Journal articles on the topic 'Badiiy matn turlari'

<em>Ushbu maqolada badiiy matnni o&lsquo;rganilish darajasi va badiiy matnni tahlil qilish bosqichlari va unda zarur bo&lsquo;ladigan jihatlar yoritilgan. Badiiy matnning lingvistik tahliliga oid zarur bosqichlar yoritib berilgan. Badiiy matnlarni o&lsquo;rganishda va tahlil qilishda bajarilgan ishlar yoritib berilgan.</em>

Tilshunoslikning yangi yo&rsquo;nalishi lingvopoetika o&rsquo;zining tadqiqot predmeti doirasiga olgan&nbsp;&nbsp; badiiy mantda&nbsp; tilning turli birliklardan, xoh u fonetik leksik-grammatik, , xoh sintaktik birliklarning ko&rsquo;rinishi bo&rsquo;lsin , muallif yoki yozuvchi biron bir stilistik maqsadni ko&rsquo;zlagan holda undan to&rsquo;g&rsquo;ri va unumli foydalanishga harakat qiladi va o&rsquo;ziga xos, betakror uslubni yaratadi. Demak, til birliklari, ayniqsa sintaktik birliklardan to&rsquo;g&rsquo;ri va unumli foydalanish yozuvchining uslubiy qirrasini namoyon etadi. Tilshunoslikning yangi yo&rsquo;nalishi lingvopoetika aynan mana shunday badiiy matn nazmiy yoki adabiy&nbsp; janrlar matnini shakllantirishda ishtirok etuvchi, ya&rsquo;ni poetik aktuallashtiruvchi vositalarni o&rsquo;rganishni o&rsquo;zining tadqiqot predmeti doirasiga oladi.

<em>Badiiy matnlarda ijodkorlar tomonidan kitobxon ko&lsquo;z o&lsquo;ngida asar qahramonlarining&nbsp; turli vaziyatlardagi ruhiy holatini to&lsquo;laqonliroq tasvirlash uchun&nbsp; hayvon arxisemali leksemalardan unumli foydalaniladi. Bu asar ta&rsquo;sirchanligini oshirishga yordam beradi. Ushbu maqolada shu haqda so&lsquo;z boradi, fikrlar misollar orqali izohlanadi va xulosalar qilinadi.</em>

Maqolada badiiy matn makro-strukturasining kognitiv xususiyatlarini tahlil qilish, tasviriy sxema va badiiy matn o‘rtasidagi bog‘liqlikni aniqlash masalalari ko‘rib chiqildi. Badiiy matnning alohida qismlarga ajralib ketmasligini ta’minlovchi asosiy omil – uning konseptualligidir. Konseptual axborotsiz matn yaxlitlik xususiyatga ega bo‘la olmaydi. Yaxlitlikni, ayni paytda, metindek jipslashish ramzida qaramaslik kerak, chunki har qanday matn turli konseptual strukturalar ishtirokida tarkib topadi. Olimlar metaforalarning badiiy matnda namoyon bo‘ladigan kreativlik xususiyatiga alohida e’tibor berib, bu xususiyatni ajratish uchun konseptual va lisoniy qatlamlari bir xilda e’tiborga olinishi lozimligini alohida ta’kidlaydi.

Mazkur&nbsp; maqolada&nbsp; poetik&nbsp; matnda&nbsp; frazeologik&nbsp;&nbsp; birliklarning&nbsp; tutgan&nbsp; o&lsquo;rni,&nbsp; ularning&nbsp; poetik&nbsp; aktuallashuvga&nbsp; o&lsquo;ta&nbsp; moyilligi,&nbsp; voqea,&nbsp; hodisa hamda&nbsp;&nbsp; turli xarakterlarni tasvirlashda&nbsp; o&lsquo;zining&nbsp; ixchamligi,&nbsp; siqiqligi, ma&rsquo;no&nbsp; ifodasining&nbsp;&nbsp; ta&rsquo;sirchanligi&nbsp; kabi&nbsp; masalalar &nbsp;yoritilgan. Shu bilan&nbsp; birga, ijodkorning&nbsp; frazemalarni&nbsp; badiiy&nbsp; matnga&nbsp; olib&nbsp; kirishdagi&nbsp; mahorati&nbsp; va&nbsp; undan&nbsp; foydalanish&nbsp; individualligi&nbsp; yoritilgan.

Tilshunoslik o&rsquo;z ichiga juda ko&rsquo;p sohalarni qamrab olgan. Bu sohalarni o&rsquo;rganish davomida biz albatta eskirgan so&rsquo;zlarga duch kelamiz. Negaki, tilshunoslik juda keng ma&rsquo;noda o&rsquo;rganilib, uning har bir sohasi bir-biriga chambarchas bog&rsquo;liq. Shuning uchun ham eskirgan so&rsquo;zlarning tilshunoslikda ahamiyati juda katta. Eskirgan so&rsquo;zlar bu turli xil sabablarga ko&rsquo;ra hozirgi kunda nutqda qo&rsquo;llanilmaydigan so&rsquo;zlarning maxsus guruhi hisoblanadi. Bu so&rsquo;zlarga qadimda qo&rsquo;llanilgan lekin hozirda umuman qo&rsquo;llanilmaydigan so&rsquo;zlar kiradi. Biz bu so&rsquo;zlarni ularning sinonimlari orqali tushunishimiz va foydalanishimiz mumkin bo&rsquo;ladi

Maqolada Movarounnahr va Xurosonda badiiy adabiyotning miniatyura san’ati bilan o‘zaro bogliqligi hamda miniatyura san’atida badiiy tasavurlarni muayyan adabiy personajlar tasvirlashda turli usullardan foydalanish yo‘llari haqida soz boradi. Bizgacha saqlanib kelgan badiiy asarlar orqali shuni ko‘rishimiz mumkinki rang-barang bezatilgan qo‘lyozma sahifalariga nozik qilib miniatyura ishlangan, bezatilgan va naqshlar chekilgan. Miniatyura badiiy matn mazmunini sharhlovchi vosita sifatida vujudga kelgan va asar g‘oyasini yorqin bo‘yoqlarda ifodalashi vosita sifatida qaralgan. Shu bilan birga miniatyura tasviriy vositalar, chiziqlar va ranglarda o‘z ifodasini topgan. Eron va O‘rta Osiyo xalqlarining VII-VIII asrlargacha bo‘lgan devoriy suratlar, haykaltaroshlik, amaliy san’at kabi qadimiy san’atlarning ildizlariga bog‘langanligining oʻziga xosligi haqida fikr yuritiladi.

Ushbu maqola badiiy tarjimada asl nusxa va tarjima matni o'rtasidagi lingvistik ekvivalentlik muammolarini o'rganadi. Adabiyotlar tahlili orqali turli tilshunoslik va tarjimashunoslik nazariyalari ko'rib chiqiladi. Natijalar qismida ekvivalentlik darajalari, unga ta'sir etuvchi omillar va ularni hal qilish usullari muhokama qilinadi. Xulosa qismida ekvivalentlikka erishishning ahamiyati va kelgusi tadqiqotlar uchun tavsiyalar beriladi.

Maqolada ingliz va o&#39;zbek tillarining funksional uslublarining xususiyatlari, turli uslubdagi matnlarni idrok etishning murakkabligini aniqlash tahlil qilinadi. Har qanday tilda nutq uslubi yoki funktsional uslublar deb nomlanuvchi tizimlar mavjud. Uslublar har qanday tilning boyligi va rang-barangligini tashkil etadi. Ingliz va o&#39;zbek tillarida asosiy uslublarni o&#39;rganish tilni tushunishni jiddiy ravishda boyitadi va uni o&#39;rganishda yordam beradi. Tilni o&#39;rganish jarayonida matnlarni o&#39;qish turli funktsional uslublar: so&rsquo;zlashuv, badiiy, ilmiy, publisistik (ommabop), rasmiy uslublarga tegishli hisoblanadi.

