Academic literature on the topic 'Dış ilişkiler'

Türk dış politikası için AB ile ilişkiler kuruluşundan bu yana önemli bir yer teşkil etmektedir. Söz konusu ilişkiler karşılıklı bağımlılıklar sebebiyle daima devamlılığını muhafaza etmiş, lakin zaman zaman da Türk dış politikasında en tartışmalı alanlardan biri olmuştur. Özellikle gezi olayları, 15 Temmuz Askeri Darbe girişimi, onu takip eden OHAL süreci ve Türkiye’nin gerçekleştirdiği sınır dışı operasyonları ile gerilen ilişkilerde en önemli belirleyici unsurlardan biri de Türkiye’nin terör ile mücadele kapsamında girişimleridir. Bu çalışmada öncelikli olarak terör hususunun ilişkiler üzerindeki belirleyici rolü tartışılmıştır. Belirleyici ve gerilim unsuru olarak terörün açıklanmasında AB ile ilişkilerin tarihçesine değinilmiş, Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti) dönemi özelinde derinleştirilmiştir. Akabinde AK Parti döneminde gerçekleşen sınır dışı operasyonların daha iyi anlaşılması için AK Parti’nin dış politikadaki paradigma değişimi ve Ortadoğu politikası ele alınmıştır. Son olarak terör konusuna giriş yapılmış AB ile ilişkilere etkisi bağlamında açılmıştır.

Bu çalışmada Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan günümüze Türkiye’nin Rusya’ya yönelik dış politikası incelenmiştir. Türkiye’nin Rusya Dış politikasının incelenmesinde kapsamlı bir literatür taraması yapılmış, Türkiye - Rusya ilişkilerini inceleyen kitap, makale ve bilimsel yayınlar taranmıştır. Ayrıca Rusya ile Türkiye arasındaki tarihsel süreç içerisinde yapılan anlaşmalar gözönünde tutularak kronolojik sıra ile dış politika süreçleri incelenmiştir. Bu kapsamda öncelikle iki ülke arasındaki ilişkilerin tarihsel arka planına yer verilmiş, ardından Birinci Dünya Savaşı sonrasında Türkiye’nin Rusya’ya yönelik dış politikası karşılıklı ilişkiler ve iş birlikleri nezdinde incelenmiştir. Müteakiben İkinci Dünya Savaşı süreci ve sonrasında oluşan Soğuk Savaş dönemi Türkiye’nin Rusya dış politikasına yer verilmiştir. Soğuk Savaş döneminin ardından farklı bir seyir izleyen Türkiye’nin Rusya dış politikası ise 1991-2002 ve 2002’den günümüze olmak üzere iki döneme ayrılarak incelenmiştir. Çalışma sonucunda; köklü devlet geleneğine sahip iki komşu ülke arasındaki dış politikanın yüz yıllık süreci kapsayan dönemin uluslararası ortamı doğrultusunda şekillendiği saptanmıştır. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilanından itibaren olumlu bir süreç izleyen iki ülke arasındaki ilişkiler İkinci Dünya Savaşı sürecinde olumsuz bir duruma evrilmiş, Soğuk Savaş sürecinde her iki ülkenin karşı kutuplarda yer almalarının etkisiyle genel olarak rekabet ve iş birliği ile devam etmiştir. Soğuk Savaş’ın bitmesinin ardından ilk dönem iki ülke arasındaki ilişkilerde dengeli bir dış politika yürütülememesine karşın 2000’li yıllardan sonra değişik bölge ve alanlarda rekabet, iş birliği ve faaliyet ortaklığına doğru yol alan dengeli bir dış politika yaklaşımı ile ilişkilerin ilerlediği değerlendirilmiştir

