To see the other types of publications on this topic, follow the link: विन्यास.
Journal articles on the topic 'विन्यास'
Create a spot-on reference in APA, MLA, Chicago, Harvard, and other styles
Consult the top 38 journal articles for your research on the topic 'विन्यास.'
Next to every source in the list of references, there is an 'Add to bibliography' button. Press on it, and we will generate automatically the bibliographic reference to the chosen work in the citation style you need: APA, MLA, Harvard, Chicago, Vancouver, etc.
You can also download the full text of the academic publication as pdf and read online its abstract whenever available in the metadata.
Browse journal articles on a wide variety of disciplines and organise your bibliography correctly.
1
भट्टराई Bhattarai, टीकादेवी Tikadevi, та लोकेन्द्र Lokendra बलम्पाकी Balampaki. "नेपाली वर्णविन्यास सम्पादनमा चिन्ह प्रयोग". Rabi Sangyan 1 (31 грудня 2024): 101–8. https://doi.org/10.3126/rs.v1i1.74806.
Full textAbstract:
प्रस्तुत लेख नेपाली वर्णहरूको उपर्युक्त विन्यासको प्रयोग र नेपाली भाषा सम्पादनमा चिहृनको पहिचानमा आधारित छ । भाषामा स्पष्ट रूपमा व्याकरणिक संरचना र कोशीय अर्थापनमा सन्तुलन ल्याउनका लागि वर्णहरूको उपर्युक्त ढङ्गले विन्यास गर्नुपर्ने हुन्छ । वर्णविन्यासलाई एकरूपता ल्याएर व्याकरणिक संरचना र कोशीय न्यायका लागि केही नियमहरू स्थापना भएका छन् । सम्पादन कार्य बौद्धिक, प्राज्ञिक, अनुभवमा आधारित जटिल र सम्वेदनशील लिपिवद्ध कार्य हो । पाण्डुलिपि देखि टङ्कन र मुद्रण वा प्रकाशन पूर्वको अवस्थासम्म स्पष्ट, सरल र शुद्धीकरण गरी मुद्रित सामग्रीलाई प्रकाशनयोग्य बनाउनको लागि सम्पादन कार्र्य गरिन्छ । प्रकाशनमा ल्याइएका लिखित सामग्रीमा परिष्कृत गरी उपर्युक्त अर्थापन गर्दै लुप्त ज्ञानको प्रकाश पार्नुका साथै नवीन ज्ञान स्थापित गर्नको लागि सम्पादन कार्य गरिन्छ । प्रस्तुत लेख मुख्यगरी नेपाली स्वर व्यञ्जन र संंयुक्त वर्णको प्रयोगका साथै ह्रस्व दीर्घसम्बन्धी वर्णको विन्यासगत नियमको विश्लेषण गर्न सम्पादन प्रक्रियामा प्रयोग हुने सङ्केत पहिचान, सङ्केतार्थ र प्रयोग अवस्थामा केन्द्रित भएकोले यस लेखमा सामग्री सङ्कलन र विश्लेषण विधिको प्रयोग गरिएको छ । यस लेखमा नेपाली भाषामा वर्णवितरण र सम्पादनमा प्रयोग गरिने सङ्केत चिहृनको पहिचान, अर्थ र प्रयोगमा लेखलाई केन्द्रित गरिएको छ ।
2
Bhattarai, T. D., та L. Balampaki. "नेपाली वर्णविन्यास सम्पादनमा चिह्न प्रयोग". Rabi Sangyan (रवि संज्ञान) 1, № 1 (2024): 101–8. https://doi.org/10.5281/zenodo.14237467.
Full textAbstract:
प्रस्तुत लेख नेपाली वर्णहरूको उपर्युक्त विन्यासको प्रयोग र नेपाली भाषा सम्पादनमा चिहृनको पहिचानमा आधारित छ । भाषामा स्पष्ट रूपमा व्याकरणिक संरचना र कोशीय अर्थापनमा सन्तुलन ल्याउनका लागि वर्णहरूको उपर्युक्त ढङ्गले विन्यास गर्नुपर्ने हुन्छ । वर्णविन्यासलाई एकरूपता ल्याएर व्याकरणिक संरचना र कोशीय न्यायका लागि केही नियमहरू स्थापना भएका छन् । सम्पादन कार्य बौद्धिक, प्राज्ञिक, अनुभवमा आधारित जटिल र सम्वेदनशील लिपिवद्ध कार्य हो । पाण्डुलिपि देखि टङ्कन र मुद्रण वा प्रकाशन पूर्वको अवस्थासम्म स्पष्ट, सरल र शुद्धीकरण गरी मुद्रित सामग्रीलाई प्रकाशनयोग्य बनाउनको लागि सम्पादन कार्र्य गरिन्छ । प्रकाशनमा ल्याइएका लिखित सामग्रीमा परिष्कृत गरी उपर्युक्त अर्थापन गर्दै लुप्त ज्ञानको प्रकाश पार्नुका साथै नवीन ज्ञान स्थापित गर्नको लागि सम्पादन कार्य गरिन्छ । प्रस्तुत लेख मुख्यगरी नेपाली स्वर व्यञ्जन र संंयुक्त वर्णको प्रयोगका साथै ह्रस्व दीर्घसम्बन्धी वर्णको विन्यासगत नियमको विश्लेषण गर्न सम्पादन प्रक्रियामा प्रयोग हुने सङ्केत पहिचान, सङ्केतार्थ र प्रयोग अवस्थामा केन्द्रित भएकोले यस लेखमा सामग्री सङ्कलन र विश्लेषण विधिको प्रयोग गरिएको छ । यस लेखमा नेपाली भाषामा वर्णवितरण र सम्पादनमा प्रयोग गरिने सङ्केत चिहृनको पहिचान, अर्थ र प्रयोगमा लेखलाई केन्द्रित गरिएको छ ।
3
खडका Khadka, गिरबहादुर Girbahadur. "कानुनी नेपाली भाषामा वाक्यसंरचना". Prithvi wangmaya 14 (12 вересня 2024): 51–58. http://dx.doi.org/10.3126/pw.v14i01.69757.
Full textAbstract:
कानुनी नेपाली भाषामा प्रयुक्त वाक्यहरूको अर्थ र संरचनागत स्थितिको विश्लेषण गर्ने उद्देश्यले यो लेख तयार पारिएको हो । नेपाली भषााको प्रयोजनपरक भेदअन्तर्गतको एक भेद कानुनी नेपाली भाषा हो । यस लेखमा कानुनी नेपाली भाषामा वाक्यको अर्थ र संरचना के कस्तो रहेको छ भन्ने प्राज्ञिक जिज्ञासालाई प्रमुख समस्या बनाइएको छ । मूलतः कानुनी क्षेत्रमा प्रयुक्त हुने यस्तो भाषामा प्रयुक्त पारिभाषिक शब्द एवं वाक्य विन्यासगत विशिष्टताका कारण भिन्नता पाइन्छ । बहुसत्यमा आधारित गुणात्मक अनुसन्धान ढाँचा अवलम्बन गरी यो लेख तयार पारिएको छ । यस लेखमा मूलतः द्वितीय स्रोतका सामग्रीहरूको उपयोग गरिएको छ र ती सामग्रीहरू पुस्तकालयबाट सङकलन गरिएका हुन । यस अध्ययनमा वाक्य संरचनालाई सैद्धान्तिक आधारका रूपमा उपयोग गरिएको छ । यसै सैद्धान्तिक मान्यताका आधारमा कानुनी नेपाली भषााका वाक्यमा शब्दको प्रयोग, अर्थगत विन्यास, व्याकरणात्मक कोटि र शैलीगत विविधताजस्ता सूचकको उपयोग गरी लेखलाई पूर्णता प्रदान गरिएको छ । पदको विचलन, लामा पदावलीको संयोजन एवं व्याकरणिक नियममा आबद्ध नभई दीर्घ आयामयुक्त वाक्यको संयोजन र विविध शैलीको प्रयोग हुने नेपाली भाषाको एक प्रयोजनपरक भेद कानुनी नेपाली भाषामा भएको देखिन्छ भन्ने निष्कर्ष यस अध्ययनको रहेको छ ।
4
जोशी Joshi, हेमा Hema. "वर्णविन्यास सम्बन्धी देखापरेका विरोधाभासपूर्ण अवस्था". Far Western Journal of Education 1, № 1 (2024): 73–85. http://dx.doi.org/10.3126/fwje.v1i1.68965.
Full textAbstract:
प्रस्तुत आलेख वर्णविन्यास सम्बन्धी देखापरेका विरोधाभासपूर्ण अवस्थाबारे अध्ययनमा केन्द्रित छ । वर्णविन्यास भनेको वर्णहरूको व्यवस्थित विन्यास वा वर्णहरूको ठिक रखाइ वा नियम बमोजिमको लेखन हो । ठिक ढङ्गले वर्णविन्यासको प्रयोग नगरिएमा अर्थको अनर्थ हुने हुँदा लेखाइमा वर्णविन्यास मिलाउनु आवश्यक हुन्छ । वर्णविन्यास लेख्य भाषासँग सम्बन्धित विषय हो । यसलाई हिज्जे पनि भनिन्छ । वर्णविन्यासलाई लिपि विन्यास पनि भन्न सकिन्छ । कुनै भाव वा विचार वा कुनै कुरा लेख्य भाषामा व्यक्त गर्दा वर्णविन्यास मिलाउनुपर्छ । वर्णको सम्बन्ध अर्थसँग हुने भएकाले वर्णविन्यासमा त्रुटि भएमा कुनै अभिव्यक्ति सही र स्पष्ट रूपमा प्रकट हुन सक्दैन । लिखित अभिव्यक्तिमा लेख्य चिन्हहरूको शुद्ध, स्पष्ट र स्तरीय प्रयोगको आवश्यकता पर्दछ । प्रस्तुत लेखमा वर्णविन्यास सम्बन्धी देखापरेका विरोधाभाषपूर्ण अवस्थाको बारेमा अध्ययन गरिएको छ । आलेख तयार पर्ने सन्दर्भमा मूलतः पुस्तकालयको उपयोग गरी सङ्कलन गरिएका प्राथमिक र द्वितीयक स्रोतका सामग्रीहरूबाट प्राप्त तथ्यलाई तर्क, प्रमाण र उदाहरणका आधारमा वर्णनात्मक विधिद्वारा विश्लेषण गरी निष्कर्ष निकालिएको छ । लेखमा वर्णविन्यास सम्बन्धी देखापरेका विरोधाभासपूर्ण अवस्था, नेपाली बृहत् शब्दकोश २०७२ र २०७५ को वर्णविन्यासको अवस्था के कस्तो रहेको छ भन्ने कुरा उल्लेख गरिएको छ । लेखलाई गुणात्मक अनुसन्धान पद्धतिका आधारमा सम्पन्न गरिएको छ । नेपाली भाषामा वर्णविन्यासका सर्वमान्य नियमहरू बन्न सकेका छैनन् । निष्कर्षमा वर्णविन्यासको विरोधाभासपूर्ण अवस्थाको बारेमा विद्वानहरूका बिचमा फरक–फरक मतहरू रहेको कुरा लेखमा देखाइएको छ । अतः वर्णविन्यासम्बन्धी स्पष्ट रूपमा नियमको खाँचो रहेको कुरा देखाउनु यस आलेखको सार हो ।
5
कार्की Karki, सन्तोष Santosh. "गद्यकवितामा लयविधान {Rhythm in Prose Poetry}". Sotang, Yearly Peer Reviewed Journal 2, № 1 (2020): 74–84. http://dx.doi.org/10.3126/sotang.v2i1.47599.