<strong><em>Annotatsiya. </em></strong><em>Maqolada hozirgi kundagi matnlararo&nbsp; munosabatning ilmiy asoslari yoritilgan. O&rsquo;zbek she&rsquo;riyatining vakillari ijodida tahlillar amalga oshirilgan.&nbsp; </em> Olimlarning ta&#39;kidlashicha, har bir badiiy matn ilgari boshqa matnlarda ishlatilgan elementlarni o&#39;z ichiga oladi. Muallifning niyatiga qarab matnlar boshqalarning matnlarini stilizatsiya qilish, talqin qilish, parodiya qilish kabi elementlar bilan amalga oshirilishi mumkindir. Ikki&nbsp; muallifning matnlari turli darajalarda bir-biriga o&#39;zaro ta&#39;sir qiladi. Ikki yoki undan ortiq mualliflarning matnlarining aloqasi, og&#39;zaki iboralarni matnda aks ettirish hodisasi odatda intermatn deb ataladi. Deyarli har qanday matnni intermatn deb atash mumkin. Ushbu kontseptsiyaning klassik formulasini R.Bart bergan: &laquo;Har bir matn intermatndir; unda boshqa matnlar turli darajalarda ozmi-ko&#39;pmi shakllarda mavjud: oldingi madaniyat matnlari eski iqtiboslardan to&#39;qilgan yangi mato. Madaniy kodlarning parchalari, formulalari, ritmik tuzilmalari, ijtimoiy iboralarning parchalari va boshqalar - bularning barchasi matn tomonidan so&#39;riladi va unda aralashtiriladi, chunki matn oldida va atrofida doimo til mavjud &raquo;. Ushbu intertekstuallik atamasi XX asrning 2-yarimlaridan adabiyotga kirib keldi. O&rsquo;zbek adabiyoti namunalarida ham ushbu hodisa mavjuddir. Biroq, endi biz jahon adaabiyotshunosligi miqyosidagidek &ldquo;muallif o&rsquo;limi&rdquo; ni yaratmaymiz. Aksincha, bu usulning yozuvchi ijodidagi ahamiyatini, ijodkor mahoratini ochib berishga harakat qilamiz. Matnlararo munosabat muammosi hozirgi kunga qadar dolzarb bo&#39;lib qolmoqda, chunki barcha matnlararo materiallarni o&#39;zlashtirishning iloji yo&#39;q. Biz o&#39;z ishimizni interstekstuallik hodisasini o&#39;rganishga olib boramiz va intertekstuallikning yozuvchi ijodidagi o&rsquo;rnini ko&#39;rib chiqishga harakat qilamiz. <strong>ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODLAR</strong> Ushbu ishda bilishning mantiqiylik, izchillik, obyektivlik usulidan foydalanilgan bo&lsquo;lib, mavzuni yoritishda tavsifiy, qiyosiy metodlardan foydalanilgan. Maqolada, bugungi kunda o&rsquo;zbek she&rsquo;riyatida ijod qilgan ijodkorlarning she&rsquo;rlari&nbsp; haqida mulohazalar yuritilgan holda, Abdulla Oripov, Erkin Vohidov, G&rsquo;afur G&rsquo;ulom she&rsquo;rlari badiiy jihatdan tahlilga tortilgan holda, mavzuning dolzarbligini bayon qilishda, ijodkorlarning &ldquo;Tanlangan asarlari&rdquo; asarlari asos sifatida olingan.

<em>&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; Arab tilshunosligida balogʻat mavzusi tilning badiiy estetik imkoniyatlari va ma&rsquo;noli ifoda vositalarini chuqur tahlil etish bilan bog&lsquo;liq. Ushbu maqola arab tilidagi balogʻatning nazariy asoslari, uning rivojlanish bosqichlari va adabiyot, diniy matnlar hamda muloqotda tutgan o&lsquo;rnini o&lsquo;rganishga bag&lsquo;ishlanadi. Balogʻat tilning eng nozik va badiiy jihatlarini ochib beruvchi ilm sifatida arab tilshunosligining asosiy tarmoqlaridan biri hisoblanadi. Maqolada balogʻatning muhim unsurlari &ndash; fasohat, bayon va maoniy tushunchalari keng tahlil qilinadi, ularning o&lsquo;zaro bog&lsquo;liqligi hamda bu tushunchalarning matn tuzilishidagi o&lsquo;rni ochib beriladi.</em> <em>&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; Tadqiqot arab tili balogʻatining tarixiy rivoji, xususan, antik davr olimlarining asarlari, klassik adabiyot namunalari va zamonaviy tilshunoslikdagi o&lsquo;rganish usullari orqali o&lsquo;rganiladi. Shu bilan birga, maqola balogʻatning turli ijtimoiy, madaniy va diniy kontekstlarda qanday qo&lsquo;llanilishi, matnlardagi estetik va ma&rsquo;nodorlik mezonlari hamda arab she&rsquo;riyatida va Qur&rsquo;on tilida balogʻatning naqadar muhim ekanini ham tahlil qiladi. Maqolaning asosiy maqsadi balogʻatning nazariy va amaliy jihatlarini, shuningdek, uning zamonaviy ilmiy tadqiqotlar va tilshunoslikka qo&lsquo;shgan hissasini kengroq ochib berishdan iborat.</em>