Cumhuriyet’in ilk yıllarında gerçekleştirilen halkla ilişki kurmaya yönelik bütün faaliyetler, bugün Türkiye’de modern manada ifa edilen halkla ilişkiler faaliyetlerinin oluşmasında bir tür zemin oluşturmuştur denilebilir. Çünkü halkla ilişkilerin varlığı, kamuoyunun varlığıyla ölçülmektedir ve Cumhuriyet’in ilk yıllarında halkla ilişki kurmak üzere gerçekleştirilen çalışmaların bir Türk kamuoyu oluşturma niyeti içerdiği görülmektedir. Bunun yanında Cumhuriyet’in ilk yıllarında yeni Türkiye Cumhuriyeti’nin kendisini dış kamuoyuna tanıtmaya yönelik gerçekleştirmiş olduğu çalışmalar da bulunmaktadır. Erken Cumhuriyet dönemi bu anlamda gerek iç kamuoyu yaratma gerekse dış kamuoyunun zihninde yer edinmek üzere halkla ilişkiler adı konulmasa da halkla ilişkiler kapsamı içerisinde değerlendirilebilecek birçok faaliyetin gerçekleştirildiği bir dönem olarak karşımıza çıkmaktadır. Dolayısıyla bu çalışma, erken Cumhuriyet dönemine odaklanmakta; ilgili dönemdeki ülkenin tanıtılmasına, Türk toplumunun modernleştirilmesine ve vatandaşlık bilincinin kazandırılmasına yönelik çalışmaları inceleme altına alarak, halkla ilişkiler perspektifiyle izah etmeye niyetlenmektedir. Derleme olarak nitelendirilebilecek çalışmada örnek olaylar ele alınmakta; ardından irdelenen örnek olaylar, halkla ilişkiler amaç ve uygulama alanlarıyla ilişkilendirilerek açıklanmaktadır. Çalışmanın amacı; halkla ilişkilerin Türkiye’deki tarihsel gelişimine yönelik çalışmalara katkı sağlamaktır.

Yeltsin döneminin Rus tarihinde müstesna bir yeri vardır, geçişi temsil eder. İdari komuta ekonomisinden piyasa ekonomisine, Sovyet insanından-vatandaşlığından, Rusya insanına-vatandaşlığına geçiş. Aynı zamanda Yetsin dönemi, Türkiye-SSCB ilişkilerinden Türkiye-RF ilişkilerine geçişi de temsil eder. Yeltsin döneminde RF-Türkiye siyasi ilişkileri savaş tehditlerini de içerirken artan iktisadi ilişkiler özellikle de dış ticaret gerilimin silahlı çatışmaya kadar varmasını önlemede etkili olmuştur. SSCB devrinde Türkiye’ye iktisadi kolaylıklar sağlanarak SSCB’ye siyasi yaklaşımı temin edilmeye çabalanmışken, RF devrinde RF-Türkiye ticari ilişkileri siyasi ilişkilerin negatif yönde ilerlemesinde fren görevi ifa etmiştir.

Küresel ilişkilere yön veren, uluslararası ölçekte etkisini gösteren gelişmeler, ülkelerin çalışmalarını/stratejilerini farklılaştırmaktadır. Özellikle ikili ilişkilerin öneminin artması, dış politikaya yön veren etkenleri incelemeyi gerektirmiştir. Bu açıdan 11 Eylül Terör Saldırıları da etkisini bu yönde göstermiştir. Devletler aldıkları kararlar ile Amerika Birleşik Devletleri’ni (ABD) desteklemişlerdir. ABD’nin stratejilerinin baskın geldiği konular diğer devletleri de etkilemiştir; özellikle Almanya’yı daha çok etkilemiştir. Hava sahası kullanımına verilen izinlerin, Irak Savaşı’nda sağlanması bu durumun bir açıklamasıdır. Ayrıca birtakım stratejilerde de değişim ve dönüşüm çalışmaları olmuş; Almanya- NATO ilişkileri Soğuk Savaş sonrasında artmıştır. Ancak 11 Eylül Terör Saldırıları’ndan sonra bu ilişkiler azalmış artık Amerika-Transatlantik ilişkiler başlamıştır. Bu dönemde aynı şekilde Almanya, Amerika’ya güçlü olduğunu kanıtlama ve Avrupa Birliği Federasyonu’nda yetkinlik sağlayıcı konulara odaklanmıştır. Özellikle de Schröder/Fischer koalisyon hükûmeti tezlerine bağlı analizler önemlidir. Ancak Schröder ile Fischer görüşlerinin her daim birbirini tamamlayıcı olmaması, çatışmaların hem bu boyutta, hem de koalisyonda yaşanmasına neden olmuştur. Bu bağlamda Almanya’nın yeni stratejilere yöneldiği görülmekte, realist politiklardan neorealizme yönelmiştir. Bu açıdan askeri/güvenlik konularıyla sınırlı tutulamayan; ekonomik, sosyal gibi etkenlere bağlı olarak da stratejiler geliştiren çalışmalarının olması önemlidir. En belirgin örnek Doğu genişlemesine yönelik atılan alınan kararlardır. Makalede bu yönde alınan kararlar, yaşanan görüş aykırılıkları gibi konular çerçevesinde gelişmelere yönelik tutumlar, politikalar incelenmiştir.

