To see the other types of publications on this topic, follow the link: हिमालय.

Journal articles on the topic 'हिमालय'

Create a spot-on reference in APA, MLA, Chicago, Harvard, and other styles

Select a source type:

Consult the top 50 journal articles for your research on the topic 'हिमालय.'

Next to every source in the list of references, there is an 'Add to bibliography' button. Press on it, and we will generate automatically the bibliographic reference to the chosen work in the citation style you need: APA, MLA, Harvard, Chicago, Vancouver, etc.

You can also download the full text of the academic publication as pdf and read online its abstract whenever available in the metadata.

Browse journal articles on a wide variety of disciplines and organise your bibliography correctly.

1

संध्या, मौर्य. "समकालीन कलाकार निकोलस रोरिक की कलाकृतियों का महत्व हिमालय चित्रकला के संदर्भ में". International Journal of Research - Granthaalayah 7, № 11(SE) (2019): 48–51. https://doi.org/10.5281/zenodo.3585035.

Full text
Abstract:
हिमालय जहां ऋषियों का आवास है। यही वेदो की रचना हुई। हिमाच्छादित पर्वत श्रृंखलाऍ उनकी गहराइयॉ, ऊॅचे पहाड़ मनमुग्ध करने वाल वातावरण, झरते रजत प्रपात, गुलाबी मौसम यहॉ आने वाले किसी भी कलाकार को अपने ओर आकर्षित करता है। निकोलस रोरिक जब 1924 में भारत आये तो हिमालय के इस वातावरण ने उन्हें मुग्ध कर लिया और उन्होने बीस वर्श कुल्लु घाटी में व्यतीत किये और हिमालय को अपने चित्रण का विषय बनाया। &#39;&#39;रोरिक के हिमालय चित्रण के विषय में यथार्थ-रूप से यह कहा गया है। आज तक संसार के किसी चित्रकार ने हिमालय का चित्रण इतनी पटुता, इतनी गहन दृष्टि और विशेषता के साथ नहीं किया है। &#39;&#39;<sup>1</sup>
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
2

Maurya, Sandhya. "IMPORTANCE OF CONTEMPORARY ARTIST NICHOLAS ROERICH'S ART WITH REFERENCE TO HIMALAYAN PAINTING." International Journal of Research -GRANTHAALAYAH 7, no. 11 (2019): 48–51. http://dx.doi.org/10.29121/granthaalayah.v7.i11.2019.908.

Full text
Abstract:
English : The Himalayas where the sages reside. This was the creation of Vedas. The snow-clad mountain ranges, their depths, high mountains, enchanting atmosphere, waterfall silver falls, pink weather attracts any visiting artist. When Nicolas Roerich came to India in 1924, this atmosphere of the Himalayas captivated him and he spent twenty years in the Kullu Valley and made the Himalayas the subject of his depiction. It has been said realistically about Rorik's portrayal of the Himalayas. Till date, no painter of the world has depicted the Himalayas with so much acumen, such a profound vision and specialty. '' &#x0D; Hindi : हिमालय जहां ऋषियों का आवास है। यही वेदो की रचना हुई। हिमाच्छादित पर्वत श्रृंखलाऍ उनकी गहराइयॉ, ऊॅचे पहाड़ मनमुग्ध करने वाल वातावरण, झरते रजत प्रपात, गुलाबी मौसम यहॉ आने वाले किसी भी कलाकार को अपने ओर आकर्षित करता है। निकोलस रोरिक जब 1924 में भारत आये तो हिमालय के इस वातावरण ने उन्हें मुग्ध कर लिया और उन्होने बीस वर्श कुल्लु घाटी में व्यतीत किये और हिमालय को अपने चित्रण का विषय बनाया। ''रोरिक के हिमालय चित्रण के विषय में यथार्थ-रूप से यह कहा गया है। आज तक संसार के किसी चित्रकार ने हिमालय का चित्रण इतनी पटुता, इतनी गहन दृष्टि और विशेषता के साथ नहीं किया है। ''1
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
3

बस्नेत, गजेन्द्र बहादुर. "'सफा हिमाल अभियान'मा नेपाली सेनाको भूमिका". Unity Journal 6, № 1 (2025): 359–72. https://doi.org/10.3126/unityj.v6i1.75702.

Full text
Abstract:
हिमालयको देश भनेर विश्वमै परिचित नेपालमा सर्वोच्च शिखर सगरमाथाका साथै आठ हजार मिटरभन्दा अग्ला आठ र छ हजारमाथिका १ हजार ३१० हिमाल छन् । यी हिमालमा सन् १९५० को दशकदेखि आरोहण सुरु भए यता क्रमिक रुपमा फोहोर थुप्रिदै जाँदा प्राकृतिक सुन्दरता बिग्रन थालेको छ । पर्यावरणको दृष्टिले संवेदनशील हिमालमा थुप्रिएको फोहोरको असर कम गर्न र सुन्दर हिमाललाई सुन्दर नै राखिराख्न सरकारले सन् २०१९ देखि ‘सफा हिमाल अभियान’ सुरु गर्‍यो । नेपाली सेनाको नेतृत्व र विभिन्न सरकारी, गैरसरकारी संघ संस्थाहरुसँगको सहकार्यमा थालिएको अभियानको पाँचौ“ संस्करण सकिँदासम्म १ लाख १९ हजार ५६ के.जी. फोहोर, १४ वटा मानव शव तथा केही अस्थिपञ्जर सङ्कलन गरिएको छ । अभियानका दौरान सेनाको योगदानलाई अझै कसरी परिष्कृत बनाउन सकिन्छ भन्ने अनुसन्धान गर्न यो अध्ययन गरिएको हो । प्राथमिक र द्वितीय स्रोतबाट संकलित तथ्याङ्कलाई विश्लेषण गरी तयार पारिएको यो लेख वर्णनात्मक, तुलनात्मक र गुणात्मक विश्लेषण शैलीमा आधारित छ । विभिन्न राष्ट्रिय, अन्तर्राष्ट्रिय प्रकाशन, सेना तथा अन्य सरकारी निकायका सामग्री/दस्तावेज र प्रत्यक्ष कुराकानीका आधारमा अध्ययन गरिएको छ । यसमा ‘सफा हिमाल अभियान’को इतिहास, अभियानमा सेनाले सम्पादन गरेका कार्यहरुको समीक्षा, हिमालको अवस्था, जलवायु तथा पर्यावरणीय असर, पर्यटनमा पार्ने प्रभावहरु समेटिएका छन् । सेनाको तालिमप्राप्त जनशक्ति र कुशल कार्यक्षमताकै कारण कठिन क्षेत्रबाट पनि फोहोर तथा शव संकलन र अभियानमा अपनाइएको संयुक्त व्यवस्थापनको मोडल सबल पक्ष देखिन्छ भने ‘पर्यटन उद्योग सेवा प्रवाह निर्देशिका २०७०’मा तोकिए अनुसार फोहोरको मुहान नियन्त्रण हुन नसक्नु कमजोर पक्ष देखिन्छ । सेनाको कुशल व्यवस्थापनका कारण अभियानपछि हिमाल सफाइमा केही हदसम्म टेवा पुगेको छ । तर फोहोरको मुहान खुल्ला राखेर गरिने सफाइले दीर्घकालीन रुपमा फोहोर व्यवस्थापन गर्न कठिन देखिन्छ ।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
4

थापा Thapa, दिब्या श्री Dibya Shree. "नेपाली नदी प्रणाली तथा गढी, किल्ला : एक सामरिक महत्व (Nepali river system and fortress, fort: a strategic importance)". Unity Journal 3, № 01 (2022): 331–49. http://dx.doi.org/10.3126/unityj.v3i01.43336.

Full text
Abstract:
प्रस्तुत आलेख ‘नेपाली नदी प्रणाली तथा गढी, किल्ला: एक सामरिक महत्त्व’ शीर्षकमा केन्द्रित रही प्रकाश पार्नु यसको उद्देश्य हो । यो लेखको विश्लेषणको मूल आधार वर्णनात्मक र तुलनात्मक पद्धति हो । यो लेखलाई पुरा गर्ने अन्य थप आधारहरु गुणात्मक, विवरणात्मक तथा विश्लेषणात्मक र अवलोकनात्मक विधि हुन् । राष्ट्रिय हित प्रबर्धनमा केन्द्रित रहनु यो लेखको दृष्टिगत मूल्य रहेको छ । भूपरिवेष्ठित राष्ट्र नेपाल समुद्रबाट वञ्चित भएपनि नदी नालाहरुको प्रचुरतायुक्त भूराजनीतिक स्वरुपमा अवस्थित सामरिक गढी, किल्लाहरु परस्परमा अन्र्तनीहित रही राष्ट्रिय सुरक्षा, स्वतन्त्रताका लागि महत्त्वपूर्ण योगदान दिंदैआएका छन् । चिनियां छिङ्हाइ–तिब्बती पठार वरपरको हिमालयन ग्लेसियर, कुनलुन हिमालय क्षेत्र तथा मानसरोवर वरपरको जलभण्डारले विश्व जनसंख्याको करीब ४० प्रतिशत शुद्ध पिउने पानी उपलब्ध गराउंदै आएको छ । त्यसैको दक्षिणमा अवस्थित हिमाली, पहाडी जलपकड क्षेत्रबाट उद्गमित ६ हजारभन्दा बढी नदीनालाहरु, करीब १५० भन्दाबढी मुख्य गढी किल्लाहरुले नेपालका लागि आन्तरिक तथा बाह्य शक्तिविरुद्ध सामरिक प्रतिरक्षा गर्दैआएका छन् । यसरी गढी, किल्लाहरुको महत्त्वसंगै तुलनात्मक रुपमा जलपकड क्षेत्रले राष्ट्रिय सुरक्षा प्रबर्धनमा थप सहयोग पुर्‍याउंदै आएको तथ्य तथ्यांकहरुमाथि ध्यानाकर्षण भएको छ । अत: नदीप्रणाली तथा गढी किल्लाहरुको एकीकृत संरचनाले देशको भौगोलिक, सामरिक, प्रशासनिक सीमाङ्कनको स्वरुप निर्धारण गरी राष्ट्रिय हित संरक्षण गर्दै आएको छ । यसरी तुलनात्मक, आगनात्मक एवम् निगनात्मक विधिको सम्मिश्रणबाट प्राप्त विश्लेषणात्मक सार अनुसार नेपाल सरहद्भित्रका नदीप्रणाली र तिनका मुहानहरु तथा जलपकड क्षेत्रको प्रतिरक्षार्थ नेपाली गढी, किल्लाहरुसंगै नजिक नजिकका दूरीमा अत्याधुनिक सुविधासम्पन्न वैज्ञानिक वंकर्स् संरचनाहरु निर्माण गर्न आवश्यक रहेको यस आलेखको निष्कर्ष छ । यसले नेपाली सेनाको ‘३+१’ अवधारणाको रणनीतिक उद्देश्यलाई सफल बनाउन थप सहयोग पुग्ने अपेक्षा राख्न सकिन्छ ।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
5

प्रा, .डॉ. राजाराम महादेव थोरात. "भारतातील जैवविविधतेचा अभ्यास". International Journal of Advance and Applied Research 2, № 21 (2022): 14–17. https://doi.org/10.5281/zenodo.7052452.

Full text
Abstract:
<strong>प्रस्तावना:</strong> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; &nbsp;भारताचा समावेश उत्तर गोलार्धात होत असून आशिया खंडातील हिंदी महासागराच्या उत्तरेस असलेले भारताचे मध्यवर्ती भोगोलिक स्थान अतिशय महत्वाचे आहे. भारताचा अक्षवृत्तीय विस्तार 8&nbsp; अंश 4 मिनिट&nbsp; उत्तर&nbsp; ते 37 अंश 6&nbsp; मिनिट उत्तर&nbsp; अक्षांश व रेखावृत्तीय विस्तार 68 अंश 7 मिनिट पूर्व&nbsp; ते 97 अंश 25&nbsp; मिनिट पूर्व&nbsp; रेखा&nbsp; अंशाच्या दरम्यान आहे. कर्कवृत्त भारताच्या मध्यातून गेलेले आहे. भारताचे क्षेत्रफळ 32,87,263 चौरस किलोमीटर असून जगाच्या क्षेत्रफळाच्या 2.4 % आहे. जगात भारताचा सातवा क्रमांक लागतो. भारताला 15200&nbsp; किलोमीटर लांबीची भू सीमा लाभलेली आहे. तसेच 7516&nbsp; किलोमीटर लांबीचा सागर किनारा लाभला आहे. भारताच्या उत्तरेस हिमालय पर्वत, दक्षिणेस हिंदी महासागर, पूर्वेस बंगालचा उपसागर आणि पश्चिमेस अरबी समुद्र असे वैशिष्ट्यपूर्ण भौगोलिक स्थान आशिया खंडात भारताला लाभलेले आहे. भारताला सात शेजारी राष्ट्र आहेत. भारत हा अतिशय विविधतेने नटलेला देश असून विविधतेतून एकता हेच भारताचे खास वैशिष्ट्ये आहे. प्राकृतिक रचना, जलप्रणाली,&nbsp; सागर&nbsp; किनारा, हवामान, वनस्पती जीवन, प्राणीजीवन, वंश, धर्म, भाषा यासारखी विविधता पृथ्वीवर कोणत्याच देशात आढळत नाही. भारताचा समावेश उष्ण व समशीतोष्ण कटिबंधात होतो. तसेच&nbsp; कटिबंधीय हवामान हिमालयीन पर्वतीय प्रदेशात आढळते. त्यामुळे भारत हा&nbsp; जैवविविधतेने नटलेला जगातील एकमेव&nbsp; देश आहे.
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
6

प्रेमपाल. "बुक्सा जनजाति में सामाजिक परिवर्तनः एक समाज शास्त्रीय अध्ययन". International Journal of Science and Social Science Research 2, № 3 (2024): 90–92. https://doi.org/10.5281/zenodo.14061887.

Full text
Abstract:
भारत के उत्तराखण्ड हिमालय के दक्षिणी ढलान पर मानव-आवास योग्य निचली पर्वत श्रेणियों एवं घाटियों में आठ पर्वतीय जनपद- पिथौरागढ़, अल्मोड़ा, नैनीताल, पौढ़ीगढ़वाल, चमोली, टेहरी गढ़वाल, उत्तरकाशी एवं देहरादून और जनपद ऊधमसिंह नगर स्थित हैं। इन सब जिलों के भू-भाग को सम्मिलित रूप में उत्तराखण्ड कहा जाता है। जो इस समय दो प्रशासनिक इकाईयों में विभाजित है, कुमाऊँ मण्डल उक्त प्रथम चार जिले कुमाऊँ का लगभग 4/5 भाग आ जाता है। इसमें पिथरौगढ़़, एवं अल्मोड़ा जिले का सम्पूर्ण भू-भाग नैनीताल जिले क्षेत्र में आता है। नैनीताल जिले की तराई में शताब्दियों से थारू और बुक्सा जनजाति निवास करती आयी हैं। थारू जनजाति अपना सम्बन्ध राजस्थान के राजपूतों &nbsp;से जोड़ते हैं। और बुक्सा जनजाति अपने को धारानगरी के राजपूत राजघरानों से जोड़ते हैं।&nbsp;
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
7

उषा आचार्य Usha Acharya. "स्वास्नीमान्छे नाटकमा स्वैरकल्पना". Sotang, Yearly Peer Reviewed Journal 5, № 1 (2023): 1–13. http://dx.doi.org/10.3126/sotang.v5i1.65056.