Full textAbstract:
कवितालाई अन्य विधाबाट छुट्याउने आधार लय हो । यो कविताको आधारभूत तत्व पनि हो तर लय बिना कविता नै हुँदैन भन्ने चाँहि हुँदैन । पद्यकविता सामान्यत श्रुतिमधुरता र गेयात्मक हुने भएकाले यो लयात्मक हुन्छ । गद्यकवितामा ध्वनि, शब्द, पदावली, उपवाक्य, वाक्यहरूको पुनरावृत्ति, वाक्य ढाँचा, पङ्क्ति विन्यास, समानान्तरता वा आवृत्ति, विचलन, शब्दहरूको वैपरित्व, लेख्य चिह्नहरूको प्रयोग, अनुप्रास, सम्बोधक शब्दहरूको प्रयोग, विशिष्ट ध्वन्यात्मक शब्द, बिम्ब प्रतीक र अलङ्कार आदिले लय सिर्जना गर्दछ । गद्यकवितामा मुक्त लयको प्रयोग गरिन्छ । यसमा पनि लयात्मक, प्रवाहात्मक, सङ्गीतात्मकताजस्ता गुण रहेको हुन्छ । मुक्त लयमा पद्यमा जस्तो सोभैm लय देखिदैन तर त्यसको अन्तरवस्तु केलाउने हो भने एक प्रकारको मुक्त लय रहेको हुन्छ । पङ्क्ति विन्यासमा शब्ददेखि वाक्यसम्मका भाषिक एकाइहरू (न्यूनतमदेखि अधिकतम शब्दहरूको विवरण) असमान, अनियमित र विविध रूपमा आएका हुन्छन् । यस्ता पङ्क्तिहरूले कवितामा यति, गति र लयलाई विशिष्ट तुल्याउँछन् । जति बढी भाषिक एकाइहरूको पुनरावृत्ति हुन्छ, त्यति नै यति, गति र लयको स्थान उच्च बन्न जान्छ । त्यसैलै आवृत्ति हुँदा एक प्रकारको मुक्त लयको सिर्जना हुन्छ । गद्यकवितामा सीमित अनुपासको प्रयोग पाइन्छ । यसमा आद्यानुप्रास, मध्यानुप्रास र अन्त्यानुप्रासको प्रयोगले लय सिर्जना हुन्छ । पङ्क्तिहरूको सुरूमा, पङ्क्तिको बिचमा र पङ्क्तिको अन्त्यमा हुने अनुप्रास नै क्रमशः आद्यानुप्रास, मध्यानुप्रास र अन्त्यानुप्रास हो । यसैबाट गद्यकवितामा लयको निर्माण हुन्छ । गद्यकवितामा विभिन्न किसिमका लेख्यचिह्नहरूको प्रयोग गरिन्छ । यसले कविताको गति, यति, भाव र लयलाई व्यवस्थित बनाउँछ ।
6
Atom, Netra. "वीरहरू निबन्धमा कोशीय संसक्ति". Interdisciplinary Research in Education 9, № 1 (2024): 49–58. http://dx.doi.org/10.3126/ire.v9i1.69745.
Full textAbstract:
प्रस्तुत लेखमा लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाको ‘वीरहरू’ निबन्धमा प्रयुक्त कोशीय संसक्तिका विभिन्न पक्षहरूबाट उक्त निबन्धको पाठलाई अर्थयुक्त सङ्कथनका रूपमा सिर्जना गर्ने एकीकृत शक्तिको अध्ययन गरिएको छ । कोशीय संसक्तिले पाठलाई कोशीय पदहरूको आर्थतात्त्विक आधार लिएर विचारमा केन्द्रित गर्छ । ‘वीरहरू’ निबन्धमा वीरहरूको स्वार्थरहित कार्य, उनीहरूले मान्छेको मनमा बनाएको उच्च स्थान र मार्गचित्रका निम्ति लिने प्रेरणात्मक वैचारिकतालाई प्रभावकारी अर्थयुक्त बनाउन यसका वाक्यगत, अनुच्छेदगत र कृतिगत शब्दशृङ्खलाले खेलेको भूमिका कोशीय शब्दको चयन र संसक्तिबाट उद्घाटन भएको छ भन्ने प्रस्ट पार्दै पाठको एकीकृत शक्तिले वक्ताको मनसाय र पाठकमा पर्ने प्रभावकारिताबिच सम्बन्ध स्थापित गर्नु यस लेखको उद्देश्य हो । यसको सैद्धान्तिक ढाँचाको रचना गर्दा सङ्कथन विश्लेषणको पद्धति अवलम्बन गरिएको छ । त्यसमा पनि कोशीय संसक्तिका विभिन्न युक्तिहरूको अध्ययनका निम्ति चाहिँ ह्यालिडे र हसन (सन् १९७६) र म्याक्कार्थी (सन् २०१०) का भाषिक प्रकार्यपरक मान्यताबाट विश्लेषणको मूल आधार लिई गुणात्मक शोधपद्धतिमा चयन गरिएका पाठको सघन विश्लेषण गरिएको छ । यसमा कोशीय पद, पुनरुक्ति र विन्यास गरी तीन ओटा उपकरणअन्तर्गत अर्थतात्त्विक एकत्वको विश्लेषणसहित निष्कर्षसम्म पुग्ने मार्ग अवलम्बन गरिएको छ । यसबाट कोशीय शब्दशृङ्खलाको समुचित आयोजनाबाट निबन्धको केन्द्रीय अर्थको स्थापना र प्रबल प्रभाव सिर्जना भएको हुन्छ भन्ने स्पष्ट पारिएको छ । ‘वीरहरू’ निबन्धमा प्रयुक्त वक्ताले वीरहरूप्रति प्रकट गरेको आस्था, प्रशंसा र तिनलाई सांसारिक लोलुपतायुक्त व्यक्तिसँग गरेको तुलना संसक्त बनाउने, काव्यिक सौन्दर्य बढाउने र पाठकमा दीर्घकालीन प्रेरणा दिने कार्यमा शब्दभण्डारबाट पुनरुक्ति एवम् विन्यास प्रयुक्त उपयुक्त अर्थयुक्त शब्दहरूको छनोटले महत्त्व पाएको हुँदा यो निबन्ध विचारको प्रवाहपूर्ण सम्प्रेषणमा शक्तिशाली बनेको छ भन्ने निष्कर्ष निकालिएको छ ।
7
उपाध्याय, महेन्द्र कुमार, та नितेश उपाध्याय*. "इतिहास में शोध प्रविधि". Humanities and Development 16, № 1-2 (2021): 70–74. http://dx.doi.org/10.61410/had.v16i1-2.15.
Full textAbstract:
इतिहास का दृश्यमान मुख्य स्वरूप वास्तव में अनेक सूक्ष्म परिघटनाओं का समेकित रूप होता है। इतिहासकार एवं शोधार्थी इन्हीं सूक्ष्म तत्त्वों को उद्भासित कर इतिहास को समग्रता से देखने का प्रयास करता है। ऐतिहासिक विकास की यह प्रक्रिया निरन्तर गतिमान होती है। यह गतिशीलता नवीनतम ऐतिहासिक शोधों तथा ज्ञान के बदलते प्रतिमानों पर आधारित होती है।
 शोध विद्यमान आँकड़े या अभी तक अज्ञात आँकड़े पर आधारित होता है। शोध का अर्थ मात्र नवीन अन्वेषण नहीं अपितु एक नवीन विन्यास, नवीन दृष्टिकोण और नवीन साक्ष्य भी है।
8
पनेरु Paneru, राजिन Rajin. "‘मैनबत्तीको शिखा’ कवितामा लयविधान". Prajnik Bimarsha प्राज्ञिक विमर्श 6, № 11 (2024): 135–41. http://dx.doi.org/10.3126/pb.v6i11.66036.
Full textAbstract:
प्रस्तुत लेखमा भूमि शेरचनकृत ‘मैनबत्तीको शिखा’ कवितामा लयविधानको खोजी गरिएको छ । प्रस्तुत कवितामा प्रयुक्त लयविधानको खोजी प्रस्तुत लेखको मुख्य विषय सन्दर्भ रहेको छ । पङ्क्तिगत विन्यास, आवृत्ति वा समानान्तरता, विचलन, लेख्य चिन्हहरूको प्रयुक्ति तथा शब्दहरूको खण्डीकरणजस्ता सन्दर्भले कवितामा लय निर्माण भएको छ । भाषाद्वारा सृजना हुने लयलाई कविताको सङ्कथन विश्लेषणको महत्वपूर्ण आधारको रूपमा लिइन्छ । नारीको जीवन सन्दर्भका साथै मानवको जीवन चक्रको भावलाई विशिष्ट मुक्तलयका माध्यमबाट यस कवितामा प्रस्तुत गरिएको छ । यस अध्ययनमा गद्य कविताको लय विधानगत सैद्धान्तिक स्वरूपका आधारमा प्रस्तुत ‘मैनबत्तीको शिखा’ कविताको विश्लेषण गरिएको छ ।
9
शारदा Sharada खनाल Khanal. "‘पवित्रा’ कथाको संरचनात्मक अध्ययन". Prāgyik Prabāha 12, № 1 (2024): 124–36. http://dx.doi.org/10.3126/pp.v12i1.69989.
Full textAbstract:
प्रस्तुत लेखमा मनोवैज्ञानिक कथाकार विश्वेश्वरप्रसाद कोइरालाको पवित्रा कथाको संरचनात्मक आधारमा अध्ययन विश्लेषण गरिएको छ । पवित्रा कथाको विभिन्न कोणबाट अध्ययन गरिएको र गर्न सकिने अवस्था भए पनि यस लेखमा संरचनावादी सिद्धान्तका आधारमा मात्र अध्ययन गरिएको छ । कुनै पनि कृतिको संरचनामा केन्द्रित भई उक्त कृतिको वस्तुगत र वैज्ञानिक ढङ्गले अध्ययन विश्लेषण गर्ने पद्धतिलाई संरचनावाद भनिन्छ । कृतिरचनाका क्रममा आवश्यक पर्ने विभिन्न अङ्ग, तत्त्व वा घटकहरूको समष्टि वा पारस्परिक मेलबाट निर्मित पूर्ण रूप नै उक्त कृतिको संरचना हो ।संरचनात्मक विश्लेषण कृतिको विभाजन, सङ्गठन, वस्तु, सहभागी, परिवेश, उद्देश्य, समाख्याताको स्थिति तथा भाषाशैलीगत विन्यास जस्ता विभिन्न आधारमा गरिएको छ । प्राथमिक र द्वितीयक दुवै स्रोतका सामग्रीलाई सूक्ष्म पठन गरी सघन पाठविश्लेषण विधिअनुसार सन्दर्भपरक अध्ययनसमेत गरिएकाले प्रस्तुत अध्ययन गुणात्मक प्रकृतिको छ । प्रमुख पात्र पवित्राको शारीरिक, सामाजिक र मानसिक सबै दृष्टिकोणले दयनीय स्थितिको जीवन्त तस्विर प्रस्तुत गर्दै तत्कालीन समाजमा मात्र नभएर जहिले र अहिले पनि यस्ता युवतीहरूप्रति समाजको दृष्टिकोण सकारात्मक नहुँदा र उनीहरूको बिहे हुन नसक्दा उनीहरू नोकर वा भान्छे भएर आफ्नो जवानी यत्तिकै खेर फाल्दै बेसहारा जीवन बाँच्नुपर्ने बाध्यात्मक अवस्थालाई अत्यन्त मार्मिक ढङ्गले प्रस्तुत गरिएको छ । प्रारम्भमा कथातर्फ पाठकलाई अभिमुख गराई लगत्तै कथाको मूल कथ्य सन्दर्भलाई जोडेर कथालाई अगाडि बढाइएको छ । सहरिया परिवेशमा केन्द्रित यस कथामा निश्चित कालिक परिवेश नभए पनि पात्रका जीवनका एउटा खण्डका घटना प्रस्तुत भएका छन् । बहिर्निष्ठ तथा सर्वज्ञ समाख्याता रहेको यस कथामा सरल, सहज र स्वाभाविक भाषाको प्रयोग गरिएको पाइन्छ । मध्यम खालको संरचनामा संरचित प्रस्तुत कथालाई विभाजन, सङ्गठन, वस्तु, सहभागी र तिनको सहभागिता, परिवेश, समाख्याता, भाषाशैलीगत विन्यास जस्ता संरचनावादी सिद्धान्तका संरचक घटकहरूका आधारमा अध्ययन गरी प्राप्त भएको निष्कर्षलाई यसको प्राप्तिका रूपमा लिइएको छ ।
10
नेपाल, टीकाराम. "भेट कविताको संरचनात्मक विश्लेषण". Shanti Journal 2, № 1 (2023): 146–64. http://dx.doi.org/10.3126/shantij.v2i1.53755.