<strong><em>Annotatsiya: </em></strong>Til &ndash; bu ijtimoiy hodisadir. O&lsquo;zbekiston Respublikasi hududida yashayotgan har bir xalqning ona tili uning milliy o&lsquo;ziga xosligi va ma&rsquo;naviy madaniyatining yorqin ko&lsquo;rsatkichidir. Til tafakkur bilan monand bog&lsquo;langani holda ongni shakllantiradi. Nutq va tafakkur o&lsquo;rtasidagi bog&lsquo;liqlik nafaqat psixologik jarayonlarning chuqur bosqichlarida, balki ijtimoiy hodisalar darajasida ham namoyon bo&lsquo;ladi. So&lsquo;zning insonga, uning xulq-atvoriga ko&lsquo;rsatadigan ta&rsquo;siri barchaga yaxshi ma&rsquo;lum. Ushbu maqolada maktabgacha katta yoshdagi bolalarning nutqini rivojlantirishning lingvodidaktik shart-sharoitlari haqida fikr mulohazalar yuritildi. Maktabgacha katta yoshda nutqiy tarbiyaning mazmunini o&lsquo;zaro bog&lsquo;langan ikki soha tashkil etadi: ona tilini (fonetika, leksika, grammatikani) o&lsquo;rgatish hamda tilni bilish faoliyatida va muloqotda qo&lsquo;llash usullari. &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; Maktabgacha ta&rsquo;lim muassasalarida ona tilini o&lsquo;rgatish bolalar faoliyatining har xil turlarida: badiiy adabiyot, atrofdagi muhit hodisalari bilan tanishtirishga oid mashg&lsquo;ulotlarda, qolgan barcha mashg&lsquo;ulotlarda, shuningdek ulardan tashqari vaqtlarda &ndash; o&lsquo;yin va mexnatfaoliyatda, kundalik hayotda amalga oshiriladi. Biroq, bunda ona tiliga o&lsquo;rgatish va nutqni rivojlantirishga doir mashg&lsquo;ulot asosiy mashg&lsquo;ulot hisoblanib, unda tarbiyachi quyidagi vazifalarni amalga oshirishi lozim: -bolalarning o&lsquo;z tengdoshlari shaxsiga va faoliyatiga qiziqishlarini qo&lsquo;llab-quvvatlash, birgalikdagi o&lsquo;yinlar va mashg&lsquo;ulotlarda ularning dialogik muloqotlari yo&lsquo;lga qo&lsquo;yilishiga ko&lsquo;maklashish. Turli muloqot vositalari &ndash; so&lsquo;zli, imo-ishorali, pantomimali usullardan muayyan vaziyatni hisobga olib, tabaqalashtirilgan holda foydalanish; - nutqni fonematik qabul qilish, nutqning talaffuz va ohang tomonlarini rivojlantirish. Artikulyasion va akustik jihatdan bir-biriga yaqin bo&lsquo;lgan tovushlarni (qattiq va yumshoq, bo&lsquo;g&lsquo;iq va jarangdor, sizg&lsquo;iruvchi va shipillovchi, sonor tovushlar) tinglaganda aniqlay olishni va to&lsquo;g&lsquo;ri talaffuz qilishni o&lsquo;rgatish. So&lsquo;zlarda va tez aytishlarda, qisqa she&rsquo;rlarda tovushlarni to&lsquo;g&lsquo;ri talaffuz qilishni mashq qildirish. Talaffuzning ohangi, sur&rsquo;ati va past-balandligini ixtiyoriy ravishda boshqarishni o&lsquo;rgatish. - so&lsquo;zning ma&rsquo;no haqidagi tasavvurni takomillashtirish, bolalar nutqini antonimlar, sinonimlar, ko&lsquo;p ma&rsquo;noli so&lsquo;zlar, umumlashtiruvchi nomlar bilan boyitish, obrazli so&lsquo;zlarni, taqqoslashlarni, ishtibohlarni (epitetlarni), aniq fe&rsquo;llarni faollashtirish; - so&lsquo;z o&lsquo;zgartirishning qiyin holatlarini o&lsquo;zlashtirishga yordam berish (bosh kelishik va qaratqich kelishigi, otlarning ko&lsquo;plik soni, turlanmaydigan otlar, buyruq mayli va fe&rsquo;llar shakllari, fe&rsquo;llarning tugallangan va tugallanmagan turlarini hosil qilish). Gap tuzilmasini takomillashtirish, nutqda turli gap tuzilmalaridan &ndash; oddiy, murakkab gaplardan va begonalar nutqidan faol foydalanishga ko&lsquo;maklashish. Grammatik vositalarni o&lsquo;zlashtirish jarayonida nutqqa nisbatan tanqidiy munosabatni qo&lsquo;llab-quvvatlash, to&lsquo;g&lsquo;ri so&lsquo;zlashga intilish; - bolalarning o&lsquo;z tashabbusiga ko&lsquo;ra yoki kattalar taklifiga binoan hikoya qilishga qiziqishini qo&lsquo;llab-quvvatlash, ertaklar, rasmlar, shaxsiy tajribaga oid taassurotlarni qisqa bayon, hikoya, mulohaza, tavsif shaklida so&lsquo;z bilan aytib berishni o&lsquo;rgatish; - to&lsquo;satdan yuz beradigan so&lsquo;z ijodkorligida, tovushlar va qofiyalar bilan o&lsquo;yinlarda, so&lsquo;z bilan o&lsquo;ziga xos tarzda sinov o&lsquo;tkazishda jaranglayotgan so&lsquo;zga, ularning jaranglashi va ahamiyati, taxminlar, so&lsquo;zlarning ma&rsquo;nosini talqin qilishga qiziqishni qo&lsquo;llab-quvvatlash. Til muhiti eng oddiy usulda anglashni rivojlantirish, bolalarni &laquo;tovush&raquo;, &laquo;so&lsquo;z&raquo;, &laquo;gap&raquo; atamalari bilan tanishtirish. Tilni egallash atrofdagi olam hodisalari va turli xildagi munosabatlar haqidagi bilimlarning kengaygan taqdirda ro&lsquo;y beradi. Lekin, tilni va nutqni anglab etish vazifasini bolaning imkoniyati darajasida shakllantirish - maktabgacha katta yoshdagi bola tilini rivojlantirishdagi markaziy bo&lsquo;g&lsquo;indir. Tilni qo&lsquo;llash sohasida uchta bo&lsquo;g&lsquo;in ajralib chiqadi: atrofdagilar bilan emotsional aloqalarni yo&lsquo;lga qo&lsquo;yish; fikrni ifodalash, axborot-matn tuzishni bilish; sherik bilan nutqiy hamkorlikni yo&lsquo;lga qo&lsquo;ya olish. Maktabgacha davrdagi katta yoshda kommunikativ havaskorlik sohasi sifatida tengdoshlar bilan muloqot dastlabki o&lsquo;ringa chiqadi, unda bola o&lsquo;zining muloqotga bo&lsquo;lgan ehtiyojini qondiradi, o&lsquo;zining tilni bilish va ravon nutqni o&lsquo;stirish va rivojlantirish borasidagi o&lsquo;z yutuqlarini amalga oshiradi va sherik bilan hamkorlik qilishni o&lsquo;rganadi. Bolalar nutqini rivojlantirish maqsadida zarur shart-sharoitlarni yaratish uchun tarbiyachi bu boradagi asosiy ishlar yo&lsquo;nalishlariga amal qilishi lozim: Ravon nutqni rivojlantirish

Bugungi kunda jahon tilshunosligida tilda konnotativlikning ifodalanishi masalasi turli aspektlarda tadqiq etilib, ko‘plab yutuqlarga erishildi. Bu yo‘nalishdagi ishlar sifatida badiiy matnda konnotatsiyaning ifodalanishi muammosi ham o‘rganildi. Konnotatsiyaning pragmatik mohiyati badiiy matnda o‘ziga xos tarzda namoyon bo‘ladi. Ushbu maqolada poetikada turli konnotativ ma’nolar ifodalashga xizmat qiluvchi takror va uning turlari, shu bilan birga, taniqli o‘zbek shoiri Eshqobil Shukur she’rlarida qo‘llangan fonetik takrorlarning matn ta’sir kuchini oshirishdagi ahamiyati xususida so‘z yuritilgan.

