुख थे। इनके अतिरिक्त लौकिक विद्याओं की भी शिक्षा गुरूकुलो में दी जाती थी । शिक्षा के साथ वैदिक कालीन समाज में पारिवारिक जीवन की उच्चतम अवधारणा भी परिलक्षित होती है। वैदिक काल में संयुक्त परिवार प्रथा विद्यमान थी। वैदिक कालीन समाज में पारिवारिक जीवन की महत्वपूर्ण विशेषतांए दृष्टिगत होती है। उदाहरणर्थ- प्रेम-आत्मियता , धैर्य -विश्वास, साहस - जागरूकता, संतोष एवं मधुर व्यवहार , संगठन एवं सत्य निष्ठा इत्यादि । Keywords: अध्यात्मिकता ,लौकिकता, सत्यनिष्ठा, ब्रहमर्चय, शास्त्रार्थ, भिक्षाटन, कर्तव्यपरायणता, संतोष, मधुरव्यवहार, संगठन एवं एकता
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
22

प्रा., बारकू मास्कर शिंगाडे. "हिन्दी भाषा साहित्य और स्वामी दयानंद सरस्वती के विचार". International Journal of Advance and Applied Research S6, № 7 (2025): 342–49. https://doi.org/10.5281/zenodo.14792890.

Full text
Abstract:
<em>प्राचीन काल से हि हिन्दी साहित्य में समाजभिमूख विचार की भावना किसी न किसी रूप में विद्यमान रही है। आदिकाल के अधिकांश साहित्यकारों ने समाजभिमूख विचार की भावना से प्रभावित होकर राष्ट्रीय संबंधीत रचनाएं लिखी हैं। समाज का राष्ट्र से बहुत गहरा और सीधा संबंध है तथा साहित्य का समाज और राष्ट्र से सीधा संबंध हैं। वैदिक साहित्य से ही समाजभिमूख विचार की भावना के स्रोत विद्यमान रहे हैं। रामायण</em><em>, महाभारत आदि महाकाव्यों में भी समाजभिमूख विचार की भावना विद्यमान है। हिंदी साहित्य के इतिहास में तो आदिकाल से लेकर आधुनिक काल तक का अधिक मात्रा में साहित्य समाजभिमूख विचार की भावना से अंकित किया गया है। यह राष्ट्र की प्रगति का मूलमंत्र है। गुलाम भारत में राष्ट्र-प्रेम का शंखनाद करने वाले हिंदी साहित्यकारों की रचनाओं से हिन्दी साहित्य भरा पड़ा है जिनके प्रभाव से भारतीय जनता ने भारत माता को स्वतंत्र करने के लिए बलिदान देने के लिए तत्पर रहे है। हिन्दी भाषा का इतिहास ऐसा हि रोचक है। हिन्दी भाषा का प्रारूप इस तरह है। सबसे पहले संस्कृत भाषा कि निर्मिती हो गयी, उसके बाद पाली भाषा कि निर्मिती हो गयी, उसके बाद प्राकृत भाषा कि निर्मिती हो गयी, और उसके बाद अपभ्रंश भाषा कि निर्मिती हो गयी है। उसके बाद हिन्दी भाषा कि निर्मिती हो गयी। हिन्दी भाषा का इतिहास आदिकाल से लेकर आधुनिक काल तक समाजभिमूख विचार की भावना से लेकर अंकित किया गया है। साहित्य विधा के अंतर्गत आने वाले सभी अनुभागों पर समाजभिमूख विचार की भावना को प्रस्तुत किया गया है। जैसे- कहानी, काव्य, उपन्यास, नाटक, निबंध, आत्मचरित्र, रेखाचित्र, यात्रासाहित्य आदि का कथानक या कथावस्तु राष्ट्रीय भावना पर हि अंकित हुआ करता था. या प्रस्तुत होता था। आधुनिक काल में स्वतंत्रता संग्राम की धूम मची थी। राष्ट्र की रक्षा के लिये कवि एवं साहित्यकार समाजभिमूख विचार के भावों व्दारा राष्ट्रीय चेतना का संचार कर रहे थे। उस समय सम्पूर्ण देश की आम जनता साहित्य की ओर आकर्षित होती थी। हिन्दी साहित्य का आधुनिक काल तो पूर्णतया समाजभिमूख विचार की भावना से ओतप्रोत है। एक साहित्यकार अपने युगीन परिवेश से अछूता नहीं रह सकता। यही कारण है कि हिन्दी साहित्य के आधुनिक काल में देश में जो राष्ट्रीय स्वाधीनता संग्राम की लहर दौड़ रही थी यही समाजभिमूख विचार का स्तर इस काल में सम्पूर्ण साहित्य में परिलक्षित होता है। स्वतंत्रता सग्राम की धूम देश में मची हलचल ने कवियों को समाजभिमूख विचारों की. काव्य की गंगा बहाने के लिये प्रेरित किया। मनुष्य जीवन में स्थिर विचार, अनुभव, भावना, कल्पना आदि को व्याक्त करने के लिए भाषा आवश्यक होती हैं। व्याकरण को भाषा की आधारशिला माना जाता है। शुद्ध लिखना, बोलना, पढना और व्यवहार करना भाषा के व्याकरण से ही सीखा जा सकता है। आदिकाल से लेकर आधुनिक काल में विभिन्न प्रयोजनों के लिए, नये विकसित अनेकानेक क्षेत्रो में हिन्दी भाषा का यथायोग्य इस्तेमाल होता रहा है। स्वामी दयानंद सरस्वती मूल रूप से एक धार्मिक चिंतक अथवा धर्म के प्रवर्तक थे। एकेश्वरवाद तथा ईश्वर के निराकार स्वरूप में आस्था ईश्वर में निष्ठा थी। दयानंद के अनुसार सृष्ठि के तीन मूल कारण ईश्वर जीव एवं प्रकृति है।</em> <strong>&nbsp;</strong>
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
23

Pandey, Krishna Chand. "संस्कृति की अवधारणा और हिंद स्वराज का पुनर्पाठ". ShodhKosh: Journal of Visual and Performing Arts 3, № 1 (2022): 605–8. http://dx.doi.org/10.29121/shodhkosh.v3.i1.2022.2654.

Full text
Abstract:
संस्कृति की अवधारणा आत्म की अवधारणा से व्याख्यायित होती है| आत्म अपने को विषय और विषयी के द्वैत में विभक्त करता है| उसका विषयी होना चैतन्य होना है जिसकी पराकाष्ठा उसके सत्-चित-आनंद रूप में अवस्थिति है जहाँ द्वैत का भेद मिटता है और विषयी ग्राहक अथवा व्यक्ति निष्ठ आत्म का विसर्जन करता है और सर्वात्म में प्रतिष्ठित होता है|
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
24

कुमार, डॉ मनोज. "वर्तमान समय में निष्काम कर्म की प्रासंगिकता : एक संछिप्त अध्ययन". International Journal of Advanced Academic Studies 2, № 2 (2020): 323–29. http://dx.doi.org/10.33545/27068919.2020.v2.i2d.1026.

Full text
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
25

बोहरा Bohara, गणेशबहादुर Ganeshbahadur. "बहुभाषिक कक्षामा भाषिक परीक्षण तथा मूल्याङ्कन {Linguistic Testing and Assessment in the Multilingual Classroom}". AMC Multidisciplinary Research Journal 3, № 1 (2022): 46–52. http://dx.doi.org/10.3126/amrj.v3i1.55886.

Full text
Abstract:
प्रस्तुत लेख बहुभाषिक कक्षामा भाषिक परीक्षण र मूल्याङ्कनलाई कसरी प्रभावकारी बनाउन सकिन्छ भन्ने कुरामा केन्द्रित रहेको छ । दुईभन्दा बढी भाषा बोल्ने विद्यार्थीको उपस्थिति भएको कक्षाकोठा बहुभाषिक कक्षा हो । बहुभाषाको प्रयोगले शिक्षण सिकाइमा सहजता हुनुका साथै सिकारुको सिकाइ दर पनि बढ्ने हुनाले वर्तमान समयमा बहुभाषी शिक्षणको प्रचलन बढ्दै गएको पाइन्छ । बहुभाषिक कक्षामा भाषिक परीक्षण तथा मूल्याङ्कन सम्पन्न गर्नका लागि पाठ्यक्रमका उद्देश्य, परीक्षणीय विषय, भाषिक सिपको छनोट, भाषिक एक निष्ठता, योजनाबद्ध परीक्षण, विश्वसनीयता र वैधता आदि कुरामा ध्यान दिनुपर्ने हुन्छ । बहुभाषिक कक्षामा परीक्षण तथा मूल्याङ्कन सम्पन्न गर्नका लागि लिखित, मौखिक, अवलोकन तथा प्रयोगात्मक आदि धेरै युक्तिहरूको प्रयोग गर्नु आवश्यक हुन्छ । बहुभाषिक कक्षामा शिक्षकले परीक्षण र मूल्याङ्कनलाई व्यवस्थित बनाउन विद्यार्थीका कक्षाकार्य, गृहकार्य, परीक्षा, उत्तरपुस्तिका आदिलाई समेटी पोर्टफोलियो निर्माण गर्ने र त्यसलाई भाषा सिकाइका क्रममा उपयोग गर्ने कार्य गर्नुपर्दछ । त्यस्तै परीक्षणमा कमजोर देखिएका विद्यार्थीलाई निराकरणमूलक, प्रोत्साहनमूलक र सवलीकरणयुक्त कार्यहरू गरेर पुनः परीक्षणका लागि तयार गर्ने, निरन्तर प्रेरणा, हौसला, मार्गदर्शन र परामर्श सेवा प्रदान गर्ने आदि कार्य गरी वहुभाषिक कक्षाका विद्यार्थीहरूको उपलब्धि स्तर बढाउन सकिने देखिन्छ ।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
26

तिमिल्सिना Timilsina, यमनाथ Yam Nath. "खस साम्राज्यका निष्कर अभिलेखनको भाषिक अनुशीलन {Linguistic Study of Niskar Archival of Khash Regime}". Prajna प्रज्ञा 123, № 1 (2022): 13–26. http://dx.doi.org/10.3126/prajna.v123i1.62601.

Full text
Abstract:
‘खस साम्राज्यका निष्कर अभिलेखनको भाषिक अनुशीलन’ शीर्षकको यो आलेख भाषिक कोणबाट अघि बढाइएको छ । खसहरूको नेपाल आगमन, खस साम्राज्यको स्थापना, शासकहरूले भूमिदान गर्दा कर मिनाहा गरेको प्रसङ्गका साथै ‘छत्तीसी–बत्तीसी’ करहरूको खोजी गर्दै प्रत्येक करलाई नेपाली पाठकसामु चिनाउने कार्यमा यो आलेख केन्द्रित रहेको छ । पुस्तकालयबाट आवश्यक द्वितीयक सामग्री सङ्कलन गरी निगमनात्मक तथा वर्णनात्मक विधिको उपयोग गर्दै नेपाली भाषा र भाषिकाका विज्ञसँग प्राचीन भाषका बारेमा छलफल गरेर आलेखलाई पूर्णता दिइएको हो । नागराजसहित खस जातिका मानिसहरू तिब्बतको खारी प्रदेश वा मानसरोवर क्षेत्रबाट पश्चिम नेपालको सिंजा उपत्यकामा आई बसोवास गरेका र तिनै नागराजले सिंजालाई केन्द्र बनाई वरपरका राज्य कब्जा गरेर खस साम्राज्यको स्थापना गरेको प्रसङ्गलाई देखाइएको छ । जनसाधारणले बोल्ने खस भाषालाई खस शासकहरूले राजकीय मान्यता दिएर अभिलेखमा सामेल गरेको उल्लेख गर्दै खस साम्राज्यका मातहतमा विभिन्न भौगोलिक तथा प्रशासनिक विभेद रहेको तथ्य प्रस्तुत गरिएको छ । भुरेटाकुरे राज्यका रजौटादेखि सामन्त तथा महासामन्तहरूले प्रजा वर्गलाई कृषि पद्धतिमा आधारित विभिन्न कर उइडो, कुडिदाम, गडाली, घुराली, मोड, रुवो, रोपाइरो आदि) लगाई राज्यभोग गरेको यथार्थलाई यहाँ समेटिएको छ । अध्ययनको मूल सामग्री राजनीतिको ऐतिहासिक, भाषिक तथा समाजशास्त्रीय हुँदाहुँदै पनि यो आलेख अन्य कोणबाट अध्ययन नगरी भाषिक अध्ययनमा केन्द्रित गरिएको छ । खस साम्राज्यका शासकले ब्राह्मबिर्ता, कुशबिर्ता आदि प्रदान गर्दा चार किल्ला तोकी उक्त भूमिमा कुनै कर नलाग्ने भनी निष्कर अभिलेखनमा समावेश गरेका करहरूलाई एकत्रित गरी नेपाली वर्णानुक्रममा राखेर उक्त करहरूलाई भाषिक कोणबाट अनुशीलन गरी अध्ययनको उपलब्धि तथा निष्कर्ष दिइएको छ ।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
27

Mishra, Vivekanand. "Philosophical analysis of Nishkaam Karma in the context of Gita." RESEARCH REVIEW International Journal of Multidisciplinary 7, no. 5 (2022): 100–105. http://dx.doi.org/10.31305/rrijm.2022.v07.i05.014.

