Dissertations / Theses on the topic 'Faktori'

Osnovni cilj ovog istraživanja jeste ispitivanje faktora koji utiču na razvoj preduzetničkih potencijala studenata. Dobijeni rezultati su značajni kako za razumevanje teorijskog aspekta koncepta preduzetničkog potencijala, njegove strukture i činilaca koji deluju na razvijenost pojedinačnih dimenzija tako i za otvaranje značajnih praktičnih mogućnosti boljeg i efikasnijeg planiranja edukativnog delovanja i organizovanja podsticajnih programa za razvoj preduzetništva. Ovo istraživanje preduzetničkih potencijala studenata ukazuje na mogućnosti njihovog razvoja i doprinosi razvoju preduzetništva u našoj zemlji.
The main objective of this research is to examine the factors that influencethe development of student entrepreneurial potentials. The obtained resultsare important for understanding the theoretical aspect of the concept ofentrepreneurial potential, its structure and factors that influence thedevelopment of individual dimensions, as well as for opening up significantpractical possibilities for better and more efficient planning of educationalactivities and organizing incentive programs for the development ofentrepreneurship. This research of students' entrepreneurial potential pointsto the possibility of their development and contributes to the development ofentrepreneurship in our country.

Tämän työn tarkoituksena on tutkia, miten tiettyihin riskifaktoreihin perustuvat indeksit ovat tuottaneet Yhdysvaltojen markkinoilla aikavälillä 30.11.1998–31.12.2015, sekä verrata eri riskipariteettimenetelmin koostettuja faktorisalkkuja MSCI:n omaan multifaktori-indeksiin. Jo aiemmin akateemisessa ja empiirisissä tutkimuksissa on havaittu tiettyjen riskifaktoreiden selittävän arvopapereiden tuottoja. Yleisesti tunnustettuja ja käytettyjä faktoreita ovat esimerkiksi arvo-, koko-, laatu- ja momentumifaktori. Nämä faktorit ovat tarjonneet sijoittajalle riskipreemion yli markkinatuoton pitkällä aikavälillä. Aiemmin faktoreiden hyödyntäminen sijoitustoiminnassa oli mahdollista ainoastaan perinteisten aktiivisten sijoitusrahastojen kautta, joista monet hyödyntävätkin mekaanisia altistumisia kyseisille faktoreille. Aktiivisten rahastojen rinnalle on kuitenkin 2000-luvulla noussut niin kutsuttuja smart beeta-ETF:iä, jotka tarjoavat altistumisen valitulle faktorille läpinäkyvästi ja alhaisin kustannuksin. Smart beeta-ETF:ksi voidaan kutsua lähes mitä tahansa markkina-arvopainotetusta poikkeavaa strategiaa. Tutkielman tulosten perusteella tarkastellut MSCI:n faktori-indeksit ovat tarjonneet tutkitulla aikavälillä perinteistä markkina-arvopainotettua parempaa tuottoa. Lisäksi eri riskipariteettimenetelmin koostetuilla salkuilla voidaan parantaa portfolion tuotto/riski- suhdetta. Verrattaessa tutkielmassa koostettuja riskipariteettisalkkuja MSCI:n omaan multifaktori-indeksiin, voidaan todeta sen tarjonneet tutkitulla aikavälillä riskipariteettisalkkuja parempia tuottoja. Multifaktorin hyvää menestystä selittää aktiivinen faktoreiden painottaminen markkinatilanteesta riippuen. Sen tuottoja tutkittaessa on hyvä ottaa huomioon, että MSCI:n tarjoama aikasarja indeksille on saatu aikaan aikahistoriasta (Back-tested). Siirtyminen omaisuuslajipohjaisesta sijoittamisesta faktoripohjaiseen, sekä riskipariteettimenetelmät salkun rakennuksessa avaavat sijoittajille laajemmat mahdollisuudet koostaa riski- ja tuotto-ominaisuuksiltaan sopiva salkku.

U okviru disertacije analiziran je uticaj genetskih, ekoloških i mikroklimatskih faktoratokom tri proizvodne godine na sastav glutena i tehnološki kvalitet 16 sorti pšenicakoje su godinama zastupljene u sortimentu Srbije, a koje su bile proizvedene na istomlokalitetu. Da bi se ispitao tehnološki kvalitet i sastav glutena, upotrebljene su, kakotradicionalne, tako i savremene metode; urađena je elektroforetska analiza gluteninskihi glijadinskih podjedinica, sadržaj slobodnih –SH i –NH grupa, probno pečenje iobjektivno je ocenjen kvalitet dobijenog hleba u cilju formiranja baze podataka zastatističku analizu. Zbog obimnosti rezutata i činjenice da su pokazatelji određeni urazličitom broju ponavljanja uslovljenim potrebnom količinom uzorka, uobičajenimbrojem ponavljanja, reproduktivnošću metoda, urađena je PCA analiza na osnovu kojeje izvršen odabir najvažnijih pokazatelja. Dodatno, primenjena je Analiza značajnosti uodnosnu na: klimatske faktore koji su uslovljeni proizvodnom godinom, genetskefaktore koji su uslovljeni genetskom sličnošću ispitivanog sortimenta pšenice, kao iekološkim faktorima koji se ogledaju preko različitog nivoa neodvojivih primesa kojisu definisani frekvencionom analizom. Cilljevi istraživanja omogućili su da se:–utvrdi kako i na koji način mikroklimatski uslovi koji su vladali u tri proizvodnegodine, a pogotovo kišno i nestabilno vreme u periodu od cvetanja pšenice pa sve dopune zrelosti, utiču na sastav glutena i tehnološki kvalitet ispitivanih sorti pšenice,–utvrdi kako i na koji način ekološki faktori, definisani prisutvom tri različita nivoaproklijalih, steničavih, fuzarioznih i tamnokličnih zrna, utiču na sastav glutena itehnološki kvalitet ispitivanih sorti pšenice–utvrdi kako genetski faktori, definisani preko razlika u HMW–GS koje ispitivanesorte sadrže, odnosno ne sadrže na Glu A1, Glu D1 lokusu i identičnom HMW–GSsastavu, utiču na sastav glutena i tehnološki kvalitet ispitivanih sorti pšenice.Dobijeni rezultati predstavljaju jednu kompleksnu analizu koja je obuhvatila velikubazu ispitivanih pokazatelja i bliže odredila kako pojedinačni genetski, mikroklimatskii ekološki faktori utiču na sastav glutena i tehnološki kvalitet pšenice.
In the Ph. D. Thesis was analyzed the impact of genetic, environmental andmicroclimatic factors that prevailed during the three production years on glutencomposition and technological quality of 16 wheat varieties that are present in theassortment of Serbia. Also, all wheat varieties were produced at the same location. Thetraditional and sofisticated methods are used, electrophoretic analysis of glutenin andgliadin subunits was performed, the content of free-SH and-NH groups are determined,baking test and objective quality of the obtained bread are evaluated to examine thetechnological quality of wheat and composition of gluten. The gained results are usedto established a database for statistical analysis. Due to the numerous data and the factthat the properties measured in different number of repetitions which are qualifed bysample amount, the usual number of repetitions, reproductivity method PCA wasperformed toward the selection of the most important properties. After that was doneANOVA in the respective to climatic factors that charatcterized the production year,the genetic factors that are caused by genetic similarity of the exmined cultivars ofwheat and environmental factors that are reflected through the different levels ofinseparable impurities, which are defined by frekvency analysis. Specific objectives ofthe study enable to:–determine how microclimatic conditions that prevailed in the three productionyears, especially the rainy and instable weather that prevailed from wheat floweringuntil full maturity of wheat kernel influence on the composition of gluten and wheatprocessing quality tested,–determine how environmental factors that are defined by the presence of threedifferent levels of germinate kernels, kernels damaged by wheat bug, kernels infestedby Fussarium molds and kernels infested by Alternaria alternata molds affect on thecomposition of gluten and technological quality of wheat cultivar and–determine how genetic factors which are defined through differences in HMW-GSon the Glu A1 and Glu D1 locus that cultivars contain or do not contain and identicalHMW-GS composition which examined cultivars possess affect on the glutencomposition and technological quality of tested wheat varieties.The achieved results represent a complex analysis of the impact of various factors onthe composition of gluten and technological quality of wheat, which included aenormous database of properites and closely determine how individual microclimatic,genetic and environmental factors influence on the gluten composition andtechnological quality of wheat.

U radu se analiziraju agroekonomski faktori odrţivog razvoja na primeru regiona Fruške gore. Potreba za istraţivanjem ovih faktora polazi od ĉinjenice da je poljoprivreda najzastupljenija delatnost u ovom regionu, taĉnije u njegovoj zaštitnoj zoni. Identifikovanje i kvantifikovanje agroekonomskih faktora putem relevantnih indikatora odrţive poljoprivrede prošireno je i na aspekt ruralnog razvoja. U radu je dat pregled vladajuće literature, kao i veći broj metodologija odrţivog razvoja, odrţive poljoprivrede i ruralnog razvoja. Prikazani su razliĉiti pristupi u regionalne ekonomije i oceni regionalne konkurentnosti ruralnih podruĉja u cilju sveobuhvatne analize posmatrane problematike. Date su karakteristike istraţivanog prostora na primeru Fruške gore (potencijala za odrţivi razvoj, profili opština/gradova koji ulaze u obuhvat ovog regiona, kao i prikaz odrţivih opredeljenja za sve delatnosti). Na osnovu dostupnih podataka analiziran je uticaj pojedinih agroekonomskih faktora odrţivog razvoja regiona Fruške gore, i data je procena njihovog daljeg delovanja u budućem periodu, uz uvaţavanje ostalih ekonomskih pokazatelja Republike Srbije i AP Vojvodine. U dokazivanju ili opovrgavanju hipoteza, osim identifikacije agroekonomskih faktora odrţivog razvoja, korišćeno je anketno istraţivanje svih zainteresovanih subjekata u regionu Fruške gore. Isto tako, izloţene su ideje i predlozi za buduća istraţivanja i predloţen je model koji bi na najoptimalniji naĉin valorizovao sve potencijale Fruške gore, a prvenstveno onih koji su u funkciji unapreĊenja poljoprivrede, ruralnog i odrţivog razvoja.
This paper analyses agrieconomics factors of sustainable development in the case of region of Fruška gora. The need for research on these factors comes from the fact that agriculture is the most common activity in the region, specifically in its protective zone. An identifying and quantifying agrieconomics factor through relevant indicators of sustainable agriculture has been extended to an aspect of rural development. The paper gives an overview of the actual literature, and a number of methodologies for sustainable development, sustainable agriculture and rural development. Different theoretical approaches of the regional economy and the assessment of regional competitiveness of rural areas are presented, in order a comprehensive analysis of the observed issues. The characteristics of the area in the case of Fruška gora are presented (potential for sustainable development, profiles of municipalities/cities which are located in the scope of this region, as well as the sustainable orientation for all business activity). Based on available data, was analysed the influence of the certain agrieconomics factors of sustainable development of the region of Fruška gora, and assessment of their impact in the following period, together with other economic indicators of the Republic of Serbia and AP Vojvodina. In proving or disproving the hypothesis, except the identification agrieconomics factors of sustainable development, the research by a survey questionnaire of all stakeholders in the region of Fruška gora was used. Also, the ideas and suggestions for future research are expressed and a model that would optimally valorised all potentials of Fruška gora is proposed, primarily those that are aimed at improving the agricultural, rural and sustainable development.

Hotelijerstvo predstavlja važnu komponentu razvoja turizma u Srbiji. Predmetdoktorske disertacije je ispitivanje trenutnog stanja i stepena inovativnosti hotela  uSrbiji.  U današnjem poslovnom okruženju sposobnost hotela da pruži inovativnarešenja svojim gostima osnov je za stvaranje i održavanje konkurentske prednosti.Istraživanje stanja inovativnosti jedno je od ključnih sredstava za dobijanjeinformacija u kojim segmentima poslovanja je neophodno vršiti poboljšanja kako bise obezbedio optimalan kvalitet  hotelskog proizvoda i postigao što bolji poslovnirezultat.Cilj istraživanja je da se utvrdi  u kom stepenu  organizacioni faktori:  transformacionoliderstvo,  transakciono liderstvo,  dimenzije  organizacione  klime  i  dimenzijeorganizacionog  učenje dorpinose  inovacijama u hotelima, kao i  da ispita meuodnoseovih varijabli. Takodje u disertaciji je ispitano u kojoj meri inovacije utiču nastvaranje vrednosti za goste.Metodologija istraživanja obuhvatila je kabinetsko i terensko istraživanje. Uzorak jeĉinilo 512 ispitanika zaposlenih u 57 hotela prve, druge i treće kategorije u Srbiji. Rezultati istraživanja pokazuju da organizacioni faktori kao što su transformacionoliderstvo i transakciono liderstvo, organizaciona klima  (dimenzije Kohezija, Podrškainovacijama, Poverenje i Priznanja)  i organizaciono učenje utiču na inovativnosthotela, kao i da inovativnost hotela (posebno u pogledu inovacija u odnosu saklijentima, inovacije tehnologije, procesa i upravljaĉke inovacije) direktno doprinosistvaranju vrednosti za goste hotela.Rezultati ovog istraživanja predstavljaju novu nauĉnu informaciju i mogli bi biti odznačajne pomoći menažmentu i vlasnicima hotela, zaposlenima, strukovnimudruženjima, nastavnim kadrovima u turizmu i ugostiteljstvu, naučnicima iistraživačima i drugima interesnim stranama, jer se naučno relevantni rezultati moguupotrebiti u kreiranju budućih odluka, mera i standarda vezanih za upravljanjeljudskim resursima, otklanjanje prepreka, razvoj i promociju inovativnih aktivnosti idefinisanje daljih pravaca razvoja hotelskog proizvoda.
Hotel industry  is an important component of tourism development in Serbia. The scope of the doctoral dissertation is to examine the current situation and the level of innovativeness in hotels in Serbia. In today's business environment the ability of a hotel to provide innovative solutions to its guests is the basis for creating and maintaining competitive advantage. The research of the current state of  innovativeness is one of the key tools for acquiring information which business segments need to be improved in order to  ensure optimal quality of a hotel product and achieve better business results.The aim of the research is to determine the effect of the organizational factors such astransformational leadership, transactional leadership, organizational climate dimensions  and organizational learning dimensions on innovations in hotels, as wellas  to determine relations between these variables. In addition, the aim of thesis is  to determine the effect of innovation on the creation of value for hotel guests.The research methodology involved desk and field research. The sample consisted of   512 respondents employed in 57 hotels of the first, second and third category in Serbia.The results showed that organizational factors such as transformational and transactional leadership, organizational climate (the Cohesion, Support for innovation, Trust and Recognition dimensions) and organizational learning affect hotel innovativeness, as well as that innovations (especially in terms of innovations related to customers, technology innovation, process innovation and management innovation) directly contribute to creating value for the hotel guests. The results of this study are new scientific information and may be a significant practical guide for hotel management, hotel owners, employees, professionals, teaching staff in the tourism and hospitality industry, scientists and researchers and other stakeholders. Scientifically relevant results can be used in making future decisions, measures and standards related to human resources management, removing obstacles, the development and promotion of innovative activities and defining further directions of development of the hotel product.

Predmet istraživanja ovog rada je ambijent ekonomije znanja iposlovanje malih i srednjih preduzeća u tom ambijentu. Problemistraživanja je analiza faktora koji utiču na uspešnost malih isrednjih preduzeća. Cilj istraživanja je da se utvrde ključni faktoriuspešnosti malih i srednjih preduzeća u Srbiji kako bi sedefinisale mere za povećanje konkurentnosti ovog sektora i razviomodel upravljanja malim i srednjim preduzećima u ekonomiji znanja nabazi ključnih faktora uspešnosti. Vrednost dobijenih rezultataproističe iz cilja istraživanja u okviru ove disertacije, koji u širemsmislu podrazumeva pružanje informacija naučnoj i stručnoj javnostikoje mogu doprineti daljem razvoju sektora MSP i boljem upravljanjuna bazi ključnih faktora uspešnosti.
The subject of this work is the environment of the knowledge economy andthe business of small and medium enterprises in this environment. Theproblem of this research is to analyze the factors affecting the performanceof small and medium-sized enterprises. The aim of the research is to identifythe key success factors of small and medium-sized enterprises in Serbia inorder to define measures to increase the competitiveness of the sector anddeveloped a model of management of small and medium enterprises in theknowledge economy based on the key factors of success. The value of theresults of this study arises from the research objectives within the frameworkof this thesis, which in a broader sense means providing information to thescientific and professional community that can contribute to the furtherdevelopment of the SME sector and better management of SMEs on thebasis of the key success factors

Lumbalni bol predstavlja jedan od najučestalijih zdravstvenih problema današnjice. Pružanje zdravstvene nege je stresan i težak fizički posao, te spada u grupu visoko-rizičnih poslova za nastanak lumbalnog bola, pa samim tim medicinske sestre – tehničari predstavljaju vulnerabilnu populaciju. Osnovni ciljevi ovog istraživanja bili su da se utvrdi prevalencija i faktori rizika za nastanak lumbalnog bola kod medicinskih sestara- tehničara, kao i mere prevencije. Istraživanje je sprovedeno u pet zdravstvenih ustanova sa područja Vojvodine u obliku studije preseka, anketiranjem medicinskih sestara – tehničara. Za ispitivanje je korišćen modifikovani Nordijski upitnik. Rezultati pokazuju veoma visoku prevalenciju lumbalnog bola među medicinskim sestrama- tehničarima, oko 94%. Ispitanici su bili uglavnom ženskog pola, prosečne starosti oko 38 godina. Najveći broj ispitanika ima srednju stručnu spremu. Istraživanjem je utvrđeno da postoji statistički značajna povezanost lumbalnog bola sa porastom godina života i dužine ekspozicionog radnog staža. Takođe, statistički visoko značajna korelacija nalazi se između porasta BMI i lumbalnog bola. Najzastupljeniji poslovi zdravstvene nege koje ispitanici sa lumbalnim bolom obavljaju su: pozicioniranje pacijenata, podizanje i presvlačenje pacijenata u postelji i podela terapije. Statistički značajno veća zastupljenost lumbalnog bola javlja se kod ispitanika koji sami obavljaju negu u odnosu na one koji imaju pomoć. Medicinske sestre – tehničari koji pripadaju grupi sa višim nivoom stresa na radnom mestu imaju znatno veći rizik za pojavu lumbalnog bola. Smenski rad (naizmenične dnevne i noćne smene od 12 sati) i prekovremeni rad duži od 8 sati dnevno, podizanje tereta većeg od 25 kg i broj pacijenata koje medicinska sestra – tehničar zbrinjava tokom radnog vremena nemaju značajnu povezanost sa pojavom lumbalnog bola. Oko tri četvrtine ispitanika nije izostajalo sa posla zbog bola. Samo oko 8% ispitanika je promenilo radno mesto zbog lumbalnog bola i ide redovno na periodične lekarske preglede. Kod mera prevencije neophodno je staviti akcenat na smanjenje fizičkog opterećenja donjeg dela leđa i smanjenje ručnog prenošenja tereta. Primenom adekvatnog ergonomskog pristupa, boljom organizacijom rada, podsticajnom atmosferom na poslu i spremnošću nadležnih struktura da iskažu veću brigu prema zaposlenima, smanjila bi se učestalost pojave lumbalnog bola.
One of the today’s most frequent health problems is the low back pain. Nursing is stressful and hard physical job which belongs to the group of high-risk jobs that could cause low back pain and therefore medical nurses/technicians represent the vulnerable population. Determination of prevalence, risk factors and prevention of the low back pain were the main goals of this research. The research in the form of cross-sectional study was conducted with nurses filling in the surveys within five medical institutions in Vojvodina. The modified Nordic questionnaire was used for the surveys. The results show very high prevalence of the low back pain, cca 94%, among medical nurses. Most of the respondents were females, who finished high school education, at average age of 38 years. The study showed that there is a statistically significant coherence between low back pain, ageing and working experience as a nurse. There is also a statistically significant coherence between the low back pain and the increase of the BMI. The most common nursing jobs that respondents with the low back pain do are: positioning of patients, lifting patients, dressing patients in bed and giving therapy. The low back pain with the respondents who do the nursing just by themselves is statistically significantly more present then with the respondents who do the nursing with help. Nurses who suffer more stress at their workplaces have a significantly higher risk to develop low back pain. Working 12 hour shifts (alternately day and night shifts), overtime work, more then 25 kg weight lifting and number of patients for nursing per nurse during working hours have no significant correlation with the low back pain occurrence. About three quarters of the respondents had no absence from work caused by the low back pain. Only 8% of the respondents changed their workplace because of the low back pain and have regular health checks. To prevent the low back pain it is necessary to emphasize the physical reduction of the load on the lower back and manual handling of loads. The frequent low back pain with the nurses could be reduced with the appropriate ergonomic access, better work organization, a supportive atmosphere at work and the willingness of responsible authorities to express greater concern about the employees.

