Academic literature on the topic 'Crkva sv'

Arhitektura Zagreba u razdoblju ranoga novog vijeka tek je djelomično istraživana, a obrađena je samo u pregledima barokne arhitekture i tek su rijetki primjeri iscrpno istraženi. U radu su razmotrene dvije najznačajnije crkve podignute sredinom 18. stoljeća u Zagrebu, župna crkva sv. Marije na Dolcu i nekadašnja isusovačka, danas župna crkva sv. Franje Ksaverskog na Ksaveru. Za crkvu na Dolcu predložena je nova datacija, na temelju podataka u samoj crkvi vidljivih nakon restauracije. Obje crkve tako su građene sredinom stoljeća, povezuje ih i isti naručitelj, a u komparativnoj analizi arhitekture obaju crkava uočavaju se brojna zajednička mjesta, koja se dosad nisu razmatrala. Kao izvorište rješenja zagrebačkih crkava predlaže se vodeći arhitekt u Grazu u tom razdoblju, Josef Hueber. Utjecaj njegove radionice seže čitavim područjem jugoistoka srednje Europe, a u brojnim elementima istaknutima u analizi obaju crkava, posebno u crkvi na Ksaveru, može se prepoznati njegov stil i karakteristični elementi.

Prvi pisani spomen šibenske crkve sv. Julijana datira u treću četvrtinu 14. stoljeća, kada se ona navodi kao ecclesia sancti Iuliani. U 15. je stoljeću nad tom crkvom dograđena gornja, crkva sv. Nikole, o čemu svjedoči vizitacija koju je kanonik Juraj Šižgorić obavio 1481. godine. Dana 17. ožujka 1569., prema odluci mletačkog Senata, crkva je dana na korištenje pravoslavnim Grcima i uređena je po propisima istočne crkve, no katolički oltar sv. Mihovila i sv. Julijana, tada smješten na bočnom zidu crkve, i nadalje je održavan. Od 1778. godine crkva je postupno bila u sve lošijem stanju, čak je početkom 19. stoljeća služila kao skladište. Dana 25. srpnja 1875. nadarbenik Ivan Belamarić se u korist pravoslavne šibenske crkvene općine odrekao prava na katolički dio. Gornju su pak crkvu pravoslavni Srbi prepustili starokatolicima 1931. godine, a od 1933. godine je u donjem prostoru bila „Nova štamparija“. U prosincu 1943. cijela je građevina znatno stradala u savezničkom bombardiranju Šibenika. Konzervatorsko-restauratorska i arheološka istraživanja provedena 2019. godine ponudila su uvid u povijesni pregled zbivanja i određivanje pojedinih faza, te su ostvareni preduvjeti za buduće korištenje crkve sv. Julijana, valorizirajući njezinu pripadnost malobrojnom tipološkom krugu dvokatnih crkvi na našoj obali, kao i kontinuitet postojanja i održavanja više liturgija na tom mjestu, ispreplićući različite obrede i vjere kroz nekoliko stoljeća.

U Dubravi kod Vrbovca u srednjem su vijeku postojale dvije crkve: župna crkva sv. Margarete i crkva sv. Martina koja je služila kao župna. Postradale od Osmanlija, obje su crkve obnovljene, no od Sv. Martina preostali su do danas tek zidovi svetišta. Autor je pokušao rekonstruirati tlocrt crkve sv. Martina prema preostalim podatcima na crkvi postupkom srednjovjekovnog načina projektiranja Roritzera, Lachera i drugih. Na svetištu se nazire da je ono izvorno trebalo biti svođeno kasnogotičkim zvjezdastim svodom, ali izvedena je inačica gotičkoga križnog svoda.