AK Parti yönetiminde Türkiye'nin Suriye ile ilişkilerinde birbirinden farklı iki dönem yaşanmıştır. 1990lı yıllarda Türkiye ile Suriye arasındaki ilişkiler, Fırat-Dicle sularının dağıtımı konusundaki anlaşmazlıklar ve Suriye'nin PKK terör örgütüne destek vermesi sebebiyle gergin bir düzlemde ilerlerken, iki ülke arasında imzalanan Adana Mutabakatı neticesinde ilişkilerde normalleşme başlamıştır. Normalleşmenin ardından, AK Parti iktidarlarının ilk dönemlerinde artan iş birlikleri yaşanmış, ancak iç savaşın başlamasıyla birlikte durum değişerek Suriye’nin Türkiye için doğrudan bir tehdit haline geldiği görülmüştür. Neoklasik Realist Uluslararası İlişkiler Teorisi dış politika analizinde iç ve dış faktörlerin birlikte değerlendirildiği karşılaştırmalı bir analiz zemini sunmaktadır. Bu bağlamda çalışma, 2002-2014 yılları arasında Türkiye’nin Suriye politikasını, Recep Tayyip Erdoğan'ın liderlik etkisi ve uluslararası-bölgesel sistemin izin verici ya da kısıtlayıcı stratejik ortamlarının etkileri kapsamında karşılaştırmalı olarak analiz etmeyi amaçlamaktadır. Araştırmanın bulguları, liderliğin dış politikada sistemik stratejik ortamın izin verdiği ölçüde etkili olabileceğini göstermektedir.

Afganistan ve Pakistan'ın Güney Asya'daki dış politikaları, bölgedeki birçok faktörden etkilenmektedir. Güvenlik sorunları, sınır sorunları ve diğer ortak konular, ülkeler arasındaki ilişkileri etkileyen önemli konular olarak kabul edilmektedir. Afganistan ve Pakistan, tarihleri, kültürleri ve dilleri benzer olan iki komşu ülke olarak, ilişkilerinde gerilimler yaşamışlardır. İki ülke arasındaki en önemli konulardan biri sınır sorunudur. 1893'te İngiltere tarafından Afganistan ve Hindistan'daki İngilizler arasında anlaşmaya varılan Durand Hattı, bu iki ülke arasındaki sınırı belirlemek için kullanılmıştır. Afganistan, bu sınırın değiştirilmesini istemiştir, ancak Pakistan bu sınırı resmi sınır olarak kabul etmektedir. Bu konu, Afganistan ve Pakistan arasındaki ilişkilerde hala tartışmalı bir konudur. Afganistan ve Pakistan arasındaki ilişkiler, Pakistan'ın Afganistan'daki etkisi ve aynı şekilde Afganistan'ın Pakistan'ın diğer ülkelerle olan ilişkileri üzerindeki etkisi nedeniyle önemlidir. Pakistan, 1980'lerde Afganistan'daki iç savaşta aktif bir şekilde yer almıştır ve Afganistan'daki destekçileri aracılığıyla etkili olmuştur. O dönemde Pakistan, Taliban grubuna Afganistan'da destek vermiş ve onları geçici Afgan hükümeti ve destekleyen uluslararası güçler, yani Amerika Birleşik Devletleri ile savaşta yönlendirmişti. Bu, Afganistan ve Pakistan arasındaki ilişkilerin ciddi şekilde etkilenmesine neden olmuş ve bugüne kadar etkileri devam etmektedir. Ancak son yıllarda, iki ülke arasındaki ilişkiler gelişmiştir. Pakistan, Afganistan ile işbirliği yaparak ortak sorunlarla ilgilenmeye çalışmaktadır, özellikle terörizm, yasadışı göç ve insan kaçakçılığı gibi konularda. Ayrıca, Pakistan, Afganistan'da barış görüşmelerinin bir taraftarı olarak çalışıyor ve bu ülkedeki sorunları çözmek için işbirliği yapıyor.