Full textAbstract:
प्रस्तुत लेख गोपालप्रसाद रिमालको ।।।भेट’ कविताको संरचनात्मक विश्लेषणमा केन्द्रित रहेको छ । कविताको विश्लेषणमा संरचनावाद महŒवपूर्ण मानिन्छ । निर्माण वा बनोटका आवश्यक अङ्गहरूको समष्टि तथा वस्तु वा कृतिको सम्पूर्णता तथा त्यसको निर्माण गर्ने घटकहरूको कुलयोगलाई नै संरचना भनिन्छ । पूर्णता, परिवर्तनशीलता र स्वनिष्ठता जस्ता गुणहरुकै कारण कविताको विशिष्ट संरचना निर्माण भएको हुन्छ । वस्तु, सहभागी, परिवेश, उद्देश्य, दृष्टिबिन्दु, भाषाशैलीय विन्यास जस्ता बुनोट र यिनीहरुको समग्रताबाट कविताको बनोट निर्माण भएको हुन्छ । भाषाशैलीय विन्यासभित्र पनि भाषा, शैली, बिम्ब, प्रतीक, अलङ्कार, छन्द, लय जस्ता अवयव पर्दछन् । संरचनात्मक दृष्टिले आख्यानात्मक, नाटकीय र प्रगीतात्मक गरी कविताका तीन प्रकार रहन्छन् । एउटै केन्द्रीय कथ्यमा वर्तुलित विस्तार भएकोे कवितालाई प्रगीतात्मक कविता भनिन्छ । प्रगीतात्मक कविताको संरचनात्मक विश्लेषण गर्दा परिचय, विभाजन, सङ्गठन, वस्तु, सहभागी, परिवेश, उद्देश्य, दृष्टिबिन्दु, भाषाशैलीय विन्यास जस्ता घटकलाई आधार मान्ने गरिएको पाइन्छ । संरचनात्मक दृष्टिले ।।।भेट’ कविताको विश्लेषण गर्नु नै प्रस्तुत लेखको मुख्य समस्या हो । अतः यहाँ संरचना विश्लेषणका यिनै घटकहरुलाई आधार मानी भेट कविताको विश्लेषण गरिएको छ । गोपालप्रसाद रिमालको ।।।भेट’ कवितालाई आधार सामग्रीका रूपमा लिइएको यस लेखमा संरचनात्मक विश्लेषणसम्बन्धी सिद्धान्त र साहित्यसमालोचनासम्बद्ध सामग्रीलाई द्वितीयक स्रोतका रूपमा ग्रहण गरिएको छ । सामग्री विश्लेषणका व्रmममा मूलतः वर्णनात्मक विधि अपनाइएको भए तापनि आवश्यकतअनुसार विश्लेषणात्मक विधिको समेत प्रयोग गरिएको छ । चार पङ्क्तिपुञ्जमा विस्तारित ।।।भेट’ कविता दृश्यहरुमा खासै विभक्त देखिँदैन । प्रजातन्त्रको उदयपूर्व रचिएको यस कविताले जनतामा देखिएको प्रजातन्त्रप्रतिको आस्थाभाव अभिव्यक्त भएको छ । तिमी र उनी मूल सहभागी रहेको यस कवितामा प्रजातन्त्र प्राप्तिका लागि उत्साहित जनतालाई व्रmान्ति गर्न कुर्न नहुने सन्देश व्यक्त भएको छ । कवितामा समध्वन्यात्मकताका कारण आन्तरिक लय प्रभावकारी बन्न पुगेको छ । पूर्ण, परिवर्तनशील र स्वायत्त संरचना भएका कारण संरचनात्मक दृष्टिले प्रस्तुत कविता सशक्त र प्रभावकारी रहेको निष्कर्ष यस अध्ययनले प्रस्तुत गरेको छ ।
11
Vinod, Kumar. "SYANPAT : EK SAMIKSHATMAK ADHYAYAN." Research Link XV (4), no. 147 (2016): 17. https://doi.org/10.5281/zenodo.8205305.
Full textAbstract:
प्रस्तुत शोध-पत्र में हरियाणवी साहित्य के कहानीकार डॉ. राजबीर सिंह धनखड़ के लघुकथा संग्रह 'स्याणपत' का समीक्षात्मक अध्ययन किया गया है। कहानीकार ने संवेदना के अनुरूप भाषिक प्रयोग करके अपनी मौलिकता का परिचय दिया है। यह कथा-संग्रह अपनी शिल्प की सादगी के कारण अपनी निजी पहचान रखता है, किस्सागो शैली की प्रमुखता होते हुए भी कहीं-कहीं नवीन कथा-शैली का विन्यास हुआ है। हरियाणवी भाषा, लोकोक्तियों और मुहावरों के प्रचुर प्रयोग से ये लघुकथाएं प्राणवान हो उठी हैं। सम्पूर्ण कथा-संग्रह में हरियाणा की मिट्टी की सौंधी महक आती है।
12
Gyawali, Shiva. "‘बाघ मार्ने सियो’ लोककथाको विधातात्त्विक अध्ययन". Pragnya Sarathi प्रज्ञा-सारथि 22, № 1 (2024): 74–78. http://dx.doi.org/10.3126/ps.v22i1.64846.
Full textAbstract:
यो लेख गुल्मी जिल्लाको गुल्मी दरबार गाउँपालिकामा प्रचलित ‘बाघ मार्ने सियो’ लोककथाको विधातात्त्त्विक अध्ययनमा केन्द्रित छ । कथाको कथानक सामाजिक विषयवस्तुसँग सम्बन्धित छ । कथाका चरित्रहरू मानवीय र मानवेत्तर पशुप्राणी तथा निर्जीव वस्तुहरू रहेका छन् । परिवेश सुखान्त प्रकृतिको रहेको छ । यो कथाले मनोरन्जन दिनुका अतिरिक्त मिलेर काम गरेमा जस्तोसुकै कठिनाइ पनि सजिलै पार गर्न सकिन्छ भन्ने सन्देश दिएको छ । भाषा सरल तथा बोधगम्य छ । रैखिक शैलीको कथामा वर्णनात्मक र संवादात्मक दुवै प्रकारको भाषिक विन्यास छ । अध्ययन गर्दा क्षेत्रकार्य गरेर तथ्याङ्क सङ्कलन गरिएको छ भने द्वितीयक स्रोतको प्रयोग गरेर विधातत्त्वको सिद्धान्त तयार गरिएको छ । त्यही सिद्धान्तका आधारमा यो कथाको विश्लेषण गरिएको छ । लेखलाई विषयपरिचय, अध्ययन विधि, लोककथाका तत्त्व, व्याख्या विश्लेषण, प्राप्ति र निष्कर्षमा विभाजित गरिएको छ । मौखिक परम्परामा रहेको लोककथाको अभिलेखीकरण पनि गरिएको छ ।
13
Kumar Dodia, Rajesh. "ARTISTIC BEAUTY OF THE DIVINE IDOLS OF VIRUPAKSHA MAHADEV TEMPLE BILPANK." International Journal of Research -GRANTHAALAYAH 7, no. 11 (2019): 257–60. http://dx.doi.org/10.29121/granthaalayah.v7.i11.2019.3747.
Full textAbstract:
This temple is the largest in the West-Malwa region and is an unequaled example of Gurjar Chalukya Shaili (contemporary of Paramara art). This temple is of Panchayat Shaili, this temple has a square sanctum sanctorum, interiors hall and half pavilion in the geo-configuration, the sanctum sanctorum of this temple is 5.20 meters square. At this time, a shivalinga on the vaginapatta covered with brass sheet is revered in the garbhagriha.
 यह मन्दिर पष्चिमी-मालवा क्षेत्र का सबसे बड़ा व गुर्जर चालुक्य षैली (परमार कला के समकालीन) का अप्रतिय उदाहरण है। यह मन्दिर पंचायतन षैली का है, भू-विन्यास में इस मन्दिर में एक वर्गाकार गर्भगृह, अन्तराल सभामण्डप तथा अर्ध मण्डप है, इस मन्दिर का गर्भगृह 5.20 मीटर वर्गाकार है। इस समय गर्भ गृह में पीतल की चादर से उपाच्छादित योनिपट्ट पर एक षिवलिंग प्रतिष्ठित है।
14
रेग्मी Regmi, कमला Kamala. "‘मैनबत्तीको शिखा’ कवितामा लयविधान 'Mainbattiko Shikhaa' Kabitaamaa layabidhaan". Siddhajyoti Interdisciplinary Journal 2, № 01 (2021): 125–37. http://dx.doi.org/10.3126/sij.v2i01.39247.
Full textAbstract:
लेखसार साहित्यका गद्य र पद्य विधामध्ये कविता पद्य विधा भएकाले यसमा लयविधानले विशेष महŒव राख्छ विशेष महŒव राख्छ । गद्य कवितामा पनि लयात्मक सुगठनले भाव र कविताको बाह्य बनोटलाई कसिलो बनाएको हुन्छ । साहित्यका विधा शिक्षणमा गद्य या पद्य दुवै प्रकृतिका कविताभित्रको लयविधानलाई केलाइनु आवश्यक हुन्छ । अध्ययनका लागि छनोट गरिएको कवि भूपी शेरचनको ‘मैनबत्तीको शिखा’ कविताभित्रको अन्तर्लयमा काव्य सुगठनको कसिलो संरचना छ । भावगत बिम्बात्मक पक्ष र संरचनागत बाह्य पक्षमा यो कविताभित्र कविले शब्द तथा पङ्क्तिलाई पुनरावृत्ति गरेका छन् । कवितामा प्रयुक्त पङ्क्ति विन्यास, शब्द वा पदावली वा हरफको आवृत्ति र समानान्तरता, अनुप्रास, भाषिक विचलन, विशिष्ट शब्दको प्रयोग र चिन्ह प्रयोगलाई यस अध्ययनमा समावेश गरिएको छ । कविताभित्रकै विधागत गहिराइमा रहेर रूपपरक विश्लेषण अनुरूप लेखनको विशिष्ट पक्षलाई यस अध्ययनमा केलाइएको छ । गुणात्मक अध्ययन विधिमा आधारित रहेर गरिएको यो अनुसन्धान कृतिपरक विश्लेषणमा आधारित छ । यस अध्ययनमा कविताभित्रको अन्तर्लयलाई केलाएर बिम्ब र त्यसको शिल्प पक्षलाई हेर्न सकिने मूल आधारलाई निक्र्योल गरिएको छ । कविता विधाको ताŒिवक सुगठन अन्तर्गत आन्तरिक र बाह्य बनोटसँग सम्बन्ध राख्ने लयविधानलाई अध्ययनको केन्द्रीय आधार बनाइएको छ ।
15
ढकाल, निर्मला, та खगेश्वर भट्टराई. "राइटरबाजे कथामा दृष्टिविन्दु". Journal of Knowledge and Innovation 9, № 2 (2023): 62–66. http://dx.doi.org/10.3126/jki.v9i2.55329.
Full textAbstract:
प्रस्तुत लेखमा राइटरबाजे कथाको दृष्टिविन्दुको अध्ययन भएको छ । व्यक्तिमन, प्रेम नियति र सामाजिक संरचनाले सृजना गरेको मानसिक अवस्थालाई मुख्य विषयवस्तु बनाएर लेखिएको यस कथामा कुन माध्यम र कसरी दृष्टिविन्दुको प्रयोग भएको छ भनेर खोजी गर्ने प्रयोजनमा यो अध्ययन केन्द्रित रहेको छ । यसका लागि कथाका मुख्य तत्वहरूमध्ये दृष्टिविन्दुलाई सैद्धान्तिक पर्याधारका रूपमा उपयोग गरिएको छ । प्रस्तुत अध्ययनलाई गुणात्मक अनुसन्धान ढाँचा र विश्लेषणात्मक विधि अवलम्बन गरी निष्कर्षमा पुर्याइएको छ । यस अध्ययनमा कथामा प्रस्तुत भएका घटना र घटनामा चित्रण भएर आएका उद्धरणका आधारमा कथाको दृष्टिविन्दुलाई विश्लेषण गरी निष्कर्षमा पुगिएको छ । मूलतः यस कथामा प्रथमपुरूष दृष्टिबिन्दुको प्रयोग भएको छ । कथामा आएका घटनाक्रमहरूलाई विन्यास गरी कथा रचना गरिएकाले कथाको अभिवृत्ति केन्द्रीय दृष्टिविन्दुमा संरचित छ । कथाभरि नै मुख्य पात्रका रूपमा भोटिनी आएकी छे र भोटिनीकै माध्यमबाट सम्पूर्ण कथाको वर्णन गरिएको छ । प्रथमपुरूष केन्द्रीय दृष्टिविन्दुको प्रयोग कथामा भएको यस कथामा समाख्याताको रूपमा आएकी भोटिनी अर्थात् म पात्रका मानसिक संवेगका विभिन्न माध्यमबाट कथागत अभिवृत्तिलाई निरन्तर गतिशील तुल्याइएको छ । भोटिनीका जीवनका बाह्यान्तरिक उतारचढाबलाई समाख्याताको रूपमा आएको म पात्रको केन्द्रीयतामा रचना गरिएको प्रस्तुत कथा प्रथमपुरूष केन्द्रीय दृष्टिविन्दुका माध्यमबाट कथाको संरचनाले पूर्णता पाएको विषयमा विमर्श भएको छ ।
16
Rupakheti, Kalawati. "वाक्यको विवक्षा". Prajnik Bimarsha प्राज्ञिक विमर्श 7, № 13 (2025): 26–37. https://doi.org/10.3126/pb.v7i13.77739.
