Academic literature on the topic 'Biološka aktivnost ekstrakata kamilice'

У оквиру ове докторске дисертације изведено јеиспитивање различитих екстракционих поступака заизоловање апигенина из цвета камилице, као и евалуацијабиолошке активности добијених екстраката. Полазнибиљни материјал сачињавале су две групе латицакамилице: ферментисане и неферментисане (нативне).Екстракција ферментисаних цветова је извођена применомултразвучне екстракције користећи етанол као екстрагенс,а добијени екстракти су се одликовали изузетно високимсадржајем апигенина. Оптимизација екстракције је билаизведена применом методе одзивне површине. Применомелектрон-спин резонанце испитана је антирадикалскаактивност екстраката. Додатно, фармаколошка вредностдобијених екстраката је потврђена и одређивањем њиховогантимикробног и антипролиферативног потенцијала.Нативни цветови камилице су екстраховани применомразличитих екстаркционих техника: микроталасне,ултразвучне, Soxhlet екстракције као и екстракцијесубкритичном водом. Eкстрaкција водом у субкритичномстању се показала супериорнијом у односу на све осталетехнике у погледу садржаја укупних фенола и флавоноида.У циљу добијања екстраката са максималним садржајемапигенина изведена је оптимизација овог екстракционогпроцеса. Изоловање чистог апигенина је изведено изекстракта добијеног под оптималним екстракцијомусловима (однос дрога:растварач 1:30, брзина мешања 3 Hz,притисак 45 bar, температура 115&ordm;C, време 30 мин,концентрација модификатора 0,001 М) применом поступкаколонске хроматографије на стубу полиамида. Хемијскипрофил као и садржај појединачних полифенолнихкомпонената у екстрактима добијеним на различитимпритисцима, температурама и уз присуство модификатораразличитих концентрација одређен је применом UHPLCDAD-HESI-MS/MS. У свим анализираним екстрактимадетектован је велики број полифенолних компонената, докје апигенин у свима био доминантно једињење. Садржајапигенина у екстракту добијеном под оптималнимекстракционим условима је износио 1.700,34 mg/kg.Применом седам различитих тестова извршена јеевалуација антиоксидативног и антирадикалскогпотенцијала екстраката. Антимикробни потенцијалекстраката је одређен за осам различитих микробнихлинија. in vitro тестовима испитана је способностинхибиције &alpha;-амилазе, &alpha;-глукозидазе и тирозиназе.Деловањем на раст три хистолошки различите ћелијскелиније, испитана је антипролиферативна активностекстраката добијених субкритичном водом.Антимотилитетна активност обе групе екстраката(ферментисаних и неферментисаних цветова) одређена је уin vitro условима.<br>U okviru ove doktorske disertacije izvedeno jeispitivanje različitih ekstrakcionih postupaka zaizolovanje apigenina iz cveta kamilice, kao i evaluacijabiološke aktivnosti dobijenih ekstrakata. Polaznibiljni materijal sačinjavale su dve grupe laticakamilice: fermentisane i nefermentisane (nativne).Ekstrakcija fermentisanih cvetova je izvođena primenomultrazvučne ekstrakcije koristeći etanol kao ekstragens,a dobijeni ekstrakti su se odlikovali izuzetno visokimsadržajem apigenina. Optimizacija ekstrakcije je bilaizvedena primenom metode odzivne površine. Primenomelektron-spin rezonance ispitana je antiradikalskaaktivnost ekstrakata. Dodatno, farmakološka vrednostdobijenih ekstrakata je potvrđena i određivanjem njihovogantimikrobnog i antiproliferativnog potencijala.Nativni cvetovi kamilice su ekstrahovani primenomrazličitih ekstarkcionih tehnika: mikrotalasne,ultrazvučne, Soxhlet ekstrakcije kao i ekstrakcijesubkritičnom vodom. Ekstrakcija vodom u subkritičnomstanju se pokazala superiornijom u odnosu na sve ostaletehnike u pogledu sadržaja ukupnih fenola i flavonoida.U cilju dobijanja ekstrakata sa maksimalnim sadržajemapigenina izvedena je optimizacija ovog ekstrakcionogprocesa. Izolovanje čistog apigenina je izvedeno izekstrakta dobijenog pod optimalnim ekstrakcijomuslovima (odnos droga:rastvarač 1:30, brzina