Balkanlar Türkiye’nin hem siyasi hem de ekonomik olarak önemli ilişkilerinin bulunduğu coğrafyaların arasında olup, Türkiye’nin Balkan ülkeleriyle özellikle ekonomik ilişkilerinin seviyesi ve nicelik ile niteliği ciddi anlamda analiz edilmesi gereken konuların başında gelmektedir. Bu çalışmada uluslararası ilişkiler ve uluslararası ekonomi politikte önemli bir yere sahip olan karşılıklı bağımlılık teorisi perspektifinde Türkiye ile Balkan ülkeleri arasındaki dış ticaret ilişkileri ekonomi politik bakımından analiz edilmektedir. Dış ticaret hacimleri, ihracat, ithalat, bunlara ilişkin ülke kalemlerindeki oranlar gibi ölçütler üzerinden yapılan analiz neticesinde Türkiye’nin bölge ülkeleri için Almanya ve İtalya’dan sonra üçüncü büyük dış ticaret ortağı olduğu tespit edilmiştir. Bölge ülkelerinin dış ticaret ölçeğinde Türkiye’ye Türkiye’nin bölgeye olduğundan daha fazla bağımlığının olduğu görülmüştür. Ancak bölge ülkelerinin Almanya ve İtalya’dan daha ziyade Türkiye’ye olan ekonomik bağımlılıklarını arttırmak için Türkiye’nin bölgeye yönelik daha fazla maliyete (ithalat, doğrudan yatırım vb.) katlanması gerekli olduğu analiz edilmiştir.