Full text
Abstract:
प्रस्तुत अध्ययनमा साहित्य समालोचनापद्धतिका प्रचलित अवधारणामध्ये स्वैरकल्पनालाई आधार बनाई बालकृष्ण समको स्वास्नीमान्छे नाटकमा प्रयुक्त स्वैरकल्पनाको निरूपण गरिएको छ । भेटान तोदोरोभ, रोजमेरी ज्याक्सन, मानलोभ, बोर्मनका स्वैरकल्पनासम्बन्धी अवधारणालाई आधार मानी विवेच्य कृतिको विश्लेषण गरिएको छ । यसका लागि पुस्तकालयीय अध्ययनका आधारमा सामग्री सङ्कलन गरी पाठविश्लेषण गरिएको छ । बालकृष्ण समको स्वास्नीमान्छे नाटकमा नारीराज्यको कल्पना गरी असम्भव क्रियाकलाप प्रस्तुत गरिएको छ । यस नाटकमा चोभारको गुफाबाट पसेको बालकृष्ण नयाँ नारीको राज्यमा पुग्छ जहाँ नारी पुरुषबिच कुनै विभेद देखिँदैन । त्यहाँका नारी आत्मनिर्भर भएको, घुम्न हिमालय पुगेको, आफ्नै देशमा प्रविधिको आविष्कार गरेको र विभेदयुक्त सोच भएका पुरुषबाट भाव परिवर्तन गराई नारी र पुरुषबिच समानता ल्याएको कल्पना नाटकमा गरिएको छ । राम्रो राज्यको कल्पना गरिए पनि पुरुषप्रधान सोच भएका व्यक्तिबाट त्यस कार्यलाई असफल बनाइएको र युद्धमा सबै नारी मारिएको, बालकृष्ण बचेर आफ्नै देश फर्किएका अतिकाल्पनिक घटना नाटकमा प्रस्तुत छन् । यस नाटकमा दुई घण्टाभित्र बालकृष्ण नयाँ राज्यमा पुगी कैयौँ दिन बिताएर फर्किएको घटनालाई अद्भुत रूपमा प्रस्तुत गरिएकाले नाटकमा प्रयुक्त स्वैरकल्पना स्वाभाविक बनेको निष्कर्ष यस अध्ययनको रहेको छ ।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
8

दर्नाल Darnal, प्रकाश Prakash. "उदयपुर गाईघाटस्थित मुढगडाको परीक्षण उत्खनन". HISAN: Journal of History Association of Nepal 10, № 1 (2024): 151–57. https://doi.org/10.3126/hisan.v10i1.74909.

Full text
Abstract:
उदयपुर जिल्लाको सदरमुकाम गाईघाटमा त्रियुगा नगरपालिका रहेको छ । यसको पूर्वमा चौेदण्डीगढी नगरपालिका, उत्तरमा रौतामाई गाउँपालिका र खोटाङ जिल्ला, पश्चिममा उदयपुरगढी गाउँपालिका र सप्तरी जिल्ला तथा दक्षिणमा सप्तरी जिल्ला रहेका छन् । त्रियुगा नदीलाई प्राचीनकालमा तिरुवा भनिन्थ्यो र पछि अपभ्रंश भई त्रियुगा भनिएको भन्ने मान्यता रहँदै आएको छ । चुरे पहाड, भित्री मधेश, महाभारत श्रृंखलाका रुपमा उदयपुरको भूगोलको स्वरुप रहेको छ । यसको दक्षिणको भाग विदेह वा मिथिला र उत्तरी भाग माझ किरातको प्रभाव क्षेत्रमा प्राचीनकालदेखि रहदै आएको पाइन्छ । विदेहको सीमाना पूर्वमा कोशी नदी, दक्षिणमा गंगा नदी, उत्तरमा हिमालय पहाड र पश्चिममा गण्डकी नदी थियो । उदयपुर जिल्ला पुरातात्विक दृष्टिकोणले ज्यादै महत्वपूर्ण रहेको पाइन्छ । यहाँ पूर्वपाषाण कालदेखिका ढुङ्गे चिहान संस्कृतिसम्म, किरातकालदेखि सेन कालसम्मका प्रमाणहरु भेटिन्छन् । हालै पुरातत्व विभागबाट उदयपुर जिल्लाको गाईघाटस्थित त्रियुगा नगरपालिका वडा नं ३ मा त्रियुगा जनता क्याम्पस हातामा अग्लो ढिस्को माथि बनाइएको शिव मन्दिरको दक्षिणमा ईंटाका टुक्राहरु, कुँदिएका प्रस्तरहरु भेटिएकाले यसको उत्खनन् गरिएको छ । प्रस्तुत अध्ययनको उद्देश्य त्यही उदयपुर गाईघाटस्थित मुढगडाको परीक्षण उत्खनन्सँग सम्बन्धित रहेको छ ।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
9

प्रा., डॉ. पवार आर. एस. "भारत में ग्रामीण पर्यटन की संभावनाएं". उदयगिरी – बहुभाषिक इतिहास संशोधन पत्रिका (Udayagiri bahubhashik itihas sanshodhan patrika – A bimonthly, refereed, & peer reviewed journal of history) 01, № 01 (2023): 28–30. https://doi.org/10.5281/zenodo.8382770.

Full text
Abstract:
भारत दुनिया का एक विशालतम देश है। &nbsp;इस देश में हर प्रकार की विविधता पायी जाती है। &nbsp;इस विशाल देश में जाति, धर्म, पंथ, प्रदेश, संस्कृती, रहन-सहन, भौगोलिक क्षेत्र को लेकर विविधता पायी जाती है। &nbsp;इस देश की एक तरफ हिमालय, दूसरी तरफ समुद्र, एक तरफ रेगिस्तान और दूसरी तरफ नदिया पायी जाती है। &nbsp;क्षेत्रीय विविधता ने ही इस देश को विश्व भर में एक पहचान दिलाई है l इस विविधता से भरे देश में पर्यटन को लेकर विभिन्न संभावनाएं पायी जाती है। &nbsp;पर्यटन के माध्यम से मनुष्य अपने क्षेत्र से बाहर जाकर मनोरंजन विश्राम व्यवसाय एवं अन्य उद्देश्य से यात्रा करता है। &nbsp;भारत जैसे विशाल देश में पर्यटन की अपार संभावना है। पर्यटन के क्षेत्र में एक नया आयाम ग्रामीण पर्यटन का भी है। ग्रामीण पर्यटन के क्षेत्र में पर्यटन के विकास की आवश्यकता है। अगर इस क्षेत्र में पर्यटन का विकास किया जाता है तो गांव से बसा यह देश एक समृद्ध देश बन सकता है।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
10

चन्द्रप्रभा, कण्डवाल. "जनपद पौड़ी गढ़वाल के अन्तर्गत कोटद्वार क्षेत्र में पर्यटन की सम्भानाएँ". RECENT RESEARCHES IN SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES 11, № 3 (2024): 25–33. https://doi.org/10.5281/zenodo.13997557.

Full text
Abstract:
कोटद्वार नगर का इतिहास 100 वर्ष से भी पुराना माना जा सकता है। एक सेवा केन्द्र के रूप में विकसित होने वालेइस पर्वत पदीप नगर की स्थापना एवं विकास में ऐतिहासिक तथा धार्मिक पृष्ठभूमि का बहुत महत्वपूर्ण प्रभाव पड़ा है।कोटद्वार नगर का विकास 1897 से प्रारम्भ हुआ जो दुगड्डा विकास खण्ड के अन्तर्गत आता है जिस समय लैंसडाउनको सैन्य छावनी के रूप में बसाया गया था। कोटद्वार नगर पौड़ी जिले के दुगड्डा विकास खण्ड में एक व्यापारिकपरिवहन और औद्योगिक दृष्टि से महत्वपूर्ण है। यह मध्य हिमालय की शिवालिक श्रेणियों में स्थित एक पर्वत पदीप नगरहै। यह नगर गढ़वाल का प्रवेश द्वार है। इसलिए इस नगर का नाम कोटद्वार पड़ा। कोटद्वार के पर्यटन स्थलों कोलगातार विकसित किया जाए तो वह दिन दूर नहीं कि जब यहां का क्षेत्रीय विकास के साथ-साथ क्षेत्र में धार्मिक पर्यटनऔर ऐतिहासिक पर्यटन की सम्भावना है। सरकार को इस क्षेत्र में अधिक ध्यान देना होगा और इस क्षेत्र का विकासकरना होगा एवं हम सबके सहयोग से कोटद्वार नगर क्षेत्र को अन्तर्राष्ट्रीय मानचित्र पर अंकित कर सकते है।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
11

Suthar, Hukma Ram. "India-Nepal relations: with special reference to China." RESEARCH HUB International Multidisciplinary Research Journal 9, no. 2 (2022): 77–81. http://dx.doi.org/10.53573/rhimrj.2022.v09i02.014.

Full text
Abstract:
Nepal is a small country situated in the Himalayan hills. It is located between India and Tibet and after China's occupation of Tibet, it acts as a 'buffer state' between India and China. The country is "like a flower blossoming between two rocks." Nepal's border with India is open on three sides, allowing free movement across it. Both countries have taken several measures to strengthen security ties. But in the present scenario, rapid changes are being seen in the relations between the two countries.&#x0D; Abstract in Hindi Language:&#x0D; नेपाल हिमालय की पहाड़ियों में बसा एक छोटा देश है। यह भारत और तिब्बत के मध्य स्थित है एवं तिब्बत पर चीन के अधिपत्य के बाद भारत व चीन के मध्य ’बफर स्टेट’ का कार्य करता है। यह देश “दो चट्टानों के बीच खिले हुए फूल के समान है।“ नेपाल की सीमा भारत के साथ तीन ओर से खुली है, जिसमें आर-पार निर्बाध रूप से आया जाया जा सकता है। दोनों देशों ने सुरक्षा सम्बन्धों को सृदृढ़ बनाने के लिए बहुत से उपाय किये है। परन्तु वर्तमान परिदृश्य में दोनों देशों के संबंधों में तेजी से बदलाव देखने को मिल रहा है।&#x0D; Keywords: भारत-नेपाल, चीन, वर्तमान परिदृश्य, सम्बन्ध।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
12

रेग्मी Regmi, दीनदयाल Dindayal. "गण्डकी क्षेत्रमा प्रचलित लोकनाच {Folk Dance Popular in Gandaki Region}". Patan Pragya 8, № 01 (2021): 237–43. http://dx.doi.org/10.3126/pragya.v8i01.42450.

Full text
Abstract:
नेपाल लोकसंस्कृतिले सम्पन्न देशहरूमध्येको एउटा देश हो । नेपालमा आआप्नै संस्कृतिलाईआत्मसात गर्दै जीवन बिताएका धेरै जाति तथा समुदाय र विविध भाषाभाषीहरूको बसोवास रहेको छ ।हिमाल, पहाड र तराईले सुसज्जित भएको यस देशमा भौगोलिक विविधता रहेको छ । यहाँका प्रत्येकजात, जाति तथा समुदायका आआप्नै प्रकारका फरकफरक लोकसंस्कृति छन् । यहाँका हिमाली, पहाडीर तराई क्षेत्रमा बसोवास गर्नेहरूका संस्कृति एकअर्का ठाउँका व्यक्तिलाई नौला खालका अनुभव हुन्छन् ।पहाडी क्षेत्रमा पनि एउटा क्षेत्र, जिल्ला, भेक तथा गाउँका संस्कृतिमा पनि विविधता पाइन्छ । तीविविधताभित्र देखापर्ने नेपाली लोकसंस्कृतिको एउटा महत्त्वपूर्ण स्थल नेपालको गण्डकी क्षेत्र पनि हो ।यस क्षेत्रमा भएका समग्र लोकसंस्कृतिको आफ्नै महत्त्व हुँदा हुँदै पनि यस क्षेत्रमा प्रचलित लोकनृत्यलाईमात्रै यहाँ चर्चा गर्न खोजिएको छ । उद्देश्य प्राप्त गर्नका लागि स्थलगत र पुस्तकालयीय अध्ययनपद्धतिअवलम्बन गर्दै प्राप्त भएका तथ्यलाई यहाँ विभिन्न बु्ँदामा समेटी प्रस्तुत गरिएको छ ।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
13

बी0, पी0 देवली, та फुलोरिया कमला. "पर्वतीय क्षेत्रों में पूर्वजों के कठिन परिश्रम से निर्मित ग्रामीण उप-बस्तियों का बदलता स्वरूप". RECENT RESEARCHES IN SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES 11, № 3 (2024): 16–20. https://doi.org/10.5281/zenodo.13997523.

Full text
Abstract:
पूर्वजों ने हिमालय क्षेत्र में भी कठोर परिश्रम करके ढ़ालदार क्षेत्रों को आवासीय एवं कृषि योग्य बनाया। सैकड़ों वर्षों तकहिमालय की छोटी-छोटी सांस्कृतिक भू-स्थलाकृतिक रूपी बस्तियों से उसका अटूट संबंध रहा, किन्तु बीसवीं शताब्दी केउत्तरार्द्ध तक विकास रूपी आधुनिकता से सामाजार्थिक परिवर्तन का तीव्र प्रभाव पर्वतीय ग्रामीण उप बस्ती रूपीसांस्कृतिक भू-स्थलाकृतियों पर स्पष्ट दिखाई देने लगा, क्योंकि मूल ग्रामों की अपेक्षाकृत उप बस्तियों में जन-जीवनकठोर परिश्रम युक्त तथा इनमें आधुनिकता का घोर अभाव था। आधुनिकता और विकास दोनों एक दूसरे के पूरक हैं।अर्थात विकासरूपी चक्र ही मानव समाज को आधुनिकता की ओर ले जाता है, किन्तु पर्वतीय ग्रामीण उप बस्तियों मेंकठिन व चुनौतीपूर्ण मानव जीवन यापन में आधुनिकता का प्रभाव कम बल्कि भौगोलिक कारकों का प्रभाव सर्वाधिक मानाजा सकता है। आधुनिकता के दौर में इन भौगोलिक कारकों के साथ मानव को सामंजस्य स्थापित करना संभव प्रतीतनहीं होता। इसीलिए ग्रामीण उप बस्तियों से ग्रामीण धीरे-धीरे दूर होते रहे और बस्तियां धीरे-धीरे जंगलों में तब्दीलहोती रही। पूर्वजों ने अपने कठिन परिश्रम द्वारा जिन निर्जन भू-स्थलाकृतियों को मानव जीवन यापन हेतु अति सुशोभितहरितिमायुक्त सांस्कृतिक भू-स्थलाकृतियों में बदला, वह आज पुनः निर्जन क्षेत्र में बदलकर धीरे-धीरे प्राकृतिक वनस्पतियोंसे आच्छादित होने लगी। अब कभी पर्वतीय क्षेत्रों के ग्रामीण लोग इन भौगोलिक विषमताओं के कारण चुनौतीपूर्णकठिनाईयों युक्त जीवन यापन की बस्तियों को भविष्य में पुनः अपनायेगा।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
14

रेग्मी Regmi, ऋषिराम Rishiram. "मुक्त फाउन्डेशन, पोखराद्वारा आयोजित प्रथम ऋग्वैदिक हिमालय अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलनमा प्रस्तुत वक्तव्य {Presentation at the 1st Rigvedic Himal International Conference organized by Mukta Foundation, Pokhara}". Rigvedic Himalaya 1 (31 грудня 2024): 93–115. https://doi.org/10.3126/jorh.v1i1.75242.