Slunj se prvi puta spominje krajem 14. st., sa svojim burgom knezova Krčkih – Frankopana, više crkava i franjevačkim samostanom. Osmanlijska ugroza tijekom 16. i 17. st. promijenila je slunjski kraj, a crkve su većinom stradale. Nakon oslobođenja od Osmanlija i mira u Srijemskim Karlovcima 1699. godine Slunj je postao značajna utvrda na Krajini. Krajiški su inženjeri rješavali utvrđivanje Krajine, ostavivši više veduta, situacija i tlocrta Slunja i okolice. Na ovim grafikama i planovima prikazane su i stare slunjske crkve iako se prvenstveno željelo prikazati vojne građevine. Stare su slunjske crkve bile ruševine ili pak prilagođene potrebama obrane: bile su to crkve sv. Marije Magdalene, franjevačka crkva sv. Bernardina, crkva Svih svetih, župna crkva sv. Nikole u Cvitoviću (u srednjem vijeku to je Ladihović) te vjerojatno dvorska kapela u slunjskom burgu.

Autor istražuje djelatnost dubrovačkog slikara Petra Matteija (Dubrovnik, 1670. – 1726.) koji je u prvim desetljećima 18. stoljeća ostvario važan opus u katedrali Uznesenja Blažene Djevice Marije i crkvi Sv. Vlaha. Pokušavaju se prepoznati utjecaji koje su na slikara ostavili talijanski majstori poput Guida Renija, Carla Marattija i Luke Giordana te prepoznati neuočena slikarova djela na području Dubrovačke Republike. Temeljeći svoje prijedloge na morelijanskim motivima i stilskoj analizi, autor predlaže da se u Matteijev katalog uključe sljedeće slike: 1. Poklonstvo kraljeva, Dubrovnik, Biskupska palača, 2. Bogorodica s Djetetom ukazuje se sv. Stanislavu Kostki, Dubrovnik, crkva Sv. Ignacija, 3. Gospa od Karmela sa sv. Rokom, sv. Liberanom, sv. Alojzijem Gonzagom i sv. Onofrijem (?), Ston, crkva Sv. Liberana, 4. Bogorodica od Presvetog Ružarija, Topolo, crkva Male Gospe, 5. Uznesenje Blažene Djevice Marije, Postranje/Martinovići u Župi dubrovačkoj, župna crkva Velike Gospe, 6. Bogorodica s Djetetom, sv. Vlahom i sv. Lukom, Mali Ston, župna crkva Sv. Antuna Opata. Navedena djela znatno proširuju umjetnikov katalog te omogućuju precizniju analizu njegove slikarske djelatnosti.

Biranj kao lokalitet na brdu Kozjak iznad Kaštela ima prapovijesne i antičke slojeve, no rad je ponajprije usmjeren na crkvu sv. Ivana Krstitelja, koja egzistira kroz različita povijesna razdoblja. Prvi njezin poznati spomen nailazimo u notarskom spisu trogirske općine iz 1276. godine. Samim time, crkva je utemeljena kao beneficij i po tome ključu uzdržavala se stoljećima, a potomci osnivača beneficija među sobom uredovno su birali klerika/upravitelja sve do njegova ukinuća 1806. godine. Uz crkvu sv. Ivana Krstitelja također je osnovana Bratovština sv. Ivana Krstitelja, koja se prvi put navodi u vizitaciji biskupa Jordana Paxa iz 1641. godine. Prva crkva sv. Ivana Krstitelja sagrađena je u romaničkom slogu krajem 12. ili početkom 13. stoljeća, da bi potom bila obnovljena 1444. godine, zadržavši apsidu prvotne crkve na koju je dograđen kasnogotički dio i naposljetku novovjekovno produženje 1888. godine. Zapravo, štovanje sv. Ivana Krstitelja na tom prostoru traje u kontinuitetu od srednjeg vijeka do naših dana, ono se očituje neprekinutim hodočašćima i održavanjem tog sakralnog objekta na brdu Kozjak kroz različita povijesna razdoblja.