mešanja 3 Hz,pritisak 45 bar, temperatura 115&ordm;C, vreme 30 min,koncentracija modifikatora 0,001 M) primenom postupkakolonske hromatografije na stubu poliamida. Hemijskiprofil kao i sadržaj pojedinačnih polifenolnihkomponenata u ekstraktima dobijenim na različitimpritiscima, temperaturama i uz prisustvo modifikatorarazličitih koncentracija određen je primenom UHPLCDAD-HESI-MS/MS. U svim analiziranim ekstraktimadetektovan je veliki broj polifenolnih komponenata, dokje apigenin u svima bio dominantno jedinjenje. Sadržajapigenina u ekstraktu dobijenom pod optimalnimekstrakcionim uslovima je iznosio 1.700,34 mg/kg.Primenom sedam različitih testova izvršena jeevaluacija antioksidativnog i antiradikalskogpotencijala ekstrakata. Antimikrobni potencijalekstrakata je određen za osam različitih mikrobnihlinija. in vitro testovima ispitana je sposobnostinhibicije &alpha;-amilaze, &alpha;-glukozidaze i tirozinaze.Delovanjem na rast tri histološki različite ćelijskelinije, ispitana je antiproliferativna aktivnostekstrakata dobijenih subkritičnom vodom.Antimotilitetna aktivnost obe grupe ekstrakata(fermentisanih i nefermentisanih cvetova) određena je uin vitro uslovima.<br>In the frame of this thesis different extraction approaches forapigenin isolation from chamomile ligulate flowers wereexamined and biological activity of obtained extracts wasevaluated. Starting plant samples included fermented andnonfermented (native) flowers.Extraction of fermented flowers was performed by usingultrasound-assisted extraction with ethanol. The concentrationof apigenin was high in obtained extracts. Optimization of theextraction procedures was performed by response surfacemethodology. Antiradical activity of observed extracts wasexamined by electron-spin resonance spectroscopy.Furthermore, pharmacological potential of obtained extractswas confirmed by determining their antimicrobial andantiproliferative activity.Native chamomile flowers were extracted by differentextraction techniques: microwave, ultrasound, Soxhlet andsubcritical water extraction. Subcritical water extractionshowed to be superior in comparison to other applied techniquesin respect to total phenols and flavonoids content. Optimizationof the subcritical water extraction was directed to maximizationof apigenin content. Isolation of pure apigenin from extractsobtained under optimal extraction conditions (sample-tosolventratio 1:30, agitation rate 3 Hz, temperature 115&ordm;C,pressure 45 bar, extraction time 30 min) was performed bypreparative chromatography. Chemical profiles and content ofindividual polyphenolic components in extracts obtained atdifferent pressures, temperatures, and with differentconcentrations of a modifier was determined by UHPLC-DADHESI-MS/MS. In all analyzed extracts the great number ofpolyphenolic components was detected while apigenin was thedominant compound in all extracts. Content of apigenin in theextract obtained under optimal extraction condition was1,700.34 mg/kg. Antioxidant and antiradical potential ofextracts was evaluated according to different mechanisms.Antimicrobial potential of extracts was determined against eightdifferent microbial strains. Ability of extracts to inhibit &alpha;-amylase, &alpha;-glucosidase and tyrosinase was determined by invitro assays. Antiproliferative activity of subcritical waterextracts was defined by testing their influence on the growth ofthree histologically different cell lines.Anti-intestinal motility activity of both group of extracts (nativeand fermented) was determined by in vivo experiments.