Full text
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
15

जगमोहन, परगाँईं. "कुमाऊँ की जागर गाथाओं का सांगीतिक तििेचन". International Journal of Research - Granthaalayah 5, № 3 (2017): 280–86. https://doi.org/10.5281/zenodo.439968.

Full text
Abstract:
आदिकाल से ही उŸाराखण्ड तपस्वियों की साधना स्थली माना गया है तथा पुराणकारों ने हिमालय को नेपाल, कुर्मांचल, केदार, जलन्धर और कश्मीर पाँच खण्डों में विभाजित किया है। उत्तराखण्ड इस पूरे क्षेत्र का मध्वर्ती भू-भाग है। पौराणिक भूगोल में कुर्मांचल को ‘मानसखण्ड’ और गढ़वाल को ‘केदारखण्ड‘ नामों से अभिहित किया गया हैं। उŸाराखण्ड असंख्य लोक देवी-देवताओं की आराधना स्थली के नाम से भी जाना जाता है। कुमाऊँ में स्थानीय देवी-देवताओं का विशेष महŸव है। यहाँ की पृष्ठभूमि जिन स्थानीय दवी-देवताओं सेे निर्मित हुई है उन्हें कुल देवता, ईष्ट देवता, ग्राम देवता कहा जाता है। इन पर यहाँ के जनमानस का अटूट विश्वास व अपार आस्था परिलक्षित होती है ये लोक देवता जहाँ अन्याय से क्रोधित होने पर अनेक प्रकार की पीडा़ओं, दुखों, संकटों तथा विपŸिायों को जन्म देने की सामर्थ्य रखते हैं वही दूसरी ओर प्रायश्चित व नियमित पूजा-अनुष्ठान के द्वारा प्रसन्न किए जाने पर सब प्रकार की समृद्धि एव सुख प्रदान कर देतेे हैं। अतः यहाँ स्थानीय जागर गाथाओं के आधार पर देवताओं का आवाह्न/अवतरण करने के लिए ‘जागर’ लगाने की प्रथा है। जागर द्वारा किसी उद्देश्य की प्राप्ति, अनिष्ट से रक्षा, रोग-व्याधि से मुक्ति एवं सुख-शांति हेतु अनेक प्रकार की गीत, गाथाएँ गाई जाती हैं। वेदना प्रधान इन जागर गाथाओं में कुमाऊँ की प्रथा, परम्परा, समाज, संस्कार, धर्म, दुख-दर्द, रूढिवादिता, सामाजिक समस्याओं का वास्तविक ज्ञान भी आसानी से हो जाता है। प्रस्तुत शोध पत्र का उद्देश्य जागर गाथाओं के सांगीतिक स्वरूपों का विश्लेषण कर उन्हें प्रकाश में लाना है।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
16

यादव, इन्द्राज मल. "केन्द्रशासित प्रदेश लद्दाख में पूर्ण राज्य की मांग एवं छठी अनुसूची का प्रश्न". Shrinkhla Ek Shodhparak Vaicharik Patrika 11, № 9 (2024): H10—H18. https://doi.org/10.5281/zenodo.12635195.

Full text
Abstract:
This paper has been published in Peer-reviewed International Journal "Shrinkhla Ek Shodhparak Vaicharik Patrika"&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; URL :&nbsp;https://www.socialresearchfoundation.com/new/publish-journal.php?editID=9095 Publisher : Social Research Foundation, Kanpur (SRF International)&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; Abstract : &nbsp;केन्द्रशासित प्रदेश लद्दाख में लद्दाख वासियों द्वारा सोनम वांगचुक के नेतृत्व में मौजूदा विरोध प्रदर्शन और छठी अनुसूची के तहत राज्य के दर्जे के लिए की गई मांग ने जनता का ध्यान अपनी ओर आकर्षित किया है। लद्दाख के लोग अपनी विशिष्ट सांस्कृतिक पहचान बनाए रखना चाह रहे हैं। छठी अनुसूची के तहत राज्य के दर्जे के लिए की गई मांग सिर्फ एक राजनीतिक मुद्दा नहीं बल्कि लद्दाख के लोगों के अस्तित्व का मामला है। हिमालय में स्थित लद्दाख एक अत्यधिक पारिस्थितिक महत्व का क्षेत्र है और इस क्षेत्र में ग्लेशियरों के पिघलने से गंभीर स्थिति पैदा हो गई है जो कि इस क्षेत्र के पर्यावरण और लोगों के लिए खतरा है। क्षेत्र के नाजुक पारिस्थितिकी तंत्र की रक्षा करने और जलवायु परिवर्तन से निपटने की दिशा में सरकार को लद्दाख के लोगों के साथ रचनात्मक बातचीत करनी चाहिए। यह शोध-पत्र लद्दाख में हुए इन विरोध प्रदर्शनों की चिंताओं को दूर करने के लिए एक व्यापक दृष्टिकोण की आवश्यकता को रेखांकित करता है। शोध-पत्र लद्दाख को राज्य का दर्जा देने की संभावनाओं पर प्रकाश डालता है। लद्दाख वासियों द्वारा छठी अनुसूची की मांग एक महत्वपूर्ण कदम है। उनकी चिंताओं को दूर करने के लिए ठोस कदम उठाए जाएं। ऐसा न करने पर गंभीर परिणाम हो सकते हैं।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
17

प्रमिला, देवी. "श्री धर्मवीर भारती-निबंधकार के रूप में". International Journal of Research - Granthaalayah 5, № 6 (2017): 689–92. https://doi.org/10.5281/zenodo.835375.

Full text
Abstract:
प्रयोगवाद के प्रवर्त्तक अज्ञेय जी द्वारा संपादित ‘दूसरा सप्तक’ 1951 ई. के साथ ही डॉ. धर्मवीर भारती का हिन्दी साहित्य में आगमन हुआ । भारती जी उपन्यासकार, कहानीकार, नाटककार, कवि और ‘धर्मयुग’ के संपादक के रूप में जाने जाते हैं । इस बहुमुखी प्रतिभा के धनी भारती जी को एक प्रख्यात निबंधकार के रूप में भी जाना जाता है । धर्मवीर भारती की प्रशंसा करते हुए अज्ञेय लिखते हैं - ‘‘प्रतिभाएॅं और भी हैं, कृतित्व औरों का भी उल्लेखनीय है, पर उनसे धर्मवीर भारती में एक विशेषता है । वे केवल अच्छे, परिश्रमी, रोचक लेखक नहीं हैं, वे नयी पौध के सबसे मौलिक लेखक हैं ।’’1 भारती के निबंधकार के रूप को स्पष्ट करने से पहले एक बात बता देनी चाहिए कि उनके निबंधों को निबंध की शिल्पगत व्याख्या के अनुकूल माना जाए अथवा नहीं, इस बारे में यदा-कदा प्रश्न उठते रहे हैं । उनको निबंधकार के रूप में उतनी ख्याति नहीं प्राप्त हुई, जितनी कवि के रूप में । अतः कहा जा सकता है कि निबंधकार डॉ. भारती पर अभी तक सम्यक् विवेचन होना शेष है । डॉ. वेदवती राठी मानती है कि, ‘‘हिन्दी गद्य की ललित लेखन परम्परा में उनकी तीन गद्यकृतियॉं विशेष रूप से उल्लेखनीय हैं । जिनमें ‘पश्यन्ती’, ‘कहनी-अनकहनी’ में दी गयी ललित निबंधनुमा गद्यरचनाएॅं उनके आत्मकथात्मक प्रयोगों के सुन्दर निदर्शन कहीं जा सकती हैं । ‘ठेले पर हिमालय’ तीसरी रचना है, जिससे यात्रा-विवरण, डायरी, पत्र, शब्द-चित्र, संस्मरण, कैरीकेचर, व्यंग्य, रूपक, श्रद्धांजलि और आत्म व्यंग्य जैसे शीर्षकों के अंतर्गत जो गद्यरचनाएॅं दी गयी हैं, वे अपने रूप में ललित गद्य के सुन्दर उदाहरण हैं ।’’2 अतः यहॉं इन रचनाओं को ‘ललित निबंधनुमा गद्य रचनाएॅं’ कहा गया है । उसी प्रकार डॉ. जयचंद्र राय का मत है - ‘धर्मवीर भारती ने कहनी अनकहनी’ और ‘पश्यन्ती’ में समय-समय पर प्रकाशित टिप्पणियॉं और लेख प्रस्तुत किए हैं, जो कभी-कभी ललित निबंध का कलेवर धारण कर लेते हैं।’’3 फिर भी, अपनी समीक्षा में इन दोनों ने भारती को निबंधकार के रूप में ही स्थान दिया है । इन पंक्तियों के लेखक के मत से ऐसा होने के पीछे यह कारण होगा कि भारती जी हजारी प्रसाद द्विवेदी, विद्यानिवास मिश्र और कुबेरनाथ की परंपरा के ललित निबंधकार नहीं हैं । उनके निबंधों की पदसंरचना, शैली, प्रतिपाद्य विषय आदि सभी पर नवलेखन का प्रभाव दिखायी देता है । डॉ. बच्चन सिंह तो स्पष्ट लिखते हैं, ‘ठेले पर हिमालय’, ‘कहनी अनकहनी’, ‘पश्यन्ती’ आदि उनके निबंधसंग्रह हैं ।’’4 वास्तव में भारती कथात्मकता, प्रवाहपूर्णता आदि गुणों द्वारा निबंध लेखन के नये आयाम उद्घाटित करते हैं। वे वैचारिकता को लालित्य, हास्य, कथारस और घटनाओं के सुंदर वर्णनों द्वारा मनोहर रूप में व्यक्त करते हैं। निबंधकार के रूप में उनकी उपलब्धियॉं डॉ. बच्चन सिंह के शब्दों में देखें तो-‘‘भारती के निबंधों पर पांडित्य का लदाव नहीं है । वे आडम्बरहीन भाषा में प्रकृति से गहन सान्निध्य स्थापित कर सकते हैं, दार्शनिक चिन्तन कर सकते हैं, और हल्के-फुल्के व्यंग्य-विनोद द्वारा हिपोक्रेसी का पर्दाफास करते हुए भी लिख सकते हैं ।’’5 इनके अब तक प्रकाशित तीनों संग्रह ‘पश्यन्ती’, ‘ठेेले पर हिमालय’ तथा ‘कहनी-अनकहनी’ का अपना-अपना महत्त्व है । ‘पश्यन्ती’ भारती के लेखकीय व्यक्तित्व और उनके रचना-विधान पर प्रकाश डालता है । ‘ठेले पर हिमालय’ उनको एक भावुक लेखक के रूप में हमारे समक्ष उपस्थित करता है । ‘कहनी-अनकहनी’ में उनकी विविध वैचारिक स्थिति देखी जा सकती है। धर्मवीर जी बड़ी लगन और सूझबूझ के व्यक्ति हैं । ‘अनुक्रम’ में निबंधों के शीर्षकों के साथ उनके प्रथम प्रकाशन का वर्ष भी दे देते हैं, ताकि समय तथा संदर्भ स्पष्ट रहें । जैसे ‘पश्यन्ती’ के निबंध सन् 1959 से सन् 1967 समय में प्रकाशित हुए हैं । लेखक के जीवन में यह समय विशेष महत्त्व रखता है, क्योंकि यह अवधि ‘अंधायुग’ तथा ‘कनुप्रिया’ जैसी रचनाएॅं प्रकाशित होने के बहुत निकट है । अतएव उस समय की भारती की मनः स्थिति और रचना-प्रक्रिया के विविध पड़ाव ‘पश्यन्ती’ में सहज ही मिल जायेंगे । इसीलिए सत्रह निबंधों के इस संग्रह को डॉ. हुकुमचन्द राजपाल ने ‘भारती के रचना संसार की पिटारी’ कहा है ।6 यहॉं हम सुगठित अध्ययन के लिए तीनों निबंध संग्रहों में से केवल ‘पश्यन्ती’ के कुछ निबंधों की चर्चा करेंगे। भारती ने आलोच्य संग्रह को कथ्य की दृष्टि से इन सात खण्डों में विभाजित किया है - आत्मकथ्य, व्यक्तित्व और कृतित्व, सर्वथा निजी, पश्यन्तीः इतिहास सर्वेक्षण, युगबोध, चिकनी सतहें बहते आन्दोलन । हिन्दी के नवोदित साहित्यकारों में श्री धर्मवीर भारती का नाम अति आदर के साथ लिया जाता है । उन्होंनें खुद कहा है - ‘‘मैं लिखकर लिखकर सीखता चल रहा हूॅं और सीख सीखकर लिखता चल रहा हूॅ ।7 उनके नयेपन का इससे अधिक क्या प्रमाण चाहिए ? ‘पश्यन्ती’ का पहला ही निबंध ‘नवलेखनःमाध्यम मैं’ उनके नवलेखन का परिचय देता है । वे आधुनिकता की चर्चा करते हुए भी परम्परा के प्रति सजग रहे हैं । कुछ कवियों की कविताओं को उद्धृत करते हुए वे आज के लेखक के साथ महाभारत के संजय की तुलना करते हैं । ‘‘आज संजय (लेखक) को सिर्फ दिशाओं की दूरी नहीं पार करनी पड़ती, वरन् काल के अजस्र प्रवाह में पैठकर कभी उसे देखना पड़ता है जो आज बीज रूप में है और कल आ सकता है, कभी उसे पीछे लोैटना पड़ता है जहॉं वह सब था और नहीं है और न होते हुए भी, अपनी जगह बदस्तूर कायम है । आज का संजय (लेखक) बहुत बड़ी उलझन में है । उसका काम भी दोहरा, तिहरा और चौहरा हो गया है ।8 उसके भाग्य में नहीं है कि वह तटस्थ रह सकें । सब की मुक्ति उसकी मुक्ति है । उसकी कोई वैयक्तिक मुक्ति नहीं है । दूसरा निबंध ‘एक घृणाः अनेक आयाम’ भारती ने अत्यंत रोचक और सजीव रूप में व्यक्त किया है । तीन अलग-अलग अभिनेता गोपालदास, मानवेन्द्र चिटणीस और सत्यदेव दुबे ‘अन्धायुग’ के अश्वत्थामा का अभिनय अपने अपने ढंग से लेखक के सामने करते हैं । भारती को स्वीकार करना पड़ता है कि ये तीनों ही अश्वत्थामा पृथक हैं । निष्कर्षरूप में वे लिखते हैं -‘‘नाटक एक सहकारी कला है और अभिनेता भी नाटक की मूल परिधी के अन्दर रहकर कितनी मौलिकता व्याख्याओं में ला सकता है । यह इस दौरान मेेरे समक्ष स्पष्ट होता गया ।’’9 ‘जलोैधमग्ना सचराचरा धरा’, ‘मध्यवर्ग का सैलाव और बूढ़ा मछेरा’ के अन्तर्गत भारती एक सहज समीक्षक के रूप में हमारे सामने उभरते हैं ।प्रथम में ‘बाणभट्ट की आत्मकथा’ के मूलमंत्र ‘‘किसी से न डरना, गुरू से भी नहीं, मंत्र से भी नहीं, लोक से भी नहीं, वेद से भी नहीं ।’’10 के आलोक में उपन्यास तथा द्विवेदी जी के व्यक्तित्व को लेकर अपने विचार मौलिक ढंग से व्यक्त किए हैं, जबकि दूसरे मंे अमृतलाल नागर के उपन्यास ‘अमृत और विष’ की आलोचना की है । ‘वह एक कहानी और उसके अनेक परिशिष्ट’ में लेखक मोपासॉं की कहानी ‘धागे का टुकड़ा’, के माध्यम से उन्हें याद आयी अनेक कहानियों का उल्लेख करते हैं । जमीन पर से ‘धागे का टुकड़ा’ उठाने वाले सीधे सादे किसान पर यह आरोप लगाया जाता है कि उसने बटुआ उठा लिया है और वह अपने को निर्दोष साबित करने के लिए छटपटाता है । मरने के जरा पहले बेहोशी में भी वह रटता है - ‘‘बटुआ नहीं धागे का टुकड़ा था, मेयर साहब! यकीन कीजिए मेयर साहब! यह रहा वह धागे का टुकड़ा ।11 भारती का भावुक कवि हृदय ‘शुक्र तारे वाली एक शाम’ मे प्रकट हुआ है । शुक्र तारे वाली शाम को खुद का भटकना और रातभर अपने ऑंगन में शुक्र तारे का महकना उन्हें प्यारा लगता है । ‘एक खत’ निबंध में निबंधकार डायरी शैली में कुछ टिप्पणियॉं देकर अपने अन्दर उठने वाली शंकाओं का यथासंभव समाधान खोजने का प्रयास करता है । ‘रत्नाकर शांति का सान्ध्य-चिंतन’ निबंध में तांत्रिक युग का परिचय देकर गुरू नारोपा के कारण रत्नाकर शांति को ज्ञान का प्रकाश प्राप्त होने की बात कही गयी है । ‘भारतीय साहित्य जगत् में हिन्दी लेखक’ नामक रचना में भारती आज की समस्या को उठाते हैं । उन्होंनें बताया है कि समसामयिक लेखक, हिन्दी प्रेमियों, हिन्दी अध्यापकों और सरकार के पूर्वग्रहों का बुरी तरह शिकार हैं । ‘हिन्दी नाट्य लेखनः कुछ समस्याएॅं’ में डॉ. भारती मराठी के वयोवृद्ध नाटककार मामा वरेरकर के शब्दों में कहते हैं - ‘‘भाई, जब तक हिन्दी नाटक खेले नहीं तब तक अच्छे नाटक लिखे कैसे जायेंगे और खेलने के लिए कॉलेज युनिवर्सिटी के छोकरों का अधकचरा रंगमंच या बड़े-बड़े शहरों के चन्द पढ़े लिखें का शौकिया रंगमंच कब तक काम देगा ? हिन्दी का एक बड़ा सुव्यवस्थित, आर्थिक दृष्टि से पुख्त रंगमंच होना चाहिए जो शहर-शहर गॉंव-गॉंव मेले-ठेलों में जा सके और उस रंगमंच से नाट्य लेखक का सीधा सम्बंध जुड़े तभी ठीक नाटक रचना सम्भव है ।12 भारती व्यंग्य करते हैं कि आजकल साहित्यिक नाट्य-लेखन के नाम पर ऐसी पुस्तकों के अम्बार लगने लगे हैं जो नाट्य विधा मेें लिखी हुई सिफारिश युक्त पाठ्य-पुस्तक मात्र होती है । अंत में वे आशा जगाते हैं कि आज जब नई कविता ने भाषा को मुक्त कर दिया है, तो आज का मंच-विधान खुद ब खुद भाषा के अनुकूल हो जाएगा । समानधर्मा निर्देशक और अभिनेता के सुझाव आज के नाटककार के लिए अत्यंत लाभदायक सिद्ध हो सकते हैं ।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
18