Uvod: Učestalost akutne renalne insuficijencije, odnosno akutnog bubrežnog oštećenja u jedinicama intenzivnog lečenja se kreće od 36 do 66 %. Akutno bubrežno oštećenje povišava smrtnost, trajanje hospitalizacije i ukupne troškove lečenja. Ranije prepoznavanje prediktivnih faktora za nastanak akutnog bubrežnog oštećenja može da ima značajan uticaj na pravovremeno započinjanje terapijskih mera i smanjivanje mortaliteta kod kritično obolelih. Cilj istraživanja: Utvrditi incidencu akutnog bubrežnog oštećenja na Odeljenju reanimacije Urgentnog centra Kliničkog centra Vojvodine tokom 2011.godine, učestalost sepse kao etiološkog faktora i značajne prediktivne faktore za nastanak akutnog bubrežnog oštećenja koji se javljaju u toku prvih 24 časa lečenja na odeljenju intenzivnog lečenja. Metodologija: Retrospektivno-prospektivna opservaciona studija uključila je uzorak od 251 ispitanika koji su se lečili na dva odeljenja intenzivnog lečenja u Kliničkom centru Vojvodine tokom 2010, 2011, i prvih 6 meseci 2012.godine. Iz medicinske dokumentacije (istorije bolesti, dnevne terapijske liste i liste vitalnih i laboratorijskih parametara) za svakog ispitanika je verifikovano prisutvo ili odsustvo potencijalnog prediktivnog faktora. Zatim je zabeležena pojava akutnog bubrežnog oštećenja prema RIFLE kriterijumima. Statistička analiza je izvršena pomoću statističkog paketa IBM SPSS 20 Statistics. Podaci su predstavljeni tabelarno i grafički, a statistička značajnost određivana je na nivou p< 0,05. Prikupljeni podaci su obrađeni standardnim statističkim testovima. Za izvođenje modela predviđanja primenjena je multivarijatna logistička regresija. Određene su granične tačke na osnovu ROC analize za dobijene značajne prediktore iz multivarijacione logističke regresije i izračunati su pridruženi bodovi koji bi činili skoring sistem za utvrđivanje rizika od nastanka akutnog bubrežnog oštećenja. Rezultati: Incidenca akutnog bubrežnog oštećenja na Odeljenju reanimacije Urgentnog centra Kliničkog centra Vojvodine u Novom Sadu kod bolesnika koji su hospitalizovani najkraće 48 časova u toku 2011.godine je 32 %. Rezna tačka (cut off value) zapremine provocirane diureze jedan čas nakon intravenskog davanja bolusa furosemida od 0,165 ml/kg telesne mase/čas/po miligramu datog furosemida ima najvišu senzitivnost (82,3 %) i specifičnost (67,5 %) u diferenciranju bolesnika koji će razviti ABO. Konačni model predloženog skoring sistema sa ulogom predikcije nastanka ABO nakon 24 časa lečenja bolesnika na odeljenju intenzivnog lečenja sadrži sledeće varijable: starost višu od 53 godine, vrednost APACHE skora višu od 16, prosečnu diurezu prvih 6 časova hospitalizacije nižu od 0,875 ml/kg/h, primenu vazopresora, kalijemiju višu od 4,5 mmol/l i koncentraciju laktata iznad 2 mmol/l. Zaključak: Incidenca akutnog bubrežnog oštećenja na Odeljenju reanimacije Urgentnog centra Kliničkog centra Vojvodine je slična literaturnim podacima. Bolesnici koji su stariji, imaju više vrednosti APACHE II skora, nižu prosečnu zapreminu diureze u toku prvih 6 časova po prijemu, koji primaju vazopresorne medikamente, imaju višu koncentraciju kalijuma i više koncentracije laktata u toku prvih 24 časa lečenja imaju veću šansu da razviju akutno bubrežno oštećenje.
Introduction: The incidence of acute renal insufficiency (acute kidney injury) in intensive care unit is between 36 and 66 %. Acute kidney injury is responsible for higher mortality, longer hospitalization and higher costs. Earlier recognition of acute kidney injury predictive factors could have important impact on right timing of therapeutic measures and lower mortality in critically ill patients. Aims: investigate the incidence of acute kidney injury during 2011. in patients who are hospitalized at Department of reanimation of Emergency centre, Clinical centre of Vojvodina, incidence of acute kidney injury caused by sepsis in the same period and detect acute kidney injury occurrence predicitive factors Methodology: This retrospective-prospective observational study investigated 251 critically ill patients-study subjects who were treated at two intensive care departments in Clinical centre of Vojvodina during 2010, 2011 and first six months of 2012. Potential predictive factors were identified out of medical records (patient history, daily therapeutic lists, vital parameters and laboratory values lists); the occurrence of acute kidney injury was noted according to RIFLE criteria. IBM SPSS version 20 was used for statistical analysis, standard statystical test were applied. The results were presented in tables and graphs, statystical significance was set at p value of less than 0,05. Multivariate logistic regression model was used for potential predictive factors. Statystically important factors were identified and their best sensitivity and specificity cut-off values were found using ROC curve analysis.; These cut-off values were used for creating a scoring system that determines the risk for acute kidney injury occurrence. Results: The incidence of acute kidney injury at Department of reanimation, Clinical centre of Vojvodina in patients who were hospitalized at least 48 hours was 32 % during 2011. The cut off value of provoked hourly urine output during first hour after furosemide intravenous bolus of 0.165 ml/kg body weight/h/miligram of administered furosemide has the highest sensitivity (82.3 %) and specifity (67.5 %) in differentiation of patients who would develop acute kidney injury and those who would not. The final suggested model of scoring system with the role of acute kidney injury prediction after 24 hours of treatment contains the next variables: age higher than 53 years, APACHE II score higher than 16, avarage hourly urine output during first 6 hours after ICU admission less than 0,875 ml/kg BW/h, vasopressor medication administration, blood potassium concentration higher than 4,5 mmol/l, lactates higher than 2 mmol/l after 24 hours of treatment. Conclusion: The incidence of acute kidney injury at Department of reanimation of Emergency centre, Clinical centre of Vojvodina is similar to world literature references. Critically ill patients who are more likely to develop acute kidney injury are older, have higher APACHE II score values, lower avarage urine output in the first 6 hours after ICU admission, are administered vasopressor medication, have higher blood potassium and lactate concentration in the first 24 hours of their treatment.

Uvod: Infekcija krvi izazvana multirezistentnim bakterijama roda Acinetobacter (MDRA) je praćena značajnim letalitetom i visokim troškovima bolničkog lečenja. Ciljevi istraživanja: Ustanoviti učešće izolata Acinetobacter spp. u strukturi pozitivnih hemokultura i kretanje procenta rezistencije na antibiotike u zdravstvenim ustanovama sekundarnog i tercijarnog nivoa na teritoriji AP Vojvodine u periodu 2013-2015. godina; Utvrditi kod kojih pacijenata se najčešće javljaju infekcije krvi izazvane MDRA; Utvrditi faktore rizika za nastanak bolničke infekcije (BI) krvi izazvane MDRA i uticaj BI krvi izazvane ovim uzročnicima na dužinu trajanja hospitalizacije i na ishod lečenja pacijenata hospitalizovanih u zdravstvenim ustanovama sekundarnog i tercijarnog nivoa u AP Vojvodini. Materijal i metode: Podaci iz protokola mikrobiološke laboratorije Centra za mikrobiologiju Instituta za javno zdravlje Vojvodine su korišteni za retrospektivnu analizu učestalosti izolata Acinetobacter spp. u strukturi hemokultura i za praćenje kretanja procenta rezistentnih izolata Acinetobacter spp. na posmatrane vrste antibiotika u zdravstvenim ustanovama sekundarnog i tercijarnog nivoa u AP Vojvodini u periodu od 01.01.2013. do 31.12.2015. godine. Utvrđivanje faktora rizika za nastanak infekcije krvi izazvane MDRA je sprovedeno kao prospektivna kohortna studija u jedinicama intenzivnih nega (JIN) u zdravstvenim ustanovama u AP Vojvodini u periodu od 01.01.2013. do 31.03.2016. godine. Grupu 1 (n=164), studijsku grupu kohortne studije su činili ispitanici sa BI krvi izazvanom MDRA. Grupu 2 (n=328), kontrolnu grupu kohortne studije, sačinjavali su pacijenti JIN bez izolata Acinetobacter spp. u hemokulturi. Kontrole su bile uključene u istraživanje samo ako je dužina njihovog boravka u JIN (dužina trajanja hospitalizacije do otpusta) bila ista ili duža od dužine boravka para iz studijske grupe do izolacije MDRA iz hemokulture. Kontrole su bile uparene sa slučajem iz studijske grupe u odnosu (1:2) prema: uzrastu (+/-5 godine), vrsti JIN i vremenu (isti kalendarski mesec u kojem je kod para iz studijske grupe izolovana pozitivna hemokultura). U cilju utvrđivanja predisponirajućih faktora za letalni ishod (14-dnevni letalitet) pacijenata u JIN sa infekcijom krvi izazvanom MDRA sprovedena je anamnestička studija. Rezultati: Učešće izolata Acinetobacter spp. u strukturi hemokultura pacijenata uzrasta 18 i više godina hospitalizovanih u zdravstvenim ustanovama u AP Vojvodini u periodu 2013-2015. godina iznosilo je 13,9%. Primoizolati Acinetobacter spp. iz uzoraka hemokultura pacijenata su u 96,1% (198/204) bili multirezistentni. Analizom kretanja rezistencije izolata Acinetobacter spp. na ispitivane antibiotike jedino je na cefepim ustanovljeno statistički značajno smanjenje učešća rezistentnih izolata (od 98,5% u 2014. godini do 83,3% u 2015. godini), (p=0,025). Izolati Acinetobacter spp. su najčešće registrovani kod pacijenata hospitalizovanih u JIN (71,1% (145/204)). Multivarijantnom analizom izdvojili su se nezavisni prediktori za nastanak infekcije krvi izazvane MDRA: prijem iz drugog odeljenja/bolnice, prijemne dijagnoze politrauma i opekotina, prethodna kolonizacija gornjeg respiratornog trakta MDRA, prisustvo dva i više komorbiditeta, prethodna primena mehaničke ventilacije, viši indeks invazivnih procedura, prethodna primena derivata imidazola i prethodna primena četiri i više klasa antibiotika. Pacijenti sa infekcijom krvi izazvanom MDRA su statistički značajno duže boravili u JIN (24.5±17,5) u odnosu na neinficirane kontrole (19,7±12,6), (p=0,001) i statistički značajno češće su imali letalan ishod (51,2% (84/164) u odnosu na pacijente bez infekcije krvi izazvane ovim mikroorganizmom (25,0% (82/328), (p<0,0001). Multivarijantnom analizom, kao nezavisni prediktori letalnog ishoda pacijenata, izdvojili su se: starija životna dob, prijemnom dijagnoza akutne respiratorne insuficijencije i primena neadekvatne antimikrobne terapije nakon izolacije uzročnika iz hemokulture. Zaključak: Učestalost i struktura faktora rizika je ukazala da je snižavanje prevalencije i snižavanje letaliteta moguće ostvariti kombinovanom primenom mera koje obuhvataju racionalnu upotrebu antibiotika širokog spektra u empirijskoj antimikrobnoj terapiji i striktno poštovanje procedura vezanih za primenu invazivnih nastavaka.
Aim: Establish the participation of Acinetobacter spp. isolates in the structure of positive hemocultures and the percentage range of resistance to antibiotics in the health institutions of secondary and tertiary level on the territory of AP of Vojvodina in the period from 2013 to 2015; determine which patients most commonly get BSI caused by MDRA; determine risk factors for the occurrence of healthcare-associated infection (HAI) of blood caused by MDRA and the impact of HAI of blood caused by these pathogens to the duration of hospitalization, and the treatment outcome of patients admitted to the health care institutions of secondary and tertiary levels in the AP of Vojvodina. Material and Methods: Data from the protocol of the microbiological laboratory of the Center for Microbiology, Institute of Public Health of Vojvodina were used for retrospective analysis of the frequency of isolates of Acinetobacter spp. in the structure of positive hemocultures and for monitoring the percentage isolates of Acinetobacter spp. resistant to the observed type of antibiotics in health institutions of secondary and tertiary levels in AP of Vojvodina in the period from January 1, 2013 to December 31, 2015. Determining the risk factor for the occurrence of BSI induced by MDRA was conducted as a prospective cohort study in intensive care units (ICU) in the health institutions in AP of Vojvodina in the period from January 1, 2013 to March 31, 2016. Group 1 (n=164), study group of the cohort study included the patients with HAI of blood induced by MDRA. Group 2 (n=328), control group of the cohort study consisted of ICU patients without isolates of Acinetobacter spp. in the hemoculture. Controls were included in the study only if the length of their stay in the ICU (duration of hospitalization until discharge) was the same or longer than the length of the stay of their study group counterparts until the isolation of MDRA from blood culture. Controls were matched with the cases of the study group in the ratio (1: 2) according to: age (+/- 5 years), type of ICU and time (the same calendar month in which positive hemoculture was isolated in the the study group pair). In order to determine the predisposing factors of lethal outcome (14-day lethality) of patients in the ICU with the BSI caused by MDRA, anamnestic study was conducted. Results: Participation of Acinetobacter spp. isolates in the structure of hemocultures of patients, aged 18 and older, hospitalized in medical institutions in AP of Vojvodina in the period from 2013 to 2015 amounted to 13.9%. Acinetobacter spp. primoisolates from the patients' hemoculture samples were in 96.1% (198/204) multi-drug resistant. Analysing the Acinetobacter spp. isolates resistance to the tested antibiotics, Cefepime was the only to prove to cause statistically significant decrease in the share of resistant isolates (from 98.5% in the year 2014 to 83.3% in 2015), (p=0.025). Isolates of Acinetobacter spp. are most frequently registered in patients hospitalized in ICU (71.1% (145/204)). Multivariate analyses separated independent predictors for the occurrence of blood infection caused by the MDRA: patient transfers from another ward/hospital, admission diagnoses of polytrauma and burns, previous colonization of the upper respiratory tract MDRA, the presence of two or more co-morbidity, previous use of mechanical ventilation, higher index of invasive procedures, previous use of Imidazole derivates and the previous use of four or more classes of antibiotics. Patients with BSI caused by MDRA stayed statistically much longer in the ICU (24.5±17.5) as compared to uninfected controls (19.7±12.6), (p=0.001) and significantly more likely to have the lethal outcome (51.2% (84/164)) compared to patients without bloodsteram infections caused by this micro-organism (25.0% (82/328) (p<0.0001). Using multivariate analysis, independent predictors of death of patients, were found to be: advanced age, admission diagnosis of acute respiratory insufficiency and the application of inadequate antibiotic therapy after the isolation of pathogens from the hemoculture. Conclusion: The frequency and the structure of the risk factors suggested that the reduction of the prevalence and lowering of lethality can be achieved by combined administration of measures that include the rational use of broad spectrum antibiotics in the empirical antimicrobial treatment and strict compliance with the procedures related to the use of invasive follow-ups.

Uvod: Traumatsko moždano oštećenje (TMO) predstavlja globalni zdravstveni problem koji pogađa oko 10 miliona ljudi godišnje širom sveta. Teška traumatska moždana oštećenja (TTMO) čine 10% svih TMO i imaju visoku stopu mortaliteta i neizvestan oporavak. Ranije prepoznavanje sistemskih faktora koji utiču na ishod lečenja može da ima značajan uticaj na pravovremeno započinjanje terapijskih mera i smanjivanje morbiditeta i mortaliteta. Cilj istraživanja: Identifikovati sistemske faktore koji imaju značajan uticaj na ishod lečenja povređenih sa TTMO u Jedinici intenzivnog lečenja (JIL) tokom prvog dana hospitalizacije. Metodologija: Ispitivanje je sprovedeno kao retrospektivno-prospektivna studija koja je obuhvatila 115 povređenih ispitanika sa TTMO koji su hospitalizovani u JIL Urgentnog centra Kliničkog centra Vojvodine (UC KCV) u periodu od 1.01.2014.-1.10.2017. Iz medicinske dokumentacije, za svakog ispitanika uključenog u istraživanje su uzeti u razmatranje i analizu sledeći parametri u toku prvih 24 časa od momenta prijema u JIL: demografske i opšte karakteristike ispitanika od značaja za istraživanje i sistemski prediktivni faktori (sistolni i srednji arterijski pritisak- SAP/MAP, glikemija-ŠUK, telesna temperatura-TT, pH, parcijalni pritisak kiseonika-PaO2 i parcijalni pritisak ugljem dioksida- PaCO2) registrovani u pet vremenskih tačaka (0h, 6h, 12h,18h, 24h). Svi gore navedeni podaci su posmatrani i analizirani kao prediktorski faktori tj. nezavisne varijable u odnosu na zavisnu varijablu „ishod lečenja“ definisanu kao Glazgovska skala ishoda (Glasgow outcome scale-GOS) nakon otpusta povređenih iz JIL na Kliniku za neurohirurgiju KCV i GOS nakon otpusta iz Klinike za neurohirurgiju KCV i „tok lečenja“ definisan kroz dužinu boravka povređenih u JIL UC KCV, dužinu boravka na Klinici za neurohirurgiju KCV, odnosno ukupno trajanje hospitalizacije u KCV, kao i otpust kući ili u odgovarajući rehabilitacioni centar. Statistička analiza je izvršena pomoću statističkog paketa IBM SPSS 23. Podaci su predstavljeni tabelarno i grafički, a statistička značajnost određivana je na nivou p < 0,05. Prikupljeni podaci su obrađeni adekvatnim statističkim metodima. Rezultati: Sistemski faktori koji su se izdvojili kao prediktori smrtnog ishoda (GOS 1) kod povređenih sa TTMO tokom prvog dana boravka u JIL su upotreba vazoaktivne potpore i glikemija. Upotreba vazoaktivne potpore povećava verovatnoću za smrtni ishod 4,7 puta (OR=0,214; 95%CI: 0,096-0,479; p<0,05). i vrednosti glikemije > 10 mmol/l povećavaju verovatnoću za smrtni ishod u nultom satu (OR= 0,240, 95%CI: 0,087-0,662; p=0,05) i u 24 satu (OR=0,206, 95%CI: 0,037 – 0,929; p=0,05). Sa svakim porastom telesne temperature za jednu jedinicu u posmatranom intervalu raste verovatnoća za pozitivan ishod (OR =2,118 , 95%CI: 1,097 – 4,091; p<0,05) i vrednosti glikemije u intervalu od 4-8 mmol/l povećavaju verovatnoću za pozitivan ishod 2,5 puta. Sistemski faktori koji su se izdvojili u smislu predikcije ishoda lečenja ispitanika nakon otpusta iz JIL su vrednosti glikemije i telesna temperatura. Vrednost glikemije na prijemu u intervalu od 6,9 do 7,4 mmol/l povećavaju verovatnoću boljeg oporavka (GOS 4-5 vs. GOS 2-3). Niže vrednosti glikemiije u narednim vremenskim tačkama (6h, 12h, 18h) takođe povećavaju verovatnoću za bolji oporavak. Ukoliko je telesna temperatura u 6-om i 12-om satu, viša od 36,5 °C veća je verovatnoća za bolji neurološki oporavak, prilikom otpusta iz JIL, odnosno Klinike za neurohirurgiju KCV. Ispitanici koji su imali više vrednosti telesne temperature su imali duže trajanje hospitalizacije (OR=4,096; 95%CI; 0,709-7,483;p<0,05). Na dužinu boravka u JIL, kao i na otpust kući ili odgovarajući rehabilitacioni centar nije imao uticaj nijedan posmatrani sistemski faktor. Zaključak: Sistemski prediktivni faktori toka i ishoda lečenja povređenih sa TTMO su upotreba vazoaktivne potpore, glikemija i telesna temperatura.
Introduction: Traumatic brain injury (TBI) is a global health problem that affects about 10 million people worldwide annually. Severe traumatic brain injury (STBI) account for 10% of all TBI and has high morbidity and unreliable recovery. Early recognition of systemic factors that affect the treatment outcome can have a significant impact on the timely initiation of therapeutic measures and the reduction of morbidity and mortality. The objective of the research: to identify systemic factors that have a significant impact on the treatment outcome of the STBI patients in the Intensive Care Unit (ICU) during the first day of hospitalization. Methodology: The study was conducted as a retrospective-prospective study that included 115 injured patients with STBI who were hospitalized in the ICU, Emergency Center (EC) of the Clinical Center of Vojvodina (CCV) in the period from 01.01.2014 to 1.10.2017. From the medical documentation, for each participant involved in the research, the following parameters within the first 24 hours after the admission were considered and analyzed: demographic and general characteristics of the participants of importance for research and systemic predictive factors (systolic and mean arterial pressure-SAP / MAP, glycemia, body temperature -TT, pH, partial pressure of oxygen-PaO2 and partial pressure of carbon dioxide-PaCO2) registered at five time points (0h, 6h, 12h,18h, 24h). All of the above data were observed and analyzed as predictors, ie, independent variables in relation to the dependent variable "treatment outcome" defined as the Glasgow Outcome Scale (GOS) after the transfer from the ICU to the Clinic of neurosurgery of the CCV and GOS after discharge from a Clinic of neurosurgery and "treatment course" defined by length of stay in ICU, or the total duration of hospitalization in CCV, as well as the release to the home or the appropriate rehabilitation center. Statistical analysis was performed using the IBM SPSS 23 statistical package. The data are presented in tables and graphs, and the statistical significance was determined at p <0.05. The collected data were processed with adequate statistical methods. Results: Systemic factors that had predictive value for the lethal outcome (GOS 1) in STBI during the first day of ICU stay were the use of vasopressors and glycemia. The use of vasopressors increases the likelihood of fatal outcome 4.7 times (OR= 0,214; 95%CI: 0,096-0,479; p<0,05) and glycemic values > 10 mmol/l increase the likelihood of fatal outcome on admission (OR=0,240, 95%CI: 0,087-0,662; p=0,05) and after 24 hours (OR=0,206, 95%CI: 0,037 – 0,929; p=0,05). With each increase in body temperature for one unit in the observed interval, the probability of a positive outcome increases (OR=2,118, 95%CI: 1,097 – 4,091;p<0,05) and glycemic values in the range 4-8 mmol/l increase the probability of a positive outcome 2.5 times. Systemic factors that predict the treatment outcome of the patients after their discharge from ICU are glycemia and body temperature. The blood sugar on admission in the ICU in the range from 6.9 to 7.4 mmol/l increases the opportunity of a better recovery (GOS 4-5 vs. GOS 2-3). Lower glycemic values at the next time points (6h, 12h, 18h) also increase the opportunity of a better recovery. If the body temperature in the 6th and 12th-hour postadmission is higher than 36.5° C, the greater opportunity for better neurological improvement when the patient is discharged from ICU, or from the Clinic of neurosurgery. Participants who had higher values of body temperature had a longer duration of hospitalization (OR 4.096; 95% CI; 0.709-7.483;p<0,05). The length of the stay in ICU, as well as the release to the home or the appropriate rehabilitation center, was not affected by any observed systemic factor. Conclusion: Systemic predictive flow factors and outcome of treatment factors with STBI use of vasopressors, glycemia and body temperature.