Annotatsiya: Ushbu maqolada boshlang&lsquo;ich sinf o&lsquo;quvchilarining nutqini o&lsquo;stirish uchun badiiy matndan&nbsp; keng foydalanish va uning ustida ishlashda samarali ish turlari va metodlarni qo&lsquo;llash haqida so&lsquo;z yuritilib,&nbsp; namunalar keltirilgan.&nbsp;

Annotatsiya: Ushbu maqolada boshlang&lsquo;ich sinf o&lsquo;quvchilarining nutqini o&lsquo;stirish uchun badiiy matndan&nbsp; keng &nbsp;foydalanish &nbsp;va &nbsp;uning &nbsp;ustida &nbsp;ishlashda &nbsp;samarali &nbsp;ish &nbsp;turlari &nbsp;va &nbsp;metodlarni &nbsp;qo&lsquo;llash &nbsp;haqida &nbsp;so&lsquo;z &nbsp;yuritilib,&nbsp; namunalar keltirilgan.&nbsp;

Annotatsiya: &nbsp;Ushbu &nbsp;maqolada &nbsp;boshlang&lsquo;ich &nbsp;sinf &nbsp;o&lsquo;quvchilarining &nbsp;matn &nbsp;ustida &nbsp;ishlash &nbsp;orqali &nbsp;nutqini&nbsp; o&lsquo;stirishni samarali ish turlari haqida so&lsquo;z yuritilib, namunalar keltirilgan.&nbsp;

Maqola zamonaviy lingvistik tadqiqotlar paradigmasida badiiy matn muallifi obrazining o’rganilishi ko’rib chiqilgan. Muallif obrazi nafaqat bitta matnning qismlarini, balki barcha matnlarni birlashtirib, ularga semantik va stilistik birlik beruvchi muhim konstruktiv element ekanligi aniqlandi. Ma’lum bo’lishicha, zamonaviy tilshunoslikda muallif obrazi tushunchasi “lisoniy shaxs”, “yozuvchining til olami”, “muallifning yaxlit obrazi”, “adresant” kabi tushunchalar bilan turli darajada bog’liqdir. Bunday tadqiqotning istiqboli badiiy matnni o’rganish chegaralarini kengaytirish bilan belgilanadi, bu esa, yozuvchi shaxsiga, uning badiiy til tafakkur tarziga ilmiy qiziqishni faollashtirishni nazarda tutadi.

Badiiy matnda personajlar nutqi turli lisoniy shaxslar haqidagi tasavvurlarni berishda muhim manba bo&lsquo;lib xizmat qiladi. Personajlar nutqining o&lsquo;ziga xosligini ta&rsquo;minlashda yozuvchining mahorati asosiy omil sanaladi. Badiiy matn, eng avvalo, so&lsquo;zlovchi ruhiy holatini so&lsquo;z vositasida tasvirlaydigan manbadir. Maqolada personaj lisoniy shaxsining badiiy matnda ifodalanishi haqida fikr yuritiladi.

Annotatsiya: Tarjima - bir tildagi matnni boshqa tilda qayta yaratishdan iborat adabiy ijod turi. Tarjima millatlararo muloqotning eng muhim koʻrinishi. Asliyat va qayta tiklangan matn xususiyatiga qarab badiiy tarjima, ilmiy tarjima va boshqa turlarga ajratiladi. Asl nusxani aks ettirish tarziga koʻra tafsir, tabdil, sharh kabi koʻrinishlarga ham ega boʻlishi mumkin. Tarjima qadim davrlarda, turli qabilaga mansub kishilar orasidagi oʻzaro aloqa, muloqot ehtiyoji tufayli yuzaga kelgan. Tilmochlik deb ataladigan bu ogʻzaki turi hozirda ham saqlanib qolgan. Ushbu maqolada, tarjima nazariyasi haqida fikr va mulohazalar yuritiladi.

Badiiy matnda personajlar nutqi turli lisoniy shaxslar haqidagi tasavvurlarni berishda muhim manba bo&lsquo;lib xizmat qiladi. Personajlar nutqining o&lsquo;ziga xosligini ta&rsquo;minlashda yozuvchining mahorati asosiy omil bo&lsquo;ladi. Badiiy matn so&lsquo;zlovchi ruhiy holatini so&lsquo;z vositasida tasvirlaydigan manbadir. Maqolada personaj lisoniy shaxsining badiiy matnda ifodalanishi haqida fikr yuritiladi.

Bugungi o&lsquo;zbek tilshunosligida endi rivojlanayotgan sohalaridan biri lingvokulturologiya va kognitiv tilshunoslikdir. Konsept ana shu ikki yo&lsquo;nalishga xos ilmiy atama bo&lsquo;lib, uning milliy-mental tabiatga egaligi, inson tafakkuri hosilasi o&lsquo;laroq tatbiq qilinishi bu ikkala fanning kesishuv nuqtasi hisoblanadi. Umuman konsept atamasi zamonaviy tilshunoslik yo&lsquo;nalishlarining asosini tashkil qilib, antroposentrik paradigma asosida shakllanayotgan barcha fanlarda alohida mavqega ega. Zamonaviy tilshunoslikda paydo bo&lsquo;layotgan bu kabi terminlar o&lsquo;ziga xos izoh va tahlillarni talab etishi shubhasiz. Ularni turli matnlar misolida ko&lsquo;rib chiqish qarashlarning turlichaligi tufayli turli xil munozaralarga sabab bo&lsquo;ladi. Konsept tushunchasining madaniyligi ham aynan badiiy matn bilan bog&lsquo;liq bo&lsquo;lib, badiiy adabiyot xalq, millat madaniyatini aniqroq ochib bera oladi. Ushbu atama yuzasidan bugungacha aniq xulosa va dalillar keltirib o&lsquo;tilmagan bo&lsquo;lsa-da, aytish mumkinki, konsept milliy madaniyat bilan bog&lsquo;liq bo&lsquo;lib uning ma&rsquo;lum bir tushuncha insonlar ongida qanday shaklga egaligining o&lsquo;ziga xos ko&lsquo;rinishi ekanligini rad eta olmaymiz. Vatan konsepti o&lsquo;zbek millati nazarida qanday bo&lsquo;yoqqa egaligi badiiy adabiyotda, aynan, she&rsquo;riyatda aniq, tushunarli va ta&rsquo;sirchan ifodalar orqali beriladi. Ushbu maqolada vatan tushunchasi konseptning lingvokulturologik jihatlari hamda turli lingvistik birliklar orqali qisqacha yoritib beriladi.

<strong>ANNOTATSIYA</strong> Ushbu maqolada koreys badiiy asarlarida shaxsning shakllanish jarayoni ilk davrlardan boshlab jamiyatda o&lsquo;z o&lsquo;rniga ega bo&lsquo;lishi, bu jarayonlar orqali uning ijtimoiy kelib chiqishi va tabaqalashtiriladigan tizim asosida yashash tarzi alohida o&lsquo;ringa ega. Maqola doirasida koreys tilida shaxs obrazining ifodalanishida turli xil so&lsquo;zlar va iboralar ishlatiladi. Har bir so&lsquo;zning o&lsquo;ziga xos semantik ma&rsquo;nosi va tahlillari mavjuddir. Badiiy matnda struktur sathlarning o&lsquo;zaro keng munosabatda bo&lsquo;lishi, til birliklarining semantik va funksional jihatdan boy bo&lsquo;lishi, matn orqali aspektning o&lsquo;rin olishi, uning idrok etish-tushunish va talqin qilishdagi va badiiy matin-lisoniy moddiy birliklar orqali tashkil etilgan struktural-tizimli va semantik-funksional yaxlitlik ekanligi ko&lsquo;rib o&lsquo;tiladi. <strong>Kalit so&lsquo;zlar: </strong>Shaxs, konfutsiychilik, buddaviylik, tabaqaviy tizim, kolpxum, songol, jingol, dupum.

Ushbu maqola badiiy tarjima jarayonida uchraydigan stilistik me’yorlarning ko’rinishlaridan biri bo’lgan metaforalar va ularni o’zbek tilidan ingliz tiliga tarjima qilish strategiyalarini tahlil qiladi. Tahlil uchun olingan matn (“Jimjitlik”)da topilgan metaforalarni turkumlash uchun turli jahon va mahalliy tarjimashunos hamda tilshunoslarning metafora tavsifidan foydalaniladi. Izlanishlar shuni ko'rsatadiki, metaforani tushunish asosan madaniy tajribaga asoslanadi, bu esa metaforalarning tarjima qilinishini qiyinlashtiradi. O’rganishlardan shu ma’lum bo’ladiki, metaforalarni tarjima qilishda uchta asosiy tarjima strategiyalari, ya’ni tarjima tilida bir xil tasvirni takrorlash, asliyatdagi tasvirni tarjima tilidagi standart tasvir bilan almashtirish va metaforani ma’noviy butun birlikka almashtirib tarjima qilish usullari keng qo’llaniladi.