Prema postavljenim ciljevima u ovoj doktorskoj disertaciji sakupljeno je i&nbsp;determinisano&nbsp;ukupno&nbsp;sedam&nbsp;vrsta&nbsp;autohtonih&nbsp;gljiva&nbsp;sa&nbsp;područja&nbsp;Fru&scaron;ke&nbsp;gore, Tare i&nbsp; Vr&scaron;ačkog brega, pet lignikolnih&nbsp;‐&nbsp;<em>Bjerkandera adusta</em>,&nbsp;<em>Pleurocybella&nbsp; porrigens</em>,&nbsp;St<em>ereum&nbsp;hirsutum,&nbsp;Stereum&nbsp;subtomentosum</em>&nbsp;i&nbsp;Trametes&nbsp;versicolor,&nbsp;i&nbsp;dve&nbsp; terikolne&nbsp;‐&nbsp;<em>Amanita&nbsp; strobiliformis</em>&nbsp;i Hydnum repandum. Utvrđena je&nbsp; njihova&nbsp;biolo&scaron;ka&nbsp;aktivnost&nbsp;(antiradikalska,&nbsp;antioksidativna,&nbsp;antimikrobna,&nbsp;anti‐acetilholinesterazna&nbsp;i&nbsp;citotokisčna)&nbsp;spram&nbsp;hemijskog&nbsp;sastava&nbsp;njihovih&nbsp;vodenih&nbsp;(H₂O),&nbsp;etanolnih&nbsp;(EtOH),&nbsp;metanolnih&nbsp;(MeOH)&nbsp;i&nbsp;polisaharidnih&nbsp;(PSH)&nbsp;ekstrakata.&nbsp;Analiza&nbsp;hemijskog&nbsp;sastava&nbsp;odabranih&nbsp;vrsta&nbsp;uključila&nbsp;je&nbsp;određivanje&nbsp;hemijske&nbsp;karakterizacije&nbsp;PSH&nbsp;ekstrakata&nbsp;‐&nbsp;FTIR&nbsp;analizom,&nbsp;određivanje&nbsp;fenolnog&nbsp;profila&nbsp;‐&nbsp;HPMC/MS‐MS,&nbsp;sadržaja&nbsp;organskih&nbsp;kiselina&nbsp;‐&nbsp;HPLC,&nbsp;sadržaja&nbsp;masnih&nbsp;kiselina&nbsp;‐&nbsp;GC‐FID&nbsp;i&nbsp;sadržaja&nbsp;biogenih&nbsp;elemenata&nbsp;‐&nbsp;AAS.&nbsp;Spektrofotometrijskim&nbsp;metodamaodređen je ukupan sadržaj proteina i ukupan sadržaj fenola i flavonoida.&nbsp;Prema&nbsp;antiradikalskoj&nbsp;aktivnosti&nbsp;OH^{&bull; ,&nbsp;}O2^&bull;‐,&nbsp;OH^&bull;,&nbsp;Asc^&bull;,&nbsp;DPPH^&bull;&nbsp; i&nbsp;ABTS^&bull;+&nbsp;izdvojili&nbsp;su&nbsp; se&nbsp; ekstrakti lignikolnih vrsta:&nbsp; MeOH ekstrakt vrste&nbsp;<em>P. porrigens</em>, H₂O&nbsp; ekstrakt&nbsp;<em>P.&nbsp;porrigens</em>,&nbsp;MeOH&nbsp;ekstrakt&nbsp;<em>T.&nbsp;versicolor</em>,&nbsp;H₂O&nbsp;ekstrakt&nbsp;<em>S.&nbsp;hirsutum, </em>MeOH&nbsp;ekstrakt&nbsp;<em>S.&nbsp;subtomentosum</em>&nbsp;i&nbsp;H₂O&nbsp;ekstrakt&nbsp;<em>B.&nbsp;adusta</em>,&nbsp;navedenim&nbsp;redom.&nbsp;Najjaču antioksidativnu aktivnost dobijenu FRAP i polarografskom HPMC&nbsp;metodom ispoljili su PSH i H₂O ekstrakti terikolne vrste&nbsp;<em>A. strobiliformis</em>.&nbsp;Antimikrobna aktivnost analiziranih ekstrakata određena je ispitivanjem&nbsp;antibakterijskog,&nbsp;antifungalnog&nbsp;i&nbsp;antiviralnog&nbsp;potencijala,&nbsp;pri&nbsp;čemu&nbsp;se&nbsp;izdvojila&nbsp;vrsta&nbsp;<em> H.&nbsp; repandum</em>&nbsp;ispoljavajući najbolji efekat na Gram‐pozitivne i Gram‐negativne bakterije i na sve analizirane fitopatogene izolate&nbsp;<em>(Fusarium&nbsp;</em>i&nbsp;Alternaria)&nbsp;i<em>&nbsp;T.&nbsp;versicolor</em>&nbsp;na&nbsp;analizirani&nbsp;bakteriofag.&nbsp;Anti‐acetilholinesterazna&nbsp;aktivnost određena je testovima in solid i in liquid, a najbolji procenat&nbsp;inhibicije AChE ispoljili su EtOH ekstrakti vrsta&nbsp;<em>S. hirsutum</em>,&nbsp;<em>B. adusta</em>,&nbsp;<em>S</em>.&nbsp;<em>subtomentosum</em>&nbsp;i&nbsp;<em>T.&nbsp;versicolor</em>.&nbsp;Citotoksična&nbsp;aktivnost&nbsp;ekstrakata&nbsp;određena&nbsp;je&nbsp;MTT testom, a prema najboljoj ispoljenoj aktivnosti izdvojili su se MeOH&nbsp;ekstrakt<em>&nbsp;P.&nbsp;porrigens&nbsp;</em>i&nbsp;ekstrakti<em>&nbsp;B.&nbsp;adusta</em>,&nbsp;H₂O&nbsp;i&nbsp;EtOH.&nbsp;Citotoksična&nbsp;aktivnost&nbsp;ovih&nbsp;lignikolnih&nbsp;vrsta&nbsp;naročito&nbsp;je&nbsp;izražena&nbsp;nakon&nbsp;72&nbsp;h.&nbsp;Na&nbsp;osnovu&nbsp;dobijenih&nbsp;rezultata, gde su se istakle različite vrste i njihovi različiti ekstrakti u&nbsp;primenjenim&nbsp;testovima,&nbsp;jasno&nbsp;je&nbsp;da&nbsp;biolo&scaron;ka&nbsp;aktivnost&nbsp;i&nbsp;hemijski&nbsp;sastav&nbsp;zavise&nbsp;od&nbsp;porekla,&nbsp;vrste&nbsp;i&nbsp;tipa&nbsp;ekstrakta&nbsp;analiziranih&nbsp;gljiva.&nbsp;Na&nbsp;osnovu&nbsp;tipa&nbsp;rastvarača&nbsp;odnosno ekstrakata vrsta, koje su pokazale najbolju aktivnost spram pomenutih&nbsp; testova i na osnovu dobijenih korelacija kao i na osnovu detektovanih jedinjenja,&nbsp; pretpostavljamo da su za ispoljene aktivnosti u najvećoj meri odgovorna fenolna&nbsp; jedinjenja&nbsp;i&nbsp;polisaharidi.