Full textAbstract:
पदावली भन्दा ठूलो र सङ्कथनभन्दा सानो भाषिक एकाइ वाक्य हो । वाक्य संरचनामा एकाधिक उपवाक्यहरू आएका हुन्छन् । वाक्यले एउटा पूरा कुरा बुझाएर श्रोेतालाई सन्तुष्टि गराउँछ । भाषाविज्ञानमा वाक्यको गठन प्रक्रियामा वर्णात्मक, तुलनात्मक तथा ऐतिहासिक दृष्टिबाट हेरिन्छ । वाक्यविज्ञानका सम्बन्धमा भाषामा प्रयुक्त विभिन्न पदको परस्पर सम्बन्ध विचार गरिन्छ । वाक्यको स्वरूप, परिभाषा, वाक्यको रचना, वाक्यको तŒव, वाक्यमा पद–विन्यास, वाक्यका प्रकार आदि वाक्यविज्ञानमा सम्बद्ध सबै तŒवको विवेचन गरिन्छ । वाक्यलाई सार्थक शब्दहरूको समूह मानिन्छ र यो आफैंमा पूर्ण हुन्छ । यसलाई कोश तथा व्याकरणमा पनि यसै अर्थमा पभिाषित गरिएको छ । भारतमा इ.पू. १५० मा पतञ्जलिले यसको प्रयोग गरेको देखिन्छ भने युरोपमा इ.पू. पहिलो शताब्दीमा डायोनियस थ्य्राक्सले अर्थको प्रतीति गराउने शब्द समूहलाई वाक्य मानेका छन् । वाक्य भाषाको एकाइ हो । हामी सोच्न, सम्मान बोल्नु वा कुनै पनि भाव सम्प्रेषण वाक्यबाट नै गर्दछौ यस स्थितिमा वाक्य पद वा शब्द समुह हो । पद वा शब्द वाक्यको कृत्रिम खण्ड हो भन्नु समीचीन ठहरिन्छ । भाषाको लघुतम पूर्ण सार्थक एकाइलाई वाक्य भनिन्छ । वाक्यमा प्रयुक्त शब्दले एक अर्कामा अपेक्षा गर्दछन् । कर्तामा कर्म र क्रियाको अपेक्षा रहन्छ । वाक्यमा प्रयुक्त पद क्रमबद्ध रूपमा उच्चरित हुनु समीपताको अभिप्राय हो । वाक्यका आवश्यक गुणहरूमा चयन क्रम, ध्वनि परिवर्तन र स्वर परिवर्तनलाई लिइन्छ । त्यस्तै वाक्य र पदक्रम पनि वाक्यका उल्लेखनीय तत्त्व मानिन्छ ।
17
अधिकारी, अनिल. "कहाँ थियौ तिमी गजलमा लयव्यवस्था". Dristikon: A Multidisciplinary Journal 13, № 1 (2023): 197–207. http://dx.doi.org/10.3126/dristikon.v13i1.56101.
Full textAbstract:
प्रस्तुत लेखमा शिव परियारद्वारा गाइएको कहाँ थियौ तिमी गजललाई लयविधानका दृष्टिले विश्लेषण गरिएको छ । उक्त गजलमा लयविधान मुख्यसमस्या निर्धारण भएको यस लेखको क्षेत्र पुस्तकालयीय कार्य तथा गुणात्मक अनुसन्धान ढाँचाको उपयोग भएको छ । गजल साङ्गीतिक आरोह–अवरोहसाग गाइने गीति विधा हो भने कविताबाट यसको भिन्नता तीब्र साङ्गीतिक अन्तप्र्रवाह रहने गर्दछ । गजल समान–असमान वर्णव्यवस्थाको पुनरावृत्तिबाट रचना हुने तथा गाइने विधा रहेको विषयलाई यसको संरचनाका क्रममा विशेष ध्यान दिएको देखिन्छ । यस गजलमा ध्वनिहरूको नियमित विन्यासबाट लयको सिर्जना भएको छ । गजलमा प्रयोग भएको ध्वनि संयोजन, ध्वनि र शब्दको उच्चारणमा हुने आरोह अवरोह, निश्चित ठाउँमा दिइने जोड, आघात, अर्धविराम तथा पूर्णविरामको स्थिति आदि लयको सिर्जना गर्ने आधार हुन् । गजलको मूल्याङ्कन गर्ने महत्त्वपूर्ण आधार पनि लय नै हो । यो लेख कहाँ थियौ तिमी गजललाई लयविधानका दृष्टिले विश्लेषण गर्ने सन्दर्भमा केन्द्रित छ । प्रस्तुत लेखमा पङ्क्ति विन्यास, अनुच्छेद योजना आवृत्ति–समानान्तरता, विचलन, लोप र शाब्दिक सहविन्यास गजल विश्लेषण गर्ने आधार बनेर आएका छन् । कहाँ थियौ तिमी गजलमा भाषाको लघुत्तम एकाइ वर्णदेखि शब्द, वाक्यांश र वाक्यको आवृत्तिले लयको साङ्गीतिक प्रवाह सिर्जना गरेको र विचलनका माध्यमले खासखास शब्दमा जोड दिएर विशिष्ट लयको सिर्जना भएको छ । वर्ण र शब्दका तहमा भएको अवृत्ति, समानान्तरताका आधारमा लय निर्माण हुनुका साथै शब्दको संयोजनबाट गजलको भावक्षेत्र पनि रागात्मक, कलात्मक तथा हृदयसंवेद्य रहेको निष्कर्ष निकालिएको छ ।
18
पौडेल Poudel, माधव Madhav प्रसाद Prasad. "भाषा शिक्षणमा उच्चारण शिक्षणको आवश्यकता, स्वरूप र प्रक्रिया Bhasha Shikshanma Ucchharan Shikshanko Aabashyakata, Swarup ra Prakriya". Tribhuvan University Journal 28, № 1-2 (2013): 361–74. http://dx.doi.org/10.3126/tuj.v28i1-2.26266.
Full textAbstract:
उच्चारण मूलतः बोलीसँग सम्बन्धित प्रक्रिया हो । यो सस्वर पठन÷वाचनकालागि पनि उत्तिकै महत्त्वपूर्ण र आधारभूत भाषिक प्रविधि हो । भाषा शिक्षणमा कथ्य वामौखिक भाषा र अभिव्यक्तिको व्यापक परिपोषण र सुधारका लागि उच्चारण शिक्षणअपरिहार्य आवश्यकता बनेको हुन्छ । कुनै पनि जीवन्त भाषा ध्वन्यात्मक रूपमै जीवितरहेको हुन्छ र त्यसैको तन्दुरुस्त उच्चारणका माध्यमले सम्प्रेषण सञ्चारको कार्य त्यसलेगरेको हुन्छ । वर्ण विन्यास वा हिज्जेले लेख्य भाषाको प्रतिनिधित्व गर्छ भने उच्चारणलेभाषाको कथ्य वा ध्वन्यात्मक रूपको प्रतिनिधित्व गरेको हुन्छ । संसारका कतिपयभाषाहरू अझै पनि ध्वन्यात्मक रूपमा मात्र जीवित छन् । त्यसैले कुनै पनि भाषाकोपहिलो र आधारभूत रूप भनेको त्यसको बोली हो र त्यही बोलीको प्रतिनिधित्व नैउच्चारण हो । लिप्यात्मक रूपमा चाहेर पनि सङ्केत गर्न नसकिने कतिपय खण्डीय वर्ण रभाषेतर पक्षको समेत हेक्का राखेर सोही अनुरूप उच्चारण गरी बोल्नु पर्ने भएकाले शिक्षणीयदृष्टिले यो लेख्य भाषाभन्दा जटिल र निरन्तर अभ्यास तथा प्रयोग अभ्यासका आधारमापरिमार्जित हुने खालको हुन्छ । सामाजिक र व्यावसायिक जीवनका दैनिक व्यवहारमाअत्यधिक प्रयोगमा कथ्य भाषाकै व्यवहार गरिने भएकाले जबसम्म सम्बन्धित भाषाकोउच्चारणमा अभ्यस्त भइँदैन तबसम्म भाषा सिकेको मान्न सकिँदैन । क्षेत्रीय, स्थानीय रविदेशी भाषाका उच्चारण प्रभाव तथा अन्य कतिपय कारणले उच्चारणमा अनेकौँ त्रुटिहरू हुनेगर्छन्, जसलाई राम्रोसँग पहिचान गरी तिनको सुधार र परिष्कार गर्नमा उच्चारण शिक्षणडोरिनु वा निर्देशित हुनु आवश्यक छ । यस लेखमा यसै दृष्टिकोणलाई मुख्य आधार बनाईभाषा शिक्षणमा उच्चारण शिक्षणको आवश्यकता, स्वरूप र प्रक्रियाहरूको खोजी गर्ने प्रयासगरिएको छ साथै नेपाली भाषा शिक्षणका सन्दर्भमा उच्चारण त्रुटिका कारण र त्रुटिक्षेत्रहरूकोसोदाहरण चिनारी गराउने प्रयत्न गरिनुका साथै शिक्षण कार्यकलाप र त्रुटि निराकरणकाउपायहरू पनि सुझाउने प्रयत्न गरिएको छ ।
19
डा, ॅ. साधना चा ैहान. "र ंगा े का समाज पर प्रभाव". International Journal of Research - GRANTHAALAYAH Composition of Colours, December,2014 (2017): 1–2. https://doi.org/10.5281/zenodo.890579.
Full textAbstract:
प ्रकृति आ ैर मनुष्य का रिश्ता चिंतन के प ्राचीन छोर से वर्तमान तक दर्शन, कला और साहित्यिक विमर्श का केन्द्र रहा ह ै। अतः रंग भी इस से अछूते नही ं ह ै।’’सूरज की पहली किरण जब किसी वस्तु पर पड़ती ह ै तब वह वस्तु रंगमय हा े जाती ह ै। का ेई रंग आपको इस तरह छूता है कि आपकी कल्पना में र्कइ ख्वाब जागने लगते ह ै ं। कभी कोई रंग आपका े इस तरह मोहित कर लेता ह ै कि आप उसके साथ लय मिलाते हुए जीवन का छंद जीने लगते ह ै ं। आ ैर कभी कोई रंग आपकी स्मृति में ठहर आपको प ्रफुल्लित रखता ह ै।’’1 चित्र मानवीय मन को अभिव्यक्त करने का एक जरिया है। ’’मालवा की परिधि में पूर्वोक्त शिलाचित्र भीम ब ेटका में विविध रुप में प ्राप्त हा ेते ह ैं। गेरु, हिड़मची और मेगेनीच क े वहां से प ्राप्त टुकड़ों से ज्ञात हा ेता है कि उनसे निर्मित रंगा े से वहा ं चित्र बनाये जाते थे।’’2 एक चित्रकृति अपने में समाहित सा ैंदर्य को रंगा े से परिपूर्ण करती है। चित्रों क े संदर्भ में आ ैर उनसे प ्रकट हा ेने वाली अनुभूति, श्र ृंगारिकता, स्मृति, रहस्य आ ैर इन सब से निर्मित विन्यास क े क ेन्द्र में रंगा े की विपुल सृष्टि का समाहन ही लक्षित होता ह ै। का ेई भी चित्रकृति रंगा ें क े अंतर्सम्बन्ध की ब ुनियाद पर आधारित ह ै।’’
20
घिमिरे Ghimire, कृष्णप्रसाद Krishnaprasad. "मदन भण्डारीका सृजनामा भाषिक चयन र विचलन". Haimaprabha 23, № 1 (2024): 1–15. http://dx.doi.org/10.3126/haimaprabha.v23i1.66690.
Full textAbstract:
प्रस्तुत अनुसन्धानात्मक लेखमा मदन भण्डारीका साहित्यिक रचनाहरूलाई छनोट गरी तिनमा अभिव्यक्त शिल्पपक्षका सौन्दर्यात्मक गुणलाई चयन तथा विचलनका माध्यमबाट रेखाङ्कन गरिएको छ । भण्डारी नेपालको पूर्वी पहाडी जिल्लामा जन्मेर वनारसबाट शिक्षा हासिल गरी देशको सेवा गर्ने अठोटसहित स्वदेश फर्केका युवा देखिन्छन् ।उनमा सामाजिक समानताबाट मानवीय सञ्चेतनाअभिवृद्धि गरी सामाजिक रूपान्तरण गर्ने अभिलाषा पलाएकोपाइन्छ।उनी मूलतः सामाज रूपान्तरणका लागि साहित्य र राजनीति दुवैलाई प्रयोग गर्ने स्रष्टा मन भएका राजनीतिक व्यक्ति हुन्छन् । उनका रचनामा वर्गीय विषमताले युक्तमानिसका जीवनको यथार्थ चित्रण भेटिन्छ ।कृतिमा अङ्कित पात्रहरू पञ्चायतकालीन राजनीतिबाट अन्यायमा पारिएका हुन्छन् , त्यसबाट मुक्ति पाउन जागरण सहितको सामाजिक रूपान्तरण आवश्यक मानिन्छ भन्ने सन्दर्भ भण्डारीका रचनामा मुखरित भएको पाइन्छ ।त्यसैले मदनद्वारा लेखिएका प्रत्येक कविता, गीत, कथा ,नाटक , निबन्ध आदिमा नेपाली जनताको चासो तथा माटोप्रति सचेत भएर सम्बोधन गरिएको हुन्छ।उनका रचनालाई आधार मानी विश्लेषण गर्दा विधागत भाषिक चयन र विचलनको विन्यास तिनका कृतिमा प्रशस्त पाइएको हुनाले ती रचनाहरू मर्मस्पर्शी बनेका देखिन्छन् । त्यसकारण भण्डारीका सृजनाहरू कलासौन्दर्यका दृष्टिले सशक्त र गरिमाशाली छन् भन्ने निष्कर्षात्मक तथ्य यसमा उत्खनित भएको पाइन्छ । [This article discusses on the literary works of Madan Bhandari in relation to the aesthetic qualities and the artistic aspects expressed in the different texts. Bhandari is a young man born in the eastern hilly district of Nepal, educated in Varanasi. He returned to home with the determination to serve the country. His works display his desire to transform society by increasing human awareness through social equality. He seems to be a political person with a creative mind who uses both literature and politics for social transformation. One finds a realistic depiction of the life of people with class differences in his works. The characters in his works are subjected to injustice due to Panchayat politics. Consequently, human awareness initiates social transformation so that they could solve the problem. Therefore, Madan addresses the interests of the Nepali people and the need of the land in his poem, song, story, and essay. Analyzing his works on the basis of linguistic selection , his works are found touching. Therefore, we conclude that Bhandari's creations are strong and dignified from the point of view of aestheticism.]