डॉ., मीनाक्षी राणा. "लोक कलाओं के संदर्भ में उत्तराखंड के मुखौटा नृत्य". Siddhanta's International Journal of Advanced Research in Arts & Humanities 2, № 5 (2025): 51–61. https://doi.org/10.5281/zenodo.15493967.

Full text
Abstract:
&lsquo;उत्तराखंड&rsquo; &lsquo;देवभूमि&rsquo; के नाम से प्रसिद्ध है, जिसका अर्थ है &lsquo;देवताओं की भूमि&rsquo;। हिमालय क्षेत्र की वह भूमि जहां देवताओं ने निवास किया, ऋषि-मुनियों ने तप किया, देव नदी गंगा का इस भूमि में अवतरण हुआ, शुद्ध व शांत प्रकृति जो पग-पग में अपना सौन्दर्य बिखेरे दिखाई देती है, &nbsp;अटल समाधिस्थ पर्वत जो विश्व शांति एवं विश्व कल्याण हेतु तपरत प्रतीत होते &nbsp;हैं। &nbsp;स्वाभाविक ही है कि उस भूमि के निवासी भी प्रकृति सदृश &nbsp;सरल व शांत चित्त होंगे। यह स्वाभाविक सी बात&nbsp; है कि किसी शांत, निर्जन &nbsp;क्षेत्र में व्यक्ति जब अपने निकट किसी अन्य को अपनी व्यथा-कथा&nbsp; कहने को नहीं पाता, तब ऐसी अवस्था में प्रकृति और ईश्वर को ही वह अपने निकटस्थ पाता है, जिस कारण प्रकृति और ईश्वर से उसका आत्मीय जुड़ाव होना स्वाभाविक बात है। ऐसे में व्यथा-कथा को अभिव्यक्त करने के लिए लोक कलाएं उसका साधन बन जाते हैं। यह ललित कलाएं अनेक रूप से लोक में प्रकट होते हैं तथा अनुकरण द्वारा परंपरागतता से आत्मसात होकर लोक द्वारा मान्य उसकी विशेषता बन जाते हैं। लोक कलाओं में मूर्तिकला, वास्तुकला, चित्रकला, हस्तशिल्प, नृत्य, गीत, नृत्यगीत, नाटक, नृत्य नाटिका, कथाएं, गाथाएं आदि आते हैं। उत्तराखंड में लोक-नृत्यों के अंतर्गत &lsquo;मुखौटा नृत्य&rsquo; देश के अन्य कई राज्यों के मुखौटा नृत्यों की भांति प्रचलन में है। इन मुखौटा नृत्यों/ नृत्य नाटिकाओं में किसी सिद्धांत , चरित &nbsp;तथा उससे संबंधित किसी घटना को दर्शाया जाता है जिसमें &lsquo;स्वांत: सुखाय परजन हिताय&rsquo; की अवधारणा निहित होती है। इन नृत्यों में उत्तराखंड की संस्कृति, उसके समाज की परंपराएं, मान्यताएं, रीति-रिवाज, जीवन दर्शन, ज्ञान-विज्ञान संबंधी दृष्टिकोण और उसका लोक पर पड़े गहरे प्रभाव की &nbsp;जानकारी मिलती है। इन कलाओं में प्राचीन ऐतिहासिक, सांस्कृतिक, भौगोलिक, राजनीतिक तथा पारिस्थितिक तथ्यों की भी जानकारी प्राप्त होती है। ये मुखौटा नृत्य यहां के समाज, लोक की भावनाओं व आस्था की गहरे तक पैठी जड़ों और उनके उत्साह की पराकाष्ठा के दर्शन कराते हैं।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
19

आडसुळे, आदेश नवनाथ. "महात्मा गांधीजींची 3H (Head, Hand, Heart) संकल्पना". उदयगिरी - बहुभाषिक इतिहास संशोधन पत्रिका 01, № 04 (2023): 874–79. https://doi.org/10.5281/zenodo.10282033.

Full text
Abstract:
महात्मा गांधी हे फक्त राजकीय पुढारीच नव्हते, तर त्यांनी धर्म, समाजकारण, अर्थकारण, साहित्य, कला, निसर्गोपचार अशा जीवनाच्या सर्वच क्षेत्रांत सखोल चिंतन व प्रत्यक्ष प्रयोग करून त्यांनी त्या-त्या क्षेत्रातील समस्येवर प्रकाश टाकलेला दिसून येतो. शिक्षणाचे क्षेत्रही अर्थात त्यातून त्यांनी वगळलेले नाही. शिक्षणासंबंधी फक्त विचारमंथन न करता त्यांनी संबंध शिक्षणाची योजनाच देशाला सादर केली. टागोरांप्रमाणेच गांधीजीसुद्धा भारतीय तत्त्वज्ञान व संस्कृतीचे निष्ठावंत उपासक होते. सुमारे सत्तर वर्षांपूर्वी एक युरोपीयन प्रवासी भारताच्या दौऱ्यावर आले असता पत्रकारांनी त्यांना प्रश्न विचारला की, 'महोदय, आपल्याला या देशात काय काय पाहावयाचे आहे&nbsp;?' त्यांनी जे उत्तर दिले ते फार समर्पक आहे. तो म्हणाला, 'मला हिमालय, ताजमहाल आणि महात्मा गांधी पाहावयाचे आहेत.' यावरून महात्मा गांधीजींची थोरवी लक्षात येते. भारतीय जनता तर त्यांना&nbsp;'राष्ट्रपिता' म्हणून वंदन करते.&nbsp;'साधी राहणी आणि उच्च विचारसरणी' या जगण्याच्या मंत्रामुळे ते&nbsp;'महात्मा' ठरले आहेत. अशा या थोर युगपुरुषाचा जन्म पारेबंदर या ठिकाणी २ ऑक्टोबर १८६९ मध्ये झाला. त्यांचे पूर्ण नाव मोहनदास करमचंद गांधी असे होते. त्यांचे वडील राजकोट संस्थानचे दिवाण होते. गांधीजींनी शिक्षण पूर्ण झाल्यानंतर वकिली केली. त्यानंतर ते दक्षिण आफ्रिकेत गेले. तेथे त्यांनी भारतीयांची स्थिती पाहिली आणि त्यांचे जीवनच बदलून गेले. गोरे लोक त्यांना अपमानास्पद वागणूक देत होते. भारतीय लोकांना&nbsp;'काळे' म्हणून हिणविले जाई. स्वतः गांधीजींनाही रेल्वेच्या डब्यातून हाकलून दिलेला प्रसंग तर सर्वज्ञात आहेदक्षिण आफ्रिका सरकारच्या वर्ण द्वेषाविरुद्ध लढा उभारून गांधीजींनी सत्याग्रहाचे, अहिंसेचे तत्त्व जगाला दिले. सत्य, अहिंसा, प्रेम, करुणा, आत्मबल यावर आधारलेल्या सत्याग्रहाला सांस्कृतिक वारसा आहे. त्यांनी सत्यास आपल्या जीवनात अनन्यसाधारण महत्त्व दिले. आपल्या जीवनात त्यांनी सत्याचे प्रयोग केले. त्यांचे&nbsp;The Story of my experiments with truthहे आत्मचरित्र प्रसिद्ध आहे.&nbsp;'सत्य' आणि&nbsp;'अहिंसा' या एकाच नाण्याच्या दोन बाजू आहेत. अहिंसा हे ध्येय असून, सत्याने वागणे हा त्या ध्येयाप्रत जाण्याचा मार्ग आहे असे ते म्हणत. नैतिक जीवन हा त्यांच्या जीवनाचा आधार होता. त्यामुळे स्वतःचे वर्तन नियंत्रित करता येते. सत्याग्रहीच्या मनात अन्यायाची चीड असली तरी अन्यायी व्यक्तीविरुद्ध द्वेष नसतो. त्याच्या मनामध्ये प्रेम, करुणा असते. यातून सत्याचाच विजय होतो असे ते म्हणत. त्यांच्या&nbsp;'Diet &amp; Diet reform' 'Hind Swaraj'अशा अनेक ग्रंथसंपदा आहेत. ते आपल्या&nbsp;'Hind swaraj'या पुस्तकात ब्रिटिशांबद्दल म्हणतात की,&nbsp;'They came in India not because of their power but of our weaknesses.' आपल्यामध्ये ज्या उणिवा आहेत त्या दूर करण्यासाठी आपण प्रयत्नशील राहिले पाहिजे अशी त्यांची भूमिका होती.
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
20

भण्डारी Bhandari, हेम Hem. "हिमालका आवाज कविताकृतिका कवितामा प्रतिरोध चेतना". Patan Prospective Journal 4, № 01 (2024): 217–32. http://dx.doi.org/10.3126/ppj.v4i01.70278.