Full text
Abstract:
Karma Yoga is considered the best in Shrimad Bhagavad Gita. This yoga is more suitable for the householder and hardworking person. In fact, Karma Yoga is the only yoga through which we are able to connect with our soul. Karma Yoga awakens our self-knowledge. We can then foresee not only our present life objectives but our future course of action. In this yoga, God is attained through karma. Each of us is engaged in some work, but most of us waste most of our energies because we do not know the secret of karma. It is necessary to work for life, for society, for the country, for the world. Explaining the real meaning of Karma Yoga, Swami Vivekananda says, "Now you have seen what is the meaning of Karma Yoga. It means helping everyone even in the face of death without argument. Even if you are cheated millions of times, but do not take out a word from your mouth and do not even think about the good deeds you are doing. Do not be proud of the favor done to the poor and do not expect gratitude from him, but on the contrary, you are grateful to him thinking that he has given you an opportunity to give charity. inspire to. There is no other way to our salvation other than Nishkaam Karmayoga. Racial rise and fall can never be karmic neutral. That is why in the Gita it has been taught to act without the desire for fruit. Ever since India forgot the high ideal of Nishkaam Karma, since then the downfall of this country started, after turning the karma inward, just as the external good is done through it, in the same way the inner Mars is also processed. In the Bhagavad-gita, Lord Krishna preaching Nishkaam Karmayoga to Arjuna says, "One who does not worry about happiness-sadness, cold-heat, profit-loss, victory-lose, success-failure, life-death, past and future." He remains engrossed in his duty, that is the true selfless Karma Yogi.&#x0D; Abstract in Hindi Language:&#x0D; श्रीमद्भगवद्गीता में कर्मयोग को सर्वश्रेष्ठ माना गया है। गृहस्थ और कर्मठ व्यक्ति के लिए यह योग अधिक उपयुक्त है। वास्तव में कर्मयोग ही वह योग है जिसके माध्यम से हम अपनी जीवात्मा से जुड़ पाते हैं। कर्मयोग हमारे आत्मज्ञान को जागृत करता है। इसके बाद हम न केवल अपने वर्तमान जीवन के उद्देश्यों को बल्कि जीवन के बाद की अपनी गति का पूर्वाभास प्राप्त कर सकते हैं। इस योग में कर्म के द्वारा ईश्वर की प्राप्ति की जाती है। हममें से प्रत्येक किसी न किसी कार्य में लगा हुआ है, पर हममें से अधिकांश अपनी शक्तियों का अधिकतर भाग व्यर्थ खो देते हैं क्योंकि हम कर्म के रहस्य को नहीं जानते। जीवन के लिए, समाज के लिए, देश के लिए, विश्व के लिए कर्म करना आवश्यक है। कर्म योग का वास्तविक तात्पर्य समझाते हुए स्वामी विवेकानंद कहते हैं, ‘‘अब तुमने देखा, कर्मयोग का अर्थ क्या है। उसका अर्थ है मौत के मुंह में भी बिना तर्क-वितर्क के सब की सहायता करना। भले ही तुम लाखों बार ठगे जाओ, पर मुँह से एक बात तक न निकालोय और तुम जो कुछ भले कार्य कर रहे हो, उनके सम्बन्ध में सोचो तक नहीं। निर्धन के प्रति किये गये उपकार पर गर्व मत करो और न उससे कृतज्ञता की ही आशा रखो बल्कि उलटे तुम्हीं उसके कृतज्ञ होओ यह सोचकर कि उसने तुम्हें दान देने का एक अवसर दिया है।‘‘ गीता में कृष्ण बिना फल में आसक्ति किए हुए कर्म करने के लिए प्रेरित करते हैं। निष्काम कर्मयोगके सिवा हमारे उद्धार का और कोइ मार्ग नहीं है । जातीय उत्थान-पतन कभी कर्म निरपेक्ष नहीं हो सकता। इसलिए गीता में फल की इच्छा से रहित होकर कर्म करने की शिक्षा दी गयी है। भारत वर्ष जबसे निष्काम कर्मके उच्च आदर्श को भूल गया, तभी से इस देश की अधोगति प्रारम्भ हुई, कर्म को अन्तर्मुख कर लेने पर जैसे उसके द्वारा बाहरी मंगल -साधन होता है, उसी प्रकार भीतर का मंगल भी संसाधित होता है। भगवद्गीता में भगवान कृष्ण अर्जुन को निष्काम कर्मयोग का उपदेश देते हुए कहते हैं, ‘‘जो सुख-दुख, सर्दी-गर्मी, लाभ-हानि, जीत-हार, यश-अपयश, जीवन-मरण, भूत-भविष्य की चिन्ता न करके मात्र अपने कत्र्तव्य कर्म में लीन रहता है, वही सच्चा निष्काम कर्मयोगी है।&#x0D; Keywords: श्री कृष्ण, गीता, निष्काम, कर्मफल, संसार, ब्रह्म
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
28

Kaivart, Aarti, and Satish Chandra Kaivart. "Panch Mahayagya – A Mode of Spiritual Counselling." Interdisciplinary Journal of Yagya Research 7, no. 2 (2024): 01–05. https://doi.org/10.36018/ijyr.v7i2.125.

Full text
Abstract:
In Sanatan Hindu Dharma, Yagya holds great significance and is considered a prime symbol of Indian culture. It is impossible to imagine our daily lives without Yagya. Maharishi Dayanand, emphasizing the importance of the five great Yagyas (Pancha Mahayagya) for a successful daily life, elaborated on them in detail in *Satyarth Prakash*. The Matsya Purana also states that one who performs Yagya selflessly surely attains the Supreme Being (Parabrahman). According to Pt. Shriram Sharma Acharya, by performing the Pancha Mahayagya, consuming the offerings of Yagya (Yagya-shishta), one can become free of sin and worthy of attaining the Divine. The *Manusmriti* explains that during the daily activities of household life, individuals may unknowingly commit sins, for which atonement is possible through good deeds. Manu referred to these good deeds as the Pancha Mahayagya, making them essential for all beings. Similarly, the discipline of spiritual counseling paves the way for inner transformation, and the inspirations drawn from the Pancha Mahayagya serve as spiritual guidance for personal growth, healing, and a better understanding of the surrounding world. Pt. Shriram Sharma Acharya has extensively described the Pancha Mahayagya in several of his writings, including the *Vangmaya* series and various issues of the *Akhand Jyoti* monthly magazine. Referring to Yagya as the "Father" and Gayatri as the "Mother," he emphasized that Yagya is a necessity for human life. सनातन हिन्दू धर्म में यज्ञ का बड़ा महत्त्व माना गया है, यज्ञ भारतीय संस्कृति का आदि प्रतीक है। यज्ञ के बिना हमारे दैनिक जीवन की कल्पना भी नहीं की जा सकती। महर्षि दयानन्द ने दैनिक जीवन को सफल बनाने के लिए पञ्च महायज्ञ को आवश्यक बताते हुए विस्तार से इसका वर्णन सत्यार्थप्रकाश में किया है। मत्स्य पुराण में भी कहा गया है कि निष्काम भाव से यज्ञ करने वाले को निश्चय ही परब्रह्म की प्राप्ति होती है। पं. श्रीराम शर्मा आचार्य के अनुसार पञ्च महायज्ञ करते हुए यज्ञशिष्ट भोगकर, निष्पाप और भगवद् प्राप्ति योग्य बना जा सकता है। मनुस्मृति के अनुसार गृहस्थाश्रम में दैनिक कार्यों को करते हुए मनुष्य जाने-अनजाने पापकर्म कर बैठता है जिसका प्रायश्चित सत्कार्म्रो के द्वारा संभव है इन सत्कर्मों को ही मनु ने पञ्च महायज्ञ कहा है। अतः प्राणियों के लिए यह अति आवश्यक है। इसी प्रकार आध्यात्मिक परामर्श की विधा आंतरिक परिवर्तन का मार्ग प्रशस्त करती है और पञ्च महायज्ञ की प्रेरणाएं आध्यात्मिक परामर्श के रूप में व्यक्तिगत विकास, उपचार और आस-पास की दुनिया की बेहतर समझ की दिशा में मार्गदर्शन करती है। पंडित श्री राम शर्मा आचार्य जी ने अपने कई साहित्यों में, वांगमय में एवं अखंड ज्योति मासिक पत्रिका के कई अंकों में पञ्च महायज्ञ का वर्णन किया है, यज्ञ पिता गायत्री माता कहकर इसे मानवीय जीवन की आवश्यकता बतलाया है।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
29

भावना चितलांगिया та डॉ. निरुपमा हर्षवर्धन. "ममता कालिया के उपन्यासों में स्त्री जीवन का चित्रण". Journal of Advances and Scholarly Researches in Allied Education 21, № 2 (2024): 35–36. http://dx.doi.org/10.29070/6hkdws59.

Full text
Abstract:
ममता कालिया के उपन्यासों में स्त्री जीवन का चित्रण नारी को शक्ति का प्रतीक मानते हुए भी किया है जहाँ वह समस्त दुःखों का शरण करते हुए भी सदैव कर्तव्य निष्ठ तथा कर्म प्रधान रहती है। नारी अपनी मेहनत और मेधा शक्ति के बल पर उन्होंने हर क्षेत्र में अपना नाम रोषन किया है। षिक्षा के कारण आज उनके लिए अर्थोपार्जन के नये-नये द्वार खुले है। हिन्दी साहित्य में ममता कालिया का नाम महिला लेखन के क्षेत्र में प्रमुखता से लिया जाता है। महिला की जीवनगत परिस्थितियों को अत्यन्त संवेदनषीलता के साथ सूक्ष्मतापूर्वक उद्घाटित करने वाली महिला कथाकारों में ममता कालिया का नाम सबसे पहले आता है। जीवन के यथार्थ की अद्भुत विष्लेषण क्षमता ममता जी का वैषिष्ट्य है। ममता जी के उपन्यास साहित्य में युगों-युगों से पीड़ित, शोषित, प्रताडित, उपेक्षित, रूढियों के बंधन में बंधी रहने वाली नायिका का यथार्थ व सजीव अनुभूतिपरक विद्यमान है। ममता कालिया जी ने स्त्री के जीवन को स्वार्थ से परें, कर्म पर प्रधान तथा भावनाओं से लिप्त मानते हुए उसे त्याग की विषिष्टता से वर्णित किया है।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
30

डॉ., नीलिमा गुप्ता. "व्यवसायिकता की ओर उन्मुख छत्तीसगढ़ की आदिवासी एवं लोक कला संस्कृति". International Journal of Research - Granthaalayah 7, № 11(SE) (2019): 291–96. https://doi.org/10.5281/zenodo.3592674.

Full text
Abstract:
सृष्टि के प्रारम्भ से सभ्यता के विभिन्न सोपानों से गुजरती हुई कला वर्तमान तक निरन्तर आगे बढ़ती जा रही है। छत्तीसगढ़ एक आदिवासी बहुल राज्य है। आदिवासी जीवन अर्थात ऐसा रस जो ऊपर से निर्विकार किन्तु भीतर से संवेदी, उतावली, निर्झर के समान छलछलाता, उज्जवल एवं निष्पाप। यहाँ के निवासी आदिकाल से ही संघर्षमय जीवन व्यतीत कर रहे हैं। इस क्षेत्र में अनेक संस्कृतियाँ जन्मीं, पुष्पित-पल्लवित हुयीं। यहाँ के पुरातात्विक स्थलों में इस क्षेत्र की कला एवं संस्कृति की धरोहर सुरक्षित हैं। रामायण में यहाँ के लिये &#39;महारण्य&#39; शब्द का प्रयोग किया गया है। सिंघनपुर, कबरा, बानी, बसनाझर, ओगना, कर्मागढ़, बेनीपाट तथा नवागढ़ पहाड़ी से प्राप्त &#39;आदिम कला&#39; के अवशेष छत्तीसगढ़ के मानव का कला प्रेम स्थापित करते हैं।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
31

तिवारी, रोली, та चित्रल ेखा वमा. "व्हाट्सएप पर साझा की जाने वाली शैक्षणिक जानकारियो की प्रकृति का अध्ययन". Mind and Society 9, № 03-04 (2020): 23–30. http://dx.doi.org/10.56011/mind-mri-93-4-20213.