21
एडलिन, अब ्राहम. "अला ैकिक अनुभवों का चित ेरा - साजन कुरियन मैथ्यू". International Journal of Research - GRANTHAALAYAH Composition of Colours, December,2014 (2017): 1–2. https://doi.org/10.5281/zenodo.893178.
Full textAbstract:
रंगा ें से ख ेलने वाले कलाकार साजन कुरियन मैथ्यू क¨ रंगा ें की कला यात्रा लिखने का सुअवसर प्राप्त हुआ।साजन कुरियन मैथ्यू क े प्रारम्भिक दौर के चित्रा ें में राजा रवि वर्मा, पाश्चात्य कलाकार डेलाक्रा, माइकल कैरीव ैग्या े ए ंजेला े, सल्वाडा ेर डाली, विस्टलर, आदि यूरा ेपीय चित्रकारों की श ैली से प्रभावित होकर यर्था थवादी आ ैर अतियर्थाथवादी चित्रण हुआर्। इ सा क े जीवन पर आधारित उनक े तैल चित्र (जा े वर्तमान में जबलपुर, केरल, सिहोरा, शहडा ेल,आ ैर दिल्ली, के गिरजाघरो ं में शा ेभायमान हंै,) मंे मानवीय अ ंग विन्यास, प ृष्ठ भूमि, वातावरण आदि में अत्यधिक बारीकी से रंगा े का प्रया ेग कर वास्तविकता का साक्ष्य अ ंकित किया ह ै। इन कलाकृतियों का े इस रूप विधान में प्रस्तुत करने म ें कलाकार ने संतुष्ट न हा ेने पर प ूरा का पूरा कैनवास मिटा डाला फिर बनाया इसक े बावजूद व े संतुष्ट नहीं ह ुये तो फिर जी जान से मेहनत कर प ुनः कृति का सृजन किया ऐसे ही कृति है जिसे कलाकार ने दो बार प ूरा-प ूरा बनाकर मिटाया आ ैर फिर बनाया। ह ै। इनके चित्रा ें में दर्श क उन सभी भावा ें से रूबरू हो जाता ह ै और स्वयं क े अन्तर्मन में उठने वाले व ैचारिक द्वन्द का े पाता ह ै। कहने का तात्पर्य यह, कि कलाकार की रंगया ेजना, तूलिका घात - भावा ें को उकेरने में प ूर्ण तः सफल ह ुई ह ै। उन्हा ंेने जीवन की सच्र्चाइ का े उकेरा ह ै जा े उनकी समाजिक प्रतिबद्धता का द्य¨तक ह ै, समाज की ज्वलंत समस्या से प्रेरित चित्र ”बन्धन“ के संदर्भ में ”कलाकार ने धरती, आकाश, शरीर, छाया में वास्तविक रंगा े का यथास्थिति प्रयोग किया ह ै। इस चित्र. आकृति की बनावट में हीं, नहीं रंगा ें के प्रया ेग में भी कोई अतिरंजना नहीं ह ै। धरती पर लेटे शरीर को संन्तुलित कर रहा है - आकाश म ें लटकता जले प ुराने धु ँधले कागज का टुकड़ा, जिसमें अ ंकित ह ै, समाचार पत्र में प्रकाशित उक्त स्त्री की प्रताड़ना का मूल समाचार।
22
Yadav, Deepika. "Study of the Concept of Social Stratification and Social Mobility." RESEARCH HUB International Multidisciplinary Research Journal 12, no. 1 (2025): 109–14. https://doi.org/10.53573/rhimrj.2025.v12n1.015.
Full textAbstract:
Social mobility refers to the upward or downward movement that occurs within the system of social stratification, where an individual moves from one social level to another. Social stratification, on the other hand, is a hierarchical arrangement found among individuals or groups based on factors such as wealth, prestige, power, occupation, and income. Stratification arises due to the unequal distribution of resources, services, power, and prestige within a society, leading to disparities in rights and duties. Individuals who experience mobility—whether moving upward or downward—undergo changes in their social standing within the social hierarchy. They may gain or lose wealth, respect, power, and prestige, which in turn results in their membership in a new social class. This argument directs us toward the aspect of mobility that encompasses various means through which changes in an individual's social status occur. Abstract in Hindi Language: सामाजिक गतिशीलता वह उच्च अथवा निम्न बदलाव है, जो सामाजिक स्तरीकरण की व्यवस्था के अंतर्गत एक सामाजिक स्तर से दूसरे सामाजिक स्तर की तरफ होता है, जिसका कि व्यक्ति भाग है। सामाजिक स्तरकरण जबकि धन, प्रतिष्ठा, शक्ति, व्यवसाय, आय इत्यादि आधार पर व्यक्तियों अथवा समूहों में पाया जाने वाला क्रम विन्यास है। स्तरीकरण वस्तुओं, सेवाओं, शक्ति एवं प्रतिष्ठा के असमान वितरण से उत्पन्न असमानता है जो समाजों में पाई जाती है। इसके परिणाम स्वरूप अधिकारों एवं कर्तव्यों में उत्पन्न असमानता भी स्तरीकरण का भाग बन जाती है। वे व्यक्ति जिनमें उच्चतर स्थान की ओर अथवा निचले स्तर की ओर गतिशीलता सामाजिक प्रस्थितियों के संदर्भ में पाई जाती है। वे सामाजिक संस्तरण में भी गतिशीलता अथवा सामाजिक क्रमविन्यास में भी परिवर्तन का अनुभव करते है। उन्हें धन, सम्मान शक्ति एवं प्रतिष्ठा कम अथवा अधिक प्राप्त होती है। जिसके परिणामस्वरूप वे नवीन सामाजिक वर्ग की सदस्यता प्राप्त करते है। यह तर्क हमें गतीशीलता के उस पक्ष की तरफ ले जाता है, जिसमें वे विभिन्न माध्यम सम्मिलित है, जिनसे किसी व्यक्ति की सामाजिक प्रस्थिति में परिवर्तन उत्पन्न होता है। Keywords: सामाजिक विभेदीकरण, सामाजिक स्तरीकरण, सामाजिक गतिशीलता, सामाजिक प्रस्थिति
23
Abraham, Adlin. "SPINDLE OF SUPERNATURAL EXPERIENCES - SAAJAN KURIAN MATHEW." International Journal of Research -GRANTHAALAYAH 2, no. 3SE (2014): 1–2. http://dx.doi.org/10.29121/granthaalayah.v2.i3se.2014.3692.
Full textAbstract:
Colorist artist Sajan Kurian Mathew got the opportunity to write an art travelogue. Early paintings of Sajan Kurien Mathew include Raja Ravi Varma, Western artists Delacra, Michael Carrivagio Angelo, Salvador Dali, Wistler, etc. Influenced by the genre, there was an orthodox and surrealist depiction. His oil paintings based on the life of Jesus (which is presently beautiful in the churches of Jabalpur, Kerala, Sihora, Shahdol, and Delhi,) using colors very closely in human organ design, background, environment etc. Has recorded the evidence. If the artist is not satisfied in presenting these artifacts in this form, then the entire canvas was erased and then he was not satisfied, yet he was not satisfied, and then he worked hard to create a masterpiece, which is such a work which the artist has given Completely erased and then rebuilt. is. In his paintings, the viewer becomes aware of all those emotions and finds the ideological duality that arises in his inner self. That is to say, the artist's color scheme, the paintbrush, has been completely successful in evoking the ambitions.
 रंगों से खेलने वाले कलाकार साजन कुरियन मैथ्यू क¨ रंगों की कला यात्रा लिखने का सुअवसर प्राप्त हुआ।साजन कुरियन मैथ्यू के प्रारम्भिक दौर के चित्रों में राजा रवि वर्मा, पाश्चात्य कलाकार डेलाक्रा, माइकल कैरीवैग्यो एंजेलो, सल्वाडोर डाली, विस्टलर, आदि यूरोपीय चित्रकारों की शैली से प्रभावित होकर यर्थाथवादी और अतियर्थाथवादी चित्रण हुआ। ईसा के जीवन पर आधारित उनके तैल चित्र (जो वर्तमान में जबलपुर, केरल, सिहोरा, शहडोल,और दिल्ली, के गिरजाघरों में शोभायमान हंै,) मंे मानवीय अंग विन्यास, पृष्ठ भूमि, वातावरण आदि में अत्यधिक बारीकी से रंगो का प्रयोग कर वास्तविकता का साक्ष्य अंकित किया है। इन कलाकृतियों को इस रूप विधान में प्रस्तुत करने में कलाकार ने संतुष्ट न होने पर पूरा का पूरा कैनवास मिटा डाला फिर बनाया इसके बावजूद वे संतुष्ट नहीं हुये तो फिर जी जान से मेहनत कर पुनः कृति का सृजन किया ऐसे ही कृति है जिसे कलाकार ने दो बार पूरा-पूरा बनाकर मिटाया और फिर बनाया। है। इनके चित्रों में दर्शक उन सभी भावों से रूबरू हो जाता है और स्वयं के अन्तर्मन में उठने वाले वैचारिक द्वन्द को पाता है। कहने का तात्पर्य यह, कि कलाकार की रंगयोजना, तूलिका घात - भावों को उकेरने में पूर्णतः सफल हुई है।
24
डा, ॅ. स्मिता सहस्त्रब ुद्धे. "स ंगीत क े प्रचार प्रसार में स ंचार साधन¨ ं की भूमिका". International Journal of Research - GRANTHAALAYAH Innovation in Music & Dance, January,2015 (2017): 1–4. https://doi.org/10.5281/zenodo.884794.
Full textAbstract:
संगीत जीवन क¢ ताने-बाने का वह धागा है जिसक¢ बिना जीवन सत् अ©र चित् का अंश ह¨कर भी आनंद रहित रहता ह ै तथा नीरस प्रतीत ह¨ेता ह ै। संगीत में ए ेसी दिव्य शक्ति ह ै कि उसक ¢ गीत क ¢ अर्थ अ©र शब्द¨ं क¨ समझे बिना भी प्रत्येक व्यक्ति उसस े गहरा सम्बन्ध महसूस करता ह ै। ”संगीत“ एक चित्ताकर्शक विद्या ज¨ मन क¨ आकर्षि त करती ह ै। गीत क ¢ शब्द न समझ पाने पर भी ध ुन पसंद आने पर ल¨ग उस गीत क¨ गाते ह ैं, क्य¨ ंकि भारतीय संगीत-कला भारतीय संस्कृति का एक अभिन्न अ ंग है एवं भारत क ¢ निवासिय¨ं की जीवनशैली का प्रमाण ह ैं। ”संगीत“ मानव समाज की कलात्मक उपलब्धिय¨ ं अ©र सांस्कृतिक परम्पराअ¨ं का मूर्तमान प्रतीक ह ै। यह आदिकाल से ही जनजीवन क ¢ लिये आत्मिक उल्लास अ©र सुखानुभूतिय¨ ं की ललित अभिव्यक्ति का मध ुरतम माध्यम रहा ह ै। हिन्दुस्तानी शास्त्रीय संगीत परिवर्तनशीलता एवं विकास का अनुपम उदाहरण रहा ह ै। परिवर्तन¨ ं में स्वयं क¨ समाहित करने की इस कला में अद्वितीय शक्ति रही ह ै। इस विकास क ¢ क्रम में नवीन प्रय¨ग ह ुए परंतु विकास की धारा कहीं टूटी नहीं है, जैसे फल पकता है अ©र उसका बीज उसी क¢ अन्दर रहता है उसी तरह शास्त्रीय संगीत की विभिन्न विधाअ¨ ं क¢ मूल का भी कभी विच्छेद नहीं ह ुआ, परन्तु डार्विन क ¢ सिद्धान्त ”सरवाईवल आॅफ फिटेस“ या य¨ग्यतम् की अतिजीवितता क¢ अनुसार परिवर्तन ह¨ना समय की माँग है। स्वयं क¨ समष्टि में पचा लेने की शक्ति क ¢ आधार पर हिन्दुस्तानी शास्त्रीय संगीत नव विन्यास ग्रहण करता गया। भारत क ¢ इतिहास में कलाअ¨ं की दृष्टि से युगांतकारी परिवर्तन ह¨ते रह े है। साहित्य, संगीत चित्रकला जैसी संवेदनशील कलाएं युग की समाप्ति तक अपने अस्तित्व क¨ बनाए रखने क ¢ लिये विभिन्न विधाअ¨ं में बँटती चली गयीं। आज क¢ इस व ैज्ञानिक युग में विज्ञान का प्रभाव जीवन क ¢ प्रत्येक क्षेत्र में दृष्टिग¨चर ह¨ रहा है। आध ुनिकतम व ैज्ञानिक उपकरण¨ं क¢ माध्यम से आज हम अपनी इस पारम्परिक सांगीतिक धर¨हर क¨ सुरक्षित रख पाने में सफल व सक्षम ह¨ सक¢ ह ैं।
25
Chauhan, Sadhana. "COLORS INFLUENCE SOCIETY." International Journal of Research -GRANTHAALAYAH 2, no. 3SE (2014): 1–2. http://dx.doi.org/10.29121/granthaalayah.v2.i3se.2014.3648.