Full text
Abstract:
हिमालका आवाज कविताकृतिमा हिमाली सौन्दर्यलाई कविताको विषय बनाई पर्यावरण संरक्षणका पक्षमाआवाज उठाइएको छ । हिमसंस्कृतिलाई नेपाली संस्कृतिको पहिचानका रूपमा उभ्याई हाम्रो सांस्कृतिक गरिमालाईसंरक्षण र विस्तार गर्नुपर्ने विचार प्रस्तुत गरिएको छ । जाति, वर्ग, लिङ्ग, पर्यावरण, राष्ट्रियता, मानवताजस्ता विषयमाकायम गरिएको शासकीय प्रभुत्व र त्यसले पु¥याएको असरको समीक्षा गरी यसमा नेपाली मौलिकताको जगेर्नाका पक्षमाप्रतिरोध निर्माण गरिएको छ । वर्गीय, जातीय, लैङ्गिक, पर्यावरणीय, राष्ट्रियता र मानवतासम्बद्ध विषयमा प्रकटितप्रतिरोध नै प्रस्तुत अध्ययनसम्बद्ध प्रमुख प्राज्ञिक समस्या हो । यही समस्यालाई पृष्ठभूमिमा राखी यस अध्ययनमा वर्गीय,जातीय, लैङ्गिक, पर्यावरणीय तथा राष्ट्रियता र मानवताका विषयमा अभिव्यक्त प्रतिरोधी विचार विश्लेषण तथामूल्याङ्कनको उद्देश्य लिइएको छ । यस उद्देश्यको परिपूर्तिका निम्ति उद्देश्यमूलक नमुना छनोट विधिको अवलम्बन गरीपुस्तकालयकार्यबाट सामग्री सङ्कलन गरिएको छ । वर्गीय, जातीय, लैङ्गिक तथा पर्यावरणीय प्रतिरोधका साथै राष्ट्रियतार मानवतासम्बद्ध विषयमा प्रकटित प्रतिरोधलाई विश्लेषणको आधारका रूपमा प्रयोग गरी कवितामा अभिव्यक्त प्रतिरोधीविचारको मूल्याङ्कन गरिएको छ । विश्लेष्य कवितामा संस्कृति, पर्यावरण, स्वाधीनता र मानवताको संरक्षणका पक्षमाविचार प्रकट गरी सभ्य र समुन्नत समाज निर्माणका लागि सचेतनाको सन्देश प्रस्तुत गरिएको छ । सचेत स्रष्टाकोसिर्जनशीलता समाज रूपान्तरणका पक्षमा अग्रसर हुनुपर्ने मान्यता प्रकट गरिएका यी कवितामा वर्गीय, जातीय तथालैङ्गिक समानताको अभिव्यक्ति पाइन्छ । राष्ट्रप्रेम, मानवता, पर्यावरण र संस्कृतिका पक्षमा सचेतनाको अभिमत प्रकटगरिएका कविताको विश्लेषणमार्फत प्रस्तुत अध्ययनमा हिमसंस्कृति नेपाली संस्कृतिको पहिचानको आधार भएकोनिष्कर्षमा पुगिएको छ । यसका साथै, नेपालीहरूले सामाजिक, सांस्कृतिक, आर्थिक तथा नैतिक धरातल निर्माण गरीमानवता, संस्कृति, पर्यावरण र स्वाधीनताको संरक्षणमा सक्रिय भूमिका निर्वाह गर्नुपर्ने निष्कर्ष निकालिएको छ ।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
21

Tiwari, Sachin, and Hemant Kumar Malviya. "The eternal concept of Vasudhaiva Kutumbakam: With special reference to India-Nepal relations." Research Review Journal of Social Science 3, no. 02 (2023): 20–24. http://dx.doi.org/10.31305/rrjss.2023.v03.n02.004.

Full text
Abstract:
Anay Ninja Paroveti Ganana Laghuchetsam Udacharitaanam tu Vasudhaiva Kutumbakam This aphorism mentioned in the 17th verse of Chapter 4 of Mahopanishad is the cornerstone of Indian culture and values. Indian states have been using this concept of Sanatan culture for a long time in their extra-state relations. This motto of Sanatan Sanskriti has also played an important place in the relations with Nepal, India's closest neighbor and which has immense connection with Indian values of life since time immemorial. Nepal, surrounded by natural beauty in the Himalayan valleys, has had cultural historical relations with India for centuries. Due to common culture, uniformity of language and script and socio-political proximity, the brotherly feeling is clearly reflected in India-Nepal relations. Since ancient times, Nepal has been so intertwined with Indian values of life that the vision of the scenario of cultural India cannot be complete without Nepal. Through this article, we will mainly explore the historical cultural relations between India and Nepal, which inspire both the countries to learn from their glorious past and carry on relations with new energy in the present scenario. Abstract in Hindi Language: अंय निंज परोवेति गणना लघुचेतसाम् उदारचरितानां तु वसुधैव कुटुम्बकम् महोपनिषद् के अध्याय चार के 17वें श्लोक में वर्णित यह सूक्ति भारतीय संस्कृति एवं संस्कारों के आधार स्तम्भ है। सनातन संस्कृति की इसी अवधारणा का प्रयोग चिरकाल से भारतीय राज्य अपने राज्येत्तर सम्बन्धों में करते आ रहे है। भारत के सबसे निकटतम पड़ोसी एवं अनादिकाल से भारतीय जीवन मूल्यों के साथ असीम जुड़ाव रखने वाले नेपाल के साथ सम्बन्धों में भी सनातन संस्कृति के इस आदर्श वाक्य का महत्वपूर्ण स्थान रहा है। हिमालय की वादियों में प्राकृतिक सौन्दर्य से घिरे नेपाल का भारत के साथ सदियों से संस्कृतिक ऐतिहासिक सम्बन्ध रहा है। साझी संस्कृति, भाषा एवं लिपि की एकरूपता सामाजिक राजनीतिक सन्निकट्ता के कारण भारत नेपाल सम्बन्ध में सहोदर भाव स्पटतः परिलक्षित होता है। प्राचीन समय से ही भारतीय जीवन मूल्यों के साथ नेपाल इस तरह अन्र्तनीहित रहा है कि सांस्कृतिक भारत के परिदृश्य की परिकल्पना नेपाल के बिना पूर्ण नहीं हो सकती। इस लेख के माध्यम से हम मुख्यतः भारत नेपाल के मध्य के ऐतिहासिक सांस्कृतिक सम्बन्धों का अन्वेषण करेंगे, जो दोनों देशों को अपने गौरवमयी अतीत से सीखने एवं वर्तमान परिदृश्य में नई ऊर्जा के साथ सम्बन्ध निर्वहन की प्रेरणा प्रदान करते है। Keywords: वसुधैव कुटुम्बकम्, सांस्कृतिक, ऐतिहासिक, भारत, नेपाल, सहोदर।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
22

Pathak, Sontesh, and Manisha Bhatt. "RELATION OF SOCIAL BACKGROUND AND FOLK MUSIC OF UTTARAKHAN." International Journal of Research -GRANTHAALAYAH 3, no. 1SE (2015): 1–3. http://dx.doi.org/10.29121/granthaalayah.v3.i1se.2015.3473.

Full text
Abstract:
The world is the largest unit of human society and its important part is society. Folk literature, folk art and consequent folk culture are the creation of this way of life. Many families form a society by joining one family. Every person in the family plays an important role in building the family, society, nation and the world. India is a culture oriented country in the whole world. The word Sanskrit is related to Sanskar which means to amend, to refine and to make perfect. The word culture became synonymous with the English word culture. It means to create or improve. Rites are hidden in culture itself. Even though the music art originated in the religion-oriented India, the innate feelings and inspirations of human beings have changed. It has been developed and brought up in the womb of music. The social background and folk music of Uttarakhand is closely related. Garhwal and Kumaon divisions, Uttarakhand, the birthplace of Adyashakti Parvati, has been the taphbhoomi of sages and sages since ancient times, Mahakavi Kalidas has worshiped the Himalayas in the Mangal Shloka of his epic and called Nagadhiraj the deity of God and earth. Both these centers of Devbhoomi took their area of ​​influence, due to which the influence area of ​​Kedar came to be called 'Kedarkhand' and Kailash Mansarovar's area of ​​influence was called 'Manaskhand'.&#x0D; विश्व मानव समाज की वृहत्तम इकाई है और इसका महत्वपूर्ण अंग है, समाज। लोक साहित्य, लोककला और परिणामस्वरूप लोक संस्कृति इस जीवन पद्धति की निर्मिति है। एक परिवार से जुड़कर अनेक परिवार समाज बनाते हैं। परिवार में प्रत्येक व्यक्ति, परिवार, समाज, राष्ट्र और विश्व के निर्माण में एक महत्वपूर्ण भूमिका निभाता है। समस्त विश्व में भारत संस्कृति प्रधान देश है। संस्कृति शब्द का सम्बन्ध संस्कार से है जिसका अर्थ है - संशोधन करना, परिष्कार करना एवं उत्तम बनाना। संस्कृति शब्द अंग्रेजी शब्द कल्चर का पर्यायवाची बना। इसका अर्थ है पैदा करना या सुधारना। संस्कृति में ही संस्कार छिपे होते हैं। धर्म प्रधान भारत में संगीत कला का उद्गम भले ही मानव की सहज भावनाओं एवं प्रेरणाओं के अभ्यंतर हुआ हो। उसका विकास व पालन-पोषण संगीत की कोख में हुआ है। उत्तराखण्ड की सामाजिक पृष्ठभूमि और लोकसंगीत का गहरा सम्बन्ध है। ‘‘गढ़वाल तथा कुमाऊँ मण्डल, आद्यशक्ति पार्वती की जन्मभूमि उत्तराखण्ड, प्राचीनकाल से ही ऋषि-मुनियों की तपोभूमि रही है, महाकवि कालिदास ने अपने महाकाव्य के मंगल श्लोक में हिमालय की वंदना कर नगाधिराज को देवात्मा एवं पृथ्वी का मानदण्ड कहा है। देवभूमि के इन दोनों केन्द्रों ने अपने प्रभाव क्षेत्र में लिया था जिस कारण केदार के प्रभाव क्षेत्र को ‘केदारखण्ड’ और कैलाश मानसरोवर के प्रभाव क्षेत्र को ‘मानसखण्ड’ कहा जाने लगा।9
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
23

भालचन्द, सिंह नेगी. "आधुनिक परिवहन माध्यमों का गढ़वाल हिमालयी अर्थव्यवस्था में योगदान". RECENT RESEARCHES IN SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES 10, № 4 (2023): 84–87. https://doi.org/10.5281/zenodo.10445088.

Full text
Abstract:
मानव सभ्यता के विकास में परिवहन माध्यमों का महत्वपूर्ण योगदान रहा है, किसी भी क्षेत्र, प्रदेष की प्रगति वहा के यातायात साधनो पर निर्भर करती है। यदि कोई क्षेत्र प्राकृतिक एवं आर्थिक दृष्टि से सम्पन्न होने पर भी अगर अन्य क्षेत्रों से यातायात सम्बन्ध नहीं है तो वह क्षेत्र प्रगति नहीं कर सकता है। डाॅ0 श्रस्किन के अनुसार-&lsquo;&lsquo;किसी भी क्षेत्र की सडके समस्त सामाजिक प्रगति का निर्धारण करती हैं, और विकसित सडके समस्त आर्थिक समाजिक प्रगति का द्योतक हैं।&rsquo;&rsquo; श्री वैन्थम के अनुसार-&lsquo;&lsquo;सडके किसी भी क्ष्ेात्र या देष की उपयोगीता तथा मनचित्र (नक्ष)े हैं, जिससे उस देष का विकास होता है।&rsquo;&rsquo;
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
24

Pargani, Jagmohan. "A musical analysis of the Kagaon awareness stories." International Journal of Research -GRANTHAALAYAH 5, no. 3 (2017): 280–86. http://dx.doi.org/10.29121/granthaalayah.v5.i3.2017.1780.

Full text
Abstract:
Since ancient times, Uttarakhand has been considered as a place of meditation for ascetics and the Puranicists have divided the Himalayas into five divisions of Nepal, Kurmanchal, Kedar, Jalandhar and Kashmir. Uttarakhand is the intermediate part of the entire region. In mythological geography, Kurmanchal is named as 'Manaskhand' and Garhwal is named as 'Kedarkhand'.Uttarakhand is also known as the place of worship of innumerable folk deities. Kumaon has the special significance of local deities. The local divi-deities from which the background is made here are called Kul Devta, Ishta Devta, Gram Devta. On this, the unwavering faith and immense faith of the people is reflected here, these folk deities, where being angry with injustice, have the ability to give birth to many kinds of sufferings, sorrows, crises and vices. When pleased by, they provide all kinds of prosperity and happiness. Hence, it is a practice to create 'jagara' to invoke / incarnate the deities based on the local jagara gathas. A number of songs and songs are sung by Jagr for achieving any purpose, protection from evil, freedom from disease and peace and happiness. Vedana Pradhan also gets real knowledge of Kumaon practice, tradition, society, culture, religion, misery, pain, orthodoxy and social problems easily in these awareness stories.The purpose of the presented research paper is to analyze and bring to light the musical forms of the Jagat stories.&#x0D; आदिकाल से ही उŸाराखण्ड तपस्वियों की साधना स्थली माना गया है तथा पुराणकारों ने हिमालय को नेपाल, कुर्मांचल, केदार, जलन्धर और कश्मीर पाँच खण्डों में विभाजित किया है। उत्तराखण्ड इस पूरे क्षेत्र का मध्वर्ती भू-भाग है। पौराणिक भूगोल में कुर्मांचल को ‘मानसखण्ड’ और गढ़वाल को ‘केदारखण्ड‘ नामों से अभिहित किया गया हैं।उŸाराखण्ड असंख्य लोक देवी-देवताओं की आराधना स्थली के नाम से भी जाना जाता है। कुमाऊँ में स्थानीय देवी-देवताओं का विशेष महŸव है। यहाँ की पृष्ठभूमि जिन स्थानीय दवी-देवताओं सेे निर्मित हुई है उन्हें कुल देवता, ईष्ट देवता, ग्राम देवता कहा जाता है। इन पर यहाँ के जनमानस का अटूट विश्वास व अपार आस्था परिलक्षित होती है ये लोक देवता जहाँ अन्याय से क्रोधित होने पर अनेक प्रकार की पीडा़ओं, दुखों, संकटों तथा विपŸिायों को जन्म देने की सामथ्र्य रखते हैं वही दूसरी ओर प्रायश्चित व नियमित पूजा-अनुष्ठान के द्वारा प्रसन्न किए जाने पर सब प्रकार की समृद्धि एव सुख प्रदान कर देतेे हैं। अतः यहाँ स्थानीय जागर गाथाओं के आधार पर देवताओं का आवाह्न/अवतरण करने के लिए ‘जागर’ लगाने की प्रथा है। जागर द्वारा किसी उद्देश्य की प्राप्ति, अनिष्ट से रक्षा, रोग-व्याधि से मुक्ति एवं सुख-शांति हेतु अनेक प्रकार की गीत, गाथाएँ गाई जाती हैं। वेदना प्रधान इन जागर गाथाओं में कुमाऊँ की प्रथा, परम्परा, समाज, संस्कार, धर्म, दुख-दर्द, रूढिवादिता, सामाजिक समस्याओं का वास्तविक ज्ञान भी आसानी से हो जाता है।प्रस्तुत शोध पत्र का उद्देश्य जागर गाथाओं के सांगीतिक स्वरूपों का विश्लेषण कर उन्हें प्रकाश में लाना है।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
25

शेर्पा Sherpa, पासाङ Pasang. "शेर्पा समुदायको अभ्यासमा रहेको प्रथाजनित संस्था नवा प्रथा". Samaj Anweshan समाज अन्वेषण 1, № 2 (2023): 141–50. http://dx.doi.org/10.3126/anweshan.v1i2.65505.