&nbsp;&nbsp;&nbsp;Ispoljeni&nbsp;biopotencijal&nbsp;analiziranih&nbsp;vrsta&nbsp;gljiva&nbsp;upućuje&nbsp;na&nbsp;njihovu&nbsp;potencijalnu&nbsp;upotrebu kao funkcionalne hrane i nutraceutika, kao i u biokontroli&nbsp;fitopatogena.<br>According&nbsp; to&nbsp; the&nbsp; set&nbsp; aims&nbsp; of&nbsp; the&nbsp; presented&nbsp; PhD&nbsp; thesis,&nbsp; seven&nbsp; autochthonous fungal species from the region of Fruska Gora, Tara&nbsp; and Vr&scaron;ac Mountains were collected and determined: five lignicolous ‐ <em>Bjerkandera&nbsp; adusta,&nbsp; Pleurocybella&nbsp; porrigens,&nbsp; Stereum&nbsp; hirsutum,&nbsp; Stereum subtomentosum and Trametes versicolor</em>, and two terricolous ‐ <em>Amanita strobiliformis </em>and <em>Hydnum repandum</em>. Biological activity of these&nbsp; species&nbsp; (antiradical,&nbsp; antioxidant,&nbsp; antimicrobial,&nbsp; anti‐ acetylcholinesterase and cytotoxic) was determined in relation to the chemical composition of the extracts, aqueous (H₂O), ethanolic (EtOH), methanolic (MeOH) and polysaccharide (PSH). Analysis of the chemical content of analyzed species included chemical characterization of PSH extracts&nbsp; &ndash;&nbsp; by&nbsp; FTIR&nbsp; analysis,&nbsp; determination&nbsp; of&nbsp; phenolic&nbsp; profile ‐ by HPMC/MS‐MS, content of organic acids ‐ by HPLC, fatty acid content ‐ by&nbsp; GC‐FID&nbsp; and&nbsp; content&nbsp; of&nbsp; biogenic&nbsp; elements ‐ by&nbsp; AAS. Spectrophotometric methods were applied for determination of the content of total proteins, polyphenols and flavonoids. According to the antiradical activity obtained towards OH^&bull;, О2^&bull;‐, OH^&bull;, Asc^&bull;, DPPH^&bull;&nbsp;and ABTS^&bull;+ extracts of lignicolous species were singled out: <em>P. porrigens&nbsp;</em> (MeOH&nbsp; extract),&nbsp;<em> P.&nbsp; porrigens</em>&nbsp; (H₂O&nbsp; extract),&nbsp;<em>T. versicolor</em>&nbsp;(MeOH&nbsp;&nbsp; extract),<em> S. hirsutum </em>(H₂O extract), <em>S. subtomentosum</em> (MeOH extract) and&nbsp;<em>B. austa</em> (H₂O&nbsp; extract),&nbsp; respectively. The&nbsp; highest antioxidant activity obtained by FRAP and the polarographic HPMC method was exhibited&nbsp; for PSH&nbsp; and&nbsp; H₂O extracts of the terricolous species&nbsp;<em>A. strobiliformis</em>. The intimicrobial activity of analyzed extracts was determined by examination of antibacterial, antifungal and antiviral potentials, whereby&nbsp; the species&nbsp; <em>H.&nbsp; repandum&nbsp;</em>was separated by exhibiting the best effect on Gram‐positive&nbsp; and Gram‐negative bacteria, and all the analyzed hytopathogenic isolates (<em>Fusarium, Alternaria</em>)&nbsp; and <em>T. versicolor</em>&nbsp;against analyzed bacteriophage. Anti‐cetylcholinesterase activity was determined by tests in solid and in liquid, while the best&nbsp; percent of AChE inhibition was showed by EtOH extracts of the species <em>S. hirsutum, B. adusta, S. subtomentosum </em>and <em>T. versicolor</em>.bThe cytotoxic activity of extracts was determined by MTT assay, and according to the best activity, the MeOH extract of <em>P. porrigens</em>, and H₂O and EtOH extracts of <em>B. adusta</em>&nbsp;were distinguished particularly after 72 h. Based on the results obtained, favoring different species and their different extracts in the applied tests, it is clear that the biological activity and chemical composition depend on the origin, species and type of extract of the analyzed fungi. Based on the type of solvent or extract of the species that showed the best activity in relation to the above tests and on the basis of the obtained correlations as well as on&nbsp; the basis of the detected compounds, we assume&nbsp; that&nbsp; the&nbsp; phenol compounds&nbsp; and&nbsp; polysaccharides&nbsp; are responsible for the activities performed.Demonstrated bio‐potential of analyzed fungal species indicates their&nbsp; potential use as functional foods and nutraceutics, as well as in the biocontrol of phytopathogens.