Full textAbstract:
The relationship between nature and man has been the center of philosophy, art and literary discourse from the ancient end of contemplation to the present. Therefore, color is also not untouched by this. "When the first ray of sun falls on an object, then that object becomes colored. A color touches you in such a way that many dreams begin to awaken in your imagination. Sometimes a color fascinates you in such a way that you start living the verses of life in harmony with it. And sometimes a color in your memory keeps you cheerful. "1 picture is a way of expressing the human mind. In the periphery of Malwa, the aforesaid shilachitra are found in various forms in Bhima Betka. From the pieces found there, from the Gheru, the Hidemachi and the Magenich, it is known that the paintings made from them were made there. In the context of the pictures and the sensations, adornment, memory, mystery and the configurations made of them, the center of the creation of colors is targeted only in the direction of the rich creation of colors. Any painting is based on the foundation of the interrelation of colors. "3
 प्रकृति और मनुष्य का रिश्ता चिंतन के प्राचीन छोर से वर्तमान तक दर्शन, कला और साहित्यिक विमर्श का केन्द्र रहा है। अतः रंग भी इस से अछूते नहीं है।’’सूरज की पहली किरण जब किसी वस्तु पर पड़ती है तब वह वस्तु रंगमय हो जाती है। कोई रंग आपको इस तरह छूता है कि आपकी कल्पना में कई ख्वाब जागने लगते हैं। कभी कोई रंग आपको इस तरह मोहित कर लेता है कि आप उसके साथ लय मिलाते हुए जीवन का छंद जीने लगते हैं। और कभी कोई रंग आपकी स्मृति में ठहर आपको प्रफुल्लित रखता है।’’1 चित्र मानवीय मन को अभिव्यक्त करने का एक जरिया है। ’’मालवा की परिधि में पूर्वोक्त शिलाचित्र भीम बेटका में विविध रुप में प्राप्त होते हैं। गेरु, हिड़मची और मेगेनीच के वहां से प्राप्त टुकड़ों से ज्ञात होता है कि उनसे निर्मित रंगो से वहां चित्र बनाये जाते थे।’’2 एक चित्रकृति अपने में समाहित सौंदर्य को रंगो से परिपूर्ण करती है। चित्रों के संदर्भ में और उनसे प्रकट होने वाली अनुभूति, श्रृंगारिकता, स्मृति, रहस्य और इन सब से निर्मित विन्यास के केन्द्र में रंगो की विपुल सृष्टि का समाहन ही लक्षित होता है। कोई भी चित्रकृति रंगों के अंतर्सम्बन्ध की बुनियाद पर आधारित है।’’3
26
सादिकोवा, मौजूदा काबिलोवना. "हिन्दी भाषा में वाक्यरचनागत पर्यायवाची शब्द (साधारण वाक्यों (simple sentence) के उदाहरण में)". Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences 4, № 22 (2024): 72–76. https://doi.org/10.5281/zenodo.13765105.
Full text
27
चौलागाईं Chaulagai, प्रेमप्रसाद Prem Prasad. "नेपाली भाषामा हुने गरेका त्रुटि, कारण र निराकरणका उपायहरू". Medha: A Multidisciplinary Journal 7, № 1 (2024): 25–38. https://doi.org/10.3126/medha.v7i1.73909.
Full textAbstract:
प्रस्तुत लेख नेपाली भाषामा हुने गरेका त्रुटिको पहिचान, त्रुटि हुनुका कारणका साथै तिनको निराकरणका उपायको निर्क्योलमा केन्द्रित छ । यसैले यस लेखमा पहिचानात्मक, विश्लेषणात्मक र निदानात्मक विधिमा आधारित भई नेपाली भाषाका विभिन्न सामग्रीबाट त्रुटिको सङ्कलन, तिनका शुद्ध रूपको विन्यासका साथै त्रुटि हुनुका कारण र तिनको निराकरणका उपायको खोजी गरिएको छ । शुद्ध रूपको विन्यासका लागि नेपाल प्रज्ञाप्रतिष्ठानबाट प्रकाशित शब्दकोश र व्याकरणका पछिल्ला संस्करणलाई आधार बनाइएको छ । अध्ययनका क्रममा नेपाली भाषाका अधिकांश सामग्रीमा त्रुटि भएको पाइएको र ती त्रुटि हुनुमा भाषिक अज्ञान, भाषाप्रयोगका दृष्टिले आदर्श मानिएका सामग्रीमा समेत त्रुटि हुनु, असावधानी, उदासीनता, अन्य भाषाको प्रभाव प्रमुख कारक रहेको निष्कर्ष प्राप्त भएको छ । यस्तै सङ्कलित त्रुटिहरूको विश्लेषणबाट त्रुटिनिराकरणका उपायहरू पनि प्राप्त भएका छन् । नेपाली भाषामा हुने गरेका त्रुटिहरूको निराकरणका लागि अवलम्बन गर्नुपर्ने उपायहरूमा भाषाप्रयोगमा सचेत हुनुपर्ने, भाषिक ज्ञान बढाउने सामग्रीको अध्ययनमा जोड दिनुपर्ने, सरकारले भाषासम्बन्धी नीतिको निर्माणका साथै त्यसको कार्यान्वयनमा नेतृत्व लिनुपर्ने, सञ्चारमाध्यमले त्रुटिरहित भाषाको प्रयोग गर्नुपर्ने, मानक व्याकरणको निर्माण गर्नुपर्ने, शब्दकोश र पाठ्यपुस्तकमा रहेका त्रुटिहरूको संशोधन गर्नुपर्ने, विज्ञको सहमतिपछि मात्र भाषिक सामग्रीको प्रकाशन गर्नुपर्ने, समय समयमा तालिम तथा गोष्ठीको आयोजना गर्नुपर्ने, त्रुटिनिराकरण अभियान सञ्चालन गर्नुपर्ने मुख्य हुन् । यसर्थ नेपाली भाषामा हुने गरेका त्रुटिहरूको कारण मनन गर्दै त्रुटिनिराकरणका उपायको अवलम्बन गर्ने हो भने यसको त्रुटिरहित प्रयोग सम्भव छ भन्ने यस लेखबाट प्राप्त भएको मुख्य निष्कर्ष हो ।
28
न्यौपाने Nyaupane, केशवप्रसाद Keshab prasad. "पर्खालभित्रको राजधानीका दुई नियात्राको विधातात्त्विक विश्लेषण". Saraswati Sadan सरस्वती सदन 10, № 1-2 (2024): 19–26. http://dx.doi.org/10.3126/ss.v10i1-2.68612.
Full textAbstract:
प्रस्तुत लेख पर्खालभित्रको राजधानी नियात्रा सङ्ग्रहमा सङ्गृहीत आशाको लहरामा एक मुठी श्वास र रहस्यका पहाडहरूमा शीर्षकका प्रारम्भिक दुई नियात्राको विधातात्त्विक विश्लेषणसँग सम्बद्ध छ । यी नियात्रामा विधातत्त्वको संश्लेषण तथा समन्वयको स्थिति के कस्तो छ भन्ने प्राज्ञिक जिज्ञासाको तथ्यपरक समाधानमा यो अध्ययन केन्द्रित छ । यसका निम्ति नियात्रा सिद्धान्तलाई आधार बनाइएको छ । यसै सिद्धान्तका आधारमा सङ्कलित तथ्यको अध्ययन वर्णनात्मक तथा विश्लेषणात्मक ढाँचामा गरिएको छ । उद्देश्य, सहभागी, गतिशीलता, परिवेश, भाषाशैली आदि नियात्राका संरचक तत्त्व हुन् । यी तत्त्वहरूको कलात्मक विन्यासका कौशलमा नियात्राको सौन्दर्य निर्भर गर्छ । प्रस्तुत नियात्रामा विधातत्त्वहरूको संश्लेषणमा विशिष्ट कौशल प्रतिफलित भएको छ । तसर्थ यी नियात्राहरू विधातात्त्विक दृष्टिले उत्कृष्ट छन् भन्ने यस अध्ययनको निष्कर्ष रहेको छ ।
29
विष्णु न्यौपाने. "नेपाली उपन्यासमा पत्रप्रयोगको प्रयोजन". Interdisciplinary Journal of Management and Social Sciences 3, № 1 (2022): 221–31. http://dx.doi.org/10.3126/ijmss.v3i1.50251.
Full textAbstract:
प्रस्तुत अनुसन्धानात्मक लेखमा नेपाली उपन्यासमा पत्रप्रयोगको प्रयोजनको विश्लेषण र मूल्याङ्कन गरिएको छ । विशेष कारणले आफ्ना शुभचिन्तकहरू घरठेगानाबाट टाढा भएको अवस्थामा विचारविनिमयको महत्वपूर्ण साधनकारूपमा पत्रको प्रयोग गरिन्छ । घरायसी कुराहरू, सुखदुःख, मायाप्रेम, गुनासाहरू तथा आर्थिक लेनदेनका कामकारबाहीहरू पत्रमा व्यक्त गरिन्छन् । साहित्यका विभिन्न विधामा पनि पत्रको प्रयोग गरिएको पाइन्छ । तीमध्ये कतिपय उपन्यासमातिनको अंशका रूपमा पत्रको प्रयोग गरिएकाहुन्छन् । त्यस्ता पत्रहरू मानिसको वास्तविक जीवनसँग सम्बन्धित रहेर आदानप्रदान गरिएका भन्दा पनि साहित्यकारले साहित्यिक रचनाका मूल तत्वको संवद्र्धनमा उपयोग गरेका हुन्छन् । नेपाली उपन्यासमा प्रयुक्त पत्रको स्वरूप, विषयवस्तु र अभिप्रायकोनिरूपण गर्नु यस लेखको उद्देश्य हो । प्रस्तुत उद्देश्यप्राप्तिका लागि उपन्यासमा पत्रप्रयोगको आवश्यकता र उपन्यासमा पत्रप्रयोगको प्रयोजनलाई सैद्धान्तिक ढाँचाका रूपमा अवलम्बन गरी नेपाली उपन्यासमा प्रयुक्त पत्रहरूको पाठगत साक्ष्यका आधारमा पत्रको अध्ययन, विश्लेषणद्वारा सामान्यीकरण गरी निष्कर्षीकरण गरिएको छ । उपन्यासमा पत्रप्रयोग उपन्यासकारको विशिष्ट शैली भएकाले यिनले कथावस्तुको विन्यासमा रोचक तथा सार्थक निष्कर्षउन्मुख बनाउने, पात्रको चरित्राङ्कन र परिवेश चित्रणमा यी बहुपयोगी हुने निष्कर्ष निकालिएको छ।
30
Shrestha, Arjun Kumar. "‘टुहुराका दिन फर्किन्छन्’ लोककथाको संरचनात्मक अध्ययन". Medha: A Multidisciplinary Journal 7, № 2 (2025): 13–28. https://doi.org/10.3126/medha.v7i2.76025.
Full textAbstract:
प्रस्तुत अध्ययनमा ‘टुहुराका दिन फर्किन्छन्’ लोककथाको संरचनात्मक विश्लेषण गर्ने प्रयास गरिएको छ । यहाँ टुहुराका दिन फर्किन्छन्’ लोककथाको कथानक, सहभागी, परिवेश, उद्देश्य र भाषाशैलीगत आधारबाट विश्लेषण गरिएको छ । संरचनात्मक घटकहरूको योगबाट बन्ने पूर्ण कृति हो कथा । यसमा पूर्णता, परिवर्तनशीलता र स्वनिष्ठताजस्ता गुण हुन्छन् । यस लोककथाको कथानकविन्यास क्रमिक वा रैखिक ढाँचामा संरचित छ । कथानकको आदि, मध्य र अन्त्यको शृङ्खला मिलेको छ । लोककथामा उपस्थित सहभागीहरूका कार्यव्यापारले लोककथालाई जीवन्त र मौलिक बनाएका छन् । लोककथाको भाषाशैली सरल, सहज र सुबोध्य छ । लोककथाका संरचक घटकहरू कथानक, सहभागी, परिवेश, उद्देश्य र भाषाशैलीय विन्यासका दृष्टिले लोककथा अब्बल, सरल र श्रुतिमधुर छन् । ‘टुहुराका दिन फर्किन्छन्’ लोककथाले दिक्तेल–रूपाकोट–मझुवागढी क्षेत्रमा बसोबास गर्ने समुदायको दिनचर्या, जीविकोपार्जनको तरिका, उनीहरूले भोग्नुपरेका समस्या र पीडालाई यथार्थ रूपमा प्रस्तुत गरेको छ । ग्रामीण जीवनका आरोहअवरोह, जीवन भोगाइका उतारचढाव र दुःखपछि आउने सुखको क्षणलाई देखाएर धैर्यसाथ कर्म गर्न उत्प्रेरणा दिएका छन् । यस लोककथाले सत्मार्गमा हिँड्ने, सत्कर्म गरे भाग्यले साथ दिन्छ भन्ने सन्देश दिएको छ ।
31
Yadav, Satendra Prasad. "भोजपुरी मातृभाषी विद्यार्थीहरूको नेपाली भाषा सिकाइमा प्रभाव". Journal of Research in Education 1 (14 травня 2025): 215–28. https://doi.org/10.3126/jore.v1i1.78741.