Full text
Abstract:
प्रस्त ुत अध्ययन म ें ”व्हाट ्सएप पर साझा की जान े वाली श ैक्षणिक जानकारिया े ं की प्रक ृति का अध्ययन छात्राध्यापका ें क े विश ेष स ंदर्भ म ें” किया गया। क ुल 200 छात्राध्यापकों (100 प ुरूष छात्राध्यापक ए ंव 100 महिला छात्राध्यापिकाआ े ं) का चयन सा ेद्द ेश्य न्यादश र् विधि द्वारा किया गया। शा ेध उपकरण क े रूप में आकड ़ें संग ्रहण करने क े लिय े स्मा र्टफोन म ें प्रय ुक्त व्हाट ्सएप म ैस े ंजर क े माध्यम स े स्क्रीनशा ॅट, छवि (इम ेज) प्रक्रिया का े लिया गया। सा ंख्यिकी विश्ल ेषण ह ेत ु प्रतिशत द्वारा परिकल्पनाओ ं की साथ र्कता की जा ंच की गयी। निष्कष र् म े ं यह पाया गया कि छात्राध्यापका े ं द्वारा श ैक्षणिक जानकारिया ँ सवा र्धिक रूप स े छवि (इम ेज) क े माध्यम स े साझा की जाती ह ैं। आकड ़ो ं क े आधार पर विस्त ृत विश्ल ेषण भी किया गया।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
32

Husain, Shakeel. "गांधी का परिवर्तनवादी परिपेक्ष्य". RESEARCH EXPRESSION 6, № 8 (2023): 98–104. https://doi.org/10.61703/vol-6vyt8_7.

Full text
Abstract:
गांधी परिवर्तनवादी है किन्तु न तो वह उद्भट दार्शनिक है न उत्कृष्ट चिंतक बल्कि गांधी सर्वोत्कृष्ट और अनुकरणीय राजनीतिक क्रियाविद् है । गांधी किसी “वाद” के पाश से मुक्त हैं । गांधी की परिवर्तनवादी दृष्टि इतिहासवादी नही है । अतः गांधी की शैली बौद्धिक व्यायाम की बजाय कार्यकर्ता की है । उन्होनें बाइबिल और गीता के उपदेशों, रस्किन, थोरो एवं टालस्टाय से जो प्राप्त किया उसे राजनीतिक क्रियाविधिका रूप दिया । वही उनके सिद्धांत है । वे न तो उद्भट दार्शनिक है न चिंतक किन्तु क्रियाविद् के रूप में अतुलनीय हैं । एक आम आदमी द्वन्द्ववाद में निष्णात हुए बिना किस प्रकार व्यवस्था परिवर्तन का हेतु बन सकता है यह गांधी ने विश्व को दिखाया । सामाजिक और राजनीतिक परिवर्तन स्थायी न होकर गतिशील होते हैं, तथा ‘विचार‘ एवं ‘क्रिया‘ केवल इसके साधन मात्र है । यह तत्व मार्क्सवाद की बजाए गांधीवाद में प्रमुखतः व्याप्त है । इसलिए लोहिया मार्क्स की तुलना में गांधी के अधिक निकट है।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
33

माथुर, रिचा, та अभिषेक दत्त त्रिपाठी. "संस्कृत वांग्मय में सर्वजनहित की भावना". Humanities and Development 17, № 2 (2022): 67–71. http://dx.doi.org/10.61410/had.v17i2.72.

Full text
Abstract:
संस्कृत वांग्मय में सभी जीव , जन के हित की भावना प्रकट होती है वैदिक वांग्मय में तो सर्वजनहित के लिए प्राचीनकाल से भारतीय धरातल पर प्रणीत वेद वांग्मय धरती पर मानवमूल्यों की सुदृढ़ आधारशिला रख चुका है जिसके आधार पर हमारी भव्य संस्कृति की अट्टालिका अपनी पूर्ण गरिमा के साथ खड़ी है हमारे चारों वेद , एक सौ आठ उपनिषद , नाटक महाकाव्य एतिहासिक काव्य मनुष्य को अपने गंतव्य की ओर इस तत्परता के साथ अग्रसर होने की प्रेरणा देते है कि उससे कही भी कोई भी त्रुटि न हो जाये। मानव जीवन हित के लिए आचरणीय सूत्रों को स्वीकार कर उस पर चलने की आवश्यकता है इन आचरणीय सूत्रों के समाहार स्वरूप के अन्तर्गत धर्माचरण, परोपकार, दानशीलता, सत्य वचन, निष्काम सेवा, त्याग, शांति अहिंसा, सौहार्द्र भावना इत्यादि आते है इन सभी का वर्णन सम्पूर्ण संस्कृत वांग्मय में कई शताब्दियों पूर्व हुआ है इन सभी के अभाव में मनुष्य का जीवन एक बंजर भूमि के समान है। इन सभी को मानव अपने जीवन में अपनाकर जीवन को सार्थक बना सकता है-&#x0D; हरिः ऊँ पूर्णमदः पूर्णमिदं पूर्णात् पूर्णमुदच्यते ‘&#x0D; पूर्णस्य पूर्ण मादाय पूर्णमेवाव शिष्यते ”
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
34

अखिलेश, अखिलेश यादव. "समान नागरिक संहिता और मानवाधिकार". RECENT RESEARCHES IN SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES 10, № 4 (2023): 75–77. https://doi.org/10.5281/zenodo.10445070.

Full text
Abstract:
भारत विविध धर्मों, संस्कृतियों और परंपराओं का देश है। प्रत्येक समुदाय के अपने व्यक्तिगत कानून और रीति-रिवाज हैं जो उनके नागरिक मामलों को नियंत्रित एवं विनियमित&nbsp; करते हैं। ये कानून और प्रथाएँ विभिन्न क्षेत्रों, संप्रदायों और समूहों में व्यापक रूप से भिन्न-भिन्न हैं। ऐसी विविधता के बीच एक समान आधार और एकरूपता पा सकना अत्यंत कठिन एवं जटिल है। समान नागरिक संहिता भारत में एक अत्यधिक विवादित और&nbsp; राजनीतिक रूप से ज्वलंत मुद्दा रहा है। भारत के विधि आयोग ने समान नागरिक संहिता&nbsp; के संबंध में सार्वजनिक मत और प्रस्ताव आमंत्रित किये हैं। समान नागरिक संहिता एक प्रस्ताव है जो विभिन्न धार्मिक समुदायों के व्यक्तिगत कानून को सभी नागरिकों के लिये एक समान समूह में प्रतिस्थापित करने का लक्ष्य रखता है। एक समान नागरिक संहिता परस्पर विरोधी विचारधाराओं वाले कानून के प्रति असमान निष्ठाओं को दूर करके राष्ट्रीय एकता के उद्देश्य में मदद करेगी। सभी नागरिकों के मानवाधिकारों की रक्षा करने, मानवीय गरिमा का सम्मान करते हुए उन्हें सुरक्षा बोध कराने और सभ्य समाज के मानकों पर खरा उतरने के लिए समान नागरिक संहिता जरूरी है।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
35

प्रा., सुवर्णा उमाकांत टेंकाळे. "गर्भपात: एक नैतिक समस्या". International Journal of Arts, Social Sciences and Humanities (IJASSH) 01, № 02 (2023): 12–16. https://doi.org/10.5281/zenodo.10223733.

Full text
Abstract:
प्राचीन काळी सर्वच देशांमध्ये गर्भवती स्त्रीला मानाचे स्थान होते. त्या काळात गर्भपात भयंकर गुन्हा समजला जात असे, तसेच गर्भपातासंबंधी कोणत्याही प्रकारे सामाजिक किंवा कायदेशीर दृष्टिकोनातून विचार केला जात नसे. पण जेव्हा अनेक देशांची लोकसंख्या वेगाने वाढू लागली, तसेच आधुनिक वैद्यकीय सोयी सुविधामुळे जन्मपूर्व अवस्थेतील अडचणी अगोदरच लक्षात येऊ लागल्या तेव्हा गर्भपातासंबंधीचे नैतिक व कायदेशीर प्रश्न निर्माण झाले.गर्भधारणा करणे ही निसर्गाने स्त्रीला दिलेली देणगी होय. प्राचीन काळापासून असे मानले जाते की स्त्रीचे पूर्णत्व आई होण्यातच आहे.जेव्हा ती गर्भवती होऊन बाळास जन्म देते तेव्हाच तिला पूर्णत्व प्राप्त होते, परंतु आधुनिक काळात गर्भधारणे ऐवजी गर्भपाताच्या अधिकाराची मागणी स्त्रियाद्वारे केली जाऊ लागली आहे. बहुतांशी देशात गर्भपातास कायदेशीर मान्यता मिळालेली दिसून येते. परंतु प्रश्न असा निर्माण होतो की, कायद्याने याला म्हणजेच गर्भपातला मान्यता मिळाली असली तरी नैतिक दृष्टिकोनातून हे योग्य आहे काय? एका निष्पाप जीवाची गर्भात हत्या करणे हे वैयक्तिक आणि सामाजिक पाप नाही काय? या विषयाचा संबंध केवळ स्त्रीस आहे की तिच्या गर्भात वाढणाऱ्या एका जीवाचाही प्रश्न आहे? जन्मास आलेल्या व्यक्तीप्रमाणे गर्भास जगण्याचा संपूर्ण अधिकार आहे की नाही? यासारखे अनेक प्रश्न गर्भपाताच्या समस्येच्या संदर्भात समोर येतात. त्यामुळे गर्भपात ही आधुनिक काळातील एक वैद्यकीय व नैतिक समस्या बनली आहे.
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
36

संतोष, कुमार सिंह. "राष्ट्रीय शिक्षा नीति 2020ः समतामूलक और समावेशी शिक्षा". RECENT RESEARCHES IN SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES 11, № 2 (2024): 68–72. https://doi.org/10.5281/zenodo.13337225.

Full text
Abstract:
षिक्षा पूर्ण मानव क्षमता को प्राप्त करने, न्यायसंगत, न्यायपूर्ण और समावेषी की अवधारणा को सषक्त आधार प्रदान करती है। यह अवधारणा तभी पूर्ण हो सकती है जब समतामूलक समाज की स्थापना हो जाती है। समतामूलक और समावेषी षिक्षा न सिर्फ स्वयं में एक आवष्यक लक्ष्य है बल्कि राष्ट्रीय हित में भी महत्वपूर्ण भूमिका निभाती है। यह षिक्षा नीति ऐसे लक्ष्यों को लेकर आगे बढ़ती है जिससे भारत देष के किसी भी बच्चे के सीखनें और बढ़ने के अवसरों में उसकी जन्म या पृष्ठभूमि से सम्बन्धित परिस्थितियाँ बाधक न बन पाए। राष्ट्रीय षिक्षा नीति 2020 इस बात की पुष्टि करती है कि षिक्षा में पहुँच, सहभागिता और अधिगम परिणामों में सामाजिक श्रेणी के अंतरालों को दूर किया जाए जिससे सभी षिक्षा क्षेत्र के विकास कार्यक्रमों को सुलभता से अंतिम पायदान पर खड़े व्यक्ति तक पहुँचाया जा सकें। राष्ट्रीय षिक्षा नीति-2020 का लक्ष्य निष्चय ही भारतीय मूल्यों से ओतप्रोत एक ऐसी षिक्षा प्रणाली विकसित करना है जो सभी को उच्च गुणवत्ता की षिक्षा उपलब्ध कराकर एवं भारत को वैष्विक ज्ञान की महाषक्ति बनाकर भारत को एक जीवन्त व न्यायसंगत ज्ञान समाज में बदलने के लिए प्रत्यक्ष रूप से योगदान करेगी।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
37

घुनावत, डॉ. विट्ठलसिंग रुपसिंग. "जागतिकीकरण में महिलाओं का स्थान". International Journal of Advance and Applied Research 5, № 35 (2024): 50–52. https://doi.org/10.5281/zenodo.13856127.

Full text
Abstract:
सारांश :-&nbsp;&nbsp; &nbsp; &nbsp;जागतिकीकारण में महिलाओं के स्थान की अगर बात करें तो महिलाओं का स्थान बहुत महत्वपूर्ण है और बहुत ही ऊंचे ऊंचे पदों पर महिला आज कामयाबी हासिल कर रही है किंतु अगर हम निष्कर्ष यहां पर देखे तो यह पता चलता है कि जितनी कामयाबी पर महिलाओं का स्थान है, उतना ही कहीं -कहीं महिलाओं को नीचा दिखाने की कोशिश हो रही है| जैसे कि हर शहरों में महिलाओं पर अन्याय अत्याचार हो रहे हैं हर रोज कोई ना कोई घटना घटित हो रही है| हर किसी अखबार में यह छपकार आता है जो महिलाओं के लिए निंदनीय &nbsp;बात है| जैसे कि बदलापुर की घटना का विचार करें तो, अनजान लड़कियाँ जो निष्पाप है उनके ऊपर अत्याचार होता है| यह बहुत हमारे लिए दुख की बात है इनपर जब तक प्रतिबंध नहीं लगाया जाएगा तब तक मैं मानता हूं कि महिलाओं का स्थान असंभव सा लगता है, तो हम सब मिलकर विचार करें कि समाज में साहित्य में सारी महिला को बड़े से बड़ा दर्जा दें मान सम्मान दे उनका आदर करें तो हम उनको एक ऊंचा स्थान दे पाएंगे|
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
38

दृष्टि, राज, та अग्रवाल महावीर. "श्रीमद्भगवद्गीता में प्रबंधन का प्रमुख स्रोतः एक विवेचनात्मक अध्ययन". RECENT RESEARCHES IN SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES (ISSN 2348–3318) 10, № 2 (2023): 39–42. https://doi.org/10.5281/zenodo.8151596.