Full text
Abstract:
हिमाली क्षेत्रमा परापूर्वकालदेखि बसोबास गर्दै आएका शेर्पा जातिले आफ्नो क्षेत्रका वनजङ्गल,भूमि, खेतीपाती र चरनक्षेत्रलाई प्रथाजनित संस्थान वा मार्फत कसरी दिगो रूपमा व्यवस्थापन, संरक्षण र उपभोग गर्दै आएका छन् भन्ने सम्बन्धमा लेखमा विश्लेषण गरिएको छ । शेर्पा हरूको संस्कार,संस्कृति, सामाजिक मूल्यमान्यता, बौद्ध दर्शनमा आधारित हुनुका साथै जीवन र जगत्लाई हेर्ने आफ्नैविश्व दृष्टिकोण रहेका छन् । यिनीहरूले सामूहिकता, पारस्पारिकता, समन्वय र ऐक्यबद्धताको सिद्धान्तका आधारमा प्राकृतिक स्रोतको दिगो व्यवस्थापन गर्दै आएका छन् । सामाजिक, सांस्कृतिक, धार्मिक र आध्यात्मिक रूपमा प्राकृतिक स्रोत, जैविक विविधता र प्रकृतिसँग अन्योन्याश्रित सम्बन्ध रहेको हुनाले परापूर्वकालदेखि प्रथाजनित संस्था नवा मार्फत वनजङ्गल, चरनक्षेत्र, खेतीपाती व्यवस्थापन गर्दै आएका छन् । भौगोलिक रूपमा विकट हिमाली क्षेत्रमा बसोबास गर्ने शेर्पा समुदायमा विगतमा राज्यको कुनै उपस्थिति नरहेको अवस्थामा अभ्यासमा रहेका नवा प्रथा परिवर्तित सामाजिक र राजनैतिक परिवेशमा पनि राज्यका कानुन र प्रथाजनित कानुनबिच परिपुरक र सहअस्तित्वमा वनजङ्गल र कृषिभूमिको व्यवस्थापनका साथै समुदायमा सामाजिक एकता, शान्ति र सुशासन कायम गराउन, जैविक विविधताको संरक्षण र पर्यावरणीय सन्तुलनमा समेत उल्लेखनीय भूमिका खेलेका छन् ।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
26

मनीषा, भट्ट. "उत्तराखण्ड की सामाजिक पृष्ठभ ूमि आ ैर लोकसंगीत का सम्बन्ध". International Journal of Research - GRANTHAALAYAH Innovation in Music & Dance, January,2015 (2017): 1–3. https://doi.org/10.5281/zenodo.886966.

Full text
Abstract:
समाज शब्द का प्रयोग हम बहुधा दैनिक बोलचाल की भाषा में करते ह ैं, समाजशास्त्र की भाषा में कह ें तो व्यक्तिया ें क े समूह का े ही समाज नहीं कहा जा सकता, व्यक्तिया ें में पाये जाने वाले पारस्परिक सम्बन्धो ं की व्याख्या का े ही समाज कहा जाता ह ै। ‘मैकाइवर एवं प ेज ने इस संदर्भ में उचित ही कहा है कि ‘‘समाज सामाजिक सम्बन्धा ें का जाल है।’’ सामाजिक सम्बन्धों क े लिए तीन बातें आवश्यक है - 1. व्यक्तिया ें का े एक-दूसरे का आभास (जानकारी) होना। 2. उनमें अर्थ पूर्ण व्यवहार होना, तथा 3. उनका एक-दूसरे क े व्यवहार से प्रभावित होना। विश्व मानव समाज की वृहत्तम इर्काइ है और इसका महत्वपूर्ण अ ंग ह ै, समाज। लोक साहित्य, लोककला और परिणामस्वरूप लोक संस्कृति इस जीवन पद्धति की निर्मिति है। एक परिवार से जुड़कर अनेक परिवार समाज बनाते है ं। परिवार में प्रत्येक व्यक्ति, परिवार, समाज, राष्ट्र और विश्व क े निर्मा ण में एक महत्वप ूर्ण भूमिका निभाता ह ै। समस्त विश्व में भारत संस्कृति प ्रधान देश ह ै। संस्कृति शब्द का सम्बन्ध संस्कार से ह ै जिसका अर्थ ह ै - संशोधन करना, परिष्कार करना एवं उत्तम बनाना। संस्कृति शब्द अंग्र ेजी शब्द कल्चर का पर्यायवाची बना। इसका अर्थ है पैदा करना या सुधारना। संस्कृति में ही संस्कार छिपे होते ह ै ं। धर्म प ्रधान भारत में संगीत कला का उद्गम भले ही मानव की सहज भावनाआ ें एवं प ्रेरणाओं क े अभ्यंतर ह ुआ हो। उसका विकास व पालन-पोषण संगीत की कोख में ह ुआ है। उत्तराखण्ड की सामाजिक प ृष्ठभूमि आ ैर ला ेकसंगीत का गहरा सम्बन्ध ह ै। ‘‘गढ़वाल तथा कुमाऊँ मण्डल, आद्यशक्ति पार्व ती की जन्मभ ूमि उत्तराखण्ड, प ्राचीनकाल से ही ऋषि-मुनियों की तपा ेभूमि रही ह ै, महाकवि कालिदास ने अपने महाकाव्य के मंगल श्लोक में हिमालय की व ंदना कर नगाधिराज को देवात्मा एवं प ृथ्वी का मानदण्ड कहा ह ै। देवभूमि क े इन दोनों क ेन्द्रा ें ने अपने प ्रभाव क्षेत्र म ें लिया था जिस कारण क ेदार क े प ्रभाव क्षेत्र का े ‘केदारखण्ड’ आ ैर कैलाश मानसरोवर क े प ्रभाव क्षेत्र का े ‘मानसखण्ड’ कहा जाने लगा। उत्तराखण्ड की आध्यात्मिक, सा ंस्कृतिक एवं पा ैराणिक महत्ता की भाँति यहाँ का इतिहास भी मानव सभ्यताओं क े विकास का साक्षी है। प ्रागैतिहासिक काल से ही इस भू-भाग में मानवीय क्रियाकलापों क े प ्रमाण मिलते ह ैं। नैसर्गिक सुविधाओं क े साथ-साथ यह क्षेत्र आध्यात्मिक रूप से आर्य सभ्यता और संस्कृति का केन्द्र रहा ह ै। उत्तराखण्ड क े दोनों मण्डला ें गढ़वाल एव ं कुमाऊँ का ला ेकसंगीत का सामाजिक पृष्ठभ ूमि से घनिष्ठ सम्बन्ध ह ै। उत्तराखण्ड की सामाजिक प ृष्ठभूमि पर दृष्टिपात करें तो यहाँ का स्वरूप, देश क े अन्य राज्या ें की भाँति विभिन्न धर्मावलम्बिया ें क े मध्य सद्भावना, प ्रेम एव ं सामंजस्य का प ्रतिरूप ह ै। यद्यपि राज्य में हिन्दूआ ें का बाहुल्य ह ै तथापि हिन्दू, मुस्लिम, सिक्ख, ईसाई अन्य धर्मों के निवासी मिल-जुलकर रहते ह ैं, गढ़वाल तथा कुमाऊँ में ब ्राह्मणों क े उपवर्ग पाये जाते ह ैं। राजपूत, शिल्पकार भी यहाँ रहते है ं। यहाँ का लोकसंगीत प्राचीनकाल से ही प ्रचलित है। ‘‘लोक संगीत का अर्थ जनसाधारण, विश ेषकर ग्रामीण क्षेत्रा ें मे ं प ्रचलित ‘‘संगीत’’ से सही ह ै। लोकसंगीत जनसाधारण का इतिहास ह ै। इसमें भारतीय संगीत का सच्चा दर्शन मिलता ह ै।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
27

Soti, J. "चुली उपन्यासमा सांस्कृतिक पर्यावरण". Intellectual Journal of Academic Research (IJAR) 2, № 1 (2024): 93–100. https://doi.org/10.5281/zenodo.13504986.

Full text
Abstract:
प्रस्तुत लेख उपन्यासकार सरुभक्तद्वारा लिखित चुली उपन्यासमा प्रयुक्त पर्यावरणीय संस्कृतिको विश्लेषणमा केन्द्रित रहेको छ । पर्यावरणीय अध्ययन खासगरी उत्तरआधुनिक युगमा विकसित अन्तर्विषयक समालोचना पद्धति हो&ensp;। पर्यावरणीय अध्ययनका विविध क्षेत्रहरुमध्ये संस्कृति पनि एक हो । चुली उपन्यासमा विश्वको सर्वाेच्च शिखर सगरमाथा आरोहणमा संलग्न आरोहीको अनुभवलाई मुख्य विषयवस्तु बनाइएको छ । यस उपन्यासमा हिमाली सभ्यता, संस्कृति, सौन्दर्य, पर्यावरण र सार्वभौमिकता जस्ता कुराहरुलाई विशेष महत्व प्रदान गरिएको छ । हिमाली सभ्यता र संस्कृति तथा धार्मिक आस्था र विश्वासलाई सांस्कृतिक पर्यावरणका रुपमा स्थापित गरिएको यस उपन्यासमा पर्यावरणीय सौन्दर्य चेतनालाई समेत विशेष महत्व प्रदान गरिएको छ । चुली उपन्यासमा प्रयुक्त सांस्कृतिक पर्यावरणको पहिचान कसरी गर्न सकिन्छ भन्ने प्राज्ञिक जिज्ञासाको समाधान गर्नु नै यस लेखको मुख्य उद्देश्य हो । यस लेखलाई पर्यावरणीय समालोचनाका विविध विषय क्षेत्रहरुमध्ये सांस्कृतिक पर्यावरणको अध्ययनमा सीमित गरिएको छ । निगमनात्मक विधिको प्रयोग गरी तयार पारिएको यस लेखमा प्राथमिक र दितीयक दुबै स्रोतका सामग्रीहरुको प्रयोग गरिएको छ । पर्यावरणीय समालोचनाको सैद्धान्तिक मान्यतामा आधारित भएर तयार पारिएको यस लेखमा पर्यावरणीय संस्कृतिलाई अध्ययनको केन्द्रक बनाइएको छ । चोमोलोङ्मा देवी, भोटे चिया, जुङ्ता र अन्य मानवीय सम्बन्धका सन्दर्भहरुलाई आधार मानेर विश्लेषण गर्दा चुली उपन्यास सांस्कृतिक पर्यावरणका दृष्टिले उपयुक्त रहेको निष्कर्ष प्राप्त भएको छ ।&nbsp; <em>शब्दकुञ्जी:</em> चोमोलोङ्मा, जुङ्ता, भोटेचिया, पर्यावरण र संस्कृति&nbsp; &nbsp;
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
28

Soti, J. "चुली उपन्यासमा सांस्कृतिक पर्यावरण". Intellectual Journal of Academic Research (IJAR) 2, № 1 (2024): 93–100. https://doi.org/10.5281/zenodo.13504986.

Full text
Abstract:
प्रस्तुत लेख उपन्यासकार सरुभक्तद्वारा लिखित चुली उपन्यासमा प्रयुक्त पर्यावरणीय संस्कृतिको विश्लेषणमा केन्द्रित रहेको छ । पर्यावरणीय अध्ययन खासगरी उत्तरआधुनिक युगमा विकसित अन्तर्विषयक समालोचना पद्धति हो&ensp;। पर्यावरणीय अध्ययनका विविध क्षेत्रहरुमध्ये संस्कृति पनि एक हो । चुली उपन्यासमा विश्वको सर्वाेच्च शिखर सगरमाथा आरोहणमा संलग्न आरोहीको अनुभवलाई मुख्य विषयवस्तु बनाइएको छ । यस उपन्यासमा हिमाली सभ्यता, संस्कृति, सौन्दर्य, पर्यावरण र सार्वभौमिकता जस्ता कुराहरुलाई विशेष महत्व प्रदान गरिएको छ । हिमाली सभ्यता र संस्कृति तथा धार्मिक आस्था र विश्वासलाई सांस्कृतिक पर्यावरणका रुपमा स्थापित गरिएको यस उपन्यासमा पर्यावरणीय सौन्दर्य चेतनालाई समेत विशेष महत्व प्रदान गरिएको छ । चुली उपन्यासमा प्रयुक्त सांस्कृतिक पर्यावरणको पहिचान कसरी गर्न सकिन्छ भन्ने प्राज्ञिक जिज्ञासाको समाधान गर्नु नै यस लेखको मुख्य उद्देश्य हो । यस लेखलाई पर्यावरणीय समालोचनाका विविध विषय क्षेत्रहरुमध्ये सांस्कृतिक पर्यावरणको अध्ययनमा सीमित गरिएको छ । निगमनात्मक विधिको प्रयोग गरी तयार पारिएको यस लेखमा प्राथमिक र दितीयक दुबै स्रोतका सामग्रीहरुको प्रयोग गरिएको छ । पर्यावरणीय समालोचनाको सैद्धान्तिक मान्यतामा आधारित भएर तयार पारिएको यस लेखमा पर्यावरणीय संस्कृतिलाई अध्ययनको केन्द्रक बनाइएको छ । चोमोलोङ्मा देवी, भोटे चिया, जुङ्ता र अन्य मानवीय सम्बन्धका सन्दर्भहरुलाई आधार मानेर विश्लेषण गर्दा चुली उपन्यास सांस्कृतिक पर्यावरणका दृष्टिले उपयुक्त रहेको निष्कर्ष प्राप्त भएको छ ।&nbsp; <em>शब्दकुञ्जी:</em> चोमोलोङ्मा, जुङ्ता, भोटेचिया, पर्यावरण र संस्कृति&nbsp; &nbsp;
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
29

., ABHILASHA. "हिमाचली लोक संगीत का आधुनिक स्वरूप". Swar Sindhu 7, № 2 (2019): 72–75. http://dx.doi.org/10.33913/ss.v07i02a12.

Full text
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
30

SHARMA, MAHESH. "हिमाचल प्रदेश के लोकगीतों में वसंत". Swar Sindhu 7, № 2 (2019): 53–58. http://dx.doi.org/10.33913/ss.v07i02a09.

Full text
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
31

Pokhariya, Dr Pooja. "हिमालयी क्षेत्र के पांरपरिक औषधीय मसालों को प्रसार की आवश्यकता का अध्ययन". International Journal of Home Science 10, № 3 (2024): 21–24. http://dx.doi.org/10.22271/23957476.2024.v10.i3a.1667.