Konzervatorska istraživanja i obnova crkve u razdoblju 2006. - 2020. godine doprinijela su nekim novim spoznajama o graditeljskoj slojevitosti, stilskim, tipološkim i strukturnim odrednica slojevite srednjovjekovne sakralne građevine. U srednjem vijeku crkva sv. Bartola u Novim Mikanovcima nalazila se na posjedu Horvati u srednjovjekovnoj Vukovskoj županiji. Taj posjed u 13. stoljeću bio je u rukama viteškog reda ivanovaca ili hospitalaca sv. Ivana Jeruzalemskog. Posjed se prvi puta spominje u ispravi ugarskog kralja Bele IV. iz 1238. godine. Crkvu sv. Bartola u Novim Mikanovcima izgradili su vjerojatno ivanovci nešto prije ili polovinom 13. stoljeća. Rezultati istražnih konzervatorskih radova na perimetralnim zidovima crkve ukazuju da je crkva obnovljena i utvrđena u drugoj polovini 13. stoljeća, u razdoblju kada je još uvijek u posjedu ivanovaca. Utvđivanje crkve vjerojatno je potaknuto provalom Tatara 1242. godine i njihovog pustošenja Ugarsko - Hrvatskog kraljevstva. U sklopu te obnove brod crkve produžuje se prema zapadu, a crkva dobiva skošeni kružni toranj obrambenih karakteristika, koji je mogao služiti i kao osmatračnica. Tijekom 14. stoljeća posjed je u rukama Horvata od plemićkog roda Báncsa. Godine 1387. posjed Horvati prelazi u ruke palatinske grane obitelji Gorjanski. Gotička obnova crkve izvedena je u razdoblju 1402. - 1420. godine, vjerojatno od strane tadašnjih vlasnika posjeda palatina Nikole II. Gorjanskog (1367.-1433.) i njegovog brata Ivana Gorjanskog (1371.-1429.). U sklopu te obnove, na poziciji starijeg svetišta podignuto je novo gotičko poligonalno svetište i sakristija. U pogledu stilskih obilježja, radi se o izrazito kvalitetnoj obnovi koje su izveli graditelji, odnosno kamenoklesarska radionica, koja je radila po uzoru klesarskih radionica češke gotike i kruga oko Petra Parlera. Od 1481. godine posjed Horvati se nalazi u vlasništvu banske grane obitelji Lovre Bánffyja Gorjanskog. U razdoblju od 1478. do 1503. godine crkva je stradala u ratnim razaranjima, kao i sva naselja ovog posjeda. Crkva je vjerojatno obnovljena 1506. godine nakon smirivanja ratnih prilika i dinastičkih previranja i sukoba između Lovre Bánffyja Gorjanskog i pristaša Maksimilijana Habsburškog i ugarske velikaške obitelji braće Géreba od Vingarta i kralja Vladislava II. Jagelovića. U sklopu te kasnosrednjovjekovne obnove, za koju je zaslužan vjerojatno Lovro Bánffy Gorjanski kao vlasnik posjeda, unutrašnjost svetišta crkve oslikana je renesansnim zidnim oslikom. Od cjelovite kompozicije zidnog oslika svetišta sačuvala se djelomično ikonografska kompozicija na začeljnom zidu gotičke trodjelne sedilije. Ikonografska kompozicija sastoji se od prikaza triju svetaca u stojećem stavu: Mojsija, sv. Nikole kao srednjovjekovnog titulara crkve i sv. Ivana Krstitelja. Ikonografska slikana kompozicija s početka 16. stoljeća je kvalitetan primjer renesansnog slikarstva u Slavoniji i šire u Hrvatskoj, estetsko - umjetničke vrijednosti. Nakon oslobađanja prostora od Osmalija, slijedeća barokna obnova crkve sv. Bartola izvedena je 1730. - 1731. godine od strane đakovačkog biskupa Petra Bakića. Crkva sv. Bartola u Novim Mikanovcima svojom stilskim karakteristikama, tipologijom tlocrta, od kojeg se posebno izdvaja jedinstveni volumen skošenog kružnog tornja, ubraja se u skupinu izrazito vrijednih fortificiranih srednjovjekovnih sakralnih građevina Hrvatske

Na osnovu arhivskih podataka i historiografije iznosi se argumentacija u prilog tvrdnji da je crkva sv. Venerande u Starom gradu Baru zapravo pripadala samostanu dumni sv. Andrije. Temeljem nalaza arheoloških istraživanja i komparativnih metoda nastoji se rekonstruisati izgled crkve i samostanskog kompleksa smještenog uz zidine urbanog prostora koji je predstavljao sastavni dio sakralnog horizonta nadbiskupskog sjedišta. Egzemplarno su analizirana punomoćja jedne redovnice iz Bara. Radom se predlaže preimenovanje titulara samostanske crkve u sv. Andriju.