Full text
Abstract:
श्रीमद्भगवद्गीता &rsquo;वेदों, पुराणों तथा उपनिषदों जैसे आवश्यक प्राचीन भारतीय ग्रंथों में से एक है, जिसे प्राथमिक दिव्य रहस्योद्घाटनों में से एक माना जाता है। श्रीमद्भगवद्गीता विभिन्न आध्यात्मिक मार्ग दिखाकर हमारा मार्गदर्शन करती है, जिसके माध्यम से हम आत्म-ज्ञान के साथ-साथ आंतरिक शांति भी प्राप्त कर सकते हैं। पवित्र शास्त्र के रूप में श्रीमद्भगवद्गीता की शिक्षाएँ एक तरफ आज के प्रबंधकों को उत्कृष्टता के लिए प्रयास करने के लिए तैयार करती हैं और दूसरी ओर आज की कारोबारी दुनिया में मानवीय स्पर्श के महत्व पर बल देती है। भगवद्गीता में मन का प्रबंधन, कर्तव्य का प्रबंधन तथा आत्म प्रबंधन इन तीनों सिद्धांतों पर बल दिया है। इसमें प्रतिपादित सिद्धांत, सार्वभौमिक अनुप्रयोग प्रतीत होते हैं तथा प्रबंधकों के लिए अपने चरित्र को ढा़ लने और अपनी प्रबंधकीय प्रभावशीलता को विकसित करने के लिए खुद को मजबूत करने के लिए उपयोगी हैं। अपने आसपास की दुनिया के बारे में मनुष्य की समझ स्वयं की समझ के समानुपाती होती है। इस शोध पत्र का उद्देश्य श्रीमद्भगवद्गीता में दिव्य सिद्धांतों की खोज करना है ताकि मानव पूंजी के मस्तिष्कीय प्रबंधन और विकास के लिए इसे लागू किया जा सके। यह शोध पत्र श्रीमद्भगवद्गीता के सिद्धांतों की बुनियादी समझ और दैनिक जीवन में इसके अनुप्रयोग को प्रबंधन तथा तनाव से निपटने के लिए एक प्रभावी उपकरण के रूप में प्रस्तुत करता है। यह अध्ययन दर्शाता है कि कैसे &rsquo;श्रीमद्भगवद्गीता&rsquo; आधुनिक मानव समाज के जीवन को प्रभावित करती है।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
39

Gupta, Neelima. "TRIBAL AND FOLK ART CULTURE OF CHHATTISGARH ORIENTED TOWARDS PROFESSIONALISM." International Journal of Research -GRANTHAALAYAH 7, no. 11 (2019): 291–96. http://dx.doi.org/10.29121/granthaalayah.v7.i11.2019.3756.

Full text
Abstract:
English: From the beginning of the creation, the art passing through different stages of civilization is continuously moving forward till the present. Chhattisgarh is a tribal dominated state. Tribal life means such a juice which is sensuous from above but sensible from within, rapturous, dejected like a deer, bright and sinless. The residents of this place have been leading a struggling life since time immemorial. Many cultures were born, flourished and flourished in this region. The heritage of the art and culture of this region is preserved in the archaeological sites here. The word 'Maharanya' is used here in the Ramayana. The remains of 'primitive art' derived from Singhanpur, Kabra, Bani, Basnajhar, Ogna, Karmagarh, Benipat and Nawagarh hills establish the art of human love of Chhattisgarh.&#x0D; Hindi: सृष्टि के प्रारम्भ से सभ्यता के विभिन्न सोपानों से गुजरती हुई कला वर्तमान तक निरन्तर आगे बढ़ती जा रही है। छत्तीसगढ़ एक आदिवासी बहुल राज्य है। आदिवासी जीवन अर्थात ऐसा रस जो ऊपर से निर्विकार किन्तु भीतर से संवेदी, उतावली, निर्झर के समान छलछलाता, उज्जवल एवं निष्पाप। यहाँ के निवासी आदिकाल से ही संघर्षमय जीवन व्यतीत कर रहे हैं। इस क्षेत्र में अनेक संस्कृतियाँ जन्मीं, पुष्पित-पल्लवित हुयीं। यहाँ के पुरातात्विक स्थलों में इस क्षेत्र की कला एवं संस्कृति की धरोहर सुरक्षित हैं। रामायण में यहाँ के लिये 'महारण्य' शब्द का प्रयोग किया गया है। सिंघनपुर, कबरा, बानी, बसनाझर, ओगना, कर्मागढ़, बेनीपाट तथा नवागढ़ पहाड़ी से प्राप्त 'आदिम कला' के अवशेष छत्तीसगढ़ के मानव का कला प्रेम स्थापित करते हैं।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
40

Raila, Sudip. "समाज तथा राष्ट्र निर्माणमा पत्रकारको भूमिका". Ganeshman Darpan 8, № 1 (2023): 150–57. http://dx.doi.org/10.3126/gd.v8i1.57342.

Full text
Abstract:
नेपाल पत्रकार महासंघमा आबद्ध करिब पन्ध्र हजारभन्दा बढी पत्रकारहरुमध्ये आधाभन्दा बढीलाई पत्रकारिताको मूल मन्त्रबारे अनविज्ञ रहेको पाइन्छ । कतिपयले त आफ्नो कर्म र मुख्य आयश्रोत पत्रकारिताबाट नभई अन्य विविध श्रोत रहेको पाइन्छ । यसो हुनुमा जो पत्रकार भनिन्छ उसले पत्रकारिताको धर्म निर्वाह गरेकोे पाइदैन । पत्रकार हुँ भनेर अनेकौ नामले राजनीति, दलाली र सौदाबाजी गरेर हिड्ने व्यक्तिहरुलाई पत्रकार भन्नु परेको छ । यस्ता कयौँ उदाहरणहरु च्याउँसरी विकास भएका मिडयाको परिचयपत्र भिरेर हिड्नेहरुलाई लिन सकिन्छ । पत्रकारको जोड समाचार, विचारलाई सत्य, तथ्य र वस्तुनिष्ठ भइ मिडियाबाट उपलब्ध गराउनु भन्ने हुन्छ । तर कतिपय पत्रकारहरु कुनै निश्चित पार्टी, दल वा संगठनका एजेण्डा बोकेर समाचार लेखन गर्छन । त्यसकारण आमसञ्चार माध्ययमप्रतिको विश्वसनीयता गुम्दै गएको छ । यस पक्षबारे विश्लेषण सहित प्रस्तुत गरिएको छ । पत्रकार कसैको प्रवक्ता होइन । उसले एकपक्षको मात्र समाचार सम्प्रेषण नगरी अर्को पक्षको भनाइलाई समेत प्रस्तुत गर्नुपर्छ । असल पत्रकारले समाज तथा राष्ट्र विकासमा ठूलो प्रभाव छर्छ । समाज रुपान्तरणमा अहम् भूमिका खेल्ने पत्रकारले पूर्वाग्रही भएर कसैको पक्षपोषण गर्नु हुदैन । असल पत्रकार बन्नलाई स्वविवेकका साथै पत्रकार आचार संहिता र राष्ट्रको मुल कानुनको पालना गर्नुपर्छ । यस लेखमा पत्रकार, पत्रकारमा सत्यता, असल पत्रकार र पत्रकारिता, पत्रकारको निष्ठामा विचलन, समाज निर्माणमा पत्रकारको महत्व विषयहरुबारे विश्लेषण तथा व्याख्या गरिएको छ । जसका कारण नव युवा पत्रकारहरुले असल पत्रकारिता गर्नेछन भन्ने अपेक्षा गर्न सकिन्छ । पत्रकारका विभिन्न लेख, रचना तथा विचारहरु दैनिक हजारौ कहाँ पुग्छन, तिनीहरूलाई ज्ञान, सूचना, शिक्षा र मनोरन्जन प्रदान गर्दछ जसले परिवार, समाज र राष्ट्र रुपान्तरणमा मद्धत पु¥याउँछ । पत्रकार राष्ट्रको बर्दिवेगरको सिपाही हो । समाजको ऐना हो । सिकायतखोर र टिकाखोर हो । घटनालाई जस्ताको तस्तै या स्पष्ट र पारदर्शी रुपमा समाचार पस्किन सक्ने, समाचार सुघ्न सक्ने खुवी भएको आर्दशवान व्यक्ति हुनुपर्छ भन्ने कोणबाट यो लेखलाई प्रस्तुत गरिएको छ ।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
41

भट्टराई Bhattarai, बच्चुराम Bachchuram. "भावसन्धिका आलोकमा उर्वशी". Saraswati Sadan सरस्वती सदन 11, № 01 (2025): 93–104. https://doi.org/10.3126/ss.v11i01.73634.

Full text
Abstract:
सिद्धिचरण श्रेष्ठ (१९६९–२०४९) द्वारा महाभारतकालीन पौराणिक प्रसङ्गलाई आधार बनाई रचिएको उर्वशी भोगको मोह त्यागेर इन्द्रियनिग्रह गरी निरन्तर कर्ममार्गमा लाग्दा अवश्य लक्ष्यप्राप्ति हुन्छ भन्ने सारगर्भित खण्डकाव्य हो । पाण्डवहरूको वनवासका सन्दर्भमा अर्जुनले इन्द्रको आग्रहमा दानवहरूको आक्रमणबाट स्वर्गलोकलाई मुक्त गराएको र अप्सरा उर्वशी वीर अर्जुनप्रति आकृष्ट भएर भोगेच्छाका लागि आग्रह गर्दा अर्जुनद्वारा अस्वीकार भएपश्चात् क्रोधवश उर्वशीले श्राप प्रदान गरेपछि स्वयं कविद्वारा सानासाना अप्राप्तिमै हताश नभई कर्ममार्गमा लाग्न गरिएको आग्रहलाई केन्द्रीय कथ्य बनाउनु यस काव्यको अभीष्ट हो । प्रस्तुत प्राज्ञिक लेख उर्वशी खण्डकाव्यमा प्रयुक्त स्थायीभावहरूको स्थितिको निरूपणमा आधारित छ । यसमा उर्वशी खण्डकाव्यलाई प्राथमिक सामग्रीका रूपमा र पूर्वीय काव्यशास्त्रमा विवेचित सन्धि नियमलाई द्वितीयक सामग्रीका रूपमा ग्रहण गरिएको छ । सामग्रीको सङ्कलन पुस्तकालय कार्यबाट गरिएको छ । यस लेखमा विषयको विवेचनाका निम्ति पूर्वीय सन्धि नियमलाई आधार बनाई पाठविश्लेषण गरिएकाले निगमनात्मक विधिको प्रयोग गरिएको छ । प्रस्तुत काव्य उर्वशी र अर्जुनबिच जीवनका लागि भोग वा संयम के अभीष्ट हो भन्ने विषयमा आधारित छ । यहाँ नायिकाका भोगेच्छा एवं यौनेच्छा तृप्तिका निम्ति नायकसामु आग्रह हुँदा नायकद्वारा अस्वीकार भएपछि क्रोधले आकुल नायिका नायकलाई नपुंसक हुने श्राप दिएर बाहिरिएपछि कविद्वारा उपदेश दिएको प्रसङ्गमा कथावस्तु टुङ्गिएको छ । काव्यका विभिन्न घटना तथा प्रसङ्गमा घनीभूत रूपमा बाह्य एवं आन्तरिक द्वन्द्व सिर्जना हुँदा रति, क्रोध तथा शम स्थायीभाव जागृत भएका छन् । काव्यको आरम्भदेखि नै जागृत–उद्दीपित रतिभाव नायिकाको भोगेच्छासम्बन्धी प्रस्तावलाई नायकद्वारा अस्वीकार गरेपछि उर्वशीमा अप्रत्याशित उद्बुद्ध क्रोधभावतिर मोडिएर सन्धिको अवस्था सिर्जना भएको छ । क्रोधले आकुल नायिका नायकको शयनकक्षबाट बाहिरिएपछि उनलाई कविले सान्त्वना प्रदान गरेका छन् । कविद्वारा भगवद्गीताबाट अनुप्राणित निष्काम कर्ममार्गमा निरन्तर लागिरहँदा महान्भन्दा महान् लक्ष्यप्राप्ति हुने भएकाले एउटा लक्ष्य पूरा नहुँदैमा हताश हुनु हुँदैन भन्ने सन्देश प्रदान गर्दा शम स्थायीभाव जागृत भएको देखिन्छ । अन्त्यमा रति र क्रोध दुवै भाव शम स्थायीभावमा सन्धि भएको पाइन्छ । प्रस्तुत काव्यका घटना तथा प्रसङ्गका आधारमा अध्ययन गर्दा यसमा प्रयुक्त स्थायीभावहरूमध्ये कुनै पनि भाव रसको अभिव्यक्ति तहमा पुगेका देखिँदैनन् । यी भाव भावकै अवस्थामा सीमित रहेर भावसन्धिको तहमा चमत्कृत भई स्थापित भएको पाइन्छ । अतः रति, क्रोध तथा शम स्थायीभावका सन्धिका कारण प्रस्तुत कृति भावसन्धिका आलेकमा उत्कृष्ट रहेको निष्कर्ष प्राप्त भएको छ ।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
42

भट्टराई Battarai, कमल प्रसाद Kamal Prasad. "नेतृत्व विकासमा सनातन ग्रन्थको मार्गदर्शन {Guidance of Sanatan Granth on Leadership Development}". Prashasan: The Nepalese Journal of Public Administration 56, № 1 (2024): 1–14. http://dx.doi.org/10.3126/prashasan.v56i1.67326.