Ushbu maqola badiiy tarjima jarayonida uchraydigan stilistik me’yorlarning ko’rinishlaridan biri bo’lgan metaforalar va ularni o’zbek tilidan ingliz tiliga tarjima qilish strategiyalarini tahlil qiladi. Tahlil uchun olingan matn (“Jimjitlik”)da topilgan metaforalarni turkumlash uchun turli jahon va mahalliy tarjimashunos hamda tilshunoslarning metafora tavsifidan foydalaniladi. Izlanishlar shuni ko'rsatadiki, metaforani tushunish asosan madaniy tajribaga asoslanadi, bu esa metaforalarning tarjima qilinishini qiyinlashtiradi. O’rganishlardan shu ma’lum bo’ladiki, metaforalarni tarjima qilishda uchta asosiy tarjima strategiyalari, ya’ni tarjima tilida bir xil tasvirni takrorlash, asliyatdagi tasvirni tarjima tilidagi standart tasvir bilan almashtirish va metaforani ma’noviy butun birlikka almashtirib tarjima qilish usullari keng qo’llaniladi.

<strong>Annotatsiya: </strong>maqolada &nbsp;talabalarda &nbsp;badiiy asar tahlili orqali&nbsp; og&lsquo;zaki va yozma savodxonlikni oshirish, dialogik va monologik matnlar yaratish orqali madaniy muloqot&nbsp; kompitehtsiyalarini shakllantirish, badiiy asarlar insonga hayotni anglashda ma&rsquo;naviy ozuqa ekanligi haqida fikrlar bildirilgan. <strong>Kalit so&lsquo;zlar: </strong>Kitobxonlik, qiyosiy tahlil, monologik matn, dialogik matn, &nbsp;obrazli tafakkur,&nbsp; nutqiy savodxonlik, orfografik me&rsquo;yor, madaniyatlararo kompetensiya. <strong>Abstract:</strong> The article discusses the need for Russian-speaking students to improve their oral and written literacy through the analysis of works of art, the formation of cultural communication competencies through the creation of dialogic and monologue texts, and the fact that works of art are spiritual nourishment. <strong>Key words</strong>: reading, comparative analysis, monologue text, dialogical text, creative thinking, speech literacy, spelling norms, intercultural competence. Bugungi kunda ta&rsquo;lim jarayonida &nbsp;mutolaa madaniyatini shakllantirishga ustuvor ahamiyat berilmoqda. Ushbu sohada ta&rsquo;lim muassasalarida bir qator tadbirlarni amalga oshirish kutilgan samaradorlikka erishish imkonini beradi. O&lsquo;zbekiston Respublikasi Prezidentining &ldquo;Kitob mahsulotlarini nashr etish va tarqatish tizimini rivojlantirish, kitob mutolaasi va kitobxonlik madaniyatini oshirish hamda targ&lsquo;ib qilish bo&lsquo;yicha kompleks chora-tadbirlar dasturi to&lsquo;g&lsquo;risida&rdquo;gi PQ-3271-sonli Qarori&nbsp; qabul qilindi. Ushbu qaror kitob, kitobxonlik madaniyatining jamiyat a&rsquo;zolari ma&rsquo;naviy hayotidagi o&lsquo;rnini alohida ko&lsquo;rsatib berdi. Bu esa o&lsquo;quvchilarda kitob mutolaasiga nisbatan qiziqish uyg&lsquo;otishga xizmat qilmoqda. Chunki kitob insonni ma&rsquo;naviy-madaniy yuksaltirish vositasi hisoblanadi. Yildan yilga davlat tilini chuqurroq bilish har qanday mutaxassis uchun kechiktirilmaydigan ehtiyojga aylanmoqda. Shuningdek, oliy o&lsquo;quv yurtlarida o&lsquo;zbek tili darslarida o&lsquo;zbek adabiyotini o&lsquo;rganish bosqichiga o&lsquo;tish, o&lsquo;zbek tilidagi badiiy matnga badiiy asar tarzida yondashish kerakligi haqida fikrlarga jiddiy e&lsquo;tibor berilmoqda. Ma&rsquo;lumki, insoniyat erishgan barcha madaniy-tarixiy tajribalar kitoblarda muhrlanib qolgan. O&lsquo;quvchilar esa ushbu tajribani kitob mutolaasi orqali o&lsquo;zlashtirishga erishadilar. Buning uchun o&lsquo;quvchilarda aqliy hamda hissiy faollik tarkib topishi lozim. Aqliy hamda hissiy faollik natijasida o&lsquo;quvchilar kitoblarda ifodalangan madaniyat boyliklari va bilimlarni o&lsquo;zlashtirishga intiladilar. Haqiqatan ham, badiiy adabiyot ruhiy- axloqiy tarbiya berish, estetik zavq olish va intellektual faoliyat ko&lsquo;rsatish manbai bo&lsquo;lishi bilan birga til o&lsquo;rganishda alohida ahamiyatga ega bo&lsquo;lgan vositadir. Talabalarning so&lsquo;z boyligini oshirishda, tafakkur sarhadlari, ya&rsquo;ni davlat tilidan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirishda, madaniyatlararo kompetensiyani shakllantirishda&nbsp; o&lsquo;zbek va jahon adabiyoti namunalarining&nbsp;&nbsp; qiyosiy tahlilini qay yo&lsquo;sinda olib borilishiga bir nazar qaratsak.Masalan: Alisher Navoiyning &ldquo;Lison-ut tayr&rdquo; dostonidagi &ldquo;Hikoyat&rdquo; &nbsp;va &nbsp;L.N. Tolstoyning &ldquo;Urush va tinchlik&rdquo; epopeyasidan olingan parchalarni qiyosiy tahlil etishda&nbsp; &ldquo;Aqliy hujum&rdquo; &ldquo;Idrok xaritasi&rdquo;, &ldquo;Insert&rdquo; ,&nbsp; &ldquo;FSMU&rdquo;, &ldquo;Klaster&rdquo; kabi texnologiyalardan foydalanishi mumkin. Darsda qo&lsquo;llangan &nbsp;bu usullar&nbsp;&nbsp; talabalarning erkin fikrlashiga, so&lsquo;zning mohiyati va ta&rsquo;sir kuchini his qilishlariga zamin hozirlaydi. Talabalarda badiiy matn bilan ishlash jarayonida ko&lsquo;z xotirasi orqali ularda orfografik me&rsquo;yor ham shakllana boradi. O&rsquo;quv yurtlaridagi ayrimrus guruhtalabalari yetarlicha o&lsquo;zbekcha so&lsquo;zlarni bilganlari, ma&rsquo;lum mavzuda shablon asosida suhbatlasha olganlari holda erkin muloqotga kirisha olmaydilar. Buning sababi shundaki, talabalar,avvalo, nutqiy vaziyatni his eta olmaydilar.Qolaversa, ular madaniyatlararo kompetensiyaga ham ega emaslar.Talabalar o&lsquo;zbek adabiyoti namunalari bilan badiiy matn sifatida yaqindan tanishsalargina, ularda madaniyatlararo kompetensiya shakllanishi mumkin.Shundan keyin ular o&lsquo;zbekcha so&lsquo;zlarnigina emas, balki ayni so&lsquo;zlar ishlatiladigan vaziyatni ham, o&lsquo;zbekcha so&lsquo;zning zimmasiga yuklangan vazifani ham his eta olishadi. Alisher Navoiyning &ldquo;Lison-ut tayr&rdquo; dostoni yozuvchi ijodidagi &nbsp;murakkab asarlardan biri. Bu asar 1498-1499-yillarda yozilgan.&nbsp; Bu kitobda ibratli hikoyalar juda ko&lsquo;p. Shoir asarlaridagi kichik hajmli, &nbsp;shuningdek, tarixiy shaxslar bilan bog&lsquo;liq hikoyalarning ta&rsquo;sir quvvati katta. Bu dostondagi falsafiy hikoyalardan biri shaxmat taxtasi bilan bog&lsquo;liq: &ldquo;Shaxmat o&lsquo;ynaguvchi ikki ustod shaxmat taxtasini ochib, ikki tomonga o&lsquo;tirdi va o&lsquo;rtada shatranji kabir- shaxmat donalarini to&lsquo;kishdi. Har tarafdan bir shoh taxtaga terildi, ularning rasmana shohlarga o&lsquo;xshash xizmatkorlari, lashkarlari bor edi. Har birining bittadan to&lsquo;g&lsquo;ri yuruvchi vaziri bo&lsquo;lib, yana bittadan egri yuruvchi farzinlari ham bor&nbsp; edi. U ikki shohdan biri Rum ahliga (oqlar donasi) shoh bo&lsquo;lsa, ikkinchisi esa zang ahliga (qoralar donasi) kishvarpanoh edi. Ustod shoh va boshqa donalarni terib, ularga zeb-u oroyish bergan holda taxtada saf torttirdi. Shundan so&lsquo;ng raqiblar maydonga ot solib, u yerda javlon urgan holda turli o&lsquo;yinlar ko&lsquo;rsatdilar. Bu yer go&lsquo;yo urush maydoni va o&lsquo;rab olingan qal&rsquo;aga o&lsquo;xshar edi. Bir tomon ikkinchi tomonni mag&lsquo;lub etishga qattiq kirishgan. Urush saflarida fil ham, jirafa ham, ruh, ayiq va kashshofa ham bor edi.Piyoda askarlar otliq suvorilar oldida tez va chaqqon urushmoqqa harakat qilishar edi. Qo&lsquo;shinlar urush nizomlariga binoan bir-birlariga turli o&lsquo;yinlar ko&lsquo;rsatib, jang olib bormoqda edilar. Bir tomon o&lsquo;z lashkarlarini pistirmada berkitgan bo&lsquo;lsa, ikkinchi tomon bu qo&lsquo;shinni buzish tadbirlarini ko&lsquo;rardi. O&lsquo;rtada ajoyib, qiziq o&lsquo;yinlar namoyon bo&lsquo;lmoqda, balki behad hiyla va tadbirlar ko&lsquo;rsatilmoqda edi. Bunda pahlavonlar va qo&lsquo;mondonlar ham bir-birlariga hujum qilishardi. Bu holat go&lsquo;yo ikki qahramon shohning qo&lsquo;shin tortib, bir-biriga qarshi urush olib borayotganga o&lsquo;xshash edi. Buncha qo&lsquo;shin va dabdaba, qal&rsquo;a, maydon va ot choptirib, javlon urishlar, chekinib qochishlar, ham o&lsquo;ng qanot, ham chap qanotda, ham qo&lsquo;shinning ilg&lsquo;or qismida ana shu xil g&lsquo;avg&lsquo;o-to&lsquo;polonlar bilan jang bo&lsquo;lmoqda edi. Har&nbsp; bir qomondonning o&lsquo;g&lsquo;li jangning oldingi saflarida borar, otasidan oldin urushga kirar edi. Urush maydoni bosib o&lsquo;tilgach, otasining o&lsquo;rnini bosar edi. Bir piyoda bir yoqdan kelib, tez aylanuvchi charx yordamida maydonda qahramonlik ko&lsquo;rsatar, yolg&lsquo;iz o&lsquo;zi butun bir qo&lsquo;shinni daf eta olardi. Urush maydoni ana shu xil turli tasodiflarga to&lsquo;la bo&lsquo;lib, go&lsquo;yo bir-biriga kina qiluvchi ikki shoh urush olib borayotgandek edi. Ularning har birida go&lsquo;yo urush uchun tug&lsquo;ilgan yuz tuman yosh yigit bor edi. Bu xil jang maydoni kamdan-kam uchraydi. Olib borilayotgan urushlarda bunchalik shiddat bo&lsquo;lmaydi hamda el bunchalik qurol-tig&lsquo; bilan ziynatlana olmaydi. Shunchalik bunyodkorlik, maydon, o&lsquo;zaro dushmanlik qilish va urush olib borishlar-hammasi-hammasi,-agar o&lsquo;yinchi donalarni yig&lsquo;ishtirishga ahd qilsa va shaxmat taxtasining bir chetini ko&lsquo;tarsa,- bularning barchasi o&lsquo;rtadan ko&lsquo;tarilib, yo&lsquo;qqa chiqadi! Shunda na u urush, na dushmanlikdan, na jang olib borish