U okviru ove disertacije su ispitane mogućnosti primene savremenih postupaka za dobijanje ekstrakata rtanjskog čaja (Satureja montana L.).U ekstraktima dobijenim primenom superkritičnog ugljendioksida (različitih gustina) utvrđeno je prisustvo karvakrola kao najzastupljenije komponente. Ekstrakt sa najvećim sadržajem karvakrola je dobijen pri uslovima 350 bar i 50 &deg;C (60,82%), dok je najveći prinos karvakrola ostvaren pri pritiscima 325 i 350 bar i temperaturi 60 &deg;C, i iznosio je 2,4 g/100 g droge. Primenom ugljendioksida na većim pritiscima se ostvaruje efikasnija ekstrakcija karvakrola iz droge, kao i proizvodnja ekstrakata sa većim sadržajima karvakrola. Druge komponente prisutne u ekstraktima u znatno nižim koncentracijama su: p-cimen, borneol, trans-kariofilen, kariofilen-oksid, &gamma;-terpinen i linalool.Da bi se utvrdila mogućnost unapređenja prinosa ekstrakcije superkritičnim ugljendioksidom, kao i pobolj&scaron;anja kvaliteta ekstrakata, ispitan je uticaj različitih predtretmana biljnog materijala. Ustanovljeno je da predtretman vodom najznačajnije povećava prinos ekstrakcije (za 25%), dok je ultrazvučni predtretman najadekvatniji izbor za dobijanje ekstrakata sa najvećim sadržajem karvakrola (66,46%). Međutim, najveći prinos ekstrakcije karvakrola iz 100 g droge postignut je primenom etanola i vode kao predtretmana.Ekstrakti dobijeni primenom subkritične vode (uz variranje temperature i vremena ekstrakcije) su hemijski okarakterisani i radi utvrđivanja uslova ekstrakcije pri kojima se postiže najveći kvalitet ekstrakata u pogledu sadržaja polifenolnih komponenti, kao i antioksidantne aktivnosti, primenjena je metoda odzivne povr&scaron;ine (RSM). Utvrđena je prednost primene subkritične vode u odnosu na klasičnu metodu ekstrakcije u pogledu sadržaja polifenolnih komponenti i antioksidantne aktivnosti.Suvi ekstrakti S. montana dobijeni spray drying tehnologijom su&scaron;enja (sa različitim koncentracijama maltodekstrina) su ispitani u pogledu fizičkih i hemijskih osobina. Takođe, radi ispitivanja mogućnosti primene u vidu funkcionalnih ili prehrambenih proizvoda, izvr&scaron;ena je senzorna analiza dobijenih suvih ekstrakata, i analizirana je njihova farmakolo&scaron;ka aktivnost u smislu ACE inhibitornog i antioksidantnog delovanja.Ustanovljeno je da je najniža koncentracija maltodekstrina (10%) najadekvatnija za dobijanje suvog ekstrakta S. montana sa najvećim sadržajem polifenolnih komponenti, sadržajem etarskog ulja i u pogledu antioksidantne i ACE inhibitorne aktivnosti. Takođe, suvi ekstrakt sa 10% maltodekstrina ispunjava i ostale fizičko-hemijske parametre, kojima se osigurava kako efikasno su&scaron;enje, tako i kvalitet ekstrakta.In vivo aktivnost odabranih ekstrakata S. montana ispitana je na modelu hepatotoksičnosti indukovane primenom ugljentetrahlorida. Analiziran je uticaj ekstrakata na funkciju jetre, enzimske parametre oksidativnog stresa i serumske parametre oksidativnog o&scaron;tećenja izazvanog ugljentetrahloridom i ustanovljen je hepatoprotektivni učinak ekstrakata S. montana. Takođe, ispitano je dejstvo ekstrakata na rast Ehrlich-ovih ascitnih tumora implantiranih mi&scaron;evima, kao i na biohemijske parametre oksidativnog stresa u ćelijama tumora i utvrđeno je da je vreme aplikacije ekstrakata od izuzetnog značaja.<br>This dissertation investigates the possibilities of applying contemporary processes for obtaining extracts of winter savory (Satureja montana L.).Carvacrol was determined to be the most abundant component in extracts acquired by using supercritical carbon dioxide (of various densities). Extract with the richest content of carvacrol was obtained under conditions of 350 bar and 50 &deg;C (60,82%), while the highest carvacrol yield was produced under 325 bar and 350 bar pressures and at a 60 &deg;C temperature reaching 2.4 g/100 g of dry weight. By applying carbon dioxide on higher pressures, a more efficient carvacrol extraction from herbal material is performed, alongside production of extracts with higher carvacrol content. Other components in the extracts present in significantly lower concentrations are the following: p-cymen, borneol, trans-caryophyllene, caryophyllene-oxide, &gamma;-terpinene and linalool.In order to recognize the possibility of improving the extraction yield produced by employing supercritical carbon dioxide and enhancing the quality of extracts, the influence of several different pre-treatments was investigated. It was determined that the water pre-treatment raises the extraction yield the most (for 25%), while the ultrasonic pre-treatment was the most adequate choice for acquiring extracts with the highest content of carvacrol (66.46%). However, the highest carvacrol extraction yield from 100 g of dry weight was achieved by applying ethanol and water as pre-treatment.Extracts which were attained with subcritical water (by varying the temperature and time of extraction) were chemically characterized and Response Surface Method (RSM) was applied for the purposes of determining conditions of extractions under which the highest quality of extracts in terms of content of polyphenolic compounds and antioxidant activity is reached. The advantage of employing subcritical water over the classical method of extraction in respect of content of polyphenolic components and antioxidant activity was demonstrated.Dry extracts of S. montana obtained by using the spray drying technology (with different concentrations of maltodextrine) were examined in terms of their physical and chemical characteristics. Also, in order to investigate the possibility of their use as functional or food products, sensory analysis of attained extracts was performed, and furthermore, their pharmacological activity in terms of the ACE inhibitory and antioxidant effect was analysed as well.It was determined that the lowest concentration of maltodextrin (10%) was the most adequate for obtaining dry extracts of S. montana with the richest content of polyphenolic components and essential oil, and in respect of antioxidant and ACE inhibitory activities. Also, dry extract with 10% of maltodextrin meets all other physical-chemical parameters, which provide efficient drying and quality of extracts.In vivo activity of selected extracts of S. montana was examined on a model of hepatotoxicity induced by applying carbon tetrachloride. The influence of extracts on liver function, enzyme parameters of oxidative stress, and serum parameters of oxidative damage caused by carbon tetrachloride was analysed and hepatoprotective effect of S. montana extracts was determined. In addition, the influence of extracts on the growth of Ehrlich ascite tumors implanted in mice was investigated, and their impact on biochemical parameters of oxidative stress in tumor cells as well, and it was determined that the time of application of extracts is of great significance.