Full text
Abstract:
नेतृत्व मानव सभ्यतासँगै विकास हुँदै आएको अवधारणा हो। सनातन एवम् पौराणिक ग्रन्थ शास्त्रहरु देखि नै नेतृत्वका आधारभूत सिद्धान्तहरुको प्रतिपादन हुँदै आएको पाइन्छ। सनातन दर्शन वा ग्रन्थ अनुसार एउटा समाजको ससानो सङ्गठनदेखि राष्ट्र र बहुराष्ट्र (राज्य, साम्राज्य, लोक, परलोक) सम्मको समग्र विकासको मार्गदर्शन गर्न सक्‍ने बुद्धिमान र धार्मिक (Righteous)व्यक्तित्व नै नेता/राजा/ शासकका रुपमा चित्रण हुँदै आएको छ। यस लेखमा नेता भन्नाले राष्ट्रियदेखि स्थानीयसम्म र बृहत् सङ्गठनदेखि सूक्ष्म सङ्गठनसम्मको तह वा निकायलाई अगाडि बढाउने वा व्यवस्थापन गर्ने जिम्मा पाएको वा लिएको अग्रदुतलाई इङ्गित गरिएको छ र त्यस्तो अग्रदुतको कार्यलाई नेतृत्व भनिएको छ। प्रस्तुत लेखमा नेतृत्वका आधुनिक सिद्धान्तहरु, नेतृत्वका सर्वोत्कृष्ट गुणहरु, आधुनिक नेतृत्वमाथि हुने गरेका आलोचनाहरूको चर्चा गर्दै वैदिक कालदेखिका सनातन ग्रन्थहरुमा नेतृत्वका विषयमा के कस्ता गुणहरु उल्लेख गरिएको थियो भन्ने विषय प्रस्तुत गरिएको छ। यसरी विश्लेषण गर्दा प्रभावकारी नेतृत्वमा हुनुपर्ने गुणहरु, आधुनिक समाज रुपान्तरणका लागि नेतृत्वले सामना गर्नुपर्ने चुनौतीको व्याख्या गर्दै वैदिक एवम् सनातन ज्ञानबाट नेतृत्व कौशलका बारेमा के कुरा सिक्‍न सकिन्छ र त्यस्तो ज्ञानबाट दीक्षित असल नेताले कसरी प्रभावकारी मार्गदर्शन प्रदान गरी सफल नेतृत्व प्रदान गर्न सक्छ भन्ने विषयमा चर्चा गरिएको छ। सनातन ग्रन्थहरुले समग्रमा नेतृत्वको सार नै “सर्वेभवन्तु सुखिन ” अर्थात् नेतृत्वको अन्तिम लक्ष्य आफू र जगतको वास्तविकतालाई वा ब्रम्हसत्यलाई बुझ्नु र त्यसैअनुरुप आफूले नेतृत्व गरेका क्षेत्रको समग्र शान्ति र समृद्धिका लागि योगदान दिनु हो भन्ने चर्चा गरेका छन्। नेतृत्वमा वैराग्य, आत्मज्ञान, करुणा, प्रज्ञा निष्काम कर्मलगायतका असाधारण गुणहरु हुन आवश्यक रहेको हुन्छ साथै त्यस्ता गुणहरुले युक्त भएका नेताले मात्र दिगो र प्रभावकारी नेतृत्व प्रदान गर्न सक्दछ भन्ने कुरामा जोड दिंदै सनातन ग्रन्थहरु एकमतले नेताको विकल्पमा समेत धारणा राख्दछन्। शास्त्रका अनुसार यदि नेतामा असल गुणहरु भएनन् भने त्यस्तो नेताले समाजको बृहत्तर शान्ति र अग्रगमनका लागि मार्ग प्रशस्त गर्न नसक्ने हुनाले समाजमा समयानुकुल सुव्यवस्थाका लागि नवीन नेतृत्वको जन्म हुँदै जान्छ भनेर श्लोकका माध्यमवाट “यदा यदा हि धर्मश्य ग्लानिर्भवति भारत, अभ्युत्थानमधर्मश्य तदात्मानं सृजाम्यहमः” भनिएको छ।यस श्लोकले इङ्गित गरेअनुसार समसामयिक नेतृत्वले समाजलाई सुव्यवस्थातर्फ डोर्याउन नसक्ने हो भने उक्त श्लोकले भने झैँ समयचक्रले पुराना नेतालाई पाखा लगाउँदै र नयाँ नेतृत्वलाई जन्माउँदै समाज निरन्तर अगाडि बढ्दै आएको र भविष्यमा पनि यसैअनुसार नेतृत्व विकास हुँदै जाने हुनाले नेतृत्वलाई सजगता प्रदान गर्न यस लेखको उद्देश्य रहेको छ।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
43

पांडेय, अंकित कुमार. "दीनदयाल शोध संस्थानए चित्रकूट प्रकल्प के संदर्भ में आर्थिक स्वावलंबन का आधार". SCHOLARLY RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES 9, № 69 (2021): 16349–52. http://dx.doi.org/10.21922/srjis.v9i69.10034.

Full text
Abstract:
नानाजी देखमुख एक प्रमुख समाज सुधारक एवं राजनेता रहे हैंए जिन्होंने दीनदयाल शोध संस्थान की स्थापना की तथा इस संस्थान के माध्यम से उन्होंने गाँव के विकास हेतु निष्काम भाव से कार्य किया। नानाजी ने ग्रामीण विकास के लिए चार सूत्र . शिक्षाए सदाचारए स्वावलंबन एवं स्वास्थ्य को प्रमुख माना है। प्रत्येक व्यक्ति शिक्षितए सदाचारीए स्वावलंबी व स्वस्थ्य होए इन्हीं उद्देश्यों को पूर्ण करने के लिए उन्होंने दीनदयाल शोध संस्थान की स्थापना की। यह संस्थान दीनदयाल जी के ष्एकात्म मानव दर्शनष् और गाँधी जी के ष्ग्राम.स्वराज्यष् के विचारों से साम्यता रखकर सतत ग्रामीण विकास हेतु कार्य कर रहा है। जिसकी सबसे बड़ी और महत्वकांक्षी परियोजना चित्रकूट प्रकल्प है। चित्रकूट एक धार्मिक क्षेत्र है जो मध्य.प्रदेश के सतना जनपद एवं उत्तर.प्रदेश के चित्रकूट जनपद के मध्य फैला है। संस्थान चित्रकूट परिधि के ग्रामीण अंचल में अनेक प्रकार के शैक्षणिकए रोजगारपरकए स्वास्थ्य एवं आचार.व्यवहार से संबंधित अनेक कार्य कर रहा है। संस्थान ने ग्रामीण अंचलों में अनेक स्कूलए अस्पताल व रोजगारपरक प्रशिक्षण संस्थान की स्थापना की है। किसानों को उनकी कृषि संबंधी समस्याओं का निवारण तथा उन्नत खादए बीज एवं उन्नत नस्ल के दुधारू पशुओं से संबंधित अनेक आवश्यक जानकारी कृषि केंद्रों पर दी जाती है। इस प्रकार शिक्षाए स्वावलंबनए सदाचार एवं स्वास्थ्य पर कार्य करते हुए संस्थान ने ग्रामीण विकास का मॉडल प्रस्तुत किया है। उक्त शोध पत्र में दीनदयाल शोध संस्थान द्वारा आर्थिक स्वावलंबन हेतु किए गए कार्यों की जो स्थिति चित्रकूट प्रकल्प के अंतर्गत प्राप्त हुई है उसके महत्त्व को प्रस्तुत किया गया है। अतरू संदर्भित शोध का उद्देश्य दीनदयाल शोध संस्थान द्वारा किए गए कार्यों के आधार पर लाभार्थियों के आर्थिक स्वावलंबन के स्तर का अध्ययन करना है। इसीलिए संदर्भित अध्ययन में वर्णात्मक शोध प्रारूप का प्रयोग मूल्यांकनात्मक अध्ययन दृष्टि से किया गया है। जिसके अंतर्गत शोध प्रविधि प्राथमिक स्त्रोतों पर आधारित है। इस तरह से प्रस्तुत शोध पत्र में दीनदयाल शोध संस्थान द्वारा चित्रकूट प्रकल्प में आर्थिक रूप से स्वावलंबी एवं सशक्त बनाने हेतु किए गए कार्यों की स्थिति को जाँचा गया है।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
44

Talekar, P. R. "डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे आर्थिक व सामाजिक विचार". International Journal of Advance and Applied Research 5, № 17 (2024): 243–47. https://doi.org/10.5281/zenodo.12198147.

Full text
Abstract:
भारतरत्न डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांना प्रामुख्याने राज्यघटनेचे शिल्पकार म्हणून ओळखले जाते. स्वातंत्र्य, समता, बंधुता यासाठी त्यांनी आपले आयुष्य वाहून घेतले. शिक्षणाचे महत्त्व त्यांनी लक्षात घेऊन शिका, संघर्ष करा व &nbsp;संघटित व्हा अशी शिकवण&nbsp; दिली. त्यांनी फक्त वचित समाजाला शिक्षणाच्या मार्गावरुण घेवून जात असतानी त्याच्यातील आत्मभान जागृत केले. ते केवळ उपेक्षित समाजाचे नेते नव्हते तर आधुनिक भारताच्या सामाजिक संरचनेचे शिल्पकार होते. समाजकारण अर्थकारण, राजकारण, कृषी, कामगार, धर्म, संस्कृती आदी विषयांवरील त्यांचा व्यासंग दांडगा होता. त्यामध्ये प्रामुख्याने उल्लेख करण्यासारखे त्यांचे कार्य म्हणजे त्यांनी मांडलेले अर्थ विषयक विचार यातून त्यांची दूरदृष्टी दिसून येते. ब्रिटिशांकडून भारतीयांचे होणारे आर्थिक शोषण, भारताच्या वित्तीय व्यवस्थेचा अभ्यास, भारतीय रुपयाची समस्या&nbsp; अशा अनेक विषयांवर त्यांनी&nbsp; वस्तुनिष्ठ अभ्यास केला होता. एक अभ्यासू अर्थतज्ञ म्हणून त्यांची ओळख&nbsp; त्यांच्या लिखाणातून दिसून येत आहे. ऊर्जा, शेती, औद्योगीकरण, जल व्यवस्थापन, धरण निर्मिती&nbsp; यासाठी डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी उलेखनीय कार्य केले आहे. तसेच हिंदू धर्मातील अनिष्ट चालीरीती, रूढी, परंपरा याविरुद्ध आवाज उठवून&nbsp; समाजातील अस्पृश्य समजल्या जाणार्&zwj;या लोकासाठी लढा दिला. त्याचे विचार सामाजिक व आर्थिक शोषण यांना विरोध करणारे तसेच त्यावर मात करण्यासाठी उपाय सागणारे सिद्ध झाले आहेत.आजच्या काळातील महागाई, बेरोजगारी, रुपयाचे मूल्य, चलनवाढ, मजूर समस्या, आर्थिक विषमता सोडविण्यासाठी शासनाने डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर याचे विचार&nbsp; स्वीकारल्याचे आढळून आले आहेत. तसेच त्यांनी महिला शिक्षणावर विशेष भर दिला. महिलाना सक्षम बनविण्यासाठी सामाजिक चळवळ उभारली. असे बहूआयामी व्यक्तिमत्व म्हणून&nbsp; त्याची जगभरात ओळ्ख&nbsp; निर्माण झाली आहे. &nbsp;सर्व देशाच्या सर्वागीण विकासासाठी त्यांनी योगदान दिले आहे. यावरून डॉ. &nbsp;बाबासाहेब आंबेडकर हे एक आंतरराष्ट्रीय दर्जाचे निष्णात अर्थतज्ज्ञ होते. आणि सर्वात महत्वाचे म्हणजे त्यांचे अर्थशास्त्रीय विचार हे नेहमीच त्यांच्या समाजशास्त्रीय दृष्टिकोनावर आधारित होते व त्यामध्ये त्यांची समाजातील सर्व घटकांच्या सर्वांगीण विकासाची तळमळ &nbsp;दिसून येते. आणि म्हणूनच डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांची ओळख ही केवळ एक अर्थशास्त्रज्ञ बरोबरच सहृदय समाजशास्त्री, आंतरराष्ट्रीय कीर्तीचे विधिज्ञ, न्याय व समतेचे पुरस्कर्ते, अभ्यासू मानव्यवंशशास्त्रज्ञ म्हणून देखील करण्यात येते. त्याच्या&nbsp; कार्याचा गौरव म्हणून त्यांना मरणोत्तर ३१ मार्च १९९० साली भारतरत्न हा देशाचा सर्वोच्च नागरी पुरस्कार देण्यात आला. अशा या डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांच्या आर्थिक विचारांना विशेष महत्वाचे असल्याचे दिसून येते. &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
45

Parmar, Yogeshkumar R. "Women Empowerment." International Journal of Management and Development Studies 12, no. 5 (2023): 14–18. http://dx.doi.org/10.53983/ijmds.cpi2023.01.003.