Full textAbstract:
प्रस्तुत लेख भोजपुरी मातृभाषी विद्यार्थीहरूले नेपाली भाषा सिकाइमा प्रभावको अध्ययनमा केन्द्रित छ ।यो लेख नेपाली भाषा सिकाइमा भोजपुरी भाषाको उच्चारण र वर्ण विन्यासको प्रभावको उद्देश्यमा केन्द्रित छ। यो लेख गुणात्मक अनुसन्धान परिघटानामूलक (Phenomenology) ढाँचामा आधारित छ । उद्देश्यमूलक विधिको प्रयोग गरी नमुना छनोट गरिएको छ । सहभागीहरूसँग उच्चारण र वर्णविन्यासगत तथ्य सङ्कलन गरिएको छ । सङ्कलित तथ्यलाई लिप्यान्तरण गरेर जस्ता दुई साझा थिमको निर्माण गरी विद्यार्थीरूको नेपाली भाषाको सिकाइमा भोजपुरीको प्रभावको विश्लेषण गरिएको छ । विद्यार्थीसँग भाषा सिकाइको प्रभाव अध्ययन गर्दा अजन्त/हलन्त, अल्पप्राण/महाप्राण, सघोष/अघोष, ‘य्’ को प्रयोग, शब्दमध्य र शब्दान्तमा ‘ह्’, पञ्चम् वर्ण ‘ण्’, ऋकार र रकारको प्रयोग भएका शब्दहरूको उच्चारणमा ध्यान दिइएको छ। विद्यार्थीको उच्चारण हेर्दा विद्यार्थीहरूले महाप्राणलाई अल्पप्राण, सघोषलाइ अघोष, ‘ण्’ पञ्चम वर्णको ‘न्’ उच्चारण, शब्दमध्य र शब्दान्तमा ‘ह’ को लोप, ऋकार र रकारको रेफगत उच्चारण, ‘र्’ र ‘ल्’ को ध्वनि विपर्यासगत उच्चारण गरेको देखिन्छ भने उच्चारणगत प्रभाव वर्णविन्यास (लेखाइ) मा पनि देखिएको साथैमातृभाषाका शब्दका आधारमा विश्लेषण गरिएको छ । भोजपुरी मातृभाषी विद्यार्थीहरूको उच्चारण र वर्णविन्यासमा देखिएका विशिष्टताहरूले नेपाली भाषा सिकाइमा भोजपुरी भाषाको प्रभाव रहेको निष्कर्ष निकालिएको छ। यस लेखबाट अध्येता तथा समग्र भाषाशिक्षणमा सहयोग पुग्ने अपेक्षा गरिएको छ ।
32
चट्टोराज, सुमिता. "प्रेमचंद साहित्य और हिंदी सिनेमा का अन्तःसम्बन्ध". Anthology The Research 8, № 12 (2024): H68 — H78. https://doi.org/10.5281/zenodo.12577932.
Full textAbstract:
This paper has been published in Peer-reviewed International Journal "Anthology The Research" URL : http://socialresearchfoundation.com/new/publish-journal.php?editID=9137 Publisher : Social Research Foundation, Kanpur (SRF International) Abstract : प्रेमचंद का साहित्य पाठकों की भावनाओं को जाग्रत करता है और सिनेमा भी दर्शक समाज के साथ अपना भावात्मक संबंध स्थापित करता है और जब प्रेमचंद की रचनाएं सत्य शिव सुंदरम को फिल्म के जरिए हमारे सामने लाती हैं तब सामाजिक जीवन का सत्य जिसमे कष्ट भी है , समस्याएं भी, आनंद भी, संघर्ष भी, जीने की इच्छा ये सब हमें चरित्रों के माध्यम से प्रेमचंद की कहानी और उपन्यासों से निकलकर फिल्म की स्क्रीन पर जीवंत हो उठते हैं। प्रेमचंद का पराधीन, निर्धन, निरक्षर भारत का सच नजदीक से दिखाई देने लगता है। प्रेमचंद अपने साहित्य में साम्राज्यवाद, सामंतवाद, उपनिवेशवाद, जमींदारी प्रथा, महाजनी प्रथा, जातिवाद, पूंजीवाद के जिस भयंकर और कुत्सित रूप का विरोध और प्रतिरोध कर रहे थे वही जब सन् 1934 में निर्देशक मोहन भावनानी के द्वारा ’मिल मजदूर’ के नाम से या सन् 1963 में श्रीलोक जेटली के निर्देशन पर ’गोदान’ के नाम से या 1959 में ’दो बैलों की कथा’ पर आधारित ’हीरा मोती’ फिल्म के नाम से या सन् 1977 में सत्यजीत राय के निर्देशन पर “शतरंज के खिडाली” फिल्म के नाम से या सन्1977 में मृणाल सेन के निर्देशन पर तेलुगु भाषा में ‘कफ़न’ पर आधारित ‘ओका उरी की कथा’ फिल्म के नाम से या सन्1981 में सत्यजीत रॉय के निर्देशन पर ‘सद्गति’ फिल्म के नाम से या सन् 1938 में कृष्णस्वामी सुब्रमण्यम के निर्देशन पर ‘सेवा सदन’ फिल्म के नाम से फिल्माया गया तब प्रेमचंदद्वारा निर्मित चरित्र मानो और ज्वलंत होकर हमारे सामने बोलने लगे। सिनेमा की शक्ति से प्रेमचंद को इन्कार नहीं था। वे सिर्फ अच्छे विचारों और आदर्शों का प्रचार-प्रसार चाहते थे चाहे वह साहित्य हो या सिनेमा। एकतरफ जहां वे ‘कजली’ जैसे मनोरंजन करने वाली पुस्तक हैं की कटु आलोचना करते है और उसे साहित्य में शामिल नहीं करते वहीँ दूसरी तरफ वे उस सिनेमा की शक्ति को स्वीकार करते हैं जो आदर्श चरित्रों की सृष्टि करने में सक्षम हो । वस्तुतः प्रेमचंद ने अपने समय के सामाजिक - राजनीतिक - सांस्कृतिक विघटन को साहित्य के माध्यम से कोशिश की है। । मनुष्योन्मुखी संवेदना का विकास उनकी रचनाओं का मूल विषय है जिसके परिणाम- स्वरूप उनका सौन्दर्यबोध और उनकी सौन्दर्य - दृष्टि उनके साहित्य - चिन्तन के स्तर पर फलीभूत होती दिखाई देती है। मनुष्य के संबंधों को मजबूत बनाना प्रेमचंद के रचना - कार्य का ध्येय रहा है और जब यह सिनेमा के साथ जुड़‌कर सामने आता है तब विघटित समय का प्रत्येक मोड़ जीवंत होकर हमारे रोम-रोम को स्पर्श करता है और हम उसी दिशा में उनके आदर्शोन्मुखी और यथार्थोंमुखी चरित्रों की और उन्मुख होते हुए भारत की ऐतिहासिक और सांस्कृतिक विरासत का पुनर्मूल्यांकन और पुनर्पाठ करने लगते हैं और प्रेमचंद द्वारा दिये गये नये सौन्दर्यशास्त्रीय आयाम से जुड़ जाते हैं |
33
रिमाल Rimal, छत्र प्रसाद Chhatra Prasad. "माध्यमिक तहका लिम्बू भाषी विद्यार्थीले नेपाली भाषा सिक्दा गर्ने व्याकरणगत त्रुटिको विश्लेषण". Intellectual Journal of Academic Research 1, № 1 (2023): 7–16. http://dx.doi.org/10.3126/ijar.v1i1.69951.
Full textAbstract:
माध्यमिक तहमा अध्ययन गर्दा आफ्नो भाषा बोलिने विद्यार्थीहरूको भाषागत त्रुटि सम्बन्धमा विश्लेषण गरी तयार पारिएको अध्ययन र अनुसन्धानले व्याकणगत हुने त्रुटिहरू पहिल्याउने कोसिस गरिएको छ । लिम्बू मातृभाषी विद्यार्थीहरूले स्तरीय नेपाली भाषाको प्रयोगमा गर्ने वर्ण विन्यासगत त्रुटिहरू, त्रुटिका प्रकारहरू तथा त्यसका कारणहरू के कस्ता छन् भनी पत्ता लगाउनु, गुणात्मक अनुसन्धान ढाँचामा आधारित रहेर यो अनुसन्धान सम्पन्न गरिएको थियो । अनुसन्धमनमा प्राथमिक र द्वितीय दुवै स्रोतहरूलाई प्रयोग गरिएकोछ । विद्यार्थीहरूको लिखित उत्तरपुस्तिका र विद्यार्थीहरूसँग प्रत्यक्ष अन्तर्वार्ता नै प्राथमिक तथ्यको आधार बनाईएको थियो । द्वितीय स्रोतको रूपमा विभिन्न सन्दर्भ समाग्रीहरूलाई क्रमवद्ध रूपमा अध्ययन गरिएको थियो । अनुसन्धानमा तथ्यहरूको व्याख्या विश्लेषणका लागि मूलतः वर्णनात्मक र विश्लेणणात्मक विधिहरूको उपयोग गरिएको थियो । व्याख्या विश्लेषणको मूल आधार पाठ विश्लेषण पद्धतिलाई बनाईएको थियो । आÇनो मातृभाषा भाषीहरूको अर्को भाषा प्रतिको अस्वीकृत रूप नै त्रुटिको मुख्य कारण हो । । त्रुटि भनेको सामान्य स्वीकृत भाषाको रूपबाट पर जानु वा विचलन हुनु नै हो । गल्ती कहिलेकाँही हुन्छ भने त्रुटि नियमित हुन्छ । नेपाली भाषा भारोपेली परिवारको भाषा हो भन्ने लिम्बू भाषा भोटबर्मेली परिवारको भाषा हो । पारिवारिक रूपमा भिन्न भएतापनि यी दुई भाषाका वक्ताहरू बिच सहकार्य युगौँयुग देखि हुँदै आएको छ । यी भाषाहरूका व्याकरणिक कोटिहरूमा केही भिन्नता भए पनि केही समानता र केही असमानता रहेको पाईयो । यस अनुसन्धानले स्नातक तहका विद्यार्थीको त्रुटि निराकरण गर्न माध्यमिक तहबाट नै विद्यार्थीको त्रुटि निराकरण गर्दै जानु उपयुक्त हुने भएकाले यो शोधकार्य भन्दा फरक र लिम्बू भाषी विद्यार्थीले गर्ने विशिष्ट त्रुटिलाई विश्लेषण गरिने भएकाले पनि यो अनुसन्धान पृथक रहेको छ । लिम्बू भाषा बोल्ने विद्यार्थीहरूले नेपाली वर्णविन्यासमा गर्ने भाषागत त्रुटिहरूको कारण सहितको यो आलेख अध्ययन अनुसन्धान गरी तयार पारिएको हो । निम्न माध्यमिक स्तरका शिक्षक र विद्यार्थीहरूका लागि यो एक उपयोगी हुनसक्छ ।
34
न्यौपाने Neupane, विष्णु Bishnu. "आधुनिक नेपाली कथामा पत्रप्रयोगको अन्तर्य {Introduction to the use of letters in modern Nepali fiction}". Educator Journal 10, № 1 (2022): 41–48. http://dx.doi.org/10.3126/tej.v10i1.46965.