Decenijama unazad, klijentova oĉekivanja ishoda tretmana isticana su od strane teoretiĉara kontekstualnih psihoterapijskih modela kao jedan od kljuĉnih opštih faktora psihoterapijske promene. MeĊutim, rezultati dosadašnjih istraţivanja uloge ovog fenomena daju nekonzistentne rezultate jer se ovom konstruktu pristupa veoma raznovrsno. Pojedini istraţivaĉi istiĉu vaţnost poĉetnih pretretmanskih oĉekivanja ishoda tretmana, drugi ulogu promene oĉekivanja ishoda tretmana u postizanju ţeljene terapijske promene, dok treći istiĉu da se efekti oĉekivanja ishoda tretmana na ishod ostvaruju kako direktno tako i indirektno posredstvom promene klijentovih generalnih oĉekivanja.
Da bismo detaljnije istraţili ulogu klijentovih oĉekivanja ishoda tretmana u ostvarivanju psihoterapijske promene, sproveli smo longitudinalno korelaciono istraţivanje koje je za cilj imalo praćenje kako promene klijentovih oĉekivanja ishoda tretmana i generalnih oĉekivanja, tako i varijabli ishoda - opšte uznemirenosti, pozitivnog i negativnog afekta, te zadovoljstva ţivotom u funkciji protoka psihoterapijskog tretmana. Uzorak se sastojao od ispitanika koji pate od neke forme psihološkog problema subkliniĉkog intenziteta i samoinicijativno su se javili na tretman. Od 117 klijenata inicijelnog uzorka, 36 ispitanika proseĉne starosti 31 godinu i dominantno ţenskog pola (80.6%) privelo je tretman kraju i popunilo upitnike tri meseca nakon završetka tretmana. Tretman se sastojao od deset susreta sa psihoterapeutom po principu rutinske terapijske prakse Centra za ratnu traumu u Novom Sadu koji su sprovodili 19 psihoterapeuta edukovanih u okvirima razliĉitih psihoterapijskih orijentacija. Istraţivanje je obuhvatalo ukupno šest merenja - prvo prilikom dijagnostiĉkog susreta sa klijentom, drugo u proseku dve nedelje kasnije neposredno pre poĉetka prve tretmanske seanse, treće nakon treće seanse tretmana, ĉetvrto nakon šeste seanse, peto na kraju tretmana, te šesto merenje tri meseca nakon završetka tretmana. Primenjivani su sledeći instrumenti: Skala depresivnosti, anksioznosti i stresa (DASS 21) za procenu opšte uznemirenosti, Srpski inventar afekata baziran na Positive and Negative Affect Schedule - X (SIAB - PANAS) za procenu pozitivnog i negativnog afekta, Skala zadovoljstva ţivotom (SWLS) za procenu zadovoljstva ţivotom, Skala generalizovane self-efikasnosti (SGSE) i Skala liĉnog optimizma (PO) za procenu generalnih oĉekivanja, te Skala oĉekivanja promene (ACES) za procenu oĉekivanja ishoda tretmana. Serijom analiza kriva latentnog rasta te multilevel analiza mešovitih efekata dobijeni su rezultati koji sugerišu da dolazi do znaĉajne redukcije opšte uznemirenosti i negativnog afekta i to pre poĉetka tretmana i u njegovim ranim fazama, dok se zadovoljstvo ţivotom i pozitivni afekat znaĉajno ne menjaju u funkciji protoka tretmana. Promena pozitivnih i negativnih pokazatelja klijentovog stanja ne prate obrnuto proporcionalni obrazac. Oĉekivanja ishoda tretmana i liĉni optimizam linearno rastu nakon poĉetka tretmana, dok generalizovana self-efikasnost znaĉajno raste u završnoj fazi tretmana. Vrednosti praćenih varijabli stabilne su tri meseca nakon kraja tretmana. Pretretmanska oĉekivanja ishoda tretmana, kao i njihov porast tokom tretmana, znaĉajani su prediktori trendova svih praćenih varijabli. Porast liĉnog optimizma ima nedvosmislenu medijacionu ulogu u relacijama porasta oĉekivanja ishoda tretmana i promene u kriterijumima, dok porast generalizovane self-efikasnosti nema tu ulogu, te se više moţe smatrati ishodom nego medijatorom ishoda tretmana. Nasumiĉni efekti i rezidualne varijanse ovih modela sugerišu postojanje moderacionog efekta trećih varijabli, ali rezultati pokazuju da pretretmanska oĉekivanja ishoda tretmana takvu ulogu ne poseduju.
Rezultati snaţno idu u prilog kontekstualnim modelima u psihoterapiji i istiĉu da su klijentova pretretmanska oĉekivanja ishoda tretmana i promena tih oĉekivanja tokom tretmana neosporivo moćni opšti faktori promene koji u znaĉajnoj meri predviĊaju i objašnjavaju ishod psihoterapijskog tretmana.

Povratak na posao nakon operacije lumbalne diskus hernije determinisan je funkcionalnim stanjem, prisustvom i stepenom tegoba od strane lumbosakralne kičme, zahtevima na radnom mestu bolesnika ali i psihosocijalnim faktorima, koji pri oceni radne sposobnosti zaposlnih zahtevaju individualni pristup. Grupa pacijenata koja se neće vratiti na posao može biti identifikovana putem prognostičkog modela. Cilj ove studije je definisanje prognostičkog modela za povratak na posao bolesnika operisanih zbog lumbalne diskus hernije kao i identifikacija najznačajnijih faktora rizika odgovornih za loš ishod operativnog lečenja, posmatrano kroz prizmu povratka na posao. Istraživanje je prospektivna studija koja je obuhvatila ukupno 200 ispitanika, koji su operisani zbog lumbalne diskus hernije na jednom nivou i praćeni su u vremenskom period do 12 meseci nakon operativnog lečenja. U statističku ananlizu je ušlo 153 bolesnika, koji su ispunili kriterijume selekcije ispitanika studije. Nakon određivanja značaja posmatranih bioloških, profesionalnih i psihosocijalnih faktora rizika za povratak na posao, kreirani su i evaluirani prognostički modeli bazirani na svim i na odabranim atributima desetostrukom kros-validacijom: stablo odlučivanja (DT), model višeslojnih perceptrona (MLP) i model potpornih vektora (SVM). Za predviđanje povratka na posao najveću tačnost, specifičnost i senzitivnost za odabrane atribute postiže model potpornih - podržavajućih vektora (SVM). Najbolju intuitivnu i praktičnu vrednost za predviđanje povratka na posao pruža model stabla odluka (DT). Identifikacijom najznačajnijih faktora rizika za nepovoljan ishod povratka na posao omogućeno je preventivno delovanje na iste, u cilju smanjenja broja pacijenata sa umanjenjem radne sposobnosti i invaliditeta.
Return to work after lumbar discectomy is determinated by functional status, presence and degree of discomfort in the lumbosacral spine, the requirements in the workplace of patients and psychosocial factors that in the assessment of working capabilities require an individual approach. Groups of patients which don’t return to work after surgery could be identified by predictive model. The aim of this study is to define prognostic model to return to work patients after lumbar discectomy, as well as the identification major risk factors responsible for the poor outcome of operative treatment viewed through the prism of returning to work. This prospective study included a total of 200 patients, who underwent surgery for lumbar disc herniation on one level and were followed up in period of 12 months following surgery. The statistical analysis included 153 patients who fulfilled all selection criteria of the study subjects. After determining significance of the observed biological, professional and psychosocial risk factors for return to work, prognostic models were designed and evaluated based on all and selected attributes by tenfold cross-validation: decision tree (DT) model of multilayer perception (MLP) model and support vector (SVM). For the prediction of return to work best accuracy, specificity and sensitivity for selected attributes, is achieved by supporting vector model (SVM). The decision tree model (DT) provides the best intuitive and practical value for predicting return to work. By identifying the most important risk factors for adverse outcome for return to work it is made possible for preventive actions, to reduce the number of patients with reduced work ability and disability.

UVOD: Savremenim dijagnostičkim i terapijskim dostignućima, kao i unapređenjem preventivnih mera produžen je životni vek ljudi. Starenje stanovništva je fenomen koji zahvata ceo svet. Povećanje broja starijeg stanovništva je udruženo sa porastom broja obolelih od karcinoma u ovoj starosnoj grupi, jer je starenje samo po sebi riziko faktor za nastanak karcinoma. Incidenca pojave karcinoma naglo raste od 50-te godine života sa vrhom u 80-toj godini života. U osoba starijih od 65 godina se dijagnostikuje 58% svih karcinoma, a 30% u starijih od 70 godina. Godine starosti nisu kontraindikaciija za sprovođenje hemioterapije kod starih bolesnika sa karcinomom. Starenje je povezano sa izmenjenom farmakodinamikom i farmakokinetikom antitumorskih lekova i povećanom osetljivošću normalnog tkiva na toksične komplikacije, te je odluka kliničara kod davanja hemioterapije ovoj starosnoj kategoriji bolesnika sa karcinomom uvek vrlo kompleksna i zahteva dobru procenu i odgovarajuću selekciju bolesnika za ovaj tretman. MATERIJAL I METODE: Doktorska disertacija obuhvata rezultate delom restrospektivnog, a delom prospektivnog opservacionog istraživanja sprovedenog u periodu 01.01.2011. do 31.12.2013.godine u Institutu za plućne bolesti Vojvodine u Sremskoj Kamenici, u kojem je praćeno 152 bolesnika starosti 65 i više godina kod kojih je dijagnostikovan nemikrocelularni karcinom bronha u uznapredovalom stadijumu bolesti, a koji su lečeni kombinovanim hemioterapijskim režimom na bazi platine. Kao prognostički faktori su uzeti: starosna dob bolesnika (grupa mlađih od 75 godina i starih 75 i više godina), pol, navika pušenja cigareta (pušač, nepušač, bivši pušač), navika konzumiranja alkohola, performans status (prema ECOG-Eastern Cooperative Oncology Group skali) u momentu postavljanja dijagnoze, patohistološki tip tumora (adenokarcinom, skvamozni karcinom, drugo), stadijum bolesti (IIIb, IV), veličina tumora (manje od 6 cm i 6 cm i više), TNM status prema klasifikaciji tumora (7.revizija), parametri krvne slike (vrednosti leukocita, hemoglobina, trombocita), biohemijski parametri (vrednosti laktat-dehidrogenaze (LDH), alkalne fosfataze, aspartat- aminotransferaze (AST), alanin-aminotransferaze (ALT), kalijuma, natrijuma, bilirubina) na početku terapije, komorbiditeti u momentu postavljanja dijagnoze (broj komorbiditeta po sistemima, Charlson index), simptomi bolesti (kašalj, hemoptizije, otežano disanje, bol u grudnom košu, promuklost, smetnje gutanja, sindrom gornje šuplje vene, bol u kostima, simptomi od strane centralnog nervnog sistema, povišena telesna temperatura), gubitak na telesnoj masi (više od 5% u prethodnih 6 meseci), indeks telesne mase (<18,5kg/m² pothranjen, 18,5-24,9kg/m² normalno uhranjen, 25-29,9kg/m² prekomerna telesna masa, ˃30kg/m² gojaznost). Svi potencijalni prognostički faktori su evaluirani univarijantnom analizom, a potom su svi faktori rizika za koje je utvrđena značajnost analizirani primenom multivarijantne logističke regresije, u cilju prepoznavanja nezavisnih prediktora za dvogodišnje preživljavanje. Za otkrivanje nezavisnih prediktora preživljavanja na dve godine je primenjena binarna logistička regresiona analiza, a kao potencijalni prediktori su bile sledeće varijable: starost ispod 75 godina, pušačka navika, patohistološki tip karcinoma, stadijum bolesti IV, T4 status, M1b status, prisustvo respiratornog komorbiditeta, otežano disanje, bol u grudima. Kumulativno preživljavanje je prikazano Kaplan-Meier-ovim krivama. Primenom multivarijantne Cox- regresione analize su dobijeni nezavisni prediktori kumulativnog preživljavanja. Iz dobijenih prognostičkih faktora koji se izdvajaju kao nezavisni prediktori za preživljavanje su kreirani matematički modeli za dvogodišnje preživljavanje. CILJ ISTRAŽIVANJA: Utvrditi uticaj pojedinih prognostičkih faktora na dvogodišnje preživljavanje ovih bolesnika i iz toga izvesti matematički model za stratifikaciju ovih bolesnika u odnosu na dvogodišnje preživljavanje. REZULTATI: Analizom prognostičkih faktora je utvrđeno da grupa bolesnika starih 75 godina i više ima nešto duže dvogodišnje preživljavanje od grupe bolesnika mlađih od 75 godina, ali bez statističke značajnosti, bolesnici sa tumorom veličine 6 cm i više imaju kraće dvogodišnje preživljavanje u odnosu na bolesnike sa tumorom manjim od 6 cm, bolesnici kod kojih je u momentu postavljanja dijagnoze T status tumora bio T4, a M status M1b imaju kraće dvogodišnje preživljavanje, bolesnici kod kojih je na početku tretmana u laboratorijskim nalazima bila prisutna anemija i povišene vrednosti LDH imaju kraće dvogodišnje preživljavanje, prisustvo više komorbiditeta utiče na kraće preživljavanje, bolesnici sa gubitkom na telesnoj masi većim od 5% u periodu 6 meseci pre postavljanja dijagnoze bolesti imaju kraće dvogodišnje preživljavanje. Kreirana su dva matematička modela (jedan za preživljavanje na 2 godine i jedan za kumulativno preživljavanje) za stratifikaciju gerijatrijskih bolesnika sa uznapredovalim stadijumom nemikrocelularnog karcinoma bronha lečenih hemioterapijom na bazi platine u odnosu na dvogodišnje preživljavanje. ZAKLJUČAK: Dobijeni matematički modeli za preživljavanje gerijatrijskih bolesnika sa uznapredovalim stadijumom nemikrocelularnog karcinoma bronha lečenih hemioterapijom na bazi platine na jednostavan način stratifikuju bolesnike u odnosu na preterapijske prognostičke faktore za razliku od sveobuhvatne gerijatrijske procene koja je vremenski zahtevna procedura i zahteva obučen kadar.
INTRODUCTION: Nowadays life expectancy is prolonged due to modern diagnostic and therapy achievements, as well as promotion of preventive measurements. Aging of population is a phenomenon in the whole world. Increasing number of elderly population is accompanied with the increased number of diagnosed cancer in this age group, because the aging themselves is a risk factor for development of cancer. The appearance of cancer rapidly rises from the age of fifty with the peak at the age of eighty. 58% of cancer diagnoses are in the people older than sixty-five years and 30% in people older than seventy years. The age is not contraindication for chemotherapy treatment in older patient with cancer. The aging is associated with disturbed pharmacodynamics and pharmacokinetics of antitumor drugs and increased susceptibility of normal tissue for toxic complications, therefore clinical decision for introducing chemotherapy is very complex and requires good assessment and proper selection of the patients for this treatment. MATERIAL AND METHODS: This doctoral thesis includes results of partly retrospective and partly prospective observational research conducted in the period 01.01.2011. until 31.12.2013. at the Institute for pulmonary diseases of Vojvodina in Sremska Kamenica, which includes 152 lung cancer patients 65 and more years old with diagnosed non-small cell lung cancer in advanced stage treated with combined platinum based chemotherapy regimen. These prognostic factors are included: age of patients (group <75 years, group ≥75 years old), sex, smoking cessation (smoker, former smoker, non smoker), alcohol consuming habit, performance status (according to the ECOG-Eastern Cooperative Oncology Group scale) in the moment of confirmed diagnosis, pathohistological type of tumor (adenocarcinoma, squamous cell carcinoma, other), stage of disease (IIIb, IV), tumor size (<6cm and ≥6cm), TNM status according tumor classification (7th revision), blood count parameters (leucocyte, hemoglobin level, thrombocyte), biochemical parameters (lactate-dehydrogenase level (LDH), alkaline phosphatase level, aspartate aminotransferase level (AST), alanine aminotransferase level (ALT), potassium level, sodium level, bilirubin level) on the start of the chemotherapy, comorbidities at the moment of diagnosis (number of comorbid conditions, Charlson index), symptoms of the disease (cough, hemoptysis, dyspnea, chest pain, hoarseness, swallowing difficulties, caval venae compression symptoms, bone pain, central nervous symptoms, increased body temperature), weight loss (˃ 5% in the previous 6 months), body mass index (<18,5kg/m² underweight 18,5-24,9kg/m² normal weight, 25-29,9kg/m² overweight , ˃30kg/m² obese). All potential prognostic factors were evaluated with univariante analysis, and after that all factors with confirmed significance were analysed with multivariante logistic regression, in order to identify independent predictors for 2-year survival. Binary logistic regression analysis was applied for identifying independent predictors for 2-years survival and those variables were analysed : age <75 years, smoking cessation, pathohistological type of cancer, stage of disease IV, T4 status, M1b status, presence of respiratory comorbidity, dyspnea, chest pain. Cumulative survival of those patients was shown with Kaplan-Meier prognostic curves. Two mathematical model for 2-year survival was created from the factors confirmed as independent predictors for survival. AIM: This research objectives were to determine the influence of certain prognostic factors on 2-years survival of those patients and to create mathematical model for stratification of those patients related to 2-years survival. RESULTS: Univariante analysis confirmed that the group of patients older than 75 years and more have had better 2-year survival than group of patient younger than 75 year, but without the statistically significance, patients with tumor size ≥6cm have had worst 2-year survival in comparison with patients with tumor size <6cm, patients with tumor status T4 at the moment of diagnosis and M status M1b have had the shorter 2-year survival, patients with anemia and increased LDH level on the start of the chemotherapy treatment have had shorter 2-year survival, the presence of more comorbid conditions at the moment of diagnosis influence on shorter 2-year survival, patients with weight loss more than 5% in the previous 6 months have had shorter 2-year survival. Two mathematical models were created (one for 2-year survival and the other for the cumulative survival) for stratification of elderly patients with advanced staged non-small cell lung cancer treated with combined platinum based chemotherapy regimen related to 2-year survival. CONSLUSION: Created mathematical models for stratification of elderly patients with advanced staged non-small cell lung cancer treated with combined platinum based chemotherapy regimen more easily stratify patients compared to pretreatment prognostic factors as opposed to comprehensive geriatric assessment which is time-consuming procedure and requires trained personnel.