Full text
Abstract:
Yatra naryastu pujyante ramante tatra devatah.&#x0D; Yatraitastu na pujyante sarvastatrafalah kriya. Manusmriti 3/56.&#x0D; Means&#x0D; Where women are worshipped, deities reside there and where women are not worshipped, they are not respected, all the good deeds done there become fruitless.&#x0D; In our Vedic period Indian society, women were worshiped as goddesses. That's why our unbroken India was known for intelligent women. Over time, this condition of women declined and by the time of medieval period, this decline reached its peak. Even after India's independence in 1947, today women are exploited and oppressed. Even after many efforts of the government, there was no significant change at the social level and the male dominated mentality remained the same.&#x0D; In this exercise paper, along with the concept of women empowerment, the need for women empowerment, obstacles in women empowerment have been mentioned. The concrete efforts taken by the government for women empowerment in India and the rules and regulations have also been mentioned.&#x0D; &#x0D; Abstract in Hindi Language&#x0D; यत्र नार्यस्तु पूज्यन्ते रमन्ते तत्र देवताः ।&#x0D; यत्रैतास्तु न पूज्यन्ते सर्वास्तत्राफलाः क्रियाः ।। मनुस्मृति ३/५६ ।।&#x0D; अर्थात्&#x0D; जहाँ स्त्रियों की पूजा होती है वहाँ देवता निवास करते हैं और जहाँ स्त्रियों की पूजा नही होती है, उनका सम्मान नही होता है वहाँ किये गये समस्त अच्छे कर्म निष्फल हो जाते हैं।&#x0D; हमारे वैदिक कालिन भारतीय समाज में नारी को देवी मानकर उसकी पूजा होती थीं । तभी तो हमारा हमारा अखंड भारत विदुषी नारियों के लिए जाना जाता था। कालांतर में नारी की इस स्थिति में ह्रास हुआ और मध्यकाल आते-आते यह ह्रास अपने चरम पर जा पहुंचा। १९४७ में भारत की आजादी के बाद भी आज नारी शोषित और उत्पीडित है । सरकार के अनेक प्रयत्न के बाद भी सामाजिक स्तर पर कोई महत्वपूर्ण बदलाव नहीं आये और पुरुष प्रधान मानसिकता वैसी की वैसी ही रहीं ।&#x0D; इस अभ्यास पेपर में अभ्यासकने नारी सशक्तिकरण की विभावना के साथ – साथ महिला सशक्तिकरण की आवश्यकता, महिला सशक्तिकरण में आने वाली बाधाओं का जिक्र किया है । भारत में महिला सशक्तिकरण के लिये सरकार द्वारा उठाये गये ठोस प्रयत्न एवं कायदे – कानून का भी जिक्र किया गया है ।&#x0D; Keywords: महिला सशक्तिकरण, विश्वास, धर्म और पूजा की स्वतंत्रता
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
46

Uday Singh. "The changing nature of Lok Sabha elections in India in the context of public opinion and media: Analysis." RESEARCH HUB International Multidisciplinary Research Journal 9, no. 3 (2022): 50–53. http://dx.doi.org/10.53573/rhimrj.2022.v09i03.008.

Full text
Abstract:
From the results of the general elections held after India's independence in 1952, it cannot be said that Indian democracy is not getting a strong base or its vitality has been questioned. The truth is that the Indian public is adapting democracy and elections in its own style. That is why a serious, responsible and decision-making process like elections is celebrated as the biggest festival of democracy. It can be said that during the election period, the whole melody of folk culture gets mixed together to make the democratic environment alive. It is true to a large extent that in elections there is propaganda, enmity is played out. There is talk of even taking lives, the equations of caste and sect are added and broken, black money is shed like water, voter loyalty is changed by adopting saam, price, punishment, difference. Or the vote of the electorate is misused. But in spite of all this, the expression of the collective conscience of the voter ultimately represents the aspirations of the people. Gives direction to the future form of democracy.&#x0D; Abstract in Hindi Language:&#x0D; भारत की स्वतंत्रता प्राप्ति के बाद हुए लोकसभा 1952 से आम चुनावों के परिणामों से यह नहीं कहा जा सकता कि भारतीय लोकतंत्र को सुदृढ़ आधार नहीं मिल पा रहा है या इसकी जीवन्तता पर प्रश्नचिन्ह लगा हो। सच तो यह है कि भारतीय जनमानस लोकतंत्र और चुनाव को अपनी शैली में ढालता जा रहा है। तभी तो चुनाव जैसी गम्भीर दायित्वपूर्ण एवं निर्णयकारी प्रक्रिया को लोकतंत्र के सबसे बड़े पर्व के रूप में मनाया जाता है। यह कहा जा सकता है कि चुनाव अवधि में लोक संस्कृति का सम्पूर्ण राग-रंग लोकतांत्रिक परिवेश को जीवन्त बनाने हेतु एक साथ हो जाता है। बहुत हद तक यह सही है कि चुनावों में दुष्प्रचार होता है, दुश्मनी निभायी जाती हैं. यहाँ तक कि जानें लेने तक की भी बातें हो जाती हैं जाति और सम्प्रदाय के समीकरण जोड़े एवं तोड़े जाते हैं, ब्लैक मनी को पानी की तरह बहाया जाता है, साम, दाम, दण्ड, भेद अपनाकर मतदाताओं की निष्ठाओं में फेर बदल किया जाता है या मतदाताओं के मतों का दुरूपयोग किया जाता है। किन्तु इन सबके बावजूद भी मतदाता के सामूहिक विवेक की अभिव्यक्ति अन्ततः जनाकांक्षाओं का प्रतिनिधित्व करती है। लोकतंत्र के भावी स्वरूप को दिशा देती है।&#x0D; Keywords: लोकतंत्र, जनमत, मीडिया, लोकसभा, चुनाव।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
47

डॉ., संतोष सुधाकरराव कोटुरवार. "हैद्राबाद मुक्ती संग्राम- नांदेड जिल्ह्यातील झेंडा सत्याग्रह". उदयगिरी - बहुभाषिक इतिहास संशोधन पत्रिका (Udayagiri Bahubhashik Itihas Sanshodhan Patrika - A Bimonthly, Refereed, & Peer Reviewed Journal of History) 01, № 04 (2023): 01–06. https://doi.org/10.5281/zenodo.8328826.