tartib-qoidalaridan asar qoladi. Ro&lsquo;y bergan barcha holat va rusumlar, ya&rsquo;ni jang maydonida ikki tomonning bir biriga hujum qilishlari, agar chuqur o&lsquo;ylab ko&lsquo;rilsa , o&lsquo;tkir fikrli kishi oldida&nbsp; bularning barchasi hech narsa hisoblanadi&hellip; Chunki holat o&lsquo;zgarib, uni o&lsquo;ynaguvchi ustod uchun o&lsquo;yin tugagach, ular hech qanday tafovutga ega bo&lsquo;lmaydi. Shaxmat donalari xalta ichiga solingan, &ldquo;shoh&rdquo; quyi tushushi, &ldquo;piyoda&rdquo; esa yuqori ko&lsquo;tarilishi mumkin! Bularning barchasi istig&lsquo;no nishonasi, balki uning bir ko&lsquo;rinishidir.Bas,sen bu tamsilga nazar sol,asl istig&lsquo;noni&nbsp; bundan yuz ming marta ziyoda deb bil. Agar sen buning ma&rsquo;nosi tomon yo&rsquo;l topsang, barcha ishni shunga qiyos qilg&lsquo;il! Darsda talabalar matn bilan ishlaydilar. Matnni&nbsp; o&lsquo;qish va fikrlashda &ldquo;Insert&rdquo; usulidan &nbsp;&nbsp;foydalanish yaxshi samara beradi. Talabalar bu usulda quyidagicha belgilash tizimidan foydalanadilar. (V) - men bilaman deganni tasdiqlovchi belgi; (+) - yangi axborot belgisi; (&ndash;) - mening bilganlarimga zid belgisi; (?) - meni o&lsquo;ylantirib qo&lsquo;ydi. Bu bo&lsquo;yicha menga qo&lsquo;shimcha axborot kerak belgisi. O&rsquo;qituvchi &nbsp;dars jarayonida &nbsp;L.N.Tolstoyning &ldquo;Urush va tinchlik&rdquo; romani tahliliga o<strong>&lsquo;</strong>tar ekan, &ldquo;Aqliy hujum&rdquo; texnologiyasidan foydalanadi, voqea va obrazlarni takrorlab asardan olingan parcha bilan talabalarni tanishtiradi: <strong>&ldquo;&hellip; </strong>Aravalar va to&lsquo;plar orasida, otlarning ostida, g&lsquo;ildiraklar orasida o&lsquo;lim vahmidan qo&lsquo;rqinchli qiyofaga kirgan odamlar bir-birini ezib, o&lsquo;lib, jon berayotgan odamlarni bosib, bir necha qadam bosishi bilan yana xuddi shularday o&lsquo;lishi muqarrar bo&lsquo;lgani holda, olg&lsquo;a o&lsquo;tish uchun bir-birini o&lsquo;ldirib, uymalashib, tiqilishib yotar edi. Uymalashib yotgan bu odamlar ustiga har o&lsquo;n lahzada to&lsquo;p o&lsquo;qi kelib tushar, yorilib havoni larzaga keltirar va odamlarni o&lsquo;ldirib, yaqinroq turganlarga qon sachratar edi&hellip; Butun bir polkning qoldig&lsquo;i- qo&lsquo;lidan o&lsquo;q yeb, o&lsquo;zi piyoda qolgan Doloxov, uning rotasidan bo&lsquo;lgan o&lsquo;ntacha soldat-u, otliq polk komandiridan iborat edi. Olomon ularni to&lsquo;g&lsquo;onning kiraverishiga surib olib borib qo&lsquo;ydi, ular tiqilinchda to&lsquo;xtab qolishdi, chunki oldinda odamlar to&lsquo;p ostiga yiqilgan otni tortishmoqda edi. Bir to&lsquo;p o&lsquo;qi, ularning orqasiga kelib tushib kimnidir o&lsquo;ldirdi, ikkinchisi esa oldinga kelib tushib, Doloxovga qon sachratdi. Olomon zo&lsquo;r berib olg&lsquo;a intildi, siqildi va bir necha qadam yurib yana to&lsquo;xtadi. Ularning har biri &ldquo; shu yerdan 100 qadam nari o&lsquo;tsam, omon qolaman, yana picha shu yerda tursam, &ldquo;o&lsquo;laman&rdquo; deb o&lsquo;ylar edi. Soldatlarni zo&lsquo;rg&lsquo;a ko&lsquo;tarib turgan muz o&lsquo;pirildi va muz ustida turgan qirqqa yaqin soldat, bir-birini sho&lsquo;ng&lsquo;itib, oldinga, orqaga intila boshladi. To&lsquo;p o&lsquo;qlari hamon bir qiyomda g&lsquo;uvullab kelib muzga, suvga, ko&lsquo;pincha to&lsquo;g&lsquo;on boshida, ko&lsquo;lda va qirg&lsquo;oqda turgan odamlarning ustiga tushar edi&rdquo;. &nbsp;Talabalar A.Navoiy va L.N.Tolstoydek buyuk yozuvchilar ushbu asarlari orqali insoniyatga nima demoqchilar? Shatranj haqidagi hikoyaning g&lsquo;oyasi haqida gapiring. Nima uchun L.N.Tolstoy romanni &ldquo;Urush va tinchlik&rdquo; deb nomlagan? Navoiy hikoyasidagi yashiringan falsafani izohlang kabi savollarga javob beradilar. Monologik matn yaratadilar. Talabalar bu savollarga javob berishda FSMU texnologiyasidan foydalanadilar. FSMU texnologiyasi: Fikringizni bayon eting; Fikringiz bayoniga biror sabab ko&lsquo;rsating; Ko&lsquo;rsatilgan sababga tushuntiruvchi misol keltiring; Fikringizni umumlashtiring kabi qismlardan iborat. Talabalar dars jarayonida &ldquo;Klaster&rdquo;dan foydalanib &ldquo;Badiiy adabiyot yoshlar ma&rsquo;naviyatiga qanday ta&rsquo;sir qiladi?&rdquo;&nbsp; savoliga yozma tarzda javob beradilar. Matn yaratadilar. Uyda &ldquo;Mening sevimli asarim&rdquo; mavzusida esse yozadilar. Ikkala asardan olingan lug&lsquo;at so&lsquo;zlarini shakllantirish va tarjima qilish topshirig&lsquo;i ham uy vazifasi sifatida beriladi. Adabiy auksionlar tashkil etish. Ushbu tadbir o&lsquo;quvchilarni badiiy asar mutolaasiga undashning samarali usuli hisoblanadi. Auksionlar muayyan mavzu doirasida yoki erkin mavzuda o&lsquo;tkazilishi mumkin. Har ikkala holatda ham o&lsquo;quvchilarning e&rsquo;tiborlari badiiy asar mutolaasiga jalb etiladi. Auksionga o&lsquo;quvchilar, o&lsquo;qituvchilar, ota-onalar tomonidan yasalgan badiiy asar qahramonlariga tegishli bo&lsquo;lgan buyumlar ham qo&lsquo;yilishi mumkin. Adabiy auksionlarni boshqa shakllarda ham tashkil etish mumkin. Auksionda ishtirok etayotgan har bir sinf o&lsquo;quvchilari muayyan badiiy asar mazmunini taqdimot qilishlari lozim. Natijada tadbirda ishtirok etayotgan boshqa o&lsquo;quvchilarda ushbu asarni mutolaa qilish ishtiyoqi tug&lsquo;iladi. Adabiy kechalarni o&lsquo;tkazish. Sinfdan tashqari xordiq chiqaruvchi pedagogik jarayonlar sirasiga adabiy kechalarni ham kiritish mumkin. Bunday tadbirlar o&lsquo;quvchilarning mutolaa ko&lsquo;nikmalarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Xalq og&lsquo;zaki ijodi namunalari va yozuvchilarning badiiy asarlariga nisbatan qiziqishlarini oshiradi. Ko&lsquo;tarinki kayfiyat bag&lsquo;ishlab, his-tuyg&lsquo;ulari va taassurotlarini boyitadi. Bunday tadbirlar davomida o&lsquo;quvchilar monologik mutolaa, rollarga bo&lsquo;lib o&lsquo;qish, so&lsquo;zlab berish, tinglash layoqatlarini rivojlantiradi. Badiiy asar mazmuni o&lsquo;quvchilar tomonidan kuylangan qo&lsquo;shiqlar, ijro etilgan raqslar yordamida boyitiladi. Lavhalarni tomosha qilish, kitoblarni ekranlashtirish ham o&lsquo;quvchilarning mutolaa madaniyatiga oid ko&lsquo;nikmalarni tizimli tarzda shakllantirishga xizmat qiladi. Davlat tilini bilish har qanday mutaxassis uchun hayotiy ehtiyojga aylanib borayotgan ekan, bu jarayonda o&lsquo;zbek tili darslarida o&lsquo;zbek adabiyotini o&lsquo;rganish bosqichiga o&lsquo;tish, o&lsquo;zbek tilidagi badiiy matnga badiiy asar tarzida yondashish eng to&lsquo;g&lsquo;ri yo&lsquo;l hisoblanadi.Chunki badiiy adabiyot, u qog&lsquo;oz yoki electron ko&lsquo;rinishda bo&lsquo;ladimi, ruhiy- axloqiy tarbiya berish, estetik zavq olish va intellektual faoliyat ko&lsquo;rsatish manbai bo&lsquo;lish bilan birga til o&lsquo;rganishda alohida ahamiyatga ega bo&lsquo;lgan vosita hamdir. Ma&rsquo;lumki, har qanday tili o&lsquo;rganilayotgan xalqning madaniyati, milliy mentaliteti shu elning adabiyotida to&lsquo;liq aks etadi. Bundan tashqari, o&lsquo;rganilayotgan tilning bor go&lsquo;zalligi, injaliklari ham uning badiiy so&lsquo;zida yorqinroq namoyon bo&lsquo;ladi.Shu bois, talabaning o&lsquo;zi o&lsquo;rganayotgan tilda badiiy asar o&lsquo;qishi unga yangi madaniyatni, atrofidagi odamlarni bilishdan tashqari, oradagi madaniy begonalikni yo&lsquo;qotish, tili o&lsquo;rganilayotgan xalqning milliy psixologiyasini anglash, shu xalqning ma&rsquo;naviy ildizlarini his etish imkoniyatini ham beradi. Xulosa tarzida shuni aytishimiz mumkinki, o&rsquo;quvchilarning shaxslik xususiyatlarini tarkib toptirishda badiiy matn bilan ishlash,ulardatilning orfoepik va imlo qoidalari bo&lsquo;yicha malakalarini kuchaytirish, dialogik va monologik matn tuzish ko&lsquo;nikmalarini shakllantirishva barkamol shaxsni tarbiyalashda, ularning davlat tilidan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish, obrazli tafakkur, nutqiy savodxonligiga erishishida adabiy ta&rsquo;lim saviyasini oshirishimiz, barcha oliy o&lsquo;quv yurtlaridaadabiyot o&lsquo;qitishniyo&lsquo;lga qo&lsquo;yishimiz zarurdir. &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; <strong>Foydalanilgan adabiyotlar</strong>. 1. Husanboyeva Q.P. Oliy ta&rsquo;lim muassasalarida davlat tilini o&lsquo;qitish bilan bog&lsquo;liq muammolar va ularning yechimi. Texnika oliy o&lsquo;quv yurtlarida o&lsquo;zbek va xorijiy tillarni o&lsquo;qitishning dolzarb masalalari ( Nazariya, metodika, texnologiya ). Respublika ilmiy- amaliy konferensiya materiallari. T.2020. 5-b. 2.Ne&rsquo;matova G. Ijodiy tafakkurni rivojlantirish texnologiyasi va o&lsquo;quvchining mustaqil faoliyati. &ndash; T.: RTM, 2001. &ndash;24 b. 3. Yo&lsquo;ldoshev Q. O&lsquo;qituvchi kitobi. T.O&lsquo;qituvchi. 1997.35-b. 4. Nishonova Z. Mustaqil ijodiy fikrlashni rivojlantirishning psixologik asoslari. Psix. fan. dok. ... diss. avtoreferati. &ndash;T., 2005. &ndash; 38 b. 5.Baltayeva&nbsp;A.T.&nbsp;Designing lessons aimed at teaching students to critically evaluate the personality of the heroes of&nbsp;the work of fiction.&nbsp;ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal.&nbsp;P.947-952. &nbsp;