Karcinom bronha je danas u svetu najčešći uzrok smrti povezanih sa malignim bolestima. U XX veku je registrovan značajan porast kako incidence, tako i mortaliteta karcinoma bronha u većini zemalja. Medijana  preživljavanja u svim stadijumima bolesti se značajno poboljšala poslednjih godina XX veka, ali nedovoljno u odnosu na očekivano. U najvećem broju slučajeva, bolest se otkriva u uznapredovalom stadijumu, kada je radikalno hirurško lečenje kao optimalan vid lečenja nemoguće. Određivanje stadijuma bolesti (stejdžing) je najbitniji segment u evaluaciji svakog bolesnika s karcinomom bronha. Utvrđivanje zahvaćenosti medijastinalnih  limfnih čvorova karcinomom je od posebne važnosti, jer je u velikom broju slučajeva upravo nodalni status faktor koji određuje svsishodnost primene hirurškog lečenja, radioterapije i hemioterapije, a samim tim i jedan od bitnih faktora prognoze bolesnika sa nemikrocelularnim karcinomom bronha NSCLC. Bolesnici sa dokazanom zahvaćenošću N2 medijastinalnih limfnih čvorova se svrstavaju u IIIA stadijum NSCLC koji je potencijalno resektabilan, dok se bolesnici sa dokazanom zahvaćenošću N3 medijastinalnih limfnih čvorova svrstavaju u IIIB stadijum NSCLC, koji se smatra neresektabilnim. Cilj ove doktorske disertacije je bio da se utvrdi da li postoje prognostički značajni faktori za rezultat lečenja medijastinoskopski dokazanog N2 i N3 stadijuma NSCLC. Studija je bila nerandomizovana, delom retrospektivnog, a delom prospektivnog karaktera. U ispitivanje je uključeno 60 bolesnika lečenih u Institutu za plućne bolesti Vojvodine tokom  2006., 2007. i 2008. godine. Kod svih uključenih bolesnika medijastinoskopijom je dokazana propagacija NSCLC u medijastinalne limfne čvorove. U radu su analizirani sledeći faktori: pol, starost, ECOG performans status, pridružena hronična opstruktivna bolest pluća (HOBP), pridruženo kardiovaskularno oboljenje sa simtomatologijom klasifikovanom prema NYHA, T faktor, lokalizacija i broj medijastinoskopski dokazanih metastatski zahvaćenih limfnih čvorova, vrsta primenjenog  lečenja (hemioradioterapija, hemioterapija, operacija), rezultat lečenja (odgovor na terapiju i preživljavanje). Univarijantnom analizom je utvrđeno da su kod bolesnika sa medijastinoskopski dokazanim N2 i N3 stadijumom NSCLC prognostički faktori koji su imali uticaj na lošije preživljavanje bili: ECOG PS 2 (p=0,00000), pridruženo kardivaskularno oboljenja sa simptomatologijom klase NYHA II (p=0,00113), zahvaćenost kontralateralnih medijastinalnih medijastinalnih limfnih čvorova (N3 stadijum) (p=0,000003), dok je uticaj zahvaćenosti više pozicija ipsilateralnih medijastinalnih limfnih čvorova (multi station N2) bio na granici statističke značajnosti (p=0,05385). Utvrđeno je da bolesnici sa N2 i N3 stadijumom NSCLC lečeni hemioradioterapijom imaju bolju stopu odgovora na primenjenu terapiju u odnosu na bolesnike lečene samo hemioterapijom (p=0,03118), kao i da operativno lečenje primenjeno kod bolesnika koji su imali dobar odgovor na sprovedenu terapiju ima statistički značajan uticaj u vidu boljeg preživljavanja (p=0,00121). Univarijantnom analizom nije utvrđen značajan uticaj sledećih faktora na preživljavanje bolesnika sa N2 i N3 stadijomom NSCLC: pol, starost, pridružena HOBP, skvamozni tip NSCLC i T faktor. Multivarijantnom analizom su kao nezavisni prognostički faktori na preživljavanje bolesnika sa N2 i N3 stadijumom NSCLC utvrđeni klinički N status (bolje preživljavanje ima N2 u odnosu na N3 stadijum) i sprovedena terapija (bolje preživljavanje ima hemioradioterapija u odnosu na hemioterapiju). Dobijeni rezultati navode nas na zaključak da su pozicija i broj zahvaćenih pozicija medijastinalnih limfnih čvorova, koji su utvrđeni medijastinoskopski, kao i sprovođenje multimodalnog lečenja ključni prognostički faktori za preživljavanje bolesnika sa N2 i N3 stadijumom NSCLC.
Lung  cancer  is  the  most  common cause of cancer  related mortality  worldwide.  Increase  in  both  incidence  and mortality  of  lung  cancer  was  registered  throughout  20th century. The median survival in every stage of lung cancer has been improved in last years of 20th century but it is still not satisfactory. In most cases, lung cancer is diagnosed in advanced  stage  when  surgical  treatment  as  the  optimal approach  is  not  possible. Staging  is  the  most  important element  in  the  evaluation  of  every  lung  cancer  patient. Mediastinal lymph node involvement is crucial, because in most of the cases nodal staging is factor which determines appropriate use of surgery, radiotherapy and chemotherapy and it is one of the important factors influencing prognosis of lung cancer patients. Patients with proven involvement of ipsilateral  mediastinal  lymph  nodes  (N2  stage)  are categorized  in  IIIA  stage  which  is  considered  to  be potentially resectable, and patients with proven involvement of  contralateral  mediastinal  lymph  nodes  (N3  stage)  are categorized  in  IIIB  stage,  which  is  considered  to  be nonresectable. The aim of this study was the determination of  significant  prognostic  factors  that  have  influence  on treatment  and  survival  of  non-small  cell  lung  cancer (NSCLC)  patients  in  stage  N2  and  N3.  Study  was nonrandomized,   partially   retrospective   and   partially prospective. It included 60 patients treated at the Institute for Pulmonary  Diseases  of  Vojvodina  during  2006,  2007  and 2008. Cancer involvement of mediastinal lymph nodes was determined by mediastinoscopy in every patient. In study we analyzed following factors: gender, age, ECOG performance   status,   associated   chronic   obstructive pulmonary  disease  (COPD),  associated  cardiovascular disease with symptoms graded by NYHA classification, T status, position and number of involved mediastinal lymph nodes,  applied  treatment  (surgery,  chemoradiotherapy, chemotherapy alone), treatment result (response to treatment and  survival).  Prognostic  factors  for  poorer  survival  on univariant analysis were ECOG PS 2 (p=0,0000), associated cardiovascular   disease   with   symptoms   NYHA   II (p=0,00113)  and  involvement of  contralateral  mediastinal lymph nodes (N3 stage) (p=0,00003) while multi station N2 disease was borderline significant at level of p=0,05385. It was determined that patients treated with chemoradiotherapy achieved better response to treatment compared to patients treated  with  chemotherapy  alone  (p=0,03118).  Univariant analyses  did  not  confirm  significance  of  gender,  age, associate COPD, squamous cell lung cancer and T factor on survival. Multivariante  analyses  identified  N  status  (better survival has N2 stage compared to N3 stage of NSCLC) and conducted treatment (better survival has  chemoradiotherapy compared to chemotherapy alone) as independent prognostic factors.  Our  results  suggest  that  position  and  number  of cancer involved  mediastinal lymph nodes position,  proven by mediastinoscopy, as well as the conducted multimodality treatment are key prognostic factors which might influence the survival of patients with N2 and N3 stage of NSCLC.

UVOD: Kolorektalna anastomoza koja se formira u dubini karlice radi uspostavljanja kontinuiteta gastrointestinalnog trakta nakon resekcije dijela crijeva ima svoje specifičnosti u toku formiranja, zarastanja, kao i kada se jave komplikacije. Na sam proces zarastanja kolorektalnih anastomoza utiču sistemski, lokalni i tehnički faktori. Bilo kakav kompromis po pitanju ovih principa nosi povećan rizik od komplikacija! Najteža komplikacija na anastomozi je dehiscencija. „Samo neučinjena anastomoza neće dehiscirati“. Ova stara hirurška poslovica je važeća i danas, a što je anastomoza distalnija, mogućnost dehiscencije je veća, posebno kod niskih subperitonealnih anastomoza sa rektumom ili anusom. Učestalost dehiscencija ovih anastomoza u literaturi varira od 0,5 - 69 %, što može ukazivati na kvalitet hirurškog rada, korišćenje definicije dehiscencije, način dijagnostike, itd. Međunarodna grupa za karcinom rektuma definisala je dehiscenciju anastomoze kao defekt crijevnog zida, uključujući šavnu ili staplersku liniju neorektalnog rezervoara, što dovodi do komunikacije između intra i ekstra luminalnog prostora. CILJEVI: Osnovni cilj ove studije je bio da se utvrde preoperativni i perioperativni faktori rizika značajni za nastanak dehiscencija kolorektalnih anastomoza, kao i značaj prokalcitonina i C-reaktivnog proteina u detekciji dehiscencija kolorektalnih anastomoza u subkliničkoj fazi bolesti. MATERIJAL I METODOLOGIJA: Istraživanjem je obuhvaćeno 100 pacijenata operisanih u elektivnom programu, kod kojih je urađena radikalna operacija karcinoma rektuma uz kreiranje dvostruke staplerske kolorektalne anastomoze. Svi pacijenti uključeni u istraživanje, odabrani metodom slučajnog izbora, bili su podijeljeni u dvije grupe. Grupa A: pacijenti kod kojih je urađena radikalna operacija karcinoma rektuma i kreirana primarna staplerska kolorektalna anastomoza. Grupa B: pacijenti kod kojih je urađena radikalna operacija karcinoma rektuma Hartmanovom procedurom u prvom aktu, a rekonstrukcija kontinuiteta gastrointestinalnog trakta uspostavljena u drugom aktu kreiranjem sekundarne staplerske kolorektalne anastomoze. Primjenom statističkih testova analizirani su preoperativni (pol, godine života, komorbiditeti, ASA skor, indeks tjelesne mase preoperativna primjena hemoradioterapije, laboratorijske analize) i perioperativni (vrijeme trajanja operacije, udaljenost anastomoze od anokutane linije, veličina tumora u cm, intraoperativna primjena krvi) faktori rizika za nastanak dehiscencije anastomoze kod obje grupe. Kod svih pacijenata drugog i četvrtog postoperativnog dana kontrolisane su vrijednosti C reaktivnog proteina i prokalcitonina u serumu, bez obzira da li su postojali ili ne klinički manifestni znaci dehiscencije anastomoze. Takođe, primjenom ROC krive analizirana je senzitivnost, specifičnost i dijagnostička tačnost C reaktivnog proteina i prokalcitonina drugog i četvrtog postoperativnog dana u detekciji dehiscencije kolorektalne anastomoze. REZULTATI: Nema statistički značajne razlike u pojavi dehiscencije anastomoze između primarnih i sekundarnih dvostrukih staplerskih anastomoza. Incidencija dehiscencija anastomoza je bila 11% u ukupnom uzorku. Osam pacijenata je reoperisano, dok su tri pacijenta tretirana konzervativno. Kod tri pacijenta, kod kojih je nastala dehiscencija i koji su reoperisani, zbog posljedice sepse i septičnog šoka nastupio je smrtni ishod. Pol, godine života, komorbiditeti, stadijum bolesti, dužina trajanja operacije, intraoperativna primjena krvi, nisu statistički značajni faktori rizika (p>0,05) za nastanak dehiscencije primarnih i sekundarnih dvostrukih staplerskih kolorektalnih anastomoza. Udaljenost anastomoze od anokutane linije (<7cm), veličina tumora preko 5 cm su statistički značajni faktori rizika za nastanak dehiscencije anastomoze. Postoji visoko statistički značajna razlika (p<0,001) vrijednosti CRP-a i PCT-a četvrtog postoperativnog dana kod bolesnika sa i bez prisutne dehiscenecije kolorektalne anastomoze. Na osnovu ROC analize CRP–a za četvrti postoperativni dan, za graničnu vrijednost od 130 mg/l senzitivnost iznosi 82%, specifičnost 96% i dijagnostička tačnost 94%. Za graničnu vrijednost PCT-a od 0,78 ng/ml za četvrti postoperativni dan primjenom ROC krive utvrđena je sezitivnost 91%, specifičnost 92%, dok je dijagnostička tačnost bila 86%. Četvrti postoperativni dan CRP ima veću dijagnostičku tačnost i specifičnost u detekciji dehiscencije kolorektalne anastomoze u odnosu na PCT. ZAKLJUČAK: I pored velikog tehnološkog napretka, usavršavanja hirurških tehnika, boljeg razumijevanja prirode maligne bolesti, unapređivanja intraoperativnog i postoperativnog kontinuiranog praćenja bolesnika, uvođenja novih antimikrobnih lijekova, problem u liječenju i pojava dehiscencija kolorektalnih anastomoza su i dalje značajno prisutni. Otkrivanjem dehiscencija kolorektalnih anastomoza u subkliničkoj fazi, identifikovanje preoperativnih i perioperativnih faktora rizika značajnih za nastanak dehiscencija, omogućilo bi da se dehiscencija ranije uoči i efikasnije riješi.
INTRODUCTION: Colorectal anastomosis, which is formed deep in the pelvis because of establishment of continuity of gastrointestinal tract after resection of the part of intestines, has got its specifities during forming and healing process and when complications occur. Systemic, local and technical factors influence the healing process of anastomosis itself. Any kind of compromise in terms of these principles causes higher risk of complications! The most serious complication of anastomosis is dehiscence. “Only anastomosis which is not carried out will not dehisce.” This old surgical saying is still true, and the more distal anastomosis is, the possibility of development of dehiscence is higher, especially in lower subperitoneal anastomosis with rectum and anus. Incidence of dehiscence of these anastomosis in literature varies from 0,5 to 69 %, which may indicate the quality of surgical work, use of definition of dehiscence, kind of diagnostics etc. International group for rectal cancer defined dehiscence of anastomosis as a defect of intestinal wall, including suturing or stapler line of neorectal reservoir, which leads to communication between intra and extra luminal space. AIMS: Basic aim of this study was to determine preoperative and postoperative risk factors significant for the development of dehiscence of colorectal anastomosis, as well as significance of procalcitonin and C-reactive protein in detection of dehiscence of colorectal anastomosis at the subclinical stage of the disease. MATERIAL AND METHODOLOGY: The study included 100 patients operated on in the elective programme, on which radical operation of the rectal cancer was carried out with creation of double stapler colorectal anastomosis. All patients included in the study were randomly chosen and divided into two groups. Group A: the patients on which radical operation of the rectal cancer was carried out and primary stapler colorectal anastomosis created. Group B: the patients on which radical operation of the rectal cancer was carried out using Hartman's procedure in the first act, and reconstruction of the continuity of gastrointestinal tract was established in the second act by creation of secondary stapler colorectal anastomosis. By application of statistical tests preoperative (sex, age, comorbidities, ASA score, body mass index, preoperative application of haemoradiotherapy, laboratory analyses) and perioperative (duration of operation, distance of anastomosis from anocutaneous line, size of tumor in cm, intraoperative application of blood) risk factors for development of dehiscence of anastomosis in both groups were analysed. In all patients on the second and fourth postoperative day values of C-reactive protein and procalcitonin in the serum were analysed, regardless of the existence of clinically or non-clinically manifested signs of dehiscence of anastomosis. Also, sensitivity, specifity and diagnostically accurate C-reactive protein and procalcitonin on the second and fourth postoperative day in detection of dehiscence of colorectal anastomosis were analysed by application of ROC curve. RESULTS: There is no statistically significant difference in the development of dehiscence of anastomosis between primary and secondary double stapler anastomosis. Incidence of dehiscence of anastomosis was 11% in all samples. Eight patients were reoperated on, whereas three patients were treated conservatively. In three patients who developed dehiscence and were reoperated on, the death occurred due to sepsis and septic shock. Sex, age, comorbidities, stage of the disease, duration of operation, intraoperative application of blood were not statistically significant risk factors (p>0,05) for the development of dehiscence of primary and secondary double stapler colorectal anastomosis. Distance of anastomosis from anocutaneous line (<7cm), size of tumor over 5 cm were statistically significant risk factors for the development of dehiscence of anastomosis. There is highly statistically significant difference (p<0,001) values of CRP and PCT on the fourth postoperative day in patients with and without dehiscence of colorectal anastomosis. On the basis of ROC analysis of CRP for the fourth postoperative day, for the bordering value of 130 mg/l sensitivity is 82%, specificity 96% and diagnostic accuracy 94%. For bordering value of PCT of 0,78 ng/ml for the fourth postoperative day, by application of ROC curve, the following values were determined: sensitivity 91%, specificity 92% and diagnostic accuracy 86%. CRP for the fourth postoperative day has got higher diagnostic accuracy and specificity in detection of dehiscence of colorectal anastomosis in relation to PCT. CONCLUSION: In spite of huge technological advance, improvement of surgical techniques, better understanding of the nature of malignant diseases, improvement of intraoperative and postoperative continuous follow up of the patient, introduction of new antimicrobial medicines, the problem in treating and development of dehiscence of colorectal anastomosis is still significantly present. Detection of dehiscence of colorectal anastomosis at the subclinical stage, identification of preoperative and perioperative risk factors significant for the development of dehiscence would help in early detection of dehiscence and contribute to more effective operations.

Problem kojim se doktorska disertacija bavi je politički aktivizam i sociokulturni faktori, koji ga određuju u uslovima tranzicije i krize u kojima se Srbija nalazi. Osnovna istraživačka pitanja od kojih se u radu pošlo su: na koji način funkcioniše politički aktivizam u Srbiji, koji oblici političkog ponašanja su najzastupljeniji, kojim vrednosnim okvirima se političko ponašanje oblikuje, kao i koji sociokulturni faktori su najznačajniji prediktori političkog aktivizma. Teorijsku osnovu za istraživanje pružio je model socioekonomskog statusa u političkoj participaciji kojim se ističe značaj socioekonomskih pokazatelja u političkom aktivizmu kao što su uzrast, školska sprema, zanimanje, životni standard. Istraživanje je vršeno upitnikom koji se sastoji iz pet celina: prvi deo upitnika čine pitanja o sociodemografskim karakteristikama ispitanika, drugi deo se odnosi na politički aktivizam, treći na ispitivanje vrednosti i to modernističko-tradicionalističkih i autokratsko-demokratskih, četvrti deo upitnika meri teritorijalni identitet i naklonost određenim teritorijalnim celinama i peti se tiče odnosa prema religiji.
Uzorak istraživanja su činili članovi stranaka koje učestvuju u radu skupština u šest gradova u Vojvodini: Novom Sadu, Subotici, Somboru, Zrenjaninu, Pančevu i Sremskoj Mitrovici. Rezultati istraživanja su pokazali da su sociodemografski i sociokulturni faktori značajni za objašnjenje političkog aktivizma. Postavljene hipoteze su delimično potvrđene, jer se politički aktivizam u najvećoj meri iskazao u okviru već ponuđenih političkih dešavanja kao što su izlazak na izbore, učešće u partijskim skupovima i aktivnostima, a znatno manje kao samoinicijativne aktivnosti politički svesnih i odgovornih građana. Politička kultura koja se kroz aktivizam sagledala je pre svega podanička, sa elementima participativnog ponašanja.

Hronična opstruktivna bolest pluća (HOBP) jedna je od vodećih uzroka morbiditeta i mortaliteta širom sveta. Uprkos stalnom napretku u medicini, uvođenju novih prognostičkih biomarkera, otkrivanju novih bronhodilatatornih, antiniflamatornih i antiinfektivnih lekova, ova bolest i danas beleži stalan porast broja obolelih i umrlih. Prema savremenom tumačenju HOBP je heterogena bolest koja je udružena sa brojnim komorbiditetima i sistemskim manifestacijama. Zajednički faktori rizika su osnova za javljanje udruženih hroničnih bolesti. Komorbiditeti i akutne egzacerbacije doprinose ukupnoj težini bolesti. S obzirom da se HOBP manifestuje i izvan pluća kod svakog pacijenta je neophodno proceniti postojanje sistemskih manifestacija i tragati za komorbiditetima. U reviziji „Globalne strategije za dijagnozu, lečenje i prevenciju hronične opstruktivne bolesti pluća GOLD‖ iz 2011. godine navedene sledeće pridružene bolesti za kojima je potrebno aktivno tragati: kardiovaskularne bolesti, disfunkcija skeletnih mišića, metabolički sindrom, osteoporoza, depresija i karcinom pluća, bronhiektazije. Lečenje HOBP delimo u dve velike grupe: farmakološko i nefarmakološko. Farmakološko lečenje prema GOLD-u, danas se zasniva na stepenastom pristupu. Treba ga sprovodi kod svakog pacijenta sa simptomima. Poslednjih godina na značaju veoma dobija nefarmakološko lečenje pacijenata sa HOBP, zbog sve više dokaza o pozitivnom efektu na smanjenje simptoma bolesti, popravljanja tolerancije na napor, smanjenje egzacerbacija. U nefarmakološko lečenje ubrajamo: aktivno izbegavanje faktora rizika, prestanak pušenja, oksigenoterapiju, vakcinaciju protiv gripa, psihosocijalnu podršku, respiratornu rehabilitaciju (RR) i hirurško lečenje. Danas se zna da RR ostvaruje brojne benefite kod pacijenata sa HOBP, kao i da je većina tih benefita zasnovana na dokazima (GOLD 2013): poboljšava kapacitet za vežbanje, smanjene osećaja nedostatka vazduha, poboljšava kvalitet života, smanjuje broj hospitalizacija i dužinu hospitalizacije, smanjuje anksioznost i depresiju povezane sa HOBP, efekti traju i nakon završenog programa rehabilitacije, poboljšava preživljavanje ovih pacijenata. Primarni ciljevi našeg istraţivanja bili su da se utvrdi procenat ispitanika kod kojih je ostvaren pozitivan ishod respiratorne rehabilitacije, da se odredi povezanost sledećih faktora sa ishodom respiratorne rehabilitacije: pol, godine života, „pack/years―, dužina trajanja bolesti, broj egzacerbacija u prethodnoj godini, pridružena oboljenja: ishemijska bolest srca, srčana insuficijencija, hipertenzija, osteoporoza, depresija, dijabetes, bronhiektazije, karcinom pluća, tuberkuloza pluća. Takođe smo želeli da utvrdimo i uticaj sledećih parametara na ishod rr:FEV1, BMI, satO2, 6-minutni test hoda, „CAT― upitnik, „mMRC― upitnik, BODE indeks. Urađena je retrospektivno-prospektivna studija, koja je uključila 500 pacijenata sa HOBP, svih stadijuma I-IV , u stabilnoj fazi bolesti, koji su u toku dvogodišnjeg perioda odradili kompletan program ambulantne respiratorne rehabilitacije. Program je sprovođen u Poliklinici za plućne bolesti, Instituta za plućne bolesti Vojvodine. Dobijeni rezultati pokazali su da je 452 pacijenta (90,4%) ostvarilo pozitivan ishod RR: najviše ispitanika 142 (28,4%) bilo je u kategoriji vrlo dobar, potom slede kategorije dobar sa 129 ispitanika (25,8%), zadovoljavajući sa 102 ispitanika (20,4%), i na kraju kategorija odličan sa ukupno 79 (15,8%) ispitanika. Nakon programa RR došlo je do statistički značajnih poboljšanja u vrednostima FEV1, 6MTH, satO2, CAT, mMRC, BODE indeksa. Pol, starost, pušački status, dužina trajanja bolesti i ≥2 egzacerbacije u prethodnoj godini nemaju uticaja na uspešan ishod RR. Utvrđeno je postojanje statistički značajne negativne korelacije između srčane slabosti i pozitivnog ishoda respiratorne rehabilitacije, dok nije nađena statistički značajna povezanost ostalih ispitivanih komorbiditeta sa pozitivnim ishodom respiratorne rehabilitacije. Kao statistički značajni univarijantni prediktori pozitivnog ishoda respiratorne rehabilitacije jesu: manji broj pridruženih bolesti, odsustvo srčane slabosti, niža saturacija hemoglobin kiseonikom, veći BMI, mMRC ≥ 2, CAT ≥ 10, B i D stadijumi bolesti, dok je multivarijantnom logističkom regresionom analizom pokazano da su nezavisni prediktori pozitivnog ishoda respiratorne rehabilitacije: manji broj pridruženih bolesti, odsustvo srčane slabosti, veći BMI, CAT ≥ 10.
Chronic obstructive pulmonary disease (COPD) is one of the leading morbidity and mortality causes all over the world. Despite the steady advance in scientific research, introduction of novel prognostic biomarkers, new and potent bronchodilation, anti-inflammatory and anti-infectious drugs, a constant increase in the number of the affected and deceased from chronic obstructive pulmonary diseas has still been permanently evidenced in the 21st century. In a modern concept, the chronic obstructive pulmonary disease (COPD) is understood as a heterogenous disorder associated with numerous comorbidities and systemic manifestations. Common risk factors represent the basis for concomitant chronic diseases to develop. Comorbidities and acute exacerbations contribute to the overall disease severity. As a COPD may develop extrapulmonary manifestations as well, each patient should be evaluated for systemic manifestations and comorbidities. The 2011 update of the „Global Strategy for Chronic Obstructive Lung Disease Diagnosis, Management, and Prevention –GOLD‖ lists the following comorbidities to be actively searched for: cardiovascular diseases, skeletal muscle dysfunction, metabolic syndrome, osteoporosis, depression, lung cancer and bronchiectases. The treatment of COPD can be devided in two groups: pharmacological and non-pharmacological. Pharmacological treatment is today, according to GOLD, based on incremental approach. It should be carry out in every patient with simptoms. In last few years, non-pharmacological treatment of COPD is very popular, due to the evidence of positive effects on decreasing the simptoms, increasing the tolerance to exertion and decreasing the exacerbations. Non-pharmacological treatment consider: active avoiding the risk factors, smoking cessation, oxigenotherapy, vaccination against the flu, psicho-social support, respiratory rehabilitation and surgery. It is well known today that respiratory rehabilitation achieve numerous benefits in COPD patients and most of that benefits are evidence based (GOLD 2013): increasing the exercise capacity, decreasing the shortness of breath, increasing the quality of life, reduces the number and length of hospital stay, decreasing the anxiety and depression conected to COPD, the effects lasts and after the rehabilitation program, improves the survival of this patients. The primary goals of this investigation were to establish the percentage of patients with positive outcome after the respiratory rehabilitation, to determine the conection of the following factors with the outcome of respiratory rehabilitation: gender, age, „pack/years―, duration of the disease, the number of exacerbations in previous year, comorbidities: ischemic heart disease, heart failure, arterial hypertension, osteoporosis, depression, diabetes mellitus, bronchiectasis, lung cancer, tuberculosis. The other goals were to establish the influence of some parametars on the outcome of respiratory rehabilitation: FEV1, BMI, SaO2 ,6 minute walk test, „CAT― questionnaire, „mMRC― questionnaire, BODE index. This was retrospective-prospective study the included 500 patients with COPD, from I to IV stadium, in stable disease, who have done the two years complete program of ambulatory respiratory rehabilitation. The program have been done in polyclinic for respiratory diseases, Institute for pulmonary disesases of Vojvodina, Sremska Kamenica. The results showed that 452 patients (90,4%) achieved positive outcome of respiratory rehabilitation. The majority of patients 142 (28,4%) were in ―very good‖ caterogy, the 129 patients (25,8%) in category ―good‖, ―satisfied‖ 102 patients (20,4%) and ―excellent‖ 79 patients (15.8%). After completion of the respiratory rehabilitation program, statistically significant improvements of the following parameters have been achieved: FEV1, 6MTH, SaO2, mMRC, BODE index. Gender, age, smoking, duration of the disease and ≥2 exacerbations in previous year did not have influence on the successful respiratory rehabilitation outcome. The statistically significant negative correlation between the heart failure and positive respiratory rehabilitation outcome has been achieved, while there were no statistically significant correlations among other comorbidities and the successful respiratory rehabilitation outcome. The statistically significant univariant predictors of positive outcome of respiratory rehabilitation are: less comorbidities, absence of heart failure, lower oxygen saturation, higher BMI, , mMRC ≥ 2, CAT ≥ 10, B i D stadium of disease, while multivariant logistic regression analysis showed that the independent predictors of positive outcome of respiratory rehabilitation are: less comorbidities, absence of heart failure, higher BMI, CAT ≥ 10.