Full text
Abstract:
<strong>हैद्राबाद मुक्ती संग्राम- नांदेड जिल्ह्यातील झेंडा सत्याग्रह</strong> डॉ. संतोष सुधाकरराव कोटुरवार विभाग प्रमुख, इतिहास विभाग, नेताजी सुभाषचंद्र बोस महाविद्यालय, नांदेड ४३१६०१ महाराष्ट्र, भारत <em>Corresponding author E-mail:</em> sskotur1976@gmail.com Received: 07 September, 2023 | Accepted: 09 September, 2023 | Published: 10 September, 2023 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- हैदराबादचा मुक्तिसंग्राम हा भारतीय स्वातंत्र्य लढ्याचा एक भाग होता. भारतीय स्वातंत्र्य संग्रामात ज्याप्रमाणे वेगवगळ्या अवस्थातून वाट काढत स्वातंत्र्य प्राप्त केले, त्याप्रमाणेच हैदराबाद मुक्ती संग्रामही वेगवेगळ्या अवस्थातून वाट काढीत भारतीय संघराज्यात विलिन झाले. याच वाटेतील एक टप्पा म्हणजे झेंडा सत्याग्रह होय. संस्थानात तिरंगा फडकविण्यास कायद्याने बंदी होती. तिरंगा ध्वज हा परराष्ट्राचा ध्वज आहे त्यामुळे संस्थानात कोणीही तिरंगा ध्वज फडकवू नये असे निजाम सरकारने जाहीर केले. त्यामुळे झेंडा सत्याग्रह करणे म्हणजे कायदेभंग करणे असे होते. तेव्हा स्वामीजींच्या नेतृत्त्वाखाली संस्थानात १०४६ गावात झेंडा सत्याग्रह करून निजामी कायद्याचा भंग करण्यात आला. या सत्याग्रहात नांदेड जिल्ह्याने सिंहाचा वाटा उचलला. अनेकांना हौतात्म्य पत्करावे लागले. त्यांचे कार्य-कर्तृत्त्व पुढील घटनेवरून स्पष्ट होते. <strong>शोध निबंधाची उद्दिष्टे</strong> हैदराबाद मुक्तिसंग्रामात नांदेड जिल्ह्याच्या सहभागचा अभ्यास करने. निजाम सरकारच्याविविध कायद्याचा भंग करण्यात नांदेड जिल्ह्याचा वाटा अभ्यासने. नांदेड जिल्ह्यातील झेंडा सत्याग्रहाच्या घटनाच्या अभ्यास करने. हैदराबाद संस्थान विसर्जन करण्यात नांदेड जिल्ह्यातील नागरिकांचे योगदान अभ्यासने &nbsp; &nbsp; <strong>संशोधन पद्धती व संदर्भ साहित्य</strong> प्रस्तूत शोधनिबंधासाठी विश्लेषणात्मक संशोधन पद्धत वापरण्यात आली आहे. तसेच मुक्तीसंग्रामा संबंधीत संदर्भग्रंथ, मासिके, नियतकालिके, वर्तमानपत्रे, इतिहास संशोधन पत्रिका,विशेषांक इ. दुय्यम स्त्रोत साधनाचा आधार घेण्यात आला आहे. <strong>नांदेड शहरातील झेंडा सत्याग्रह</strong> नांदेड जिल्ह्यात झालेल्या विविध सत्याग्रहात झेंडा सत्याग्रह ही एक महत्त्वपूर्ण घटना आहे. हैदराबाद स्टेट काँग्रेसने दि. ७ ऑगस्ट, १९४७ &#39;विलिनीकरण दिन&#39; तर ९ ऑगस्ट, १९४७ &#39;तिरंगा ध्वज वंदन दिन&#39; साजरा करावे असे जाहीर केले. त्यामुळे ९ ऑगस्ट, १९४७ रोजी नांदेड शहरात स्टेट काँग्रेस कार्यालयात झेंडा वंदन करण्याचे निश्चित करण्यात आले. यात शामराव बोधनकर, भगवानराव गांजवे, रघुनाथ रांजणीकर, अनंतराव भालेराव, गोपाळशास्त्री देव यांनी सहभाग घेतला. त्यांच्या मदतीला साहेबराव बारडकर, आबासाहेब लहानकर, गोपाळराव हटकर, देविदासराव लव्हेकर यांनीही सहभाग घेतला. या सर्व मंडळींनी झेंडा सत्याग्रह यशस्वी करावयाचा असा चंग बांधला आणि ९ ऑगस्ट, १९४७ दिवस ठरविण्यात आला. परंतु योगायोगाने त्याच दिवशी मुस्लिम लोकांची ईद होती. ईद सणास कोणतीही अडचण येऊ नये म्हणून रझाकारांनी रायफली, तलवारी, भाले, बरच्या, जंबीये, लाठ्या काठ्या, इ. सर्व साहित्यांची प्रचंड प्रमाणात जमवाजमव केली. तसेच नांदेड जिल्ह्यात स्टेट काँग्रेसने झेंडा फडकविला तर प्रचंड दंगल करून अत्याचाराचा वरवंटा फिरवण्याचा बेत रचून वातावरण तंग करण्यात आले. पोलीस, रझाकार, अरब, रोहिले व पठाण यांच्या बळासमोर आपला निभाव लागणार नाही अशी परिस्थिती निर्माण करण्यात आली. अशा परिस्थितीत ९ ऑगस्ट रोजी ठरल्या प्रमाणेच झेंडा वंदन करायचेच यापासून माघार घ्यायची नाही असा पुन्हा निश्चय स्टेट काँग्रेस कार्यकर्त्यांनी केला व संस्थानात कोठेही ध्वज फडकवू देणार नाही, जर फडकविला तर गंभीर परिणाम होतील अशी घोषणा करून प्रचंड बंदोबस्त निजाम सरकारने वाढविला. त्यामुळे नांदेडमधील परिस्थिती अतिशय स्फोटक बनली. तरीही झेंडा सत्याग्रहासाठी नांदेड शहरातील सराफ्यातील शामराव बोधनकरांची तीन मजली इमारतीची निवड करण्यात आली. या इमारतीवर राष्ट्रध्वज लावावा आणि तो प्रयत्नपूर्वक जतन करावा असे सर्वानुमते निश्चित करण्यात आले. त्याप्रमाणे स्टेट काँग्रेसचे नांदेड जिल्हा सेक्रेटरी भगवानराव गांजवे यांनी आपल्या अनुयायींसह तिरंगा ध्वज सरकारचा विरोध असतांनाही फडकविला. ध्वज डौलाने फडकू लागला ही बातमी त्वरीत सरकारला समजली त्यांनी धर्मांध टोळ्या हाताशी धरून ध्वज काढून टाकण्याचा आदेश दिला. &ldquo;ध्वज काढून टाका नाही तर याचे गंभीर परिणाम होतील&#39; असा निरोप येऊ लागला. परंतु या धमकावण्याचा स्टेट काँग्रेसच्या मंडळींवर काहीच परिणाम झाला नाही. त्यामुळे डी.वाय.एस.पी.नरसिंगप्रसाद घटनास्थळी पन्नास पोलीसांसह हजर झाला. पोलीसांनी भगवानराव गांजवे यांचा शोध घेतला व त्यांना विचारले, &ldquo;हा ध्वज कुणी लावला?&rdquo; गांजवेंनी सांगितले, &#39;मी लावला&#39;. यावर पोलीस म्हणाले हा परदेशी झेंडा लावण्याचे परिणाम काय होतील याची कल्पना आहे का? जेलमध्ये जावे लागेल. गांजवे म्हणाले मला जेलमध्ये टाका परंतु झेंडा काढणार नाही. हा आपल्या राष्ट्राचा ध्वज आहे व &#39;हैदराबाद हे भारतीय संघराज्याचा अविभाज्य भाग आहे&#39; वातावरण तंग झाले. गोळीबार होऊन दंगल होईल अशी परिस्थिती निर्माण झाली. परंतु ईद सण असल्यामुळे झेंडा सत्याग्रह प्रसंगी नांदेडला भीषण दंगल निजाम सरकारला नको होती. म्हणून सरकारचे पोलीस काँग्रेस कार्यकर्त्यांना उद्या वाईट परिणाम भोगावे लागतील, असे धमकावून निघून गेले व ध्वज फडकतच राहिला. दुसऱ्या दिवशी ध्वज काढण्याविषयी विविध प्रयत्न सुरु झाले. कारण ईदची मिरवणुक तिरंगा ध्वजाखालून जाणार नाही असे स्पष्टपणे इत्तेहादुल व रझाकारचे कार्यकर्ते बोलू लागले. तसेच ध्वज काढला नाही तर गावात जाळपोळ होईल, रक्तपात होईल, सराफा लुटण्यात येईल असे धमकावू लागले. सारे नांदेड भयग्रस्त झाले. परंतु स्टेट काँग्रेसच्या नेत्यांनी लोकांना धीर दिला, यामध्ये भगवानराव गांजवे अग्रेसर होते. या प्रकरणात धुमाकूळ झाला तर पहिला बळी भगवानराव गांजवे यांचा जाणार होता, तरीही ते डगमगले नाहीत. परंतु गावातील लोक घाबरुन रावसाहेब मुळावेकरांच्या नेतृत्त्वाखाली एक शिष्टमंडळ गांजवे यांना भेटले व झेंडा सत्याग्रह मागे घ्यावे अशी विनंती केली. कारण गावात दंगल झाली तर शेकडो प्राण जातील, अनेकांची घरे लुटल्या जातील अशी भिती व्यक्त केली. याप्रमाणेच व्यापाऱ्यांनीही आपले म्हणणे मांडले, परंतु या शिष्टमंडळासमोर भगवानराव गांजवे यांनी जे उत्तर दिले, यावरून मुक्तिलढ्यात नांदेड जिल्ह्याचा सहभाग किती तीव्र व आक्रमक होता हे स्पष्ट होते. &quot;आम्ही तर तळहातावर शिरच घेतले आहे, आता जगाचे काय होईल या चिंतेचे ओझे आमच्यावर नको, आम्हांला शुरासारखे मरू द्या, पाप मागे ओढू नको. हा ध्वज स्वातंत्र्य मिळेपर्यंत हजारो रक्ताने रंगला आहे. अजून थोडे रक्त खर्ची पडले तर मी पर्वा करणार नाही &quot; असे बाणेदार उत्तर देऊन मातृभूमीवरील अचाट श्रद्धा व्यक्त केली व ध्वजाबद्दल निष्ठा दाखविली. झेंडा सत्याग्रहात तडजोड करण्यासाठी नांदेडचे जिल्हाधिकारी शहाबुद्दीन आले. परंतु गांजवेंनी माघार घेतली नाही. शेवटी नांदेड इत्तेहादुल मुसलमीनचे अध्यक्ष अखलास हुसेन आले. शामराव बोधनकराच्या घरी बैठक झाली. अखलास हुसेनने एक तास ध्वज खाली घ्या, एका तासात मिरवणूक घेऊन जातो, असे मत मांडले. परंतु स्टेट काँग्रेस कार्यकर्त्यांचे मत होते, ध्वज तिसऱ्या मजल्यावर आहे, त्याचा मिरवणूकीत काहीच अडचण नाही, त्यामुळे ध्वज एक मिनिटसुद्धा खाली उतरणार नाही. शेवटी ध्वज न काढता ध्वजाखालून मिरवणूक जाईल, ध्वजासमोर आपण दोघे उभे राहून शांततेचे आवाहन करू असा तडजोडीचा पर्याय निघाला. ईदनिमित्त चार ते पाच हजार लोकांची मिरवणूक निघाली. सायंकाळी चार वाजता. मिरवणूक सराफ्यात बोधनकरांच्या इमारतीजवळ आली व त्यांना ध्वज दिसला.. ध्वजाखालून जाणार नाही असा मिरवणूकीतील लोकांनी हट्ट धरला. रझाकार, नेते यांच्यात तडजोड झाली, शांततेत जा असा सल्ला देत होते. परंतु मिरवणुकीतील जनता ऐकण्याच्या मनस्थितीत नव्हती. वातावरण तंग झाले व दंगलसदृश्य परिस्थिती निर्माण झाली. मिरवणुकीतील हजारो लोक ध्वज खाली ओढा म्हणून घोषणा देत होते. हवेत गोळ्या झाडत होते. एक गोळी तर गांजवेच्या अगदी जवळून गेली. जवळच गांजवेच्या रक्षणासाठी वीस शस्त्रधारी रक्षक होते. वातावरण अधिकच चिघळणार अशी परिस्थिती निर्माण झाली म्हणून अखलास हुसेन यांनी शेरवाणी काढून झेंड्याखाली धरला. तरीही लोक ऐकण्याच्या स्थितीत नव्हते. तेव्हा रघुनाथ रांजणीकरांनी दोन स्फोट घडुन आणले. तेव्हा रझाकार कार्यकर्ते एकदम घाबरले व जिकडे-तिकडे पळू लागले. तासाभरातच वातावरण शांत झाले व उरली सुरली मिरवणूक ध्वजाखालून गेली. ध्वजाखाली धरलेली शेरवाणी काढताना ध्वज थोडा सरकला. तेव्हा अखलास हुसेन यास ध्वज व्यवस्थित करण्यास भगवानराव गांजवे यांनी सांगितले. तेव्हा अखलास हुसेन याने ध्वज व्यवस्थित पुन्हा उभा केला. दोघांनीही ध्वजास वंदन केले, यावरून स्पष्ट होते की, नांदेडच्या झेंडा सत्याग्रहापुढे निजाम सरकार दबले. पोलीस कार्यवाहीच्या पूर्वीच इत्तेहादुल मुसलमीनच्या अध्यक्षांनी तिरंगी ध्वजास वंदन केले. या घटनेवरून आणखी एक गोष्ट स्पष्ट होते, मुक्तिसंग्रामात नांदेडमधील लोकांकडे शस्त्रे होती, परंतु या शस्त्रांपेक्षा लढ्यातील हिंमत हेच महत्त्वाचे शस्त्र ठरत होते. <strong>मौजे सावरगाव येथील झेंडा सत्याग्रह</strong> नांदेड जिल्ह्यातील हदगाव तालुक्यात मौजे सावरगाव &#39;गाव लहान पण इतिहास मोठा&#39; अशी ओळख असलेले गाव आहे. या गावातील तरूणाने अलौकिक धैर्य व त्याग दाखविला व सावरगावच्या तरूणांनी तेजस्वी, स्फुर्तीदायी योगदान हैदराबाद मुक्तिलढ्यात दिले. या गावातील जनतेने जुलमी निजामी राजवटीविरूद्ध बंड केले व तिरंगा ध्वज फडकविला. ही घटना जुलै १९४८ मध्ये घडली. सावरगावात तिरंगा ध्वज फडकावून तिरंगा ध्वजाच्या रक्षणार्थ ३० तरूणांची तुकडी तैनात ठेवली. गावातील इतर नागरिक जंगल सत्याग्रहासाठी सहभागी होण्यासाठी गेले. या घटनेची माहिती सरकारला कळताच संतप्त झाले. मनाठा, डोंगरखेडा, तामसा येथील पोलीस, मिलिटरी व रझाकारांनी संयुक्तपणे सावरगावावर हल्ला केला. तिरंगाच्या रक्षणास असलेल्या ३० सैनिकांनी रझाकारांशी झुंज दिली. ती झुंज ५ तास चालली. शेवटी ३० सैनिकांजवळील दारूगोळा संपला. तेव्हा निःशस्त्र अवस्थेत लढा चालू ठेवला. परंतु १२ जवानांना हौतात्म्य पत्करावे लागले. ते पुढीलप्रमाणे होते. यानबा दत्ता मुळेकर गोविंदा दत्ता मुळेकर दत्ता हंसाजी मुळेकर नारायण दत्ता मुळेकर बरोडेकर गंगाराम ग्यानबा घोगरे अमृत दिपाजी देशमुख काशीबा जळबा देशमुख दत्ता शिवराम कारखेडे महादु विश्वनाथ रामाजी कामाजी काष्टी मारोती डोरवले दशसम संभाजी इ. &nbsp; &nbsp; <strong>चिकाळ्याचा सत्याग्रह</strong> नांदेड जिल्ह्यात मुदखेडजवळ चिकाळा हे एक लहान गाव होते. येथे १९४७ मध्ये भगवानराव या स्थानिक व्यक्तीने गावातील तरूणांना एकत्र करून लढाऊ दल निर्माण केले व त्यांच्याकडे गावागावातून जाऊन तिरंगा ध्वज घरावर लावण्याचे कार्य दिले. जवळच्या कवठा गावात त्यांनी तिरंगा ध्वज फडकविला ही बातमी मुदखेडच्या पोलीस कार्यालयास समजली. पोलीस व रझाकार चिडले. २०० जवान शस्त्रासह चिकाळा गावास वेढा दिला. गावावर एकदम हल्ला करून पूर्ण गाव लुटले. रझाकारांची संख्या व शस्त्र पाहून कोणीही विरोध केला नाही. ही बातमी जवळच्या रोहिपिंपळगावात समजली व गावातील प्रत्येक व्यक्ती मिळेल ते शस्त्र घेऊन चिकाळ्याच्या दिशेने गेले. तेथे रझाकाराचा धुमाकुळ चालूच होता आक्रमक व अचानकपणे रोहीपिंपळगावचे तरूण अनेक रझाकारांवर तुटून पडले. एक रझाकार जागीच ठार झाला. चिकाळ्याच्या तरूणांनी गोफणाच्या आधारे रझाकारांवर दगडाचा वर्षाव केला. त्यात दोन रझाकार ठार झाले. स्वातंत्र्य सैनिकांची उत्तरोत्तर संख्या वाढू लागली. रझाकार पळून गेले. अशा पद्धतीने चिकाळा व रोहीपिंपळगावच्या तरूणांनी एकत्रपणे रझाकारांना धडा शिकविला. परंतु या घटनेचे पडसाद पुढे पडले. क्षुल्लक घटनेत स्थानिक लोकांना ठार करण्यात येऊ लागले. <strong>डोरलीचा झेंडा सत्याग्रह</strong> १९४७ साली हदगाव तालुक्यातील डोरली या गावी यादवराव पवार यांनी झेंडा वंदनाचा कार्यक्रम आयोजित केला. या कार्यक्रमास उदगीरचे नेते भाई बन्सीलाल यांना निमंत्रित करण्यात आले. जवळपासचे लोकही जमा झाले. ही बातमी सरकारला कळाली. निजामी पोलीस शस्त्रासह डोरली गावात पोहोचले व कोणतीही पूर्वसुचना न देता लोकांवर एकदम गोळीबार सुरु केला. या गोळीबारात ५ व्यक्ती जागीच ठार झालो तर १५ जण जखमी झाले. रझाकारानी अत्याचार केला तरीही तिरंगा ध्वज रक्षण करुन डोरलीच्या तरुणांनी श्रेष्ठ कामगिरी केली. सावरगाव, डोरली, चिकाळा येथिल सत्याग्रहावरुन स्पष्ट होते. स्वातंत्र्य चळवळीचे कोण ग्रामिण भागापर्यंत पोहचलो होते. भाषा, संस्कृती, धर्म, ध्वज या मातृभूमीच्या अस्मितानां ठेच पोहचू न देण्याची भूमिका नांदेड जिल्ह्यातील राष्ट्रप्रेमी तरुणांनी घेतली होती. <strong>सारांश</strong> सारांश रुपाने हैदराबाद स्वातंत्र्य संग्रामात अनेक चळवळीचे केंद्रस्थान नांदेड जिल्हा होता. आर्य समाज, स्टेट काँग्रेस या निजाम विरोधी संघटनांचे अनुयायी व कर्तबगार राष्ट्रभक्त तरुणांची फळी नांदेड जिल्हात सक्रीय होती. त्यामुळे या संघटनामार्फत झालेल्या सत्याग्रहात व चळवळीत नांदेड जिल्ह्याची भरीव कामगिरी आहे. जंगल सत्याग्रह व झेंडा सत्याग्रह करुन निजाम सरकारचे कायदेभंग करण्याचे धाडस जिल्ह्यातील शुर विरांनी वेळोवेळी केली परिणामी निजाम सरकारला संस्थान भारतीय संघराज्यात विलिन करण्याशिवाय पर्याय नाही याची प्रचिती आणून देण्यात नांदेड जिल्ह्याचा वाटा परिणामकारक असल्याचे शोध निबंधातून स्पष्ट होते. <strong>संदर्भसुची</strong> अनंत भालेराव, हैदराबाद स्वातंत्र्य संग्राम आणि मराठवाडा, मौज प्रकाशनगृह मुंबई १९८७ रघुनाथ रांजणीकर, नांदेड जिल्हातील स्वातंत्र्य लढा, ऑगस्ट क्रांती सुवर्ण महोत्सव समिती,गांधी भवन मुंबई. नरहर कुरूंदकर, हैदराबाद विमोचन आणि विसर्जन, रंजत प्रकाशन, सिडको औरंगाबाद. शामलाल राठौर,मुक्तीसंग्राम मे नांदेड जिल्हा,ज्योती प्रकाशन नांदेड १९७६ सुधाकर डोईफोडे, प्रतर्दनाचे दिवस, निर्मला प्रकाशन नांदेड १९९९ दै. &lsquo;मराठवाडा&rsquo; विशेषांक ९७ (सुवर्ण जयंती महोत्सव) विठ्ठलराव रत्नाळीकर, हु. गोविंदराव पानसरे, पानसरे स्कुल धर्माबाद २६ जाने. १९७२
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
48