&nbsp;&nbsp; Cilj ove doktorske disertacije predstavljalo je ispitivanje fitohemijskog sastava i biolo&scaron;ke aktivnosti vodenih i metanolnih ekstrakata svežih i suvih plodova, kao i voćne ka&scaron;e i džema pripremljenih po tradicionalnoj recepturi od plodova &scaron;est samoniklih vrsta <em>Rosa L.: R. canina, R. dumalis, R. dumetorum, R. tomentosa, R. arvensis, R. sempervirens. </em>Ispitivanje fitohemijskog sastava obuhvatalo je LC -MS/MS analizu 64 odabrana fenolna jedinjenja, hinske kiseline (organske kiseline) kao i tri triterpenoida. Takođe, izvr&scaron;eno je spektrofotometrijsko određivanje sadržaja ukupnih fenolnih i flavonoidnih jedinjenja, kao i vitamina C. Evaluacija biolo&scaron;ke aktivnosti obuhvatala je in vitro ispitivanja&nbsp; antioksidantne i antiinflamatorne aktivnosti, kao i ispitivanje uticaja ekstrakata odabranih vrsta Rosa na aktivnost enzima acetilholinesteraze i rast tumorskih i netumorskih ćelija.&nbsp;&nbsp; Sumiranjem dobijenih rezultata može se zaključiti da sveži i suvi plodovi ispitivanih vrsta <em>Rosa</em>, kao i voćne ka&scaron;e i džemovi predstavljaju značajan izvor vitamina C i fenolnih jedinjenja, sa elagnom kiselinom kao najzastupljenijom fenolnom komponentom. Takođe u pojedinim ekstraktima vrsta<em> R. dumetorum</em> i<em> R. tomentosa</em> detektovana je visoka koncentracija ursolne kiseline, dok je hinska kiselina prisutna u značajnoj koncentraciji u svim ispitivanim ekstraktima.&nbsp; &nbsp;Ekstrakti ispitivanih vrsta, izuzev vrste<em> Rosa arvensis</em>, pokazali su visok antioksidantni potencijal koji se ogleda u njihovoj sposobnosti neutralizacije nekoliko radikalskih vrsta, redukcionom potencijalu i sposobnosti inhibicije lipidne peroksidacije. Ispitivani ekstrakti ispoljili su umerenu antiinflamatornu aktivnost u pogledu inhibicije produkcije odabranih metabolita ciklooksigenaznog (12-HHT, TXB₂, PGE₂) i 12-lipooksigenaznog (12-HETE) metaboličkog puta arahidonske kiseline,&nbsp; posebno prostaglandina E&nbsp; . Takođe, in vitro ispitivanjem uticaja ekstrakata odabranih vrsta Rosa na aktivnost acetilholinesteraze pokazana je umerena aktivnost. Vodeni ekstrakti i ekstrakti voćnih ka&scaron;a vrsta <em>R. canina, R. tomentosa i R. sempervirens</em> pokazali su umereni inhibitorni potencijal prema rastu HeLa ćelijske linije, dok su ekstrakti vrste <em>R. sempervirens </em>pokazali aktivnost i prema HT-29 ćelijama. Dobijeni rezultati ukazuju na značajni potencijal plodova i tradicionalnih proizvoda ispitivanih vrsta <em>Rosa</em> za upotrebu u proizvodnji nutraceutika i funkcionalne hrane.<br>&nbsp;&nbsp; The aim of presented doctoral thesis was investigation of phytochemical composition and biological activity of water and methanol extracts of fresh and air-&nbsp; dried rose hips, as well as pur&eacute;e and jam made according to traditional recipe of&nbsp; hips of six wild growing<em> Rosa L. species: R. canina, R. dumalis, R. dumetorum, R</em>.&nbsp; <em>tomentosa, R. arvensis, and R. sempervirens.</em> Examination of phytochemical composition included LC-MS/MS analysis of 64 selected phenolic compounds, quinic&nbsp; acid (organic acid) and three triterpenoids. Also, total phenolic and flavonoid contents, as well as vitamin C contents were determined spectrophotometrically. Biological activity evaluation of extracts of six <em>Rosa</em> species included in vitro investigation of antioxidant, anti- inflammatory, anti-acetylcholinesterase and cytotoxic activity.&nbsp;&nbsp; According to obtained results, fresh and air-dried rose hips, as well as their preserves present valuable source of vitamin C and phenolic compounds, especially&nbsp; ellagic acid, which was the most abundant examined phenolic compound. Furthermore, high concentration of ursolic acid was detected in some<em> Rosa &nbsp;</em> <em>tomentosa and R.&nbsp; rumetorum</em> extracts, while notable concentration of quinic acid&nbsp; was present in all examined extracts.&nbsp;&nbsp; Extracts of all examined species, apart from <em>Rosa arvensis</em>, showed considerable antioxidant activity in terms of radical scavenging ability, reduction potential and inhibition of lipid peroxidation. Moreover, extracts exhibited moderate anti- inflammatory activity by means of inhibition of the main arachidonic acid metabolites &nbsp; formed incyclooxygenase-1 (12-HHT, TXB₂, PGE ₂ ) and 12-lipoxygenase (12-HETE)&nbsp; pathway, especially prostaglandin E₂ . Also, investigation of anti- cetylcholinesterase&nbsp; activity revealed moderate activity of extracts of all examined species. In addition,&nbsp; predominantly water extracts of fresh andair-dried rose hips, as well as pur&eacute;e of<em> R</em>.&nbsp; <em>canina, R. tomentosa </em>and <em>R. sempervirens</em> showed inhibitory activity toward HeLa, while <em>R.sempervirens</em> extracts also inhibited HT-29 cell growth. Presented results indicate significant potential of examined rose hips and their preserves for use as nutraceuticals and functional food.