Full text
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
32

प्रा., संतोष संजय कोकरे. "प्रा . एन.डी पाटील माझ्या नजरेतून". International Journal of Advance and Applied Research 4, № 28 (2023): 84–86. https://doi.org/10.5281/zenodo.8340844.

Full text
Abstract:
&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; मी प्रस्तुत शोध निबंध अश्या एका माणसावर लिहिणार आहे ज्याचे कार्य हिमालया पेक्षा जास्त उंचीचे आहे,ज्या काळात राजकरणी लोकांना दिन दुबळ्या गरीब शेतकरी लोकांच्या समस्या जाणून घेण्यात कोणता रस नव्हता.त्यांचे जीवन अंधारमय झाले होते.त्या वेळी एका क्रांतिसूर्य महानअश्या नायकाने त्यांच्या आयुष्यातील अंधार दूर करण्यासाठी त्यांचे नेतृत्व स्वीकारले. तो महान नायक म्हणजे प्रा.एन .डी.पाटील त्यांनी केलेल्या&nbsp; कार्याच्या आढाव आपण या शोध निबंध च्या माध्यमातून पुढील प्रमाणे घेणार आहोत.
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
33

Parihar, DS. "हिमालयी क्षेत्र में वैश्विक तापन को अधिक प्रभावकारित बनाने वाले प्रतिकूल मानवजनित गतिविधियाॅ". International Journal of Geography, Geology and Environment 6, № 1 (2024): 361–70. http://dx.doi.org/10.22271/27067483.2024.v6.i1e.241.

Full text
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
34

SEN, THAKUR. "हिमाचली देव-परंपराओं में संगीत का स्थान". Swar Sindhu 1, № 1 (2013): 15–17. http://dx.doi.org/10.33913/ss.v01i01a06.

Full text
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
35

ढकाल Dhakal, दीपकप्रसाद Deepak Prasad. "द्रौपदी अवशेष उपन्यासमा उपरीसंरचना". Journal of Bhuwanishankar 2, № 1 (2023): 82–93. http://dx.doi.org/10.3126/jobs.v2i1.62240.

Full text
Abstract:
प्रस्तुत लेख द्रौपदी अवशेष उपन्यासमा चित्रित समाज र त्यसको बाह्य तलीय संरचनामा केन्द्रित छ । यस लेखको शोध क्षेत्र र समस्या सोद्देश्य रूपले चयन गरिएको हो । उपन्यासले सन्दर्भित गरेको दिक्काल स्वतस्फुर्त, स्वाभाविक र प्राकृतिक स्थिति होइन । सन्दर्भित दिक्कालका पछाडि रहेका कारक घटकको बाह्य प्रतिफलन उपरीसंरचना हो । साहित्यको समाजशास्त्रले यसको घटकीय सम्बन्ध तथा परिणाम अध्ययन गर्छ । यस लेखमा अनुसन्धानको रिक्ततालाई प्राज्ञिक रूपले सम्बोधन गर्न पुस्तकालय कार्यबाट प्राप्त सामग्री प्रयोग गरिएको छ । त्यसैले प्राथमिक (दौपदी अवशेष) तथा द्वितीयक (दौपदी अवशेष उपन्यासका बारेमा भएका अध्ययन र साहित्यको समाजशास्त्रसँग सम्बद्ध सैद्धान्तिक) सामग्रीको स्रोत पुस्तकालय हो । विश्लेषणका निम्ति आरम्भमा निगमनात्मक प्रक्रिया अपनाइएको छ भने मण्डन तथा सत्यापनका क्रममा आगमनात्मक विधि प्रयोग गरिएको छ । विश्लेषणका सैद्धान्तिक प्रारूपबाट अवधारणा निर्माण तथा त्यसबाट प्राप्त पृष्ठपोषणका आधारमा कृतिका साक्ष्यको तर्कसङ्गत विश्लेषण गरी प्रस्तुत लेखको अध्ययन प्रक्रिया सम्पन्न गरिएको छ । द्रौपदी अवशेष उपन्यास नेपालको पश्चिमोत्तर हिमाली जिल्ला हुम्लाको समाज चित्रणमा केन्द्रित छ । यस उपन्यासमा कुनै पनि समुदाय र समाज त्यहाँको प्राकृतिक चयनप्रक्रियाको परिणाम हो, प्रकृतिले प्रदान गरेका जैविक आधार तथा ती आधारसँग अनुकूलीकृत हुने क्रमको स्थिति हो भन्ने विचारलाई सत्यापन गरिएको छ । यसै मान्यतामा हिमाली जीवनप्रक्रिया सञ्चालित भएको सन्दर्भलाई आख्यानीकरण गरिएको निष्कर्ष छ । जीवननिर्वाहको गति उत्पादनश्रमसम्बन्ध तथा त्यसले प्रदान गरेका प्रतिफलनमा आधारित हुन्छ । त्यसैगरी समाज निश्चित साझा परम्परागत विश्वास, प्रचलन तथा अन्धविश्वासलाई ग्रहण गर्ने परिपाटीबाट गुज्रिएको हुन्छ । यसै आधारमा एकै महिलालाई दुई वा सोभन्दा बढी पुरुषले पत्नीका रूपमा स्वीकार्ने चलन बस्नु पनि महाभारतकालीन द्रौपदी विवाहको मिथकीय स्वीकरण हो भन्ने निष्कर्ष प्राप्त भएको छ ।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
36

कोईराला Koirala, लक्ष्मी laxmi विलास Bilas. "नेपालको राष्ट्रियता, अखण्डता र राष्ट्रिय एकता Nepalko Rashtriyata, Akhandata". Unity Journal 1 (2 лютого 2020): 220–26. http://dx.doi.org/10.3126/unityj.v1i0.36082.

Full text
Abstract:
“नेपाली हामी रहौला, कहा नेपालै नरहे, उचाइ हाम्रो चुलिन्छ, कहा हिमालै नरहे” राष्ट्रकवि माधव घिमिरेकोमर्मस्पर्शी राष्ट्रभावयुक्त गीतले राष्ट्र राज्य, राष्ट्रियता,राष्ट्रिय एकता र भौगोलिक अखण्डता देश र जनताकोराष्ट्रिय अस्तित्वस“ग गा“सिएको सत्य प्रस्ट गरेको छ । यी सबैको छुट्टाछुट्टै अर्थ र परिभाषा भए पनि यीएकआपसमा घनीभूत रुपमा जोडिएका हुन्छन् । एउटाले अर्कोलाई सवल र एउटामाथिको आपतले सबैलाईप्रभावित बनाइरहेको हुन्छ । राष्ट्रराज्यको निर्माण तथा राष्ट्रियता, राष्ट्रिय एकता र भौगोलिक अखण्डताकोमहवानुभूतिले मात्र राष्ट्रिय अस्तित्व जीवन्त रहन्छ । यसकारण लेखलाई राष्ट्र राज्य, राष्ट्रियता, राष्ट्रियएकता, भौगोलिक अखण्डता, तथा यिनको महŒव, वाधार प्रबद्र्धनको आधारमा संगठित गरिएको छ ।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
37

पराजुली Parajuli, कल्पना Kalpana. "भट्टारक महायोगी मिलारेपा र नेपाल सम्बन्ध". HISAN: Journal of History Association of Nepal 10, № 1 (2024): 54–62. https://doi.org/10.3126/hisan.v10i1.74831.

Full text
Abstract:
नेपालको रसुवा नजिकै तिब्बतको सीमाना केरुङ क्षेत्रको क्याङाचा भन्ने ठाउँमा सन् १०५२ मा जन्मेका थोपागा तिब्बती भाषामा सुन्दैमा आनन्द लाग्ने) सिद्ध महायोगी भट्टारक मिलारेपाको नामले प्रसिद्ध भएका थिए । उनले नेपालका विभिन्न पहाडी र हिमाली क्षेत्रहरुमा साधना गरेका थिए । तिब्बतमा जन्मेर नेपालका विभिन्न स्थानमा साधना गरेका मिलारेपाका कारण नेपाल र तिब्बत लगायतका विभिन्न क्षेत्रहरुमा बुद्ध धर्मको विकास र विस्तारमा सघाउ पुगेको थियो । उनका कारण नेपाल–तिब्बत–चीन तथा बुद्ध धर्म मान्ने मानिसहरुका बीच सम्बन्धको नयाँ आयाम थपिएको थियो । यसको प्रभावकै कारण प्राचीनकालदेखि कायम रहेको नेपाल र तिब्बत बीचको सम्बन्धमा धार्मिक सम्बन्धको विस्तार हुन गई यो सम्बन्ध नयाँ उचाइमा पुगको थियो ।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
38

Gurung, Nir Bahadur. "चुम्बा समुदायको जीवन संस्कार : वर्तमान अवस्था". Journal of Development Review 8, № 1 (2023): 167–76. http://dx.doi.org/10.3126/jdr.v8i1.57151.

Full text
Abstract:
यो लेखको प्रमुख उद्देश्य चुम्बा समुदायको जीवन संस्कार सम्बन्धी दार्शनिक, सामाजिक, सांस्कृतिक तथा आर्थिक दृष्टिकोणले वर्तमान अवस्थालाई उजागर गर्नु हो। हिमाली उपत्यका बौद्ध संस्कृतिले सम्पन्न क्षेत्र हो। चुम उपत्यका त्यस्तै बौद्ध सम्पदाले सम्पन्न उपत्यका हो । यो अध्ययन वर्णनात्मक ढाँचामा गरिएको गुणात्मक प्रकृतिको अध्ययन हो। यसमा निगमनात्मक विधि अपनाइएको छ । यसमा प्रयोग गरिएका तथ्याङ्क प्राथमिक स्रोतबाट प्रत्यक्ष अवलोकन, अन्तर्वार्ता जस्ता विधिद्वारा सङ्कलन गरिएका छन् । पुस्तक, अनुसन्धान प्रतिवेदन, अनुसन्धानमूलक लेख, संस्थागत प्रतिवेदन जस्ता द्वितीयक स्रोतहरूबाट पनि तथ्याङ्कहरू लिइएका छन् । सञ्चार प्रविधि, सडक, यातायात, शिक्षाको विकास तथा सामाजिक गतिशीलता, बसाइसराइ, विश्वव्यापीकरणको चुनौतिको बावजुद पनि चुम्बाहरूले आफ्नो जीवन संस्कारलाई समय सापेक्ष परीवर्तनका साथै निरन्तरतालाई पनि कायम राख्दै आएको कुरा यस अध्ययनको निष्कर्ष हो।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
39

ज्योति, डॉ, डॉ आशीष कुमार та श्री तनजिन लोबजङ्ग. "हिमाचल में बौद्ध तीर्थों का भौगोलिक एवं सांस्कृतिक-अध्ययन". International Journal of Sanskrit Research 9, № 6 (2023): 257–63. https://doi.org/10.22271/23947519.2023.v9.i6d.2497.

Full text
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
40

Sherpa शेर्पा, दावा Daba. "शेर्पा भाषाको शब्दवर्ग Sherpa Bhashako Shabdabarga". Tribhuvan University Journal 29, № 1 (2016): 223–30. http://dx.doi.org/10.3126/tuj.v29i1.25986.

Full text
Abstract:
नेपालको हिमाली क्षेत्रमा बसोवास गर्ने शेर्पा जातिले बोल्ने भाषालाई शेर्पा भाषा भनिन्छ । यो भाषा भोटवर्मेली भाषा परिवारअन्तर्गत पर्दछ । २०६८ सालको जनगणनाअनुसार एकलाख चौधहजार आठसय तीस अर्थात् शेर्पा भाषा बोल्नेको सङ्ख्या कुल जनसङ्ख्याको ०.४३ प्रतिशत मात्र रहेको तथ्याङ्क देखिन्छ । यस लेखमा क्षेत्रीय सर्वेक्षण विधिद्वारा सङ्कलित सामग्रीका आधारमा शेर्पा भाषाका शब्दवर्गहरू पहिचान गरी नेपाली भाषा र शेर्पा भाषाका शब्दवर्गको तुलनात्मक अध्ययन प्रस्तुत गरिएको छ । शेर्पा भाषाका शब्दवर्गमा नाममा व्यक्तिवाचक, जातिवाचक, द्रव्यवाचक, समूहवाचक र भाववाचक रहेका छन् भने सर्वनाममा पुरुषवाचक प्रथम, द्वितीय र तृतीय पुरुष एकवचन अनि बहुवचन पाइन्छ । आत्मवाचक, दर्शकवाचक र प्रश्नवाचक सर्वनाम रहेको पाइन्छ ।विशेषणमा गुणवाचक, परिणामवाचक, सङ्ख्यावाचक र सार्वनामिक विशेषण पाइन्छन् । क्रियापदमा भने सकर्मक, अकर्मक, समापिका, असमापिका क्रिया पाइन्छन् भने क्रियाविशेषण, नामयोगी, संयोजक र विस्मयादिबोधक आदि अव्यय पनि पाइन्छन् ।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
41

., Sarswati, та Jeet Ram Sharma. "हिमाचल प्रदेश की शैव-परम्परा का ऐतिहासिक एवं सांगीतिक अध्ययन". Swar Sindhu 8, № 1 (2020): 13–17. http://dx.doi.org/10.33913/ss.v08i01a03.

Full text
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
42

SHARMA, RITU. "हिमाचल प्रदेश विश्वविद्यालय में संगीत विभाग का उद्भव तथा विकास". Swar Sindhu 5, № 2 (2017): 70–76. http://dx.doi.org/10.33913/ss.v05i02a11.

Full text
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
43

पहाडी Pahadi, ढुण्डिराज Dhundiraj. "‘यात्रा लामा बगरको’ कृतिमा नियात्रा शिल्प". Patan Pragya 13, № 1 (2024): 123–32. http://dx.doi.org/10.3126/pragya.v13i1.71189.