Hronična opstruktivna bolest pluća je jedna od najčešćih hroničnih bolesti pluća i važan uzrok morbiditeta i mortaliteta u svetu. Egzacerbacije predstavljaju značajan događaj u toku bolesti, jer imaju negativan uticaj na mortalitet, kvalitet života, opadanje plućne funkcije i povećanje troškova lečenja. Cilj rada je utvrditi nezavisne faktore rizika za egzacerbaciju i smrtni ishod tokom jednogodišnjeg praćenja obolelih od hronične opstruktivne bolesti pluća i kreiranje prediktivnog modela za neželjeni događaj. U ispitivanje je uključeno 200 pacijenata sa potvrđenom dijagnozom hronične opstruktivne bolesti pluća, koji su lečeni prema preporukama smernice Globalne inicijative za hroničnu opstruktivnu bolest pluća. Pacijenti su praćeni godinu dana, evaluirani na kontrolnim pregledima i beležen je broj egzacerbacija na osnovu vanrednih poseta i eventualni smrtni ishod. Statističkom obradom podataka utvrđeni su nezavisni prediktori egzacerbacije (starost > 65 godina, test procene hronične opstruktivne bolesti pluća > 9, modifikovana skala dispneje > 2, saturacija hemoglobina kiseonikom ≤ 93%) i smrtnog ishoda (starost >65 godina, potreba za primenom antiagregacione terapije, brzina maksimalnog ekspiratornog protoka na 25% vitalnog kapaciteta ≤ 1,16 l, modifikovana skala dispneje >2, puls > 89). Od navedenih nezavisnih faktora su kreirani modeli za predikciju neželjenih događaja. Unutrašnjom validacijom modela dokazana je dobra prediktivna vrednost oba matematička modela, bez statistički značajne razlike opserviranog i očekivanog procenta pojave egzacerbacije i smrtnog ishoda tokom praćenja pacijenata obolelih od HOBP.
Chronic obstructive pulmonary disease is one of the most common chronic lung diseases and is an important cause of morbidity and mortality in the world. Exacerbations are an important event in the course of the disease, as they have a negative impact on mortality, quality of life, lung function decline and increased costs of treatment. The aim of study is to identify risk factors for exacerbation or death during the one-year follow-up of patients with chronic obstructive pulmonary disease, and creation of predictive models for exacerbation and mortality during the follow-up period. The study included 200 patients with a confirmed diagnosis of chronic obstructive pulmonary disease who have had the therapy according to the Global initiative for chronic obstructive airway diseases guidelines. Patients were followed for one year, evaluated the number of exacerbations on the basis of emergency visits and eventual death. With statistical data processing there were identified independent predictors of exacerbations (age > 65 years, COPD Assessment Test > 9, modified Medical Research Council scale >2, oxygen saturation ≤ 93%) and death (age > 65 years, the need for application of antiplatelet therapy, the rate of maximum expiratory flow at 25% of vital capacity ≤ 1,16 l, modified Medical Research Council scale >2, heart rate > 89th). Of these independent factors was created a models for the prediction of adverse events during the one-year mark of COPD patients. Internal validation showed good predictive value of both models. No difference between the observed and the expected percentage of occurrence of exacerbations or death during the the follow-up period.

UVOD: Moždani udar spada u grupu masovnih nezaraznih bolesti, koje se smatraju najčešćim oboljenjima savremenog čoveka. On predstavlja jedan od najčešćih uzroka mortaliteta i invaliditeta u savremenom svetu. Među brojnim pratećim komplikacijama moždanog udara, navode se psihički poremećaji: depresija, anksioznost i psihotični poremećaji. Utvrđivanje povezanosti moždanog udara sa psihičkim poremećajima, kao i mehanizma njihovog nastanka predstavlja značajan doprinos boljem razumevanju ovog veoma čestog oboljenja, a njihov rani tretman omogućio bi brži i potpuniji oporavak nakon moždanog udara. CILJ: Utvrditi karakteristike psihičkog funkcionisanja osoba nakon ishemičnog moždanog udara, utvrditi uticaj lokalizacije lezije na nastanak određenih psihičkih poremećaja nakon moždanog udara, utvrditi uticaj vaskularnog statusa na nastanak psihičkih poremećaja, te utvrditi korelaciju između psihičkih komplikacija moždanog udara i brzine i stepena oporavka opšte životne aktivnosti. MATERIJAL I METODE: Istraživanje je izvedeno kao prospektivna studija, obuhvatilo je 101 pacijenta oba pola obolelih od moždanog udara, koji su hospitalno lečeni na Klinici za neurologiju u Novom Sadu. Svim pacijentima je uzeta anamneza o toku bolesti, faktorima rizika za moždani udar, kao i laboratorijska dijagnostika. Svim pacijentima načinjena je kompjuterizovana tomografija (CT) mozga (ili magnetna rezonanca - MRI mozga), ultrazvučni pregled karotidnih arterija, vertebrobazilarnih i krvnih sudova Willisovog poligona. Stepen neurološkog deficita i praćenje funkcionalnog oporavka u akutnoj fazi i nakon 3 meseca vršeno je primenom Skale Moždanog Udara Nacionalnog Instituta za Zdravlje (NIHSS), Rankinove skale i Bartelovog indeksa. Svim pacijentima je načinjena eksploracija psihičkog statusa u akutnoj fazi bolesti primenom Bekove Skale Depresije 2 (BDI-2), Skale procene anksioznosti kao stanja i odlike (STAI), Skale pozitivnih i negativnih sindroma (PANSS) i Kornelovog regrutnog indeksa (CSI). Kontrolno testiranje gore navedenim testovima obavljeno je nakon 3 meseca. Od statističkih metoda korišćena je deskriptivna statistika: tabelarni prikazi učestalosti i procentualna izraženost kod neparametrijski (nominalno ili ordinarno) organizovanih varijabli. Za ukršten prikaz dve varijable korišćene su tabele kontingencije. Takođe su korišćene mere centralne tendencije (aritmetička sredina) i mere disperzije (standardna devijacija) kod parametrijski korektno uređenih varijabli. Pored toga, korišćen je Hi-kvadrat test za utvrđivanje razlika između grupa za varijable nominalnog nivoa merenja, Kramerovo V za utvrđivanje povezanosti između nominalnog nivoa merenja, Pirsonov koeficijent korelacije r, za utvrđivanje povezanosti između varijabli intervalnog nivoa merenja, te analiza varijanse (ANOVA) za utvrđivanje značajnosti razlika između aritmetičkih sredina više grupa. REZULTATI: U ispitivanje je uključen 101 pacijent, 65.3% muškog pola, 34.7% ženskog pola. Prosečna starost bila je 60.69 godina (medijana=62.00, standardna devijacija =10.828, statistička greška=1.077). 38.6% je imalo lokalizaciju u desnoj hemisferi velikog mozga, 34.7% u levoj hemisferi, 4% u cerebelumu, 11.9% u moždanom stablu, dok je 10.9% imalo višestruku lokalizaciju infarkta. 39.6% je imalo teritorijalni infarkt, a 59.4% lakunarni infarkt. Distribucija faktora rizika za moždani udar bila je uobičajena za podneblje na kojem je vršeno istraživanje. 26.7% je imalo uredan nalaz na karotidnim krvnim sudovima, 26.7% je imalo difuznu ateromatozu, 27.7% je imalo stenozu ACI <70% , dok je 18.8% pacijenata imalo stenozu ACI>70%. U odnosu na nalaz u VB slivu, 52.5% je imalo uredan nalaz, a 47.5% patološki nalaz (stenozu i difuznu ateromatozu). 54.5% pacijenata je imalo uredan nalaz na arterijama Willisovog poligona, a 45.5% je imalo patološki nalaz (stenozu i difuznu ateromatozu). 5.9% je imalo depresivni poremećaj, 29.7% anksiozni poremećaj, 9.9% neurotski poremećaj i 2% psihotični poremećaj. U odnosu na pol, depresivni poremećaj javlja kod 3% muškaraca i 11.4% žena, anksiozni kod 25.8% muškaraca i 37.1% žena, neurotski kod 7.6% muškaraca i 14.3% žena i psihotični kod 3% muškaraca, dok kod žena nije zabeležen. U odnosu na životno doba, kod mlađih od 45 godina depresija nije bila prisutna, anksioznih je bilo 30%, 10% psihotičnih, dok neurotičnih nije bilo. U grupi 46-65 godina depresivnih je bilo 6.9%, anksioznih 22.4%, neurotičnih 12.1%, a psihotičnih 1.7%. U grupi starijih od 65 godina, depresivnih je bilo 6.1%, anksioznih 42.4%, neurotičnih 9.1%, dok psihotičnih nije bilo. Distribucija odgfovora dobijenih na BDI-2 skali ukazivala je na veću učestalost depresivnog poremećaja kod lezija u levoj hemisferi velikog mozga. Distribucija odgovora dobijenih primenom STAI ukazivala je na veću učestalost anksioznog poremećaja kod lezija desne hemisfere. Distribucija odgovora dobijenih primenom CSI ukazivala je na veću učestalost neurotskog poremećaja kod višestrukih lezija. Distribucija odgovora dobijenih primenom PANSS ukazivala je na veću učestalost psihotičnog poremećaja kod lezija desne hemisfere. Upoređivanje lezije na karotidama i psihičkih poremećaja pokazalo je na progresivni porast učestalosti psihičkih poremećaja sa težinom lezije na karotidnim krvnim sudovima, kao i na potpuno odsustvo psihičkih poremećaja kod osoba koje su imale uredan nalaz na karotidama. Praćenje uticaja psihičkih poremećaja (sumarno i pojedinačno) na funkcionalni oporavak pacijenata nakon moždanog udara, nije pokazalo statistički značajan uticaj. Zabeleženo je statistički značajno udruženo pojavljivanje depresivnog i anksioznog, depresivnog i neurotskog i anksioznog i neurotskog poremećaja, bez značajne interakcije navedenih poremećaja sa psihotičnim poremećajem. ZAKLJUČAK: Kod pacijenata sa ishemičnim moždanim udarom najveća je učestalost anksioznog poremećaja, zatim depresivnog poremećaja, a najređe se javlja psihotični poremećaj. Depresivni i anksiozni poremećaj značajno su češći kod žena, dok se psihotični poremećaji isključivo javljaju kod muškaraca. Depresivni poremećaj značajno se češće javlja u srednjem i starijem životnom dobu, anksiozni poremećaj se češće javlja u mlađem i srednjem životnom dobu, dok se psihotične manifestacije javljaju najčešće u srednjem životom dobu. Depresivni i anksiozni poremećaj jednako se često javljaju kod pacijenata sa teritorijalnim i lakunarnim infarktom, dok se psihotične manifestacije isključivo javljaju kod pacijenata sa teritorijalnim infarktom. Ne postoji značajna korelacija između prisustva faktora rizika za moždani udar i pojave psihičkih poremećaja, iako je upadljivo odsustvo psihičkih poremećaja kod pacijenata bez faktora rizika za moždani udar. Nakon 3 meseca od moždanog udara nije primećena značajnija regresija simptoma psihičkih poremećaja. Anksiozni poremećaj i psihotične manifestacije se statistički značajno češće javljaju kod infarkta u desnoj hemisferi, dok za depresivni poremećaj nije potvrđeno statistički značajno češće pojavljivanje kod infarkta u levoj hemisferi. Psihički poremećaji kod pacijenata sa moždanim udarom češće se javljaju kod pacijenata sa lezijama u karotidnom slivu, što se povećava sa težinom lezije i veličinom stenoze. Ne postoji statistički značajna korelacija između lezija krvnih sudova u vertebrobazilarnom slivu i Willisovom poligonu sa pojavom psihičkih poremećaja. Nije dokazan značajan uticaj psihičkih poremećaja na oporavak bolesnika nakon moždanog udara. Dokazan je visok stepen udruženog javljanja depresivnog i anksioznog poremećaja.
INTRODUCTION: Stroke belongs to noninfectious diseases, which are considered the most common diseases of modern man. It is one of the most common causes of mortality and disability in the modern world. The many associated complications of stroke include mental disorders: depression, anxiety and psychotic disorders. Determining the relationship between stroke and mental disorders, as well as enlightening their underlying mechanism, represents a significant contribution to a better understanding of this very frequent disease, and an early treatment of these associated disorders should allow a faster and more complete recovery from stroke. OBJECTIVE: To determine characteristics of mental functioning after ischemic stroke, to determine the impact of lesion localization on development of certain mental disorders after stroke, to determine the impact of vascular status on development of mental disorders, and to determine the correlation between the associated mental disorders and the speed and degree of recovery of general life activities. MATERIALS AND METHODS: The research was conducted as a prospective study that included 101 ischemic stroke patients of both sexes, hospitalized at the Clinic of Neurology in Novi Sad. Data about the course of disease and stroke risk factors was collected and laboratory diagnostics was performed in all patients. All patients underwent brain computed tomography (CT) (or magnetic resonance imaging - MRI), and ultrasound examination of carotid and vertebrobasilar arteries and the circle of Willis. The degree of neurological deficit and functional recovery in the acute phase and at 3-month follow-up were assessed using the National Institute of Health Stroke Severity (NIHSS) scale, the Rankin scale, and the Barthel Index. All patients underwent psychological exploration of the mental status in the acute phase of stroke by using the Beck Depression Inventory 2 (BDI - 2), the State-Trait Anxiety Inventory (STAI), the Positive and Negative Syndrome Scale (PANSS), and the Cornell Services Index (CSI). Follow-up testing with the same tests was performed after 3 months. Statistical analysis included methods of descriptive statistics: tabular presentation of the frequency and percentages in case of nonparametric (nominal or ordinal) variables. Contingency tables were used to present relationships between two variables. In addition, measures of central tendency (arithmetic mean) and measures of dispersion (standard deviation) were used for parametric variables. The chisquared test was used to determine differences between groups for nominal measurement variables, Cramer’s V was used to examine association between nominal levels of measurement. Association between interval measurement variables was measured by the Pearson correlation coefficient (r), and significance of differences between arithmetic means of more groups was determined by the analysis of variance (ANOVA). RESULTS: The study included 101 patients, 65.3% male and 34.7% female. The average age of patients was 60.69 years (median=62.00, standard deviation=10.828, statistical error=1.077). Stroke localizations were as follows: the right cerebral hemisphere in 38.6%, the left hemisphere in 34.7%, the cerebellum in 4%, the brainstem in 11.9%, and 10.9% of patients had multiple localizations. In 39.6% of patients, stroke was territorial, and in 59.4% lacunar. The distribution of risk factors for stroke was typical for the study area. Normal carotid arteries were found in 26.7%, 26.7% had diffuse atheromatosis, 27.7% had <70% ACI stenosis, and 18.8% had >70% ACI stenosis. As regards VB circulation, 52.5% had normal findings and 47.5% had pathological findings (stenosis and diffuse atheromatosis). As regards the circle of Willis, 54.5% had normal findings and 45.5% had pathological findings (stenosis and diffuse atheromatosis). Regarding mental functioning, 5.9% had depressive disorder, 29.7% had anxiety disorder, 9.9% had neurotic disorder, and 2% had psychotic disorder. In relation to sex, mental disorders were present as follows: depressive disorder in 3% of men and 11.4% of women, anxiety disorder in 25.8% of men and 37.1% of women, neurotic disorder in 7.6% of men and 14.3% of women, and psychotic disorder in 3% of men and none of women. With respect to age, among patients under 45 years of, age none had depressive disorder, 30% had anxiety disorder, 10% had psychotic disorder, and none had neurotic disorder. In the group of patients aged 46-65 years, 6.9% had depressive disorder, 22.4% had anxiety disorder, 12.1% had neurotic disorder, and 1.7% had neurotic disorder. In the group above 65 years of age, 6.1% had depressive disorder, 42.4% had anxiety disorder, 9.1% had neurotic disorder, and none had psychotic disorder. The distribution of responses obtained on the BDI-2 showed a higher prevalence of depressive disorder in patients with lesions in the left cerebral hemisphere. The distribution of responses obtained on the STAI showed a higher prevalence of anxiety disorder in patients who had lesion of the right hemisphere. The distribution of responses obtained on the CSI showed a higher prevalence of neurotic disorder in those who had multiple lesions. The distribution of responses obtained by the PANSS indicated a higher prevalence of psychotic disorder in those with lesion of the right hemisphere. Comparison of carotid artery lesions and mental disorders showed a progressive increase in the prevalence of mental disorders with increasing severity of the lesions, as well as a complete absence of mental disorders in people who had normal findings on carotids. The follow-up results showed that mental disorders (generally and individually) did not have a statistically significant effect on functional recovery of stroke patients. There were statistically significant comorbidities of depressive disorder and anxiety disorder, depressive disorder and neurotic disorder, and anxiety disorder and neurotic disorder, and no significant interactions of any of these disorders with psychotic disorder. CONCLUSION: In patients with ischemic stroke, anxiety disorder has the highest prevalence, followed by depressive disorder, whereas psychosis is the rarest. Depressive and anxiety disorders are significantly more common in women, while psychotic disorder occurs exclusively in men. Depressive disorder is significantly more common in the middle and old ages, anxiety disorder is more frequent in the younger and middle ages, while psychotic manifestations occur most often in the middle age of life. Depressive and anxiety disorders are similarly prevalent in patients with territorial and lacunar strokes, while psychotic manifestations occur exclusively in patients with territorial stroke. There is no significant correlation between the presence of stroke risk factors and mental disorders, although there is an evident absence of mental disorders in patients without stroke risk factors. Three months after stroke, no significant regression of the symptoms of mental disorders was observed. Anxiety disorder and psychotic manifestations are significantly more common in right hemispheric stroke, while as regards depressive disorder, there is no statistically significant association with left-hemispheric stroke. Mental disorders in stroke patients are more common in those with carotid lesions and increase in severity with increasing severity of lesion and degree of stenosis. There are no statistically significant correlations between lesions in the vertebrobasilar circulation or the circle of Willis and development of mental disorders. No significant impact of mental disorders on recovery from stroke was found. A high prevalence of comorbid depressive and anxiety disorders was proven/confirmed.