Glavni cilj ove disertacije koji obuhvata dobijanje i hemijsku karakterizaciju ekstrakata i etarskih ulja rtanjskog čaja (Satureja montana L.), bosiljka (Ocimum basilicum L.) i korijandera (Coriandrum sativum L.), kao i njihove sme&scaron;e, je određivanje biolo&scaron;ke aktivnosti dobijenih ekstrakata u in vitro uslovima pradenjem sposobnosti neutralizacije slobodnih radikala i antiproliferativne aktivnosti.Prvo je izvr&scaron;ena karakterizacija biljnih sirovina (rtanjski čaj, bosiljak i korijander), kao i njihove sme&scaron;e jednakih masenih udela (CBS) u pogledu sadržaja vlage, srednjeg prečnika čestica i sadržaja etarskog ulja. U cilju dobijanja etarskih ulja i ekstrakata iz ispitivanih sirovina su primenjeni hidrodestilacija (konvencionalni postupak) i superkritična ekstrakcija (savremena tehnika). GC-MS analizom je određen kvalitativni sastav i relativni udeo pojedinačnih monoterpenskih ugljovodonika, oksidovanih monoterpena, seskviterpena i ostalih jedinjenja. Dalje je GC-FID analizom kvantitativno određen sadržaj i prinos pojedinačnih terpena (&alpha;-pinen, &beta;-pinen, d-limonen, &gamma;-terpinen, eukaliptol, linalool, kamfor, &alpha;-terpineol, geraniol, metil-havikol, karvakrol i eugenol) i izvr&scaron;eno je poređenje uzoraka dobijenih tradicionalnim i savremenim postupcima.Etarskim uljima i lipofilnim ekstraktima je određena biolo&scaron;ka aktivnost ispitivanjem antioksidativne i antiproliferativne aktivnosti. In vitro anti-oksidativna aktivnost superkritičnih ekstrakata i etarskih ulja je određena DPPH testom, dok je antiproliferativna aktivnost određena u in vitro uslovima na tri linije tumorskih delija (HeLa, MDA-MB-453, K562) i na normalne humane fibroblaste (MRC-5).U cilju boljeg određivanja sličnosti između etarskih ulja i lipofilnih ekstrakata rtanjskog čaja, bosiljka, korijandera i njihove sme&scaron;e (CBS) su primenjene hemometrijska tehnike: analiza glavnih komponenata (Principal component analysis) i hijerarhijska klaster analiza (Hierarchical cluster analysis).<br>The main aim of this dissertation was recovery and chemical characterization of extracts and essential oils of winter savory (Satureja montana L.), basil (Ocimum basilicum L.) and coriander (Coriandrum sativum L.), as well as their mixture, and determination biological activity of extracts in in vitro conditions by capacity towards neutralization of free radicals and antiproliferative activity.Plant materials (winter savory, basil and coriander) and their mixture (CBS) were characterized in terms of moisture content, mean particle size and essential oil content. In order to obtain essential oil and extracts from investigated plants, hydrodistillation (conventional procedure) and supercritical fluid extraction (novel technique) were applied. GC-MS analysis was used for determination of qualitative content and relative abundance of monoterpene hydrocarbons, oxygenated monoterpenes, sesquiterpenes and other volatile compounds. Furthermore, GC-FID analysis was used for quantitative determination of content and yield of terpene compounds (&alpha;-pinene, &beta;-pinene, d-limonene, &gamma;-terpinene, eucalyptol, linalool, camphor, &alpha;-terpineol, geraniol, methyl-chavicol, carvacrol i eugenol) and samples obtained by traditional and novel techniques were compared. Biological potential of essential oil and lipophilic extracts was determined by antioxidant and antiproliferative activity. In vitro antioxidant activity of supercritical extracts and essential oils was determined by DPPH assay, while antiproliferative activity was determined in in vitro conditions on three cancer cell lines (HeLa, MDA-MB-453, K562) and on normal human fibroblasts (MRC-5).Chemometric techniques such as principal component analysis (PCA) i hierarchical cluster analysis (HCA) were applied for better understanding of similarities between essential oils and lipid extracts.