Bi Feyyu xitoy adabiyotiga 60-yillardan keyin kirib kelgan va xitoy badiiy so‘z san’ati ustunlaridan biri sanaladi. Bi Feyyuning asarlari xorijiy tillarga bir necha bor tarjima qilingan. “Oy operasi” romanlar to‘plami rus tiliga ham tarjima qilingan. Uning asarlarida sanoq sonlarning qo‘llanishi bilan bog‘liq o‘ziga xoslik kuzatiladi. Bi Feyyu romanlarining xitoy tilidan rus tiliga tarjima qilish jarayonida ma’lum bir muammolarga, til to‘siqlarga duch kelingan. Bu birinchi galda xitoy va rus xalqlari orasidagi madaniy tafovut, tarjima jarayonining turli tarixiy foni, shuningdek, matn tili bilan bog‘liq bo‘lib, ba’zan sanoq sonlarning tarjimasida ham kuzatiladi. Ushbu maqolani yozishda “Oy operasi” romanlar to‘plamining ruscha tarjimasidan foydalanildi, tahlil uchun aniq tarjima namunalari tanlandi, tarjimada yo‘l qo‘yilgan xatoliklar, til to‘siqlari va raqamlar bilan bog‘liq noto‘g‘ri tarjimalar umumlashtirildi. Raqamlar bilan xatoliklarni uch turga bo‘lish mumkin: referent raqamlar, referentsiz raqamlar (pragmatik funksiya) va tarkibida son boʻlgan idiomalar. Ijtimoiy-semiotikaga asoslangan tadqiqotlarda tarjima motivatsiyasi va tarjima ekvivalentligiga e’tibor qaratilishi ta’kidlanadi: tarjimon ular yordamida foregnizatsiya va domestikatsiya (yoki англ. domestication and foreignization; одомашнивание и отчуждение) qilishi, shuningdek, tarjima jarayonida til belgisining qaysi ma’nosini yetkazish maqsad qilinganligini aniqlashi mumkin. Aniq misollarni tahlil qilib bo‘lgandan so‘ng badiiy asarlardagi raqamlarni tarjima qilishda so‘zma-so‘z tarjima, izohli so‘zma-so‘z tarjima, erkin tarjima va almashtirish kabi metodlardan foydalanish mumkinligini taklif qilamiz.