डा, ॅ. रेखा श्रीवास्तव. "स् ंाप्र ेषण में र ंगा ें की अठखेलियां". International Journal of Research - GRANTHAALAYAH Composition of Colours, December,2014 (2017): 1–2. https://doi.org/10.5281/zenodo.888788.

Full text
Abstract:
व्यक्ति की अभिव्यक्ति बचपन से लेकर जवानी फिर अधेड़ अवस्था तक के सफर में, विभिन्न रूप लेती है। इस यात्रा में बह ुत सारे तत्व अपने विकास के दौरान घ ुसप ैठ करते ह ै ं आ ैर यह एक तरह का आभार है। जो सिर्फ मनुष्य के जीवन में ही नहीं घटता बल्कि कलाकार की अभिव्यक्ति में भी लक्षित हा ेता ह ै। जहा ं हर व्यक्ति अपनी विचार धाराओं क े अनुरूप खुद का े खोजता, व्यक्त करता ह ै। खुद क े मापदण्डा ें क े अनुसार अपनी मूल्य दृष्टि विकसित करता ह ै। परन्तु इस अवस्था तक पह ुचने क े लिय े , व्यक्ति का े लगातार अतिष्य का त्याग और हर रूप में मौज ूदा वक्त में जीना हा ेता ह ै। एक चित्रकार क े लिये कैनवास के तात्विक स ंया ेजन पर ख ुद को केन्द्रित करना सबसे जरूरी ह ै, यह रास्ता उसे ले जाएगा, जहा ं बारीकियों से परे वा े पूर्ण ता का स्वत्व निकालकर सफेद क ैनवास पर रख देता है।प का ेई भी कलाकार अपनी कृतिया ें में मूल मानवीय अनुभवों का े जैसे विकास, प्रेम, शत्रुता, व ैषम्य, शान्ति, रात्रि, दिन, सुख, दुख, प ्रसन्नता आदि के अनुभवा ें को, उन्ह ें व्यक्त करने वाली विभिन्न मनोंदशाओं, विविध वातावरणों का सृजन करने क े लिये रंगा ें, रेखाओं विभिन्न रूपाकारा ें का प्रया ेग करता है। जिसकी अनुभूति हमें आ ंख ख ुलते ही होने लगती ह ै। प ्रातःकाल आ ंख ख ुलते ही हम प ्रकृति के सानिध्य म ें आ जाते ह ै ं। सूरज की लालिमा हो या व ृक्षा ें की हरीतिमा, धरा से गगन तक सम्पूर्ण प ्रकृति अनगिनत रंगा ें से परिप ूर्ण है। संसार में ए ेसी का ेई वस्तु नहीं जिसका कोई रंग न हा े। यहा ं तक कि धूप, हवा, आ ैर पानी भी अपने नैसर्गिक रंगा ें से प ूर्ण ह ंै। किसी भी वस्तु का े हम उसके रूप के साथ साथ उसके रंग से ही पहचानते ह ैं। यही रंग मानवीय मन की अभिव्यक्ति का रूचिपूर्ण साधन ह ै। मनुष्य स्वभावतः हर क्षेत्र में रंग खोजा ह ै। उसकी दृष्टि वही ं जाती है जहां रंग होते ह ै ं। रंग सजीवता के प ्रतीक हा ेते ह ंै। निष्प ्राण वस्तुएं भी रंगा ें क े कारण सजीव हो उठती ह ंै। उल्लास, प्रसन्नता, प ्रेम, क्रा ेध, यहा ं तक कि नींद आ ैर सपने भी रंगा ें से प ृथक नहीं हा ेते ।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
49

NARAYAN, BADRI. "श्रीमद्भगवद्गीता में निहित शांति शिक्षा". Dev Sanskriti Interdisciplinary International Journal 17 (31 січня 2021): 29–35. http://dx.doi.org/10.36018/dsiij.v17i.147.

Full text
Abstract:
श्रीमद्भगवद्गीता औपनिष्दिक दर्शन का विश्वसमाघृत प्रतिनिधि ग्रन्थ है, जिसके उपदेश प्राणिमात्र के कल्याण के लिये हैं । इन उपनिषदों का अनुगमन करके हम समसामयिक शैक्षिक समस्याओं का समाधान प्राप्त कर सकते हैं । गीता के अनुसार आंतरिक शांति, प्रेम व अपनत्व जैसे पवित्र भाव वास्तविक ज्ञान की कसौटी हैं । इसमें अशांति व दुःख के कारण एवं अन्तःकरण की प्रसन्नता व शांति के उपाय का पूर्णतः व्यावहारिक विवेचन किया गया है । कामना एवं स्वार्थसिद्धि के लिये किये गये कर्म सभी प्रकार की अशांति एवं संघर्ष के कारण हैं । गीता कामनाओं एवं कर्मों के नियमन का मार्ग बताती है, जिससे वैयक्तिक एवं वैश्विकशांति व सौहार्द का विकास होगा । वैयक्तिक शांति हेतु गीता ने ‘निष्कामकर्म’ एवं ‘स्थितप्रज्ञ ’ अवस्था का आदर्श प्रस्तुत किया है । निष्काम कर्म का अर्थ लोककल्याण की भावना से निःस्वार्थ कर्म करना है । इस प्रकार का कुशल कर्म पूर्ण समायोजित, स्थिर व शांत चित्त वाला ‘स्थितप्रज्ञ’ व्यक्ति ही कर सकता है । इन आदर्शों से ही वैश्विकशांति व सौहार्द का मार्ग प्रशस्त होता है । गीता में वैश्विक शांति हेतु वाँछित वैयक्तिक गुणों को दैवीय संपदा तथा अशांति जनक अवगुणों को आसुरी संपदा कहा गया है । शिक्षा का उद्देश्य ‘दैवीय संपदा’ का विकास तथा ‘आसुरी सम्पदा’ का विनाश है । आधुनिक शिक्षा में शांति व मूल्य संकट निवारण हेतु हमें भगवद्गीता के आलोक में अपनी शिक्षा व्यवस्था का परिमार्जन एवं उन्नयन करना होगा ।&#x0D; The Shrimad Bhagavad Geeta is a cosmopolitan representative of the ceremonial philosophy, whose teachings are for the welfare of all beings. By following these teachings, we can find solutions to contemporary educational problems. According to the Geeta, pious feelings like inner peace, love and affinity are real indicator of wisdom. Geeta describes causes of unrest and sorrow along with ways to obtain happiness of conscience and peace. The deeds done for the desire and self-determination are cause of all kinds of unrest and conflict. The Geeta describes ways of regulating desires and deeds, which can lead to the development of personal and global peace and harmony. For personal peace, the Gita has presented the ideal of 'Nishkam karma' and 'Sthitpragya'. Nishkam karma means selfless actions in the spirit of public welfare. This type of skilled work can only be done by a 'Sthitpragya', a person with a perfectly adjusted, steady and calm mind. These ideals pave the way for global peace and harmony. In the Geeta, the personal qualities desired for global peace have been called Divine wealth and unrestrained qualities are Devilish Wealth. The aim of education is the development of 'divine wealth' and removal of 'demonic wealth'. For having peace and solving value crisis, modern education system needs to be restructured in the in the light of the teachings of Bhagavad Geeta.
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
50

Garg, Pragati. "THE COMBINATION OF COLORS "IN THE CONTEXT OF DIGITAL ART"." International Journal of Research -GRANTHAALAYAH 2, no. 3SE (2014): 1–12. http://dx.doi.org/10.29121/granthaalayah.v2.i3se.2014.3684.

Full text
Abstract:
While creating the creation, God filled the beauty of the universe with unlimited beauty. It also contains beauty as well as spirituality. Art has been expressing the sentiments of human beings from the creation of the universe itself. Man has been expressing his feelings since time immemorial. As human senses developed, art also matured. All the forms provided by nature and the bizarre emotions and rasas evoked in our minds by the artists through different shelters or bases are embodied with the help of various Karan-implements. Epoch changes with inexorable change, and along with it, traditions, styles, language, forms all change, but the tangible form of soul and heart never changes. Just as colors were valued by the creation of life, colors have remained their dominion ever since. He changed but his main source did not change. The artist has made the plan of this original form the subject, and today he has set the paintbrush of the expressions expressing emotions on the threshold of renewal, which is presented to us in the form of digital art. Prior to the 18th century, there were scientific inventions that changed the nature of art itself, a variety of technological developments that gave the traditional art of modern art a renewal. What is today known as digital art, it is known by many names such as computer art, multimedia art and new media art, under which the colors used in traditional form are presented in a new form by digital technology. Do, which greatly affects the viewer.&#x0D; ईश्वर ने सृष्टि की संरचना करते समय सृष्टि के कण-कण में असीमित सौन्दर्य भर दिया। इसमें सौन्दर्य के साथ-साथ प्राणतत्व भी निहित है। कला मनुष्य के भावों को सृष्टि के सृजन से ही व्यक्त करती आयी है। आदिकाल से मनुष्य अपनी भावनाओं की अभिव्यक्ति करता आया है। जैसे-जैसे मानवीय संवेदना विकसित होती गयी, कला भी परिपक्व होती गई। प्रकृति द्वारा प्रदत्त सारे रूप और उन रूपों द्वारा हमारे मन में उद्बुद्ध विचित्र भाव एवम् रसों का कलाकार भिन्न-भिन्न आश्रयों या आधारों के माध्यम से विभिन्न करण-उपकरणों की सहायता से मूर्त करते हैं। निष्ठुर परिवर्तन के साथ युग बदलता है और उसके साथ-साथ परम्परायें, शैलियाँ, भाषा, रूप सभी परिवर्तित हो जाते हैं परन्तु आत्मा और हृदय का मूर्त स्वरूप कभी नहीं बदलता। जिस प्रकार रंगों का महत्व जीवन के सृजन से हुआ, तब से रंग अपना प्रभुत्व बनाये हुये हैं। उसका परिवर्तन तो हुआ परन्तु उसका मुख्य स्त्रोत नहीं बदला। कलाकार इसी मूल रूप की योजना को विषय बनाकर आज वह भावों को व्यक्त करने वाले तूलिका घातों को नवीनीकरण की ऐसा दहलीज पर खड़ा कर दिया है, जो डिजिटल आर्ट के रूप में हमारे समक्ष प्रस्तुत है। 18वीं शताब्दी से पहले वैज्ञानिकी अविष्कार हुये जिन्होंनें कला के स्वरूप को ही बदल दिया, कई प्रकार के तकनीकि विकास किये जिन्होंने परम्परागत चलते आ रहे कला को एक नवीनीकरण का स्वरूप दिया। जिसे आज डिजिटल आर्ट के नाम से जाना जाता है, इसे अनेक नामों से जाना जाता है जैसे- कम्प्यूटर आर्ट, मल्टीमीडिया आर्ट व न्यू मीडिया आर्ट कहा जाता है, जिसके अन्तर्गत हम परम्परागत रूप में प्रयुक्त रंगों को डिजिटल तकनीक द्वारा एक नये रूप में प्रस्तुत करते हैं, जो दर्शक को बहुत प्रभावित करता है।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
We offer discounts on all premium plans for authors whose works are included in thematic literature selections. Contact us to get a unique promo code!

To the bibliography