UVOD: Egzekutivne funkcije predstavljaju integrisanu grupu mentalnih sposobnosti, uključenih u proizvodnju, monitoring i kontrolu ponašanja orijentisanih ka određenom cilju i prevashodno su zadužene za snalaženje u novim situacijama, smeštenim izvan domena automatskih psihičkih procesa. Zloupotreba heroina tokom dužeg vremenskog perioda rezultira oštećenjem egzekutivnih funkcija, što se može značajno reflektovati na lično, profesionalno i socijalno funkcionisanje zavisnika. CILJ ISTRAŽIVANJA: Cilj ovog istraživanja je ispitivanje uticaja zloupotrebe opijata na egzekutivne kontrolne procese, ispitivanje postojanja specifičnog odnosa eventualnih deficita egzekutivne performance opijatskih zavisnika sa dužinom ekspozicije heroinu, kao i definisanje prediktora oštećenja egzekutivnih funkcija kod opijatskih zavisnika. MATERIJAL I METODOLOGIJA: Istraživanje je izvršeno po tipu studije preseka, a njime je obuhvaćeno 200 ispitanika, podeljenih u dve grupe. Eksperimentalnu grupu činilo je 150 zavisnika od heroina, starosti 18-35 godina, koji su u apstienenciji najmanje 3 nedelje. U kontrolnu grupu uvršteno je 50 zdravih subjekata, ujednačenih po polu, obrazovanju i starosti sa ispitanicima eksperimentalne grupe. Za prikupljanje podataka korišćeni su sledeći instrumenti: opšti strukturisani upitnik posebno konstruisan za potrebe ovog istraživanja, zasnovan na samoproceni, koji se odnosi na osnovne sociodemografske karakteristike ispitanika i adiktološka obeležja; test za procenu psihopatije, za procenu (kontrolu) eventualnog uticaja structure ličnosti zavisnika na postignuće na testovima kojima se procenjuju egzekutivne funkcije; za procenu stanja egzekutivnih funkcija: test verbalne fluentnosti - segment fonemska fluentnost, Vekslerov individualni test inteligencije, test praćenja-markiranja traga, Baretova skala za procenu impulsivnosti, Viskonsin test sortiranja karata, Iowa Gambling Task. REZULTATI: Kod heroinskih zavisnika beleže se signifikantni deficiti u egzekutivnim domenima: ažuriranje i monitoring sadržaja radne memorije, inhibitorna kontrola, izmena mentalnog seta i donošenje odluka. Faktori na osnovu kojih se može predvideti oštećenje egzekutivnih funkcija su: ukupno trajanje konzumiranja heroina, prosečna dnevna doza heroina, broj apstinencija u odnosu na ukupno trajanje heroina i uzrast pri prvom kontaktu sa psihoaktivnim supstancama. ZAKLJUČAK: Konzumiranje heroina dovodi se u vezu sa značajnim oštećenjem sistema egzekutivnih funkcija, što rezultira teškoćama zavisnika da prevazilaze habitualne odgovore i prilagođavaju ponašanje zahtevima koje nudi nova situacija, kao i sklonošću da donose visoko rizične odluke, koje rezultiraju trenutnom dobiti, bez obzira na neminovne kasnije negativne posledice.
INTRODUCTION: Executive functions represent an integrated set of mental abilities involved in the production, monitoring and controlling of the goal-oriented behavior. Primarily, they are responsible for managing new situations which are placed outside the domain of automatic mental processes. Heroin abuse over a longer period of time results in the damage of the executive functions which significantly reflects on personal, professional and social functioning of an addict. THE AIM OF THE STUDY: The aim of this study is investigating the impact of substance abuse on executive control processes, testing the existence of a specific relationship between possible deficits of executive performance of opiate addicts and heroin exposure length, as well as defining the damage predictors of executive functions in opiate addicts. MATERIALS AND METHODS: The study was conducted by the cross-sectional study and included 200 examinees divided into two groups. The experimental group consisted of 150 heroin addicts, aged from 18 to 35 years, who were abstinent for at least 3 weeks. The control group included 50 healthy examinees of the same sex, age and educational background as the examinees in the experimental group. To collect the data, the following instruments were used: a general structured questionnaire – specifically designed for the purposes of this study, based on self-assessment, which refers to the basic socio-demographic characteristics and addictological features of examinees; Psychopathy Assessment Questionnaire for evaluation (control) of the possible impact of personality structure of addicts on achievement on tests used to assess executive functions; for the assessment of condition of executive functions: Verbal Fluency Task - phonemic fluency, Wechsler Adult Intelligence Scale, Trail Making Test, Barratt impulsiveness Scale, Wisconsin Card Sorting Test, Iowa Gambling Task Iowa Gambling Task. RESULTS: In heroin addicts significant deficits in executive domains were recorded: updating, inhibition, shiffring and decision making. The damage of executive functions can be predicted on the basis of the following factors: total length of heroin abuse, the average daily dose of heroin, number of  abstinence compared to the total duration of heroin abuse and age of addicts at their first contact with psychoactive substances. CONCLUSION: The consumption of heroin is associated with significant impairment of the system of executive functions. This results in addicts having difficulties to overcome habitual responses and adjust behavior to the requirements imposed by new situations, as well as in the tendency to make high-risk decisions that result in current gain, regardless of inevitable later negative consequences.

Uvod. Kardiovaskularne bolesti kao deo grupe hroničnih nezaraznih bolesti predstavljale su i predstavljaju vodeći uzrok obolevanja i umiranja u svetu. Brojni naučni dokazi potvrđuju da je arterijska hipertenzija glavni kardiovaskularni faktor rizika, a da postignute vrednosti krvnog pritiska niže od 140/90mmHg značajno smanjuju kardiovaskularni rizik, odnosno pojavu kardiovaskularnih događaja, prvenstveno infarkta miokarda i moždanog udara. Arterijska hipertenzija je najzastupljenije stanje koje se viđa u ustanovama primarne zdravstvene zaštite, a mere prevencije, rano dijagnostikovanje, lečenje i kontrola arterijske hipertenzije predstavljaju javno-zdravstveni izazov u svim zemljama sveta. Ciljevi. Ciljevi istraživanja su utvrđivanje prevalencije arterijske hipertenzije koja je pod kontrolom; utvrđivanje prevalencije i povezanosti metaboličkih faktora sa ishodom u kontroli krvnog pritiska; utvrđivanje prevalencije i povezanosti nezdravih stilova života sa ishodom u kontroli krvnog pritiska; utvrđivanje prediktora loše kontrole krvnog pritiska i izračunavanje 10-godišenjeg kardivaskularnog rizika. Metode. U studiju preseka (prevalencije) uključeno je 373 ispitanika oba pola starosti od 45 do 75 godina sa dijagnozom arterijske hipertenzije u kartonu koji su u periodu od oktobra 2015. godine do februara 2016. godine dolazili kod svog izabranog lekara. Prikupljanje podataka obavljeno je merenjem krvnog pritiska, antropometrijskim merenjima, biohemijskim analizama i anketiranjem popunjavanjem upitnika. Rezultati. Uzorak ispitanika je činilo 55% žena i 45% muškaraca prosečne starosti 59±6,3 godine. Utvrđena je niska učestalost arterijske hipertenzije pod kontrolom od 39,1%, a visoka učestalost metaboličkih faktora (44,5% predgojaznosti, 34% gojaznosti, 29% šećerne bolesti, 88,2% povišenih masnoća i 41,8% metaboličkog sindroma) kao i njihova povezanost sa ishodom u kontroli krvnog pritiska jer su ispitanici sa nekontrolisanim krvnim pritiskom najčešće imali dva faktora rizika (40,5%), dok su ispitanici sa kontrolisanim krvnim pritiskom najčešće imali jedan faktor rizika (45,9%). Utvrđeno je da su prosečne vrednosti sistolnog, dijastolnog pritiska i pulsa bile značajno (p<0,001) niže u grupi sa kontrolisanim pritiskom kao i da su ispitanici sa nekontrolisanim pritiskom imali značajno veći obim struka (p=0,006), metabolički sindrom (p<0,001) i značajno češće pili veći broj lekova (p<0,001). Utvrđena je visoka učestalost pušenja (26,3%) i visoka učestalost sedentarnog načina života (76,7%) kao i da znanja, stavovi i ponašanja ispitanika u vezi faktora rizika (pušenja, konzumiranja alkohola, fizičke neaktvnosti i prekomerne upotrebe soli) nisu na zadovoljavajućem nivou. Kao nezavisni prediktori arterijske hipertenzije koja nije pod kontrolom dobijeni su obim struka, telesna masa, indeks telesne mase, starost, vrednost pulsa, broj lekova koje ispitanici piju, pasivno pušenje, nesvesnost o postojanju arterijske hipertenzije, neznanje o štetnosti konzumiranja prekomerne količine alkohola, nepreležan infarkt miokarda i moždani udar. Izračunato je da je u visokom i veoma visokom riziku od neželjenih kardiovaskularnih događaja u desetogodišnjem periodu 2,7% ispitanika sa arterijskom hipertenzijom bez dijabetesa i 22,2% hipertenzivnih ispitanika sa dijabetesom. Zaključak. Potrebno je sprovođenje javno-zdravstveno vaspitnih i promotivnih aktivnosti u cilju povećanja znanja, promene stavova i ponašanja kod populacije sa arterijskom hipertenzijom usled loše kontrole krvnog pritiska i prisustva visoke učestalosti pridruženih faktora rizika koji utiču na njegovu kontrolu.
Introduction. Cardiovascular diseases, as part of a group of chronic noncommunicable diseases, have been and still are the leading cause of morbidity and mortality in the world. Numerous scientific proofs confirm that arterial hypertension is a major cardiovascular risk factor and that the achieved blood pressure values lower than 140/90mmHg significantly reduce cardio-vascular risk, or the appearance of cardio-vascular events, mainly myocardial infarction and stroke. Arterial hypertension is the most common condition that is seen in primary health care institutions and preventive measures, early diagnosis, treatment and control of arterial hypertension are a public health challenge in all countries of the world. Objectives. The objectives of the research were to determine the prevalence of arterial hypertension which is controlled; to determine the prevalence and correlation of the metabolic factors with the outcome in blood pressure control; to determine the prevalence and correlation of unhealthy lifestyles with the outcome in blood pressure control; to determine the predictors of poor blood pressure control and calculate a 10-year cardiovascular risk. Methods. The cross-sectional study (of prevalence) included 373 respondents of both sexes aged 45 to 75 years diagnosed with arterial hypertension who in the period from October 2015 to February 2016 visited their chosen doctor. Data collection was performed by measuring blood pressure, anthropometric measurements, biochemical analyses and surveying by filling out a questionnaire. Results. The sample consisted of 55% women and 45% men, of mean age of 59±6.3 years. The results showed low incidence of arterial hypertension under control of 39.1%, and high incidence of metabolic factors (44.5% of overweight, 34% of obesity, 29% of diabetes mellitus, 88.2% of elevated fat and 41.8% of the metabolic syndrome) as well as their association with the outcome in blood pressure control as the respondents with uncontrolled blood pressure usually had two risk factors (40.5%), while the group with controlled blood pressure usually had one risk factor (45.9%). It was found that the average values of systolic, diastolic blood pressure and heart rate were significantly (p<0.001) lower in the group with controlled blood pressure, as well as that the respondents with uncontrolled pressure had a significantly greater waist circumference (p=0.006), the metabolic syndrome (p<0.001) and more often drunk greater number of medicines (p<0.001). There was a high prevalence of smoking (26.3%) and a high incidence of sedentary lifestyle (76.7%) and it was found that knowledge, attitudes, and behaviors of the respondents related to risk factors (smoking, alcohol consumption, physical inactivity and excessive use of salt) were not satisfactory. As independent predictors of arterial hypertension which was not under the control, the study obtained waist circumference, body weight, body mass index, age, heart rate value, the number of medicines that the respondents drunk, second-hand smoking, unawareness of the existence of arterial hypertension, inexperience on the harmful effects of excessive amounts of alcohol, not overcome myocardial infarction and stroke. It was calculated that 22.2% of hypertensive respondents with diabetes and 2.7% of respondents with arterial hypertension without diabetes were in the high and very high risk of adverse  Conclusion. It is necessary to implement public-health educational and promotional activities in order to increase the knowledge, changes in the attitudes and behavior of the population with arterial hypertension due to the poor control of blood pressure and the presence of the high incidence of associated risk factors affecting its control.

Receptor humanog epidermalnog faktora rasta 2 (HER2) pripada porodici receptora protein-tirozin kinaze čija je aktivacija povezana sa proliferacijom malignih ćelija, inhibicijom apoptoze, tumorskom angiogenezom i sposobnosti invazije i metastaziranja. Povećana proteinska ekspresija HER2 receptora može nastati kao posledica amplifikacije gena i/ili transkripcijskih promena. Ekspresija HER2 receptora u humanim tumorima povezuje se sa agresivnijim ponašanjem i lošijom prognozom. Učestalost povećane proteinske ekspresije HER2 receptora u nesitnoćelijskim karcinomima pluća (NSCLC) je najviše zastupljena u adenokarcinomu u odnosu na druge histološke tipove. Identifikacija HER2 pozitivnih NSCLC omogućava određivanje grupe pacijenata koji bi bili kandidati za specifičnu terapiju. Problem predstavlja izbor metode detekcije HER2 receptora i nepostojanje utvrđenog protokola za očitavanje rezultata kao što postoji kod karcinoma dojke i želuca. Osnovni ciljevi ove doktorske disertacije su bili: da se odredi učestalost povećane proteinske ekspresije HER2 receptora u adenokarcinomu pluća; da se uporede rezultati povećane proteinske ekspresije HER2 receptora dobijene korišćenjem HER2 antitela „Hercep Test Dako“ i „Ventana anti-HER2/neu (4B5)“ antitela; da se uporedi prisustvo amplifikacije HER2 gena pomoću in situ hibridizacije (ISH) (Dual IHC HER2 kit;Ventana Medical Systems) retestiranjem uzoraka kod kojih je povećana proteinska ekspresija HER2 receptora ocenjena sa 2+ i 3+ dobijena „Hercep Test Dako“ sa prisustnom amplifikacijom HER2 gena na uzorcima koji su pomoću „Ventana anti-HER2/neu (4B5)“ ocenjeni sa 2+ i 3+; da se uporedi učestalost povećane proteinske ekspresije HER2 receptora i prisustva HER2 genske amplifikacije kod različitih histoloških podtipova adenokarcinoma pluća; da se utvrdi da li je povećana proteinska ekspresija HER2 receptora u adenokarcinomu pluća i/ili prisustvo genske amplifikacije povezano sa demografskim (starost i pol pacijenta) parametrima, pušačkim statusom, pojavom metastaza u regionalnim limfnim čvorovima i udaljenim organima, infiltracijom pleure i okolnih struktura, odnosno stadijumom bolesti. Povećana proteinska ekspresija HER2 receptora u adenokarcinomu pluća iznosi 7,4% za Hercep Test Dako i 2,7% za Ventana anti-HER2/neu (4B5) antitelo. Kod pozitivne ekspresije slažu se u 2%, dok se kod negativne ekspresije slažu u 91,9% slučajeva, što je ukupno 93,9%. Učestalost amplifikacije HER2 gena kod adenokarcinoma pluća je 17,6%, od toga je kod 2,7% slučajeva prisutna high grade amplifikacija. Postoji statistički značajna povezanost između povećane proteinske ekspresije HER2 receptora dobijene upotrebom HercepTest Dako i Ventana anti-HER2/neu (4B5) antitela i amplifikacije HER2 gena. Amplifikacija HER2 gena prisutna je kod 90,9% pacijenata sa povećanom proteinskom ekspresijom HER2 receptora koja se dobije upotrebom HercepTest Dako i kod 75% upotrebom Ventana anti-HER2/neu (4B5) antitela. Povećana proteinska ekspresija HER2 receptora dobijena pomoću HercepTest Dako i Ventana anti-HER2/neu (4B5) antitela je najčešća kod solidnog predominantnog tipa adenokarcinoma u patološkom T2a deskriptoru i IB stadijumu i acinarnog predominantnog tipa adenokarcinoma u patološkom T1b deskriptoru i IA stadijumu. Amplifikacija HER2 gena je najčešća kod solidnog a zatim kod acinarnog i papilarnog predominantnog tipa adenokarcinoma. Povećana proteinska ekspresija HER2 receptora dobijena pomoću HercepTest Dako i Ventana anti-HER2/neu (4B5) antitela i amplifikacija HER2 gena se najčešće javljaju kod muškaraca, pušača, u starosnoj dobi od 61-70 godina, tumora veličine 31-50 mm, N0 i M0 statusu bolesti, bez prisustva tumorske infiltracije pleure i okolnih struktura.
Human epidermal growth factor 2 (HER2) is a member of the epidermal growth factor family having tyrosine kinase activity, which is directly linked to malignant cells proliferation, apoptosis inhibition, tumor angiogenesis and ability for invasion and metastasis. Increased protein expression of HER2 receptors can be the consequence of gene amplification and/or transcription changes. Expression of HER2 receptors in human tumors is associated with more aggressive behavior and worse prognosis. Incidence of increased protein expression of HER2 receptors in non-small-cell lung carcinoma (NSCLS) is mainly represented in adenocarcinoma, in comparison with other histological types. Identification of HER2 positive NSCLC enables determination of a group of patients who would be candidates for specific therapy. The problem occurs in choosing the method of detection of HER2 receptors and non-existence of determined protocol for reading the results, as the one ones which exist for breast and gastric carcinoma. The main objectives of this PhD dissertation were: to determine the incidence of increased protein expression of HER2 receptors in lung adenocarcinoma; to compare the results of the increased protein expression of HER2 receptors obtained by using HER2 antibodies "HercepTest Dako" and "Ventana anti-HER2/neu (4B5)" antibodies; to compare the presence of HER2 gene amplification by in situ hybridization (ISH) (Dual IHC HER2 kit: Ventana Medical Systems) by retesting the samples in which the increased protein expression of HER2 receptors was graded with 2+ and 3+, obtained by "HercepTest Dako" with present gene HER2 amplification on samples obtained by "Ventana anti-HER2/neu (4B5) and graded with 2+ and 3+; to compare the incidence of increased protein expression of HER2 receptors and presence of HER2 gene amplification in different histological subtypes of lung adenocarcinoma; to determine if the increased protein expression of HER2 receptors in lung adenocarcinoma and/or presence of gene amplification is related to demographic (age and sex of the patient) parameters, smoking status, appearance of metastases in regional lymphatic nodes, distant organs, infiltration of pleura and surrounding structures, and stage of the disease. Increased protein expression of HER2 in lung adenocarcinoma is 7.4% for HercepTest Dako and 2.7% for Ventana anti-HER2/neu (4B5) antibody. In positive expression they are correlated in 2%, while in negative expression they are correlated in 91.9% cases, which is overall 93.9%. The incidence of HER2 gene amplification in lung adenocarcinoma is 17.6%, from that in 2.7% of the cases high grade amplification is present. There is a statistically significant correlation between increased protein expression of HER2 receptors obtained by use of HercepTest Dako and Ventana anti-HER2 /neu (4B5) antibody and amplification of HER2 genes. Amplification of HER2 genes is present in 90.9% of patients with increased protein expression of HER2 receptors, which is obtained by using HercepTest Dako and in 75% patients by using Ventana anti-HER2/neu (4B5) antibody. Increased protein expression of HER2 receptors obtained by HercepTest Dako and Ventana anti-Her2/neu (4B5) antibody is most common in solid predominant type of adenocarcinoma in pathological T2a descriptor and IB stadium and acinar predominant type of adenocarcinoma in pathological T1b descriptor and IA stadium. Amplification of HER2 genes is most common in solid, and then in acinar and papillary predominant type of adenocarcinoma. Increased protein expression of HER2 receptors obtained by HercepTest Dako and Ventana anti-HER2/neu (4B5) antibody and amplification of HER2 genes most commonly occurs in men, smokers, at the age of 61-70 years, tumor size 31-50 mm, NO and MO disease status, without presence of tumor infiltration of pleura and surrounding structures.