Lisoniy shaxs tushunchasi ko‘p qirrali bo‘lib, uni tilshunoslikning pragmalingvistika, psixolingvistika, sotsiolingvistika, kognitiv tilshunoslik, lingvokultrologiya kabi sohalar o‘rganadi. Tilshunoslikda shu sohalarning kesishmasida nisbatan yangi soha lingvopersonologiya shakllandi. Har bir til egasi alohida shaxs sifatida tildan foydalanish imkoniyatlarini o‘ziga xos tarzda namoyon qiladi. Uning til ko‘nikmalarini egallashida turli omillar, xususan, sotsial omillarning ham o‘rni bor. Ushbu maqolada shunday omillardan biri oilaning lisoniy shaxsning namoyon bo‘lishidagi o‘rni masalasiga e’tibor qaratildi. Insonning shaxs bo‘lib shakllanishida oilaning o‘rni qanchalik muhim bo‘lsa, uning lisoniy shaxs sifatida shakllanishida ham oiladagi muhit muhim sanaladi. Oila mansub bo‘lgan jamoaning madaniy an’analari, axloqiy muhit, diniy mansublik, yashash joyi, ota-ona lisoniy shaxsi, ota-onaning kasb-kori, mutolaa madaniyati, qo‘shnilar bilan munosabati kabilar lisoniy shaxsning shakllanishida muhim sanaladi. Lisoniy shaxs deganda, faqat nutq yarata oladigan va uni tushunadigan shaxs emas, uning grammatik xususiyatlarini ham biladigan, ifoda imkoniyatlarini yuzaga chiqara oladigan, o‘ziga xos nutq tuza oladigan til egasi nazarda tutiladi. Maqolada badiiy diskursda lisoniy shaxsning namoyon bo‘lishida oilaning ta’siri, uni ifodalashda matn yaratuvchining mahorati masalasiga e’tibor qaratilgan.

<em>Ushbu maqolada tarjima nazariyasi tadqiqotchilarining ko&lsquo;pchiligi asl tildagi kabi&nbsp; yoki&nbsp; matnni to&lsquo;g&lsquo;ri va to&lsquo;liq tushunish kerak degan fikrga qo&lsquo;shiladilar. Og&#39;zaki nutqning&nbsp; xususiyatlarini hisobga olish kerak, chunki SP bevosita og&#39;zaki muloqot shaklidir. Ovozning balandligi tinglovchining idrokiga ham ta&#39;sir qiladi va turli vaziyatlarga moslashtiriladi. Intonatsiya&nbsp; og&#39;zaki nutqning muhim xususiyat.</em>