Full text
Abstract:
प्रस्तुत अध्ययन नियात्राकार कुलचन्द्र कोइरालाद्वारा रचित ‘यात्रा लामा बगरको’ शीर्षकको नियात्रा कृतिमा प्रयुक्त विषयवस्तु र त्यसलाई आस्वाद्य बनाउने प्रस्तुतीकरण पद्धतिको विमर्शसँग सम्बन्धित छ । यसमा नियात्रा सिद्धान्तलाई आधार बनाएर विवेच्य नियात्रा कृतिको सघन अध्ययनबाट प्राप्त तथ्यलाई विश्लेषण गर्दै नियात्राको अन्तर्वस्तुलाई सुन्दर बनाउने शिल्पपद्धतिको वस्तुनिष्ठ अनुशीलन गरिएको छ । नियात्राको समीक्षा गर्दा मूलतः निजात्मकता, आलङ्कारिकता, विषयवस्तुगत प्रवृत्ति र भाषाशैलीलाई प्रमुख मानदण्ड बनाइएको छ । नियात्राको विषयवस्तुमा प्रतिबिम्बित तत्कालीन नेपाल चीन बिचको मैत्रीसम्बन्ध, हिमाली भेगका दोलखा, सिन्धुपाल्चोक जस्ता जिल्लाहरूको भौगोलिक, प्राकृतिक तथा आर्थिक झलक र यात्राप्रदेशको सामाजिक जनजीवनका विविध पक्षलाई आत्मपरक शैलीमा प्रस्तुत गर्दै कथ्य र शिल्पबिचको सन्तुलनलाई प्रभावकारी बनाइएको निचोड प्रस्तुत नियात्रा कृितको विश्लेषणबाट प्राप्त भएको छ । यात्राप्रदेशको वस्तुपरक वर्णनले पाठकलाई आकर्षण नगर्ने हुनाले नियात्राकारले पाठकलाई निजानुभूति र आलङ्कारिक सरसताका माध्यमबाट आपूmसँगै यात्रारत गराई नियात्रालाई सुसंवेद्य र पठनीय बनाएको निष्कर्ष प्रस्तुत अध्ययनमा पाइन्छ ।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
44

भट्ट, डा मोहन प्रसाद. "व्यतिरेक वितरणका आधारमा ब्याँसीभाषाका वर्ण निर्धारण byatirek bitaranka aadhaarmaa byaasibhaasaaka barna nirdhaaran". Siddhajyoti Interdisciplinary Journal 2, № 01 (2021): 100–113. http://dx.doi.org/10.3126/sij.v2i01.39244.

Full text
Abstract:
प्रस्तुत लेख व्यासी ‘रं’ शौका भाषाको व्यतिरेक वितरणका आधारमा ब्यासी भाषाको वर्ण निर्धारणमा केन्द्रित छ । ब्याँसी भाषा चिनियाँ–तिब्बती भाषा परिवारको पश्चिमी हिमाली अन्तर्गत पर्ने शौका ‘रं’ समुदायको भाषा हो । ब्याँसी भाषामा ६ ओटा स्वर वर्ण र २९ वटा व्यञ्जन वर्ण रहेका पाइन्छन् । यी सबै वर्णहरूमा व्यतिरेक रहेको पाइन्छ । प्रस्तुत लेखमा ब्याँसी भाषाका छ वटा स्वर वर्णलाई जिब्राको उचाइ, जिब्राको सक्रियता र ओठको गोलाइका आधारमा व्यतिरेक गरी वर्ण निर्धारण गरिएको छ । २९ वट२९ वटा व्यञ्जन वर्णलाई उच्चरण स्थान, उच्चारण प्रयत्न, घोषत्व र प्राणत्वका आधारमा व्यतिरेक गरी वर्ण निर्धारण प्रक्रियाको विश्लेषण गरी निष्कर्ष निकालिएको छ । ब्याँसी भाषाका अ, आ, इ, उ, ए, ओ गरी ६ वटा स्वरवर्ण जिब्राको सक्रियता, जिब्राको उचाइ र ओठको अवस्थाका आधारमा व्यतिरेकी रहेका, यस्तो व्यतिरेक पदादि, पदमध्य ब्याँसी ‘रं’ शौका भाषाको संरक्षण गर्नुका साथै भाषा अध्येताहरूलाई आधार सामग्रीको रूपमा सहयोग पु¥याउने अपेक्षा राखिएको छ ।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
45

SHARMA, DR SONIKA. "हिमाचल प्रदेश के प्रमुख पारम्परिक लोकगायकों का लोकसंगीत क्षेत्र में योगदान". Swar Sindhu 6, № 1 (2018): 11–18. http://dx.doi.org/10.33913/ss.v06i01a02.

Full text
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
46

SINGH, DR KASHMIR. "हिमाचल प्रदेश में प्रचलित गुग्गा गाथा का साहित्यिक एवं सांगीतिक अध्ययन". Swar Sindhu 7, № 2 (2019): 22–30. http://dx.doi.org/10.33913/ss.v07i02a04.

Full text
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
47

पहाडी, ढुण्डिराज. "सत्यमोहन जोशीका गीतिरचनामा राष्ट्रिय सञ्चेतना". Prajna प्रज्ञा 124, № 2 (2023): 86–95. http://dx.doi.org/10.3126/prajna.v124i2.60584.

Full text
Abstract:
प्रस्तुत अनुसन्धानात्मक आलेख शताब्दीपुरुष सत्यमोहन जोशीको ‘क्रान्तिका लहर’ शीर्षकको गीति एलबममा सङ्कलित गीतिरचनाको वस्तुनिष्ठ विश्लेषण र विमर्शमा केन्द्रित छ । ‘क्रान्तिका लहर’ नपाली तथा नेवारी साहित्य र संस्कृतिका क्षेत्रमा विशिष्ट योगदान पु¥याउने वाङ्मय शताब्दीपुरुषका रूपमा सम्मानित सत्यमोहन जोशीलाई फरक परिचयसहित चिनाउने म्युजिक नेपालद्वारा प्रकाशित गीति एलबम हो । सत्यमोहन जोशीका गीतिरचनामा राष्ट्रचेत कसरी प्रतिबिम्बित भएको छ भन्ने प्रमुख प्राज्ञिक जिज्ञासाको समाधान गर्नु प्रस्तुत अध्ययनको उद्देश्य हो । यसमा राष्ट्रवादको अवधारणा समेतलाई सैद्धान्तिक ढाँचाका रूपमा अवलम्बन गरी ‘क्रान्तिका लहर’ मा समेटिएका गीतिरचनाबाटै साक्ष्य र तथ्य सङ्कलन गर्दै गीतको अन्तर्वस्तु र त्यसलाई आस्वाद्य बनाउने गीति शिल्पको विश्लेषण गरिएको छ । नेपालका राष्ट्रिय विभूति तथा वीर पूर्वजप्रतिको श्रद्धा, हिमाली राष्ट्र नेपालको अनुपम प्राकृतिक सौन्दर्यप्रतिको आकर्षण, नेपाली संस्कृतिको तीव्र अनुराग र आफ्नो मातृभूमि नेपालको समुन्नतिप्रतिको उच्च समर्पण जस्ता विशिष्ट प्रवृत्तिसहित सत्यमोहन जोशीको राष्ट्ररागको संवेग विवेच्य गीतिरचनामा अभिव्यञ्जित भएको छ । प्रस्तुत अध्ययनमा बहुआयामिक नेपाली संस्कृतिको अन्तज्र्ञान र चिन्तनबाट विकसित सत्यमोहन जोशीको राष्ट्रचेतको अन्तर्दृष्टि बहुजातीय नेपाली संस्कृतिको जगमा निर्मित राष्ट्रिय संस्कृति र सहअस्तित्वकै प्रतिबिम्बन हो भन्ने निष्कर्ष प्राप्त भएको छ ।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
48

बिष्ट Bist, पृत बहादुर Prit Bahadur, та सिता Sita बिष्ट Bist. "नेपाल भारत सीमावर्ती व्याँसी सौका सामाजिक संगठन र संस्कृति". Journal of Durgalaxmi 3 (31 грудня 2024): 320–37. https://doi.org/10.3126/jdl.v3i1.73869.

Full text
Abstract:
नेपाल भारत सिमानाको वारिपारि वस्ने व्यासी सौका समुदायको समाज र सस्कृति समान रहेको छ । दुवै देशको वारीपारी बस्ने समाजिक र सास्कृतिक सम्वन्धद्धारा वाधिएका छन । नेपालको सुदूरपश्चिम प्रदेको हिमाली जिल्ला दार्चुला र भारतको उत्तराखण्डको पिथौरागढ जिल्लाको धार्चुलामा वसोवास गर्ने व्यासी सौका समुदायको अध्ययन गरीएको छ । यस अध्यनको उद्देश्य सौका समुदायको सामाजिक संगठन, धर्म संस्कार, चाँडपर्व र पुजा संस्कृतिको अध्ययन गर्नु रहेको छ । यो अध्ययन व्याँस उपत्यकामा वसोवास गर्ने सौका समुदायको स्थलगत अध्ययन, अवलोकन र गहिरो अन्तर्वातावाट गुणात्मक तथ्यहरू संकलन गरी व्याख्या विशलेषण गरीएको छ । नेपाल र भारत दुवै देशमा वसोवास गर्ने सौका जातीका जानकार व्यक्तिलाई मुख्य सुचनादाताको रूपमा लिएर अध्ययन गरिएको छ । यो अध्ययनवाट सौका समुदायका समाजीक संगठनमा बडा, ढक्पा, ल्हेवा, ललेवा र लामा रहेका छन । व्यासी सौका समुदायको वसोवास, नाम, धर्म र सामाजिक मुल्य मान्यता मौलिक प्रकारको रहेका छन । सिमाना वारिपारिको समाजिक मुल्यमान्यता देवता पुजन, चाँडपर्व संस्कृतिमा समानता रहको छ । व्यासी सौका समुदायको प्रमुख चाडपर्व र प्रमुख देवतामा, व्यास श्रmृषि, र चाँडपर्वमा गवला, पितर पुजन, किर्जे पर्व, रहेका छन । सिमानाको वारीपारि वसोवास गर्ने व्यासी सौका सामाजिक, आर्थीक, सास्कृतिक क्रियाकलापहरू अदान प्रदानको लागी मानिसहरू सिमापार गरेर सहभागी हुन्छन ।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
49

सिं, लसता. "नेपालभाषाय् ल्याः ग्वः (अंक)". Cognition 5, № 1 (2023): 234–41. http://dx.doi.org/10.3126/cognition.v5i1.55450.

Full text
Abstract:
नेपालभाषायात थीथीकथं म्हसीकेगु याः । नेपालभाषा छगू क्यातुगु भाय्, एकाक्षर प्रवृत्तिया भाय्, ह्स्वमय भाय् व क्लासिफायर ल्वाङ्ग्वेज आदि अनेककथं थ्व भाषा परिचित जू । संसारय् प्रत्येक भाषाया थःथःगु विशेषता दइ । नेपालभाषाया नं थःगु बिस्कं विशेषता दु । नेपालभाषाया थीथी विशेषता मध्ये ल्याःखँग्वःया नं अलग विशेषता दु । हिमाली पुचःया भाषा दुने थ्व भाषा लाःगुलिं थ्व पुचलय् लाःगु मेमेगु भाषा ल्याःखाय् थें थ्व भाषाया पद्धति उकथं हे वनाच्वंगु दु । नेपालभाषाया च्वज्याय् ल्याःग्वः स्पष्ट याय्गु, ताजिग्वःया बारे स्पष्ट याय्गु वा गुकथं छ्यलाच्वंगु दु , छुं नं वस्तुयात ल्याः खाय्बलय् पूवंक जक मखु उकिया अंश नं गुकथं ल्याः खाइ धइगु दुवालेगु हे थुकिया उद्देश्य खः । सामाजिक भाषा बैज्ञानिक सिद्धान्तया अवधारणाकथं प्रस्तुत जूगु दु । मीतव्ययीता व सरलीकरण थुकिया मूल सिद्धान्त खः । थन नेपालभाषाय् ल्याःखाय्बलय् सरल संख्यावाचक, संयुक्त संख्यावाचक, श्रेणीवाचक ल्याःलिसें ताजिग्वः दुने संज्ञा ताजिग्वः, क्रिया ताजिग्वःया विवेचना जूगु दु । थुगु लेख द्वितीय स्रोतविधिया आधारय् तयार जूगु दु । थुकिया लिच्वःकथं सरलसंख्या ल्याःवलधाःसा आखलं (छि, नसि, स्व........) च्वय्गु । संयुक्तसंख्या ल्याः वलधाःसा अंक (११म्ह, १२पुं........) च्वय्गु व २०, २१, ३०, ४०..........यात नी, नीछि, स्वी, पी यानाः न्ह्यनेया वर्ण दीर्घ याय्माःगु खनेदु ।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
50

रमेश Ramesh प्रभात Prabhat. "किसानप्रेमीको ‘चेतना’ खण्डकाव्यमा प्रतिध्वनित दलित चेतना [Dalit consciousness echoed in the ‘consciousness’ fragment of Kisanpremi]". BMC Journal of Scientific Research 4, № 1 (2021): 106–14. http://dx.doi.org/10.3126/bmcjsr.v4i1.42274.

Full text
Abstract:
किसानप्रेमी (२०१९) नेपाली कविताकाव्यका क्षेत्रमा क्रियाशील स्रष्टा हुन् । आफू स्वयम् उत्पीडित वर्गमा जन्मी हुर्किएका हुनाल उनका रचनामा उत्पीडनको स्वर तीब्र रूपमा मुखरित भएको पाइन्छ । हिन्दू धर्मावलम्बीको बाहुल्य भएको नेपाली समाजमा दलितका नाममा निकै विभेद हुने गरेको भेटिन्छ । मूलतः दलित भनिएको सम्प्रदाय नेपाली समाजका प्रायः सबै भूगोल र परिवेशमा पाइन्छ । नेपालका मधेस, पहाड, हिमाल र राजधानी सहरका रूपमा परिचित काठमाडौँ उपत्यकामा समेत दलितहरूका उपस्थिति, अस्तित्व र पहिचान फेला पार्न सकिन्छ । दलितले भोग्नु परेका अवस्था र दलनका विरुद्ध उठ्ने प्रतिरोधी भावना न वास्तवमा दलित चेतना हो । समाजमा जहिलेदेखि दलनको सुरुवात भयो, त्यतिबेलादेखि नै दलनका विरुद्ध आवाज उठ्ने गरेका भए पनि त्यो आवाज सम्बन्धित निकायसम्म पुग्न नसकेकाले त्यत्तिकै बिलाएको थियो । नेपालमा दलनविरुद्ध छिटफुट रूपमा उठ्ने गरेको त्यस्ता आवाज वि.सं. २०६४ मा गणतन्त्र आएपछि भने निकै सशक्ततापूर्वक अगाडि बढेको पाइन्छ । हिजोआज मानव मानवका बीचमा जातका आधारमा हुने छुवाछुतजस्ता भेदभावजन्य व्यवहार विरुद्धको आवाज बुलन्द हुन थालेको छ । कवि किसानप्रेमीको चेतना खण्डकाव्य पनि नेपाली समाजका यस्तै दलितका पक्षमा आवाज उठाउँदै रचित मानवतावादी खण्डकाव्य हो । यसर्थ यहाँ दलित चेतनालाई आधार बनाएर उक्त खण्डकाव्यको विश्लेषण गरिएको छ ।
APA, Harvard, Vancouver, ISO, and other styles
We offer discounts on all premium plans for authors whose works are included in thematic literature selections. Contact us to get a unique promo code!

To the bibliography