U knjizi Crkva, pustinja, bunker / Špilja sv. Ante u kanalu pred Šibenikom, autora Emila Podruga, Josipa Pavića, Ivane Prijatelj Pavičić, Željke Bedić, Vlaste Vyroubal, Marija Šlausa, Sarah McClure i Željka Krnčevića, na cjelovit način obrađuje se važni kulturno-povijesni i arheološki lokalitet špilja sv. Ante, prirodni speleološki objekt na istočnom dijelu šibenskog Kanala sv. Ante, koji je u srednjem vijeku pretvoren u sakralni prostor posvećen sv. Antunu Opatu (Pustinjaku).

U radu se temeljem arhivskih izvora analizira obnova samostana i crkve sv. Marije u Zadru. Samostan i crkva su tijekom angloameričkog bombardiranja Zadra porušeni 1943./1944., a ondašnje vlasti su 1945. nisu uspjele u svom naumu da svu imovinu i kompleks samostana sv. Marije stave pod privremenu državnu upravu. Od 1948. godine uz pomoć i inicijativu tadašnjeg vodstva Jugoslavenske akademije znanosti i umjetnosti započete su pripreme za obnovu. Crkva sv. Marije je do 1959. uglavnom obnovljena, ali samostan nije pa su 1960. sestre benediktinke uputile molbu za obnovom. Obnovu su priječile gradske vlasti pod izgovorom da je prema novom urbanističkom planu na tom mjestu planirana gradnja muzeja. Nakon godina pregovora s gradskim i republičkim organima dozvola za obnovu je ipak dobivena 1968. godine. Gradnja obnove samostana trajala je do 1970. godine kada su se benediktinke nakon dvadeset šest godina vratile u svoj samostan. U kompleksu sv. Marije na njihovu zemljištu 1972. izgrađena je zgrada u kojoj je smješten muzej crkvene umjetnosti u Zadru, službeno otvoren 1976. godine.