Uvod: Mikrodiskektomija je jedan od savremenih hirurških metoda u lečenju osoba sa lumbalnim sindromom, čiji je uzrok hernijacija intervertebralnog diska. Na postoperativni oporavak, ishod rehabilitacije i funkcionalno stanje, veliki uticaj imaju i biopsihosocijalni faktori. Cilj: Glavni cilj istraživanja je bio procena uticaja biopsihosocijalnih faktora na ishod lečenja i funkcionalni status bolesnika sa lumbalnim sindromom nakon mikrodiskektomije i sprovedenog rehabilitacionog tretmana. Materijal i metode: Sprovedena je prospektivna studija na 200 pacijenata (96 muškaraca i 104 žene), različitih profesija, prosečne životne dobi 50.20 ± 10.26 godina (raspon 29–69 godina). U istraživanje su uključeni pacijenti nakon operativnog lečenja hernijacije diska, putem mikrodiskektomije, premešteni sa Klinike za neurohirurgiju na Kliniku za medicinsku rehabilitaciju, Kliničkog centra Vojvodine u Novom Sadu. Stratifikacija ispitanika je izvršena prema njihovim biološko-demografskim, socio-ekonomskim, psihološkim i funkcionalnim obeležjima, uz korišćenje podataka iz anamneze, kliničkog pregleda, raspoložive medicinske dokumentacije i odgovarajućih upitnika i testova. Korišćeni su sledeći upitnici: za procenu bola-vizuelna analogna skala (VAS), upitnik o bolu (Pain Detect Test), za procenu psiholoških karakteristika Spilbergerovi testovi za trenutnu i opštu anksioznost (Spielberger Anxiety Inventory-State and Trait Test), Bekova skala depresije (BDI), upitnik za procenu prisustva straha od fizičke aktivnosti i posla i njihovog izbegavanja (The Fear-Avoidance Beliefs Questionnaire - Physical activity and Work), a za procenu funkcionalnog statusa Osvestrijev upitnik o onesposobljenosti (ODI) i Kvebek skala onesposobljenosti osoba sa lumbalnim sindromom. Fleksibilnost i indeks pokretljivosti lumbalnog segmenta kičme su procenjivani pomoću Šoberovog i Tomajerovog testa. Navedena ispitivanja su obavljena postoperativno pre početka sprovođenja rehabilitacionog tretmana (0. mesec), potom posle mesec dana i zatim 3 i 6 meseci posle mikrodiskektomije. Rezultati: Na doživljavanje bola i na funkcionalnu sposobnost imali su signifikantnog uticaja sledeći navedeni činioci. Pol: subjektivno doživljavanje bola je bilo jače kod žena nego kod muškaraca, ali je stepen funkcionalne onesposobljenosti (prema ODI i Kvebek skali) bio signifikantno veći (p<0.01) kod muškaraca. Životna dob: Stepen oporavka pacijenata nakon mikrodiskektomije je tokom vremena u pojedinim starosnim grupama bio promenljiv, ali je u celini bio lošiji kod starijih osoba. Navika pušenja: intenzitet bola (VAS) i stepen funkcionalne onesposobljenosti (prema ODI i Kvebek skali ) su bili veći kod pušača nego kod nepušača (p<0.01). Mehaničko opterećenje kičme: manji stepen oporavka su imali ispitanici čije zanimanje je povezano sa većim dinamičkim i statičkim opterećenjem kičmenog stuba. Socijalni faktori: redovno zaposlenje i novčana primanja su povezani sa boljim funkcionalnim oporavkom. Psihološki status i stepen optimizma: anksioznost i strahovi od fizičke aktivnosti i posla, strah od gubitka posla, depresija, negativni stavovi i pesimizam su signifikantno češće prisutni kod ispitanika koji su imali manji stepen funkcionalnog oporavka tokom praćenog perioda. Zaključci: Na doživljavanje bola i na funkcionalnu sposobnost i oporavak pacijenata nakon mikrodiskektomije imali su signifikantnog uticaja sledeći biopsihosocijalni faktori: pol, životna dob, navika pušenja, mehaničko opterećenje kičme, socijalno-ekonomski faktori, psihološki status i stepen optimizma pacijenta. Primenom odgovarajućih upitnika i registrovanjem ovih faktora, može se kreirati model za predviđanje stepena funkcionalnog oporavka i za primenu dopunskih terapijskih postupaka posle načinjene mikrodiskektomije.
Introduction: Microdiscectomy is one of the modern surgical methods for the treatment of people with low back pain, caused by a herniated intervertebral disc. On postoperative recovery, rehabilitation outcome and functional status, among others, great influence have also biopsychosocial factors. Goal: The main goal of the research was to assess which biopsychosocial factors have a significant impact on treatment outcome and functional status of patients with low back pain after lumbar microdiscectomy and the subsequent physical therapy. Material and methods: The research was conducted as a prospective study on 200 patients (96 men and 104 women), of various professions and mean age 50.20 ± 26.10 years (range 29-69 years). The study involved patients after surgical treatment of disc herniation by microdiscectomy, who were transferred from the Clinic for neurosurgery to the Clinic for medical rehabilitation, in Clinical center of Vojvodina, Novi Sad, in order to perform physical therapy and rehabilitation. Stratification of patients was performed according to their biological, demographic, socio-economic, psychological and functional characteristics, using data from the health history, clinical examination, the available medical records and appropriate questionnaires and tests. Among the questionnaires were those that are used for assessment of pain, psychological and psychosocial characteristics and functional status of patients with low back pain, including a visual analogue scale, Pain Detect Test, Spielberger Anxiety Inventory-State and Trait, Beck Depression Inventory, The Fear-Avoidance Beliefs Questionnaire (Physical activity and Work), Oswestry Low Back Pain Disability Questionnaire (ODI) and Quebec Back Pain Disability Scale. The flexibility of the lumbar segment of the spine and its movement index were assessed by Schober's and Thomayer's tests. All of these above mentioned assessments were carried out just before the start of the rehabilitation treatment (month 0), at the beginning of physical therapy (month 0), one month later and then 3 and 6 months after microdiscectomy. Results: On the pain and functional ability / disability the significant influences had following listed factors. Gender: subjective perception of pain was stronger among women than among men, but the degree of functional disability (ODI and Quebec Scale) was significant higher in the group of men (p<0.01). Age: The degree of recovery among patients after microdiscectomy over time in different age groups was varying, but in general was worse in the group of older people. Smoking habits: pain intensity and degree of functional disability were higher among smokers than nonsmokers (p<0.01). Mechanical loading of the spine: lower degree of recovery had subjects whose job is associated with a higher dynamic and static loading of the spine. Social factors: regular employment and cash income are associated with better functional recovery. Psychological status and the degree of optimism: anxiety and fear of physical activity and work as well as the possibility of job loss, depression, negative attitudes and pessimism, were significantly more often present in the group of patients who had a lower degree of functional recovery during the studied period. Conclusions: On the experience of pain, on functional ability and recovery of patients after microdisectomy, significant influences have the following biopsychosocial factors: gender, age, smoking habits, the mechanical loading of the spine, socio-economic factors, psychological status and the degree of optimism of the patient. Using the appropriate questionnaires and registering mentioned factors, it is possible to create a model for predicting the degree of functional recovery and for the application of additional therapeutic procedures after microdisectomy.

Širom sveta, karcinom bronha je i dalje vodeći po incidenci i mortalitetu, sa 2,1 milion novih slučajeva i predviđenih 1,8 smrtnih ishoda u 2018. godini. Karcinom bronha predstavlja skoro petinu (18,4%) svih smrtnih ishoda od karcinoma. Istraživanje je sprovedeno kao retrospektivna studija za period 2010-2016 godine. Svi podaci potrebni za sprovođenje ovog istraživanja direktno su prikupljeni iz zdravstvenog informacionog sistema i registra za karcinom bronha Instituta za plućne bolesti Vojvodine (IPBV), koji je referentna ustanova za pacijente sa karcinomom bronha za celu Autonomnu Pokrajinu Vojvodinu. Cilj rada je bio da se utvrdi uticaj demografskih i kliničko-patololoških karakteristika na ukupno vreme preživljavanja kod bolesnika sa karcinomom bronha, kao i da se izradi geoprostorna analiza incidencije i mortaliteta od karcinoma bronha na teritoriji Vojvodine. Podaci o broju novoobolelih i broju umrlih pacijenata potrebni za analizu incidencije i mortaliteta prikupljeni su od lokalnih Instituta za javno zdravlje za svaki od sedam okruga. Za potrebe analize overall survivall, survival rate ukupno je obuhvaćeno 8142 bolesnika lečenih u IPBV, od kojih je nakon provere uključujućih i isključujućih kriterijuma, u konačnu analizu ušlo njih 7540. Za potrebe analize incidencije i mortaliteta prikupljeni su podaci od lokalnih Instituta za javno zdravlje za svaki od sedam okruga i ukupno je uključeno 21915 pacijenata. Od ukupno 7540 bolesnika, bilo je 5456 (72,4%) muškaraca i 2084 (27,6%) žena. Prosečna starost bolesnika iznosila je 63,4±8,85 godina, Najveći broj bolesnika su bili pušači, njih 4911 (65,1%), bivših pušača je bilo 1995 (26,5%), dok je najmanje bilo nepušača, svega 634 (8,4%). Srednja vrednost indeksa paklo-godina (pack-years) iznosila je 50,57±28,80. Posmatrano prema bračnom statusu, najviše bolesnika je bilo oženjeno/udato, njih 5348 (70,9%). Najveći broj bolesnika je ocenio svoj socioekonomski status kao osrednji, njih 4912 (65,1%). Broj bolesnika sa ECOG performans statusom 1 bio je 5679 (75,3%), njih 840 (11,1%) je imalo ECOG performans status 2, dok je ECOG performans status 0 imao 451 (6,0%) bolesnik. Najveći broj bolesnika bio je dijagnostikovan u IV stadijumu bolesti 3108 (41,2%), zatim u IIIB 1886 (25,0%), IIIA 1401 (18,6%), dok je u IA stadijumu dijagnostikovano najmanje bolesnika, njih 234 (3,1%). Najveći broj bolesnika imao je potvrđenu dijagnozu adenokarcinoma, njih 3342 (44,3%), zatim skvamoznog karcinoma 2472 (32,8%), mikrocelularnog karcinoma 1386 (18,4%). Od ukupnog broja bolesnika, tokom perioda praćenja preminulo je njih 6420 (85,1%), dok je 1120 (14,9%) bolesnika bilo živo. Prosečno vreme preživljavanja muškaraca bilo je 17,116 meseci, a žena 23,193 meseca. Muškarci oboleli od karcinoma bronha statistički značajno (p=0,000) kraće su živeli u odnosu na žene. Analiza kumulativnog preživljavanja bolesnika pokazala je da je postojala statistički značajna razlika u preživljavanju u odnosu na pol kod podtipova adenokarcinom (p=0,000), skvamozni karcinom (p=0,000) i mikrocelularni karcinom (p=0,001). Statistički značajna razlika u preživljavanju postojala je i u odnosu na starost, mesto stanovanja, tip tumora, stadijum bolesti, ECOG, pušački status i TNM stadijum bolesti (p=0,000). Ukupno jednogodišnje preživljavanje obolelih od karcinoma bronha iznosilo je 32,5%, skvamoznog karcinoma 37,3%, adenokarcinoma 33,4% i mikrocelularnog karcinoma 20,9%. Ukupno trogodišnje preživljavanje obolelih od karcinoma bronha iznosilo je 9,2%, skvamoznog karcinoma 10,8%, adenokarcinoma 10,7% i mikrocelularnog karcinoma 2,0%. Ukupno petogodišnje preživljavanje obolelih od karcinoma bronha iznosilo je 5,0%, kod skvamoznog karcinoma 6,1%, adenokarcinoma 5,4% i mikrocelularnog karcinoma 1,3%. Ukupno jednogodišnje preživljavanje obolelih od karcinoma bronha u 1A stadijumu iznosilo je 78,1%, u 1B stadijumu 73,2%, 2A stadijumu 70,4%, 2B stadijumu 52,1%, 3A stadijumu 42,3%, 3B stadijumu 28,3%, dok je u 4 stadijumu bolesti ukupno jednogodišnje preživljavanje bilo 17,9%. Ukupno trogodišnje preživljavanje obolelih od karcinoma bronha u 1A stadijumu iznosilo je 40,8%, u 1B stadijumu 37,5%, 2A stadijumu 31,2%, 2B stadijumu 21,6%, 3A stadijumu 9,7%, 3B stadijumu 5,5%, dok je u 4 stadijumu bolesti ukupno trogodišnje preživljavanje bilo 2,9%. Ukupno petogodišnje preživljavanje obolelih od karcinoma bronha u 1A stadijumu iznosilo je 32,1%, u 1B stadijumu 19,3%, 2A stadijumu 16,2%, 2B stadijumu 13,3%, 3A stadijumu 4,4%, 3B stadijumu 2,6%, dok je u 4 stadijumu bolesti ukupno petogodišnje preživljavanje bilo 1,6%. Kao nezavisni prediktori preživljavanja izdvojeni su muški pol, starost preko 60 godina, ECOG performans status veći od 2, pušačka navika, lošiji socioekonomski status, stadijum IV bolesti, T4 status, M1b status i mikrokarcinom kao tip tumora (p=0,000). Incidencija karcinoma bronha za muškarce iznosila je 118,9 na 100000 stanovnika, a za žene 43,3 na 100000 stanovnika. Standardizovana stopa incidencije karcinoma bronha za muškarce iznosila je 65,4 na 100000 stanovnika, a za žene 21,7 na 100000 stanovnika. Prema okruzima je postojala statistički značajna razlika (p=0,001). Stopa mortaliteta od karcinoma bronha za muškarce iznosila 125,1 na 100000 stanovnika, a za žene 43,8 na 100000 stanovnika. Standardizovana stopa mortaliteta od karcinoma bronha za muškarce iznosila 67,6 na 100000 stanovnika, a za žene 20,9 na 100000 stanovnika. Prema okruzima je postojala statistički značajna razlika (p=0,001). Analizom prikupljenih podataka utvrđeno je da postoji statistički značajna razlika u ukupnom vremenu preživljavanja pacijenata sa dijagnostikovanim karcinomom bronha u odnosu na pol (p=0,000), starosnu dob (p=0,000), mesto stanovanja (p=0,014), pušački status (p=0,001), ECOG performans status (p=0,000) i socioekonosmski status (p=0,000). Postoji statistički značajna razlika u ukupnom vremenu preživljavanja pacijenata sa dijagnostikovanim karcinomom bronha u odsnosu na tip tumora (p=0,000), stadijum bolesti (p=0,000), T-deskriptor (p=0,000), N-deskriptor (p=0,000) i M-deskriptor (p=0,000). Utvrđeno je da ukupno jednogodišnje preživljavanje obolelih od karcinoma bronha iznosi 32,5%, trogodišnje preživljavanje obolelih od karcinoma bronha iznosi 9,2%, a petogodišnje preživljavanje iznosi 5,0%. Utvrđeno je da su nezavisni prediktori preživljavanja muški pol, starost preko 60 godina, ECOG performans status 2 i veći, pušačka navika, lošiji socioekonomski status, stadijum IV bolesti, T4 status, M1b status i mikroculularni karcinom kao tip tumora. Urađena je analiza incidencije i mortaliteta od karcinoma bronha na teritoriji AP Vojvodine i utvrđeno je da postoje značajne regionalne razlike u incidenciji i mortalitetu od karcinoma bronha na teritoriji AP Vojvodine.
Worldwide, lung cancer remains the leading cause of cancer incidencije and mortality, with 2.1 million new lung cancer cases and 1.8 million deaths predicted in 2018. Methodology: For the purpose of this retrospective study we collected data of 21915 patients from seven Public Health Institutes, one for each district. This data was categorized by five-year age groups during 2010–2016. Survival analysis data of 8142 patients was collected from the Institute for Pulmonary Diseases of Vojvodina Hospital Information System and the Lung Cancer Registry. The primary objective was to determine the impact on overall survival by assessing demographic and clinical pathological characteristics in these patients. The secondary objective was to analyze the incidencije and mortality of lung cancer in the region of Vojvodina. Incidencije and mortality rates were directly age-standardized to the World and Europe Standard Population. A total of 7540 patients were eligible for the survival analysis, 5456 (72.4%) males and 2084 (27.6%) females. The average survival time, including all stages and cancer types was 17.1 months for men and 23.2 months for women (p = 0.000). There was statistically significant difference in survival time by gender in subtypes of adenocarcinoma (p = 0.000), squamous cell carcinoma (p= 0.000) and microcellular carcinoma (p = 0.001). Analysis showed significant difference in survival by age (p = 0.000), cancer type (p = 0.000), stage of the disease (p = 0.000), ECOG performance status (p = 0.000), smoking status (p = 0.001), TNM stage of disease (p = 0.000) and among districts (p = 0.014). Male gender (p = 0.000), age over 60 (p = 0.000), ECOG performance status 2 and greater (p = 0.000), smoking habit (p = 0.002), lower socioeconomic status (p = 0.000), stage IV of disease (p = 0.000) and small cell lung cancer as tumor type (p = 0.000) were identified as independent prognostic factors. One-year survival in 1A stage was 78.1%, in 1B stage 73.2%, 2A stage 70.4%, 2B stage 52.1%, 3A stage 42.3%, 3B stage 28.3 %, while in stage 4 was 17.9%. Three-year survival in 1A stage was 40.8%, in 1B stage 37.5%, 2A stage 31.2%, 2B stage 21.6%, 3A stage 9.7%, 3B stage 5.5 %, while in stage 4 was 2.9%. Five-year in 1A stage is 32.1%, in 1B stage 19.3%, 2A stage 16.2%, 2B stage 13.3%, 3A stage 4.4%, 3B stage 2.6 %, while in stage 4 was 1.6%. The incidencije rate was 118.9 per 100000 for males and 43.3 per 100000 for women. The standardized incidencije rate was 65.4 per 100000 for males and 21.7 per 100000 for females. There was a statistically significant difference by districts (p = 0.001). Mortality rate was 125.1 per 100000 for males and 43.8 per 100000 for females. The standardized mortality rate was 67.6 per 100000 for males and 20.9 per 100000 for females. There was also a statistically significant difference by district (p = 0.001). There was a statistically significant difference in overall survival by gender (p = 0.000), age (p = 0.000), place of residence (p = 0.014), smoking status (p = 0.001), ECOG performance status (p = 0.000), and socioeconomic status (p = 0.000). There was also a statistically significant difference in the overall survival by tumor type (p = 0.000), stage of disease (p = 0.000), T-descriptor (p = 0.000), N-descriptor (p = 0.000), and M-descriptor (p = 0.000). One-year survival rate was 32.5%, three-year survival was 9.2%, and five-year survival rate was 5.0%. Incidencije and mortality rates data were analyzed for the territory of Vojvodina, and it was found that there were significant regional differences.

Vršeno je istraživanje intestinalnih nematoda žutogrlog miša (Apodemus flavicollis  Melchior, 1834) uzorkovanog sa 18 lokaliteta na teritoriji Srbije, južno od Save i Dunava, sa ciljem proširenja i upotpunjavanja saznanja o ovoj komponenti parazitofaune glodara u ovom delu Evrope. Fauna nematoda crevnog trakta je analizirana sa više aspekata: kvantitativnog, aspekta zajednica, biološkog, aspekta biodiverziteta i aspekta polne strukture. Pored toga, ispitan je uticaj odabranihspoljašnjih i unutrašnjih faktora na prevalencu i abundancu parazitske infekcije.Zabeleženo je prisustvo devet vrsta intestinalnih nematoda, pri čemu je broj vrsta po lokalitetu varirao od 1 do 7. Ukupna prevalenca infekcije iznosila je 81,6%. Najčešće vrste u uzorku bile su Heligmosomoides polygyrus i  Syphacia stroma, koje suse odlikovale najvišim prevalencama i intenzitetima infekcije. Distribucija nematoda unutar domaćina je bila agregirana. Broj vrsta po domaćinu varirao je od 1 do 5, ali su najzastupljenije bile infekcije jednom ili dvema vrstama. Najčešća kombinacijavrsta bila je  H. polygyrus-S. stroma; međutim, odsustvo podataka iz ranijih istraživanja i adekvatnih polaznih modela sprečava donošenje zaključaka o mogućim interakcijama i asocijacijama između vrsta.Monoksene nematode su bile brojnije i imale veću prevalencu od heteroksenih nematoda, što oslikava  razlike u njihovim životnim ciklusima. Među monoksenim nematodama, geohelminti u užem smislu su se odlikovali najvećim prevalencama, a ageohelminti najvećom abundancom, u skladu sa životnim strategijama koje teže ka disperziji ili akumulaciji.Šenonov indeks diverziteta cele uzoračke populacije iznosio je 1,44 što je visoka vrednost u odnosu na one iz drugih delova Evrope. Nije uočena značajna negativna korelacija između udaljenosti lokaliteta i vrednosti Sorensenovog indeksa,ukazujući da je prostorni faktor značajan u strukturiranju zajednica intestinalnih nematoda i na lokalnom nivou. Odnos polova je bio neravnomeran, uglavnom u korist ženki, u skladu sa podacima drugih autora. Ženke su ujedno bile krupnije od mužjaka, saglasno sa ranijim nalazima za parazitske nematode. Nadmorska visina nije uticala na abundancu intestinalnih nematoda. Pol domaćina je uticao na prevalencu dve vrste: prevalenca  S. stroma  je bila veća kod mužjaka, a prevalenca Trichuris muris  kod ženki. Kao značajan faktor uticao je na abundancu samo kod vrste  Aonchotheca annulosa; abundanca ove vrste bila je veća kod mužjaka. Rezultati sugerišu da je uticaj pola domaćina na nivo parazitske infekcije izuzetno kompleksan fenomen.  Prevalenca i abundanca infekcije intestinalnim nematodama je bila veća kod domaćina sa B hromozomima.  Lokalitet je bio značajan faktor u variranju abundance nematoda. Uzrast i prisustvo drugih vrsta nematoda su  takođe ispoljavali značajan efekat. Povećanje abundance nematoda sa uzrastom  se vezuje za dužu izloženost starijih jedinki parazitima. Iako je registrovan uticaj abundance jedne vrste na abundancu druge, on ne predstavlja čvrst dokaz za postojanje interakcija između vrsta.
A study of intestinal nematode parasites was conducted on the yellow-necked mouse (Apodemus flavicollis  Melchior, 1834) sampled from 18 sites from Serbia south of the Sava and Danube rivers. The aim of the study was to broaden and enrich the data on this category of rodent parasites in this part of Europe. The nematode fauna of the gastrointestinal tract was analysed from quantitative, community, biological, biodiversity and sex ratio aspects. In addition, selected extrinsic and intrinsic factors were tested for their influence on the prevalence and abundance of infection.Nine species of  intestinal nematodes were noted, 1 to 7 per site. Total sample prevalence was 81.6%. Heligmosomoides polygyrus  and  Syphacia stroma were the most common species, with the highest prevalence and intensity values. Nematodes were aggregated within their hosts. Infracommunity richness varied from 1 to 5, but infections with one or two species were most common. The most frequentcombination  of species was H. polygyrus-S. stroma, but in absence of prior research and adequate null models, conclusions of possible interactions and associations between species could not be drawn.Monoxenous nematodes were more abundant and prevalent than heteroxenous species, reflecting the differences in their life cycles. Of the monoxenous nematodes, geohelminths sensu stricto had the highest prevalence values, whereas ageohelminths were most abundant, with respect to their life strategies that favour either dispersal or accumulation. Shannon’s diversity index for the total sample was 1.44, a high value compared to those from other European based studies. A significant negative correlation between site distance and Sorensen index values was not found, implying that spatial factors have an important role in structuring intestinal nematode communities on a local scale. Sex ratio was generally female-biased, in agreement with data from other authors. In addition, females were larger than males, congruent with previous findings for parasitic nematodes.Elevation did not significantly influence intestinal nematode abundance. Host sex influenced the prevalence of two species: for S. stroma prevalence was higher in males, and for Trichuris muris in females. Influence of host sex on abundance was found only for Aonchotheca annulosa, with abundances of this parasite higher in male mice. The results suggest that the effectof host sex on parasite infection levels is a highly complex phenomenon.  Infection prevalence and abundance was higher in hosts that carried B chromosomes. Site was a significant factor in explaining variations in nematode abundance. Hostage and presence of other nematode species  also exibited effects.  An increase in nematode abundance with host age  is explained by prolonged exposure to parasites in older host individuals. Although results indicate that the abundance of one species influences the abundance of another, this is not firm evidence of the existence of species interactions.