Ana akım olarak adlandırılan uluslararası ilişkiler teorilerinin küresel düzeydeki tüm olay ve sorunları açıklama gücüne sahip olduğu iddialarına yönelik eleştiriler, disiplin literatürünün son 40 yıllık birikimi içerisinde önemli bir yer tutmaktadır. Bu eleştirilerin odaklandığı temel nokta, uluslararası ilişkiler disiplinindeki teorik yapıyı Batı merkezci, dar görüşlü ve hegemonik olmaktan çıkarıp evrensel, diyalog odaklı ve çoğulcu hale getirmenin gerekliliği olmuştur. Bu odak noktasından hareketle özellikle son 20 yılda Batılı olmayan toplum ve devletlerin tarih ve deneyimlerden yararlanılarak geliştirilmeye çalışılan teoriler (Batı-dışı teoriler) disiplinde önemli bir çalışma alanı haline gelmiştir. Ancak Batı-dışı teori geliştirme girişimleri, özellikle Çin örneğinde görüldüğü üzere Batı merkezciliği aşmak yerine Batı’ya alternatif yeni merkezler yaratma eğilimi sergilemiştir. Bu durum, disiplindeki teorik birikimin çoğulcu ve diyalog odaklı bir yapıya doğru evrilmek yerine dağınık, birbirine paralel ve birbirinden kopuk yeni merkezler etrafında gelişmesine neden olmuştur. Bu çalışmada uluslararası ilişkileri teorilerini Batı veya herhangi bir başka hegemonik merkezden uzaklaştırarak gerçek manada evrensel kılmanın ancak Batı ile Batı-dışı veya dünyanın geri kalanı arasında bilginin tarihsel hareketliliğini dikkate alarak gerçekleşebileceği savunulmaktadır. Bu anlamda çalışmanın temel iddiası, Hint kökenli düşünür ve devlet adamı Kautilya’nın mandala teorisi ile modern realizm arasındaki ilişkinin söz konusu bilgi hareketliliğini ortaya koyma adına önemli bir örnek teşkil ettiğidir. Çalışmada temel kaynak olarak Kautilya’nın Arthaşastra adlı eserinden yararlanılmıştır. Aynı zamanda Kautilya’nın eserleri ve düşünceleri, realist teori, Batı-merkezcilik, Batı-dışı teori, Küresel Uluslararası İlişkiler fikri üzerine literatür taraması yapılarak çalışmanın iddiası temellendirilmiştir. Bu çalışmada mandala teorisi örneği üzerinden yapılmaya çalışıldığı gibi bilginin tarihsel hareketliliği bağlamında Batılı olmayan düşünce ve deneyimlerin Batı-merkezli teoriler üzerindeki kurucu-dış rolünü ortaya koymak, disiplindeki teorik birikimi daha çoğulcu ve evrensel kılmanın temel yoludur. Bu kapsamdan hareketle birinci bölümde, çalışmaya kavramsal bir temel oluşturan “kurucu dış” kavramı ele alınmaktadır. İkinci bölümde, öncelikle Kautilya ve eseri Arthaşastra tanıtılmakta ardından Kautilya’nın mandala teorisinde modern realist teorinin kökleri ortaya konmaya çalışılmaktadır. Kautilya’nın günümüz uluslararası ilişkilerindeki yerine dair eleştirel bir değerlendirmenin ve çözüm önerilerinin yer aldığı sonuç bölümü ile çalışma sonlandırılmaktadır.

II. Abdülhamid tarafından uygulamaya konulan İttihad-ı İslam Siyaseti çerçevesinde hem dünya üzerindeki Müslüman toplumlarla kurulan ilişkiler artırılmış hem de dış politikada caydırıcı bir güç odağına sahip olunmuştur. İttihad-ı İslam siyaseti, sanılanın aksine Müslümanların tek bir devlet bir çatısı altında olmasını değil, ilişkilerinin güçlendirilmesini ve ortak adımlar atılarak emperyalist güçlere karşı bir duruş sergilemeyi amaçlamıştır. II. Meşrutiyet döneminde İttihad-ı İslam siyaseti, dış politika unsuru olmaktan çıkartılıp daha etkili bir şeklide kullanılmaya başlanmıştır. Bu çerçevede Türk Senusi ilişkileri özel bir öneme sahiptir. Trablusgarp Savaşı yıllarında Enver Paşa’nın özel gayretleri ile gelişen ilişkiler, Birinci Dünya Savaşı ve Millî Mücadele yıllarında devam etmiştir. Mustafa Kemal Paşa’nın da selefleri II.Abdülhamid ve Enver Paşa’nın siyasetlerine uygun şeklide Senusiler ile yakın ilişkileri devam ettirmiş olması, sonraki yıllarda Türkiye Cumhuriyeti’nin Libya politikasının belirlenmesinde temel olmuştur. Bugünkü Türk-Libya ilişkilerinin belirlenmesinde, Türkiye’nin Libya’daki olaylara kayıtsız kalmamasında Kuzey Afrika’daki beş asırlık Osmanlı egemenliği dışında, zikredilen tarihsel gerçeklerin rolü olduğu muhakkaktır. Çalışmamızda, Trablusgarp Savaşı’ndan Millî Mücadele sonlarına kadar olan Türk-Senusi ilişkileri tarihsel bir bütünlük içerisinde ana hatlarıyla ele alınmıştır. Konuyla ilgili derli toplu bilgiler, mevcut literatür ışığında ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu sayede yakın çağ Osmanlı Tarihi ve Kuzey Afrika tarihi yapılacak olan yeni araştırmalara katkı sağlamayı amaçlamaktayız.