Full textAbstract:
प्रस्तुत अनुसन्धानात्मक लेखमा आधुनिक नेपाली कथामा पत्रप्रयोगको अन्तर्यको विश्लेषण र मूल्याङ्कन गरिएको छ । विचारविनिमयको साधनका रूपमा प्रयुक्त हुँदै आएका पत्रहरू विभिन्न माध्यम, कागजका पाना हुँदै आधुनिक प्रविधिमय फेसबुक, म्यासेन्जर, इमेल जस्ता विद्युतीय माध्यममा प्रयोग भएका छन् । साहित्यका विभिन्न विधामा विशेष सन्दर्भमा पनि पत्रको प्रयोग भएका छन् । आधुनिक नेपाली कथाका घटनाको विशेष सन्दर्भ, पात्रको चरित्राङ्कन तथा विशेष परिवेशको निर्माणको अवस्था आदिमा पत्रको प्रयोग गरिएका छन् । त्यस्ता पत्रले कथाका मूल तङ्खवको सम्वर्धनमा महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरेका हुन्छन् । यिनले भनाइलाई चोटिलो, घतिलो बनाएका छन् भने पात्र र परिवेशको चित्रणमा कलात्मकता भरेका पनि छन् । आधुनिक नेपाली कथामा प्रयुक्त पत्रको स्वरूप, विषयवस्तु र अभिप्रायको निरूपण गर्नु यस लेखको उद्देश्य हो । प्रस्तुत उद्देश्य प्राप्तिका लागि पत्रप्रयोगको आवश्यकता र पत्रप्रयोगको प्रयोजनलाई सैद्धान्तिक ढाँचाका रूपमा अवलम्बन गरी आधुनिक नेपाली कथामा प्रयुक्त पत्रहरूको पाठगत साक्ष्यका आधारमा नेपाली कथामा प्रयुक्त पत्रको अध्ययन, विश्लेषणद्वारा सामान्यीकरण गरी निष्कर्षीकरण गरिएको छ । कथामा पत्रप्रयोग कथाकारको विशिष्ट शैली भएकाले यिनले कथावस्तुको विन्यासमा रोचक र सार्थक निष्कर्षोन्मुख बनाउने, पात्रको चरित्राङ्कन र परिवेश चित्रणमा यी बहुपयोगी हुने निष्कर्ष निकालिएको छ ।
 {In this research article, the use of letters in modern Nepali stories has been analyzed and evaluated. Letters, which have been used as a means of exchange of ideas, have been used in electronic media such as Facebook, messenger, email through modern technology through various media, paper sheets. Letters are also used in special contexts in different genres of literature. Letters have been used in modern Nepali stories for specific contexts of events, characterization of characters and conditions of construction of special environments. Such letters play an important role in enhancing the story's original meaning. He has made the words hurtful and poignant, and he has also filled the characters and surroundings with artistry. The purpose of this article is to describe the form, content and intention of letters used in modern Nepali stories. In order to achieve the presented objective, the necessity of using letters and the purpose of using letters as a theoretical framework, based on the textual evidence of the letters used in modern Nepali stories, the study and analysis of the letters used in Nepali stories have been generalized and concluded. As the use of letters in the story is a unique style of the storyteller, it is concluded that they are versatile in the setting of the story, making interesting and meaningful conclusions, characterizing the character and depicting the environment.}
 
35
ढकाल Dhakal, निर्मला Nirmala. "अस्तित्वको दाबीमा सबातको बैला उत्सव कवितामा लयविधान". TUTA Journal, 31 грудня 2022, 15–30. https://doi.org/10.3126/tutaj.v10i1.74317.
Full textAbstract:
प्रस्तुत लेख अस्तित्वको दाबीमा साबातको बैला उत्सब कवितामा लयविधानको विश्लेषण र निरूपणमा केन्द्रित छ । गुणात्मक अनुसन्धान पद्धति र पाठविश्लेषणकेन्द्री ढाँचामा सम्पन्न भएको यस लेखको सैद्धान्तिक आधार लयविधान हो । लय कविता विधालाई साहित्यका अन्य विधाबाट अलग तुल्याउने विभेदक अभिलक्षण हो भने साहित्यको भाषापरक अध्ययन गर्ने सङ्कथन अध्ययनको एउटा क्षेत्र पनि हो । यस लेखको सैद्धान्तिक आधार भन्नु नै सङ्कथन अध्ययनसँग सम्बद्ध लयविधान हो । सङ्कथन अध्ययनले काव्यिक लयनिर्माणका लागि अनुच्छेद योजना र पङ्क्ति विन्यास, आवृत्ति–समानान्तरता, विचलन, लोप र लेख्यचिह्नको अहम भूमिकाका आधारमा काव्यिक लयको खोजी गर्ने अवधारणा निर्माण गरेको छ । प्रस्तुत अस्तित्वको दाबीमा साबातको बैला उत्सव कविता साङ्गीतिकता सिर्जना गर्ने सन्तुलित अनुच्छेद योजना र पङ्क्तिविन्यास अवलम्बन भएको समान र समध्वन्यात्मक ध्वनि/वर्ण/शब्द/पदावली/वाक्य तथा अन्तर्साङ्तीकता सिर्जना गर्नका लागि सिङ्गै अनुच्छेदको आवृत्ति भई संरचित कविता हो । यस लेखमा कवितामा अनुप्रासीयताको अभाव तथा संरचना, शैली र भावचिन्तनको प्रवाहमा साङ्केतिकतालाई अवलम्बन गरिएका कारण अधिकतम व्याकरणिक अतिक्रमण, विचलनयुक्त पङ्क्तिविन्यास तथा समुचित लेख्यचिह्नको प्रयोगले सुन्दर काव्यिक लयनिर्माण भएको विषयमा विमर्श भएको छ ।
36
Dhawan, Amit Raj. "आधुनिक हिंदी के विकास के परिमाणीकरण की ओर". 10 серпня 2024. https://doi.org/10.5281/zenodo.13293041.
Full textAbstract:
प्राकृतिक भाषाएँ समय के साथ विकसित होती हैं और वे नए शब्दों और वाक्य विन्यास को अपनाती हैं। यह अनुसंधान कार्य पिछले कुछ वर्षों में प्रतिष्ठित हिंदी समाचार प्रकाशकों द्वारा प्रयुक्त शब्दों की तुलना, इस कार्य के लिए विशेष रूप से निर्मित की गई शब्द-सूची से करते हुए हिंदी भाषा में बीते वर्षों में हुए बदलाव का आकलन करता है। प्रति लेख नए शब्दों की संख्या प्राप्त करने के लिए 13.33 लाख समाचार लेखों का विश्लेषण किया गया। यह परिवर्तन की दर को इंगित करता है और दर्शाता है कि कैसे हिंदी लेखन कुछ वर्षों में बहुत विस्तृत हुआ और बदला है। हम हिंदी पाठ में लिप्यंतरित अंग्रेजी शब्दों और लैटिन लिपि के शब्दों के प्रवाह को मापते हैं। यह अध्ययन दर्शाता है कि हिंदी समाचार लेख में नए शब्दों की संख्या 2009 से 2024 तक दोगुनी हो गई है। इनमें से कई नए शब्दों के लिए हिंदी विकल्प मौजूद हैं क्योंकि हमारे विश्लेषण में कई नए लोकप्रिय शब्दों (जैसे इंटरनेट, फेसबुक, ट्विटर, टेस्ला और मेटा) को गिना नहीं गया है। हमारा प्रयास हिंदी में परिवर्तन की प्रकृति, उसके कारणों, और उसके निहितार्थों को समझने का है। हम यह भी चर्चा करेंगे कि क्या इस विकास की गति सभी पीढ़ियों और क्षेत्रों के लिए उपयुक्त है। प्रकाशित हिंदी में परिवर्तन की तुलना अंग्रेजी से की गई है तथा प्रवृत्तियों को दर्शाने वाले उदाहरण प्रस्तुत किए गए हैं।
37
बडू Badu, भुवेश्वरी Bhuweshwari. "'मेरो चोक' कविताका तत्व". Journal of Durgalaxmi, 31 грудня 2023, 181–91. http://dx.doi.org/10.3126/jdl.v2i1.65414.
Full textAbstract:
प्रस्तुत लेखमा ‘मेरो चोक’ कविताका संरचक घटकहरूको अध्ययन विश्लेषण गरिएको छ । गुणात्मक ढाँचामा संरचित यस अध्ययनमा विषयवस्तुको सङ्कलन पुस्तकालयीय कार्य र विषयवस्तुको विश्लेषण वर्णनात्मक विधिबाट गरिएको छ । यस अध्ययनमा भूपी शेरचनद्वारा लिखित ‘मेरो चोक’ कवितालाई कविताका संरचक घटकहरूका आधारमा अध्ययन विश्लेषण गरिएको छ । यस लेखमा कविताका सबै संरचक घटकहरू नभई यहाँ प्रस्तुत कविताको विषयवस्तु र भाषाशैलीय विन्यासको मात्र अध्ययन विश्लेषण गरिएको छ । ‘मेरो चोक’ कविता कवि भूपी शेरचनको ‘धुम्ने मेचमाथि अन्धो मान्छे’ (२०२६) कविता सङग्रहमा राखिएको उत्कृष्ट कविता हो । सर्वप्रथम २०११ सालमा नयाँ झ्याउरेका माध्यमबाट एकैचोटि पुस्तकार कृति ल्याएर नेपाली कविताका फाँटमा देखा परेका कवि भूपी शेरचनले यस ‘मेरो चोक’ कवितामा साँघुरो गल्लीमा अव्यवस्थित चोक रहेको र त्यहाँ रोग, भोग र शोक व्याप्त रहेको कुरा उल्लेख गरेका छन् । म, मानिस र देवता गरी तीन थरी सहभागीको प्रयोग गरिएको यस कवितामा वर्णित चोकलाई ‘मेरो चोक’ भन्ने ‘म’ पात्र यस कविताको समख्याता वक्ता एवम् यस कविताका मानिस र देवता दुवै प्रमुख सहभागीका रूपमा आएका छन् । कवि भूपी शेरचनद्वारा लिखित ‘मेरो चोक’ कविताका संरचक घटक अन्तर्गत विषयवस्तु र भाषाशैलीय विन्यासलाई मात्र अध्ययन विश्लेषण गरी निष्कर्ष निकालिएको छ ।
38
Rimal, C.P. "माध्यमिक तहका लिम्बू भाषी विद्यार्थीले नेपाली भाषा सिक्दा गर्ने व्याकरणगत त्रुटिको विश्लेषण". 22 серпня 2023. https://doi.org/10.5281/zenodo.8273171.
Full textAbstract:
माध्यमिक तहमा अध्ययन गर्दा आनो भाषा बोलिने विद्यार्थीहरूको भाषागत त्रुटि सम्बन्धमा विश्लेषण गरी तयार पारिएको अध्ययन र अनुसन्धानले व्याकणगत हुने त्रुटिहरू पहिल्याउने कोसिस गरिएको छ । लिम्बूू मातृभाषी विद्यार्थीहरूले स्तरीय नेपाली भाषाको प्रयोगमा गर्ने वर्ण विन्यासगत त्रुटिहरू, त्रुटिका प्रकारहरू तथा त्यसका कारणहरू के कस्ता छन् भनी पत्ता लगाउनु, गुणात्मक अनुसन्धान ढाँचामा आधारित रहेर यो अनुसन्धान सम्पन्न गरिएको थियो । अनुसन्धमनमा प्राथमिक र द्वितीय दुवै स्रोतहरूलाई प्रयोग गरिएकोछ । विद्यार्थीहरूको लिखित उत्तरपुस्तिका र विद्यार्थीहरूसँग प्रत्यक्ष अन्तर्वार्ता नै प्राथमिक तथ्यको आधार बनाईएको थियो । द्वितीय स्रोतको रूपमा विभिन्न सन्दर्भ समाग्रीहरूलाई क्रमवद्ध रूपमा अध्ययन गरिएको थियो। अनुसन्धानमा तथ्यहरूको व्याख्या विश्लेषणका लागि मूलतः वर्णनात्मक र विश्लेणणात्मक विधिहरूको उपयोग गरिएको थियो । व्याख्या विश्लेषणको मूल आधार पाठ विश्लेषण पद्धतिलाई बनाईएको थियो । आफ्नो मातृभाषा भाषीहरूको अर्को भाषा प्रतिको अस्वीकृत रूप नै त्रुटिको मुख्य कारण हो । । त्रुटि भनेको सामान्य स्वीकृत भाषाको रूपबाट पर जानु वा विचलन हुनु नै हो । गल्ती कहिलेकाँही हुन्छ भने त्रुटि नियमित हुन्छ । नेपाली भाषा भारोपेली परिवारको भाषा हो भन्ने लिम्बू भाषा भोटबर्मेली परिवारको भाषा हो । पारिवारिक रूपमा भिन्न भएतापनि यी दुई भाषाका वक्ताहरू बिच सहकार्य युगौँयुग देखि हुँदै आएको छ । यी भाषाहरूका व्याकरणिक कोटिहरूमा केही भिन्नता भए पनि केही समानता र केही असमानता रहेको पाईयो । यस अनुसन्धानले स्नातक तहका विद्यार्थीको त्रुटि निराकरण गर्न माध्यमिक तहबाट नै विद्यार्थीको त्रुटि निराकरण गर्दै जानु उपयुक्त हुने भएकाले यो शोधकार्य भन्दा फरक र लिम्बू भाषी विद्यार्थीले गर्ने विशिष्ट त्रुटिलाई विश्लेषण गरिने भएकाले पनि यो अनुसन्धान पृथक रहेको छ । लिम्बू भाषा बोल्ने विद्यार्थीहरूले नेपाली वर्णविन्यासमा गर्ने भाषागत त्रुटिहरूको कारण सहितको यो आलेख अध्ययन अनुसन्धान गरी तयार पारिएको हो । निम्न माध्यमिक स्तरका शिक्षक र विद्यार्थीहरूका लागि यो एक उपयोगी हुनसक्छ ।