Glavni cilj istraživanja ove doktorske disertacije je bio ispitivanje hemijskog sastava lista koprive (Urtica dioica L.), primena različitih ekstrakcionih tehnika radi izolovanja aktivnih jedinjenja iz lista, ispitivanje njihovog hemijskog sastava, kao i formulacija prehrambenog proizvoda dodavanjem ekstrakta lista.U cilju ispitivanja sastava lista primenjene su različite analitičke tehnike kao &scaron;to su GC/MS, GC/FID, UHPLC-DAD/MS/MS, ICP-OES, živin analizator, AAS i spektrofotometrija. Pri tome je dokazano prisustvo različitih klasa hemijskih jedinjenja među kojima su pigmenti (hlorofil i karotenoidi), terpenoidi, fenolni i polifenolna jedinjenja, vitamini (vitamin C i vitamini B grupe) i masne kiseline.Za izdvajanje biolo&scaron;ki aktivnih jedinjenja primenjene su različite tehnike ekstrakcije, kao &scaron;tosu: maceracija, Soxhlet ekstrakcija, ultrazvučna (UAE), mikrotalasna (MAE) i superkritičnaekstrakcija (SFE). Preliminarne UAE ekstrakcije su pokazale da je voda bila najpogodnija kao rastvarač, odnosno da su vodeni ekstrakti pokazali najveću antioksidativnu aktivnost, kao i najveći sadržaj ukupnih fenola (TPC) i flavonoida (TFC). Pripremljeni vodeni ekstrakti su dalje ispitivani u pogledu sastava, antioksidativne, citotoksične i antimikrobne aktivnosti, gde su rezultati međusobno poređeni kako bi se odabrala najpogodnija ekstrakciona tehnika. Kod SFE je ispitan uticaj uslova ekstrakcije, odnosno pritiska i temperature nasastav dobijenih ekstrakata i njihovu biolo&scaron;ku aktivnost (antioksidativna i citotoksična). Iscrpljeni list korpive je nakon SFE bio ekstrahovan primenom UAE i MAE tehnika, gde su dobijenim ekstraktima utvrđeni sastav i biolo&scaron;ka aktivnost. Nakon svih ispitivanja, MAE ekstrakt i suvi list koprive su dalje primenjeni u formulaciji prehrambenog proizvoda (hleba), gde je variran njihov sadržaj, dok su analizirani sastav, tehnolo&scaron;ki kvalitet hleba, kao i biolo&scaron;ka aktivnost (antioksidativna i citotoksična).<br>The main goals of this PhD thesis were investigationof chemical composition of stinging nettle leaves(Urtica dioica L.), application of different extractiontechniques for isolation of biologically activecompounds from leaves, investigation of theirchemical composition and formulation of foodproduct with addition of dried leaves and/or its extract.For those purposes, different analytical techniqueswere applied, i.e. GC/MS, GC/FID, UHPLCDAD/MS/MS, ICP-OES, direct mercury analyzer,AAS and spectrophotometry. Different classes ofchemical compounds were detected and identified,such as: pigments (chlorophylls and carotenoids),terpenoids, phenolic and polyphenolic compounds,vitamins (vitamin C and B group) and fatty acids.For the purpose of isolation of biologically activecompounds, different extraction techniques wereapplied: maceration, Soxhlet extraction, ultrasound(UAE), microwave (MAE) and supercritical (SFE)extraction. Preliminary conducted extraction, as wellas total phenolics (TPC) and flavonoids (TFC)contents, showed that water was the most suitablesolvent for further course of investigation. Waterextracts were further analyzed regarding theirchemical composition, antioxidant, cytotoxic and antimicrobial activities. Obtained result werecompared in order to select the most efficientextraction technique. In the case of SFE, influence ofpressure and temperature on extraction yield,composition and biological activity of preparedextracts were monitored. Exhausted plant materialafter SFE was used for further MAE extraction, whileobtained extracts were analyzed to investigatechemical composition and biological activity.After conducted experiments and analysis, MAEextract was used for formulation of food product(bread) where it was added in different amounts incombination of without dried leaves. Obtainedproducts were analyzed regarding their chemicalcomposition, technological requirements andbiological activity.