У нашој дисертацији Интертекстуално раслојавање романа „Опсада цркве Св. Спаса“ (контекст „Библије“ и средњовјековне књижевности у настави) указујемо на функционисање интертекстуалне методологије у настави на примјеру српског постмодернистичког романа с краја двадесетог вијека.На почетку рада, у поглављу Преглед интертекстуалних теорија, дајемо кратак преглед најзначајнијих теорија интертекстуалности и потом указујемо како смо их, зависно од Петровићеве поетике, користили приликом анализе романа Опсада цркве Св. Спаса.Поглавље Опсада и „Библија“ осмишљено је преко типологије Нортропа Фраја и стога се дијели на седам потпоглавља: стварање, излазак, закон, мудрост, пророчанство, јеванђеље, апокалипса, унутар којих се указује на низ цитата, алузија, реминисценција и мотива потеклих из библијског текста, па стога и на формирање постмодернистичких антитипова наведених библијских књига у роману.Опсада и средњовјековна књижевност  најсложеније је и најразуђеније поглавље у дисертацији. У првом потпоглављу указујемо како је философија Дионисија Псеудо-Ареопагита дубински уграђена у савремени текст те се препознаје како на семантичком, тако и на стилском нивоу – отуд и наше компаративно истраживање стила плетенија словес средњовјековне књижевности према стилу Петровићевог романа. Посебну пажњу посветили смо композицији књиге и, самјеривши је са средњовјековним предлошцима, указали на постмодернистички „живот“ житија, слова, повијести, хронике, плача, записа. У посљедњем дијелу проучавамо ликове Данила Другог, Драгутина и Милутина и то највише преко Даниловог зборника који је писац обилно имао за подтекст свом роману. Лик Данила Другог уобличава се поетичким поступком метанарације, Драгутин преко житија из Даниловог зборника, док је Милутинов лик остварен преко интермедијалних релација постмодернистичког романа са средњовјековним фрескама.У посљедњем поглављу, Опсада и ХХ вијек, указујемо на који начин,  преко библијског и средњовјековног подтекста, Опсада успоставља интертекстуалне везе са књижевношћу двадесетог вијека. Преко два неисторијска лика, Андрије Скадранина и Блашка, односно два типа – ђавола и јуродивог – успостављају се релације са романима На Дрини ћуприја Иве Андрића, Хазарски речник Милорада Павића и Страх и његов слуга Мирјане Новаковић, као и са збирком прича Божји људи Борисава Станковића и приповијетком Запис о даровима моје рођаке Марије Момчила Настасијевића.
U našoj disertaciji Intertekstualno raslojavanje romana „Opsada crkve Sv. Spasa“ (kontekst „Biblije“ i srednjovjekovne književnosti u nastavi) ukazujemo na funkcionisanje intertekstualne metodologije u nastavi na primjeru srpskog postmodernističkog romana s kraja dvadesetog vijeka.Na početku rada, u poglavlju Pregled intertekstualnih teorija, dajemo kratak pregled najznačajnijih teorija intertekstualnosti i potom ukazujemo kako smo ih, zavisno od Petrovićeve poetike, koristili prilikom analize romana Opsada crkve Sv. Spasa.Poglavlje Opsada i „Biblija“ osmišljeno je preko tipologije Nortropa Fraja i stoga se dijeli na sedam potpoglavlja: stvaranje, izlazak, zakon, mudrost, proročanstvo, jevanđelje, apokalipsa, unutar kojih se ukazuje na niz citata, aluzija, reminiscencija i motiva poteklih iz biblijskog teksta, pa stoga i na formiranje postmodernističkih antitipova navedenih biblijskih knjiga u romanu.Opsada i srednjovjekovna književnost  najsloženije je i najrazuđenije poglavlje u disertaciji. U prvom potpoglavlju ukazujemo kako je filosofija Dionisija Pseudo-Areopagita dubinski ugrađena u savremeni tekst te se prepoznaje kako na semantičkom, tako i na stilskom nivou – otud i naše komparativno istraživanje stila pletenija sloves srednjovjekovne književnosti prema stilu Petrovićevog romana. Posebnu pažnju posvetili smo kompoziciji knjige i, samjerivši je sa srednjovjekovnim predlošcima, ukazali na postmodernistički „život“ žitija, slova, povijesti, hronike, plača, zapisa. U posljednjem dijelu proučavamo likove Danila Drugog, Dragutina i Milutina i to najviše preko Danilovog zbornika koji je pisac obilno imao za podtekst svom romanu. Lik Danila Drugog uobličava se poetičkim postupkom metanaracije, Dragutin preko žitija iz Danilovog zbornika, dok je Milutinov lik ostvaren preko intermedijalnih relacija postmodernističkog romana sa srednjovjekovnim freskama.U posljednjem poglavlju, Opsada i HH vijek, ukazujemo na koji način,  preko biblijskog i srednjovjekovnog podteksta, Opsada uspostavlja intertekstualne veze sa književnošću dvadesetog vijeka. Preko dva neistorijska lika, Andrije Skadranina i Blaška, odnosno dva tipa – đavola i jurodivog – uspostavljaju se relacije sa romanima Na Drini ćuprija Ive Andrića, Hazarski rečnik Milorada Pavića i Strah i njegov sluga Mirjane Novaković, kao i sa zbirkom priča Božji ljudi Borisava Stankovića i pripovijetkom Zapis o darovima moje rođake Marije Momčila Nastasijevića.