Klaster analiza ima dugu istoriju i mada seprimenjuje u mnogim oblastima i dalje ostajuznačajni izazovi. U disertaciji je prikazan uvodu neglatki optimizacioni pristup uklasterovanju, sa osvrtom na problemklasterovanja velikih skupova podataka.Međutim, ovi optimizacioni algoritmi boljefunkcionišu u radu sa neprekidnim podacima.Jedan od glavnih izazova u klaster analizi jerad sa velikim skupovima podataka sakategorijalnim i kombinovanim (numerički ikategorijalni) tipovima promenljivih. Rad savelikim brojem instanci (objekata) i velikimbrojem dimenzija (promenljivih), možepredstavljati problem u klaster analizi, zbogvremenske složenosti. Jedan od načinarešavanja ovog problema je redukovanje brojainstanci, bez gubitka informacija.Prvi cilj disertacije je bio upoređivanjerezultata klasterovanja na celom skupu iprostim slučajnim uzorcima sa kategorijalnim ikombinovanim podacima, za različite veličineuzorka i različit broj klastera. Nije utvrđenaznačajna razlika (p>0.05) u rezultatimaklasterovanja na uzorcima obima0.03m,0.05m,0.1m,0.3m (gde je m obimposmatranog skupa) i celom skupu.Drugi cilj disertacije je bio konstrukcijaefikasnog postupka klasterovanja velikihskupova podataka sa kategorijalnim ikombinovanim tipovima promenljivih.Predloženi postupak se sastoji iz sledećihkoraka: 1. klasterovanje na prostim slučajnimuzorcima određene kardinalnosti; 2.određivanje najboljeg klasterskog rešenja nauzorku, primenom odgovarajućeg kriterijumavalidnosti; 3. dobijeni centri klastera iz ovoguzorka služe za klasterovanje ostatka skupa.Treći cilj disertacije predstavlja primenuklaster analize u definisanju klasterabihejvioralnih faktora rizika u populacijiodraslog stanovništva Srbije, kao i analizusociodemografskih karakteristika dobijenihklastera. Klaster analiza je primenjena navelikom reprezentativnom uzorku odraslogstanovništva Srbije, starosti 20 i više godina.Izdvojeno je pet jasno odvojenih klastera sakarakterističnim kombinacijama bihejvioralnihfaktora rizika: Bez rizičnih faktora, Štetnaupotreba alkohola i druge rizične navike,Nepravilna ishrana i druge rizične navike,Nedovoljna fizička aktivnost, Pušenje. Rezultatimultinomnog logističkog regresionog modelaukazuju da ispitanici koji nisu u braku, lošijegsu materijalnog stanja, nižeg obrazovanja i živeu Vojvodini imaju veću šansu za prisustvovišestrukih bihejvioralnih faktora rizika.
The cluster analysis has a long history and alarge number of clustering techniques havebeen developed in many areas, however,significant challenges still remain. In thisthesis we have provided a introduction tononsmooth optimization approach to clusteringwith reference to clustering large datasets.Nevertheless, these optimization clusteringalgorithms work much better when a datasetcontains only vectors with continuous features.One of the main challenges is clustering of largedatasets with categorical and mixed (numericaland categorical) data. Clustering deals with alarge number of instances (objects) and a largenumber of dimensions (variables) can beproblematic because of time complexity. One ofthe ways to solve this problem is by reducingthe number of instances, without the loss ofinformation.The first aim of this thesis was to comparethe results of cluster algorithms on the wholedataset and on simple random samples withcategorical and mixed data, in terms of validity,for different number of clusters and fordifferent sample sizes. There were nosignificant differences (p>0.05) between theobtained results on the samples of the size of0.03m,0.05m,0.1m,0.3m (where m is the size ofthe dataset) and the whole dataset.The second aim of this thesis was todevelop an efficient clustering procedure forlarge datasets with categorical and mixed(numeric and categorical) values. The proposedprocedure consists of the following steps: 1.clustering on simple random samples of a givencardinality; 2. finding the best cluster solutionon a sample (by appropriate validity measure);3. using cluster centers from this sample forclustering of the remaining data.The third aim of this thesis was toexamine clustering of four lifestyle risk factorsand to examine the variation across differentsocio-demographic groups in a Serbian adultpopulation. Cluster analysis was carried out ona large representative sample of Serbian adultsaged 20 and over. We identified fivehomogenous health behaviour clusters withspecific combination of risk factors: 'No RiskBehaviours', 'Drinkers with Risk Behaviours','Unhealthy diet with Risk Behaviours','Smoking'. Results of multinomial logisticregression indicated that single adults, lesseducated, with low socio-economic status andliving in the region of Vojvodina are most likelyto be a part of the clusters with a high-riskprofile.

Uvod-Kardiovaskularne bolesti su vodeći uzrok smrti i radne nesposobnosti u Evropi, predstavljajuveliko socijalno i ekonomsko opterećenje. Bolesti periferne arterijske cirkulacije se mogu podeliti udve celine i to na okluzivne i neokluzivne bolesti, odnosno funkcionalne smetnje. Učestalostarterijske bolesti donjih ekstremiteta snažno je povezana sa godinama starosti. Faktori rizika zaperifernu arterijsku bolest su slični onima koji su važni u etiologiji koronarne arterijske bolesti:gojaznost, pušenje, dislipidemija, šećerna bolest, hipertenzija. Najtipičnija prezentacija perifernearterijske bolesti je intermitentna klaudikacija koja se karakteriše bolom u listovima koji sepojačava pri hodanju; bol obično nestaje u miru. Svi gojazni pacijenti sa perifernom arterijskombolešću donjih ekstremiteta imaju povećan rizik od budućih kardiovaskularnih događaja, te je kodnjih obavezna opšta sekundarna prevencija u cilju poboljšanja prognoze. Fizičko vežbanjepredstavlja metodu izbora kod obolelih od periferne arterijske bolesti donjih ekstremiteta.Cilj istraživanja: Uporediti efekte programirane fizičke aktivnosti i medikamentozne terapije nahemodinamiku i riziko faktore za kardiovaskularna obolenja kod gojaznih osoba obolelih odperiferne arterijske bolesti donjih ekstremiteta.Ispitanici i metode istraživanja: Obavila se retrospektivna-prospektivna, klinički deskriptivna,kontrolisana studija, na ispitanicima Javne Ustanove Domovi Zdravlja Kantona Sarajevo -Specijalističko konsultativna delatnost. OJ Specijalističko konsultativna delatnost predstavljasekundarni vanbolnički nivo zdravstvene zaštite. Ovom studijom se evaluirao period od 20 nedelja(140 dana). U studiju je uključeno 75 ispitanika. Na početku istraživanja, na osnovu nalaza kolorDoppler sonografije pedalnih arterija, nalaza ejekcione frakcije leve komore, spirometrijskognalaza, vrednosti pulsnog aortalnog pritiska te utvrđivanja preterane uhranjosti – gojaznostiispitanici su uključeni u istraživanje. Osim ultrazvučnog nalaza i nalaza spirometrije, pacijenti sudali i iscrpnu anamnezu o prethodnim obolenjima. Uradilo se merenje indeksa telesne težine, obimstruka i klaudikacione distance. Lipidogram kao i jutarnji šećer su bili urađeni za svakog pacijenta.Pacijentima je prepisana ili produžena medikamentozna terapija, te data detaljna upustva zasvakodnevni program vazoaktivne šetnje.Rezultati istraživanja: Na početku istraživanja prosečna vrednost obima struka ispitanika jeiznosila 87,94±3,07cm, nakon dve sedmice prosečan obim struka je iznosio 87,10±2,0 cm, a nakraju istraživanja 84,96±1,98cm. Na početku istraživanja ispitanici ispitivane grupe su imali indekstelesne mase od 28,93±2,10 kg/m2. Nakon dve sedmice istraživanja i provedene terapije indekstelesne mase se smanjio i iznosio 28,36±1,99 kg/m2, da bi na kraju istraživanja prosečna vrednostindeksa telesne mase u ispitivanoj grupi iznosio 27,26±1,87 kg/m2. Prosečna vrednost glukoze ukrvi na početku istraživanja je iznosila 5,77±0,96 mmol/L, tokom istraživanja ta vrednost je bila5,42±0,88 mmol/L, a na kraju istraživanja 5,30±0,92 mmol/L. Postprandijalna vrednost glukoze ukrvi je na početku istraživanja iznosila7,48±0,85 mmol/L, tokom istraživanja ta vrednost je bila6,82±0,62 mmol/L, a na kraju istraživanja 6,44±0,64 mmol/L. Na početku istraživanja vrednostHbA1c je iznosila 5,52±0,91%, tokom istraživanja 5,32±0,97%, a na kraju istraživanja5,09±0,73%.Prosečna vrednost CRP-a na početku istraživanja je iznosila 3,77±1,12mg/L, tokomistraživanja vrednost je iznosila 3,66±1,36mg/L, da bi na kraju istraživanja ta vrednost iznosila3,61±1,21mg/L. Uparenim t-testom nije ustanovljeno statistički značajno smanjenje ili povečanjeCRP-a tokom istraživanja. Prosečna vrednost holestarola u krvi ispitanika na početku istraživanjaje bila iznad referentnih vrednosti i iznosila 6,58±0,90 mmol/L. Nakon dve sedmice istraživanja iprovedene terapije vrednost je iznosila 4,96±0,46 mmol/L, da bi na kraju istraživanja vrednostiznosila 4,15±0,54 mmol/L. Prosečne vrednosti triglicerida na početku i tokom istraživanja su bilepovišene, da bi na kraju istraživanja bile u okvirima referentnih vrednosti. Razlika izmeđuVIvrednosti leptina kod muškaraca na početku i kraju istraživanja je iznosila 2,66±1,52 ng/ml(t=3,024; p=0,094) dok kod ispitanica ženskog pola nije došlo do statistički značajne razlike.Prosečne vrednosti viskoznosti plazme su na početku i tokom istraživanja bile iznad referentnihvrednosti da bi na kraju istraživanja ta vrednost bila u granicama fizioloških vrednosti. Prosečnevrednosti PSV na početku i tokom istraživanja su bile u granicama patoloških vrednosti da bi nakraju istraživanja vrednost bila u granicma fizioloških vrednosti. Na početku istraživanja prosečnavrednost PSV-a je bila 25,64±5,38 cm/s, tokom istraživanja 26,94±5,31 cm/s, da bi na krajuistraživanja iznosila 35,84±5,73 cm/s. Tokom sva tri merenja došlo je do statistički značajnogpoboljšanja. Na početku i tokom istraživanja ispitanici ispitivane grupe su imali patološkevrednosti klaudikacione distance, da bi na kraju istraživanja ta vrednost bila u fiziološkimgranicama. Ustanovljeno je statistički značajno smanjenje pulsa tokom istraživanja i to ufiziološkim okvirima. Iako je došlo do statistički značajnog poboljšanja EFLV ipak su vrednosti nakraju istraživanja bile na donjim granicama fizioloških vrednosti. U toku istraživanja dobilo se istatistički značajno poboljšanje vrednosti pulsnog aortalnog pritiska. Iako je došlo do statističkiznačajnog poboljšanja FEV1 ipak su vrednosti na kraju istraživanja bile na donjim granicamafizioloških vrednosti.Zaključak - Vrednosti indeksa telesne mase ispitanika na kraju istraživanja su se statističkiznačajno smanjile. Prosečna vrednost holesterola i triglicerida, kao i prosečna vrednost PSV-a,BMI, EFLV, FEV1, kao i svih ostali poređenih parametara značajno se smanjila nakon obatretmana. Na osnovu dobijenih rezultata ustanovljeno je da je klaudikaciona distanca statističkiznačajno manja u odnosu na početne vrednosti. Poredeći efekte medikamentoznog tretmana saefektima kombinovanog terapijskog pristupa dolazi se do zaključka da su svi poređeni parametri,izuzev C-reaktivnog proteina u krvi, statistički značajno poboljšani na kraju kombinovanogtretmana u odnosu na vrednosti na kraju medikamentoznog tretmana.
they represent a large social and economic burden. Diseases of peripheral arterial circulation can bedivided into two groups - the occlusive and non-occlusive disease, or functional impairment.Incidence of arterial disease of the lower extremities is strongly associated with age. Risk factorsfor peripheral arterial disease are similar to those that are important in the etiology of coronaryartery disease: obesity, smoking, dyslipidaemia, diabetes and hypertension. The most typicalpresentation of peripheral arterial disease is intermittent claudication, which is characterized withpain in the leaves, which increases during walking; the pain usually goes away in peace. All obesepatients with peripheral arterial disease of the lower extremities have an increased risk of futurecardiovascular incidents, and they require general secondary prevention in order to improve theirhealth forecasts. Physical activity represents the method of choice in patients with peripheralarterial disease of the lower extremities.Aim of the research: Compare the effects of programmed physical activity and medical therapy onhemodynamic and risk factors for cardiovascular diseases in patients with peripheral arterialdiseases of the lower extremities.Subjects and methods of research: A retrospective-prospective, clinically descriptive, controlledstudy was conducted on subjects of the Public Institution Health Care Centre of Sarajevo Canton–Specialist-consultative unit. Specialist-consultative unit represents secondary outpatient level ofhealth care. This study evaluated a period of 20 weeks (140 days). The study involved 75 subjects.At the beginning of the study, based on the findings of colour Doppler sonography of the pedalarteries, the findings of ejection fraction of the left ventricle, spirometry findings, values ofpulmonary aortic pressure and the determination of overweight - obesity subjects were included inthe research. In addition to ultrasound findings and spirometry findings, patients provided anexhaustive history of previous illnesses. Measurement of the body weight index, waistcircumference and claudication distance were performed. Lipid status and morning blood glucoselevel were performed for each patient. Prescribed or prolonged medicinal therapy was performedfor patients, and detailed instructions for everyday vasoactive walking program were given.Research resultsAt the beginning of the study, the average volume of the subjects' waistcircumference was 87.94 ± 3.07cm, after two weeks the average volume of the waist was 87.10 ±2.0 cm, and at the end of the study 84.96 ± 1.98cm. At the beginning of the study, subjects of thetested group had a body mass index of 28.93 ± 2.10 kg / m2. After two weeks of research andperformed therapy, the body mass index decreased and amounted to 28.36 ± 1.99 kg / m2, so that atthe end of the study, the average body mass index in the tested group was 27.26 ± 1.87 kg / m2.The mean blood glucose level at the beginning of the study was 5.77 ± 0.96 mmol / L, during thestudy this value was 5.42 ± 0.88 mmol / L, and at the end of the study, 5.30 ± 0.92 mmol / L. Thepostprandial blood glucose level at the beginning of the study was 7,48 ± 0,85 mmol / L, during thestudy, this value was 6.82 ± 0.62 mmol / L, and at the end of the study, 6.44 ± 0.64 mmol / L. Atthe beginning of the study, the HbA1c value was 5.52 ± 0.91%, during the study 5.32 ± 0.97%, andat the end of the study, 5.09 ± 0.73%. The C-reactive protein (CRP) mean at the beginning of thestudy was 3.77 ± 1.12mg / L, during the study, the value was 3.66 ± 1.36mg / L, and at the end ofthe study, this value was 3.61 ± 1.21mg / L. Paired t-test did not show a statistically significantreduction or an increase in CRP during the study. The average blood cholesterol of the subjects atthe beginning of the study was above the reference values and amounted to 6.58 ± 0.90 mmol / L.After two weeks of research and therapy, the value was 4.96 ± 0.46 mmol / L, and at the end of thestudy the value was 4.15 ± 0.54 mmol / L. The average triglyceride values at the beginning andduring the study were elevated so that at the end of the study they were within the reference values.VIIIThe difference between the values of leptin in male subjects at the beginning and at the end of thestudy were 2.66 ± 1.52 ng / ml (t = 3.024; p = 0.094) while there was no statistically significantdifference in female subjects. The average values of plasma viscosity were initially and during thestudy above the reference values, and at the end of the study this value was within the limits ofphysiological values. The mean values of PSV at the beginning and during the study were withinthe limits of pathological values, and at the end of the study the value was within the physiologicallimits. At the beginning of the study, the mean PSV value was 25.64 ± 5.38 cm / s, during the study26.94 ± 5.31 cm / s, and at the end of the study it was 35.84 ± 5.73 cm / s. During all threemeasurements statistically significant improvement was observed. At the beginning and during thestudy, the subjects of the tested group had pathological values of claudication distance, and at theend of the study this value was within the physiological limits. A statistically significant reductionin pulse was observed during the study, in physiological frameworks. Although there wasstatistically significant improvement in EFLV, however, the values at the end of the study were atthe lower limits of physiological values. During the study, statistically significant improvement inthe value of pulmonary aortic pressure was obtained. Although there was statistically significantimprovement in FEV1, the values at the end of the study were at the lower limits of physiologicalvalues.Conclusion - The values of the body mass index of subjects involved at the end of the study werestatistically significantly reduced. The average value of cholesterol and triglycerides, as well as theaverage value of PSV, BMI, EFLV, FEV1 as well as all other comparable parameters, decreasedsignificantly after both treatments. Based on the obtained results it was found that the claudicationdistance was statistically significantly lower than the baseline values. Comparing the effects ofmedicinal treatment with the effects of the combined therapeutic approach, it is concluded that allthe compared parameters, other than C-reactive protein in the blood, were statistically significantlyimproved at the end of the combined treatment compared to the values at the end of the medicinaltreatment.

Uvod: Osteoporoza je sistemsko oboljenje skeleta koje se karakteriše smanjenjem mase kosti i promenama u koštanoj strukturi, što sve ima za posledicu povećanu sklonost koštanog tkiva ka prelomima. Prema preporuci Svetske zdravstvene organizacije, dijagnoza osteoporoze postavlja se ukoliko je T-score -2,5 SD i ispod te vrednosti, a normalan nalaz ako je vrednost T-score -1,0 SD i iznad te vrednosti. Danas se smatra da je zlatni standard u dijagnostici osteoporoze primena dvostruke X apsorpcione denzitometrije lumbalne kičme i kuka putem koje se dobiju vrednosti koštane mase Bone mineral density i T-score. Međutim, poznato je da postoje faktori rizika koji utiču na redukciju mase kosti na taj način što smanjuju maksimum mase kosti koji se stiče do 35. godine života i / ili ubrzavaju inače normalan proces postepenog i blagog smanjenja mase kosti koji počinje posle 35. godine života i na taj način povećavaju rizik za frakture. Takođe, poznato je da neki od faktora rizika i njihova udruženost može dovesti do povećanog rizika za frakture i nezavisno od koštane mase i T-score. Ciljevi istraživanja : 1. Utvrditi koštanu masu u postmenopauznih žena primenom dvostruke X apsorpcione denzitometrije. 2. Analizirati distribuciju faktora rizika u pacijentkinja sa T-score ispod -2.5 SD u poređenju sa pacijentkinjama sa T-score iznad -1.0 SD. 3. Utvrditi odnos između statističkog prostora koji čine pojedinačni i udruženi faktori rizika (sa karakteristikama svakih od njih) i mase kosti određene denzitometrijski. Materijal i metode rada: Istraživanje je koncipirano delom kao prospektivna, a delom kao retrospektivna studija koja je sprovedena kod pacijentkinja u postmenopauznom periodu života, životne dobi od 50 do 80 godina. Nakon urađene dvostruke X apsorpcione denzitometrije lumbalne kičme i kuka ispitivane pacijentkinje su same popunjavale upitnik uz pomoć medicinske sestre ili lekara. Nakon dobijenih podataka pacijentkinje su podeljene u dve grupe: sa osteoporozom i bez osteoporoze. U grupi sa osteoporozom je bilo 270 pacijentkinja, a u grupi bez osteoporoze 250 pacijentkinja. Potom je sprovedena statistička obrada podataka. Nakon sveobuhvatne analize dobijenih rezultata istraživanja izvedeni su sledeći zaključci: 1.Ustanovljeno je da 60% postmenopauznih žena prosečne životne dobi od 67.0 ± 7.0 godina ima osteoporozu odnosno vrednost T-score ≤ -2.5 SD. 2. Postoji statistička značajna povezanost između koštane mase i sledećih faktora rizika: pozitivna porodična anamneza na osteoporozu i frakture, telesna težina, telesna visina, ranije frakture, česti padovi i smanjenje u visini više od 3 cm. 3. Analizom faktora rizika se dobijaju karakteristike osoba sa osteoporozom: pozitivna porodična anamneza na osteoporozu i frakture, manja telesna težina i telesna visina, smanjenje u visini više od 3 cm, česti padovi i ranije frakture. 4. Hipertireoidizam i hiperparatireoidizam, reumatoidni artritis, primena kortikosteroidne terapije su faktori rizika koji su više zastupljeni kod ispitivanih pacijentkinja sa osteoporozom. 5. Pušenje, rana menopauza, alergija na mleko bez adekvatne supstitucije sa kalcijumom i nedovoljan boravak na suncu bez adekvatne supstitucije sa vitaminom D su faktori rizika koji su više zastupljeni kod ispitivanih pacijentkinja sa osteoporozom. 6. Najveći doprinos celini daje pozitivna porodična anamneza na osteoporozu i frakture (20.99%), zatim slede telesna težina, telesna visina, Index telesne mase (19.03%), ranije frakture, česti padovi, smanjenje u visini više od 3 cm (18.41%), pušenje i nedovoljna fizička aktivnost (12.75%), alergija na mleko i nedovoljan boravak na suncu (12.14%), rana menopauza (8.72%), hipertireoidizam, hiperparatireoidizam, reumatoidni artritis (7.93%). 7. Analizom tri grupe obeležja koja daju najveći doprinos celini ustanovljeno je da pozitivna porodična anamneza na frakture (37.7%) i telesna težina (31.3%) predstavljaju major faktore rizika za osteoporozu. 8. Matematičkom obradom dolazi se do formule pomoću koje bi sa verovatnoćom od 64.0 % mogla predvideti osteoporoza, a sa verovatnoćom 73.2 % odsustvo osteoporoze, čime se između ostalog u našem istraživanju donekle relativizuje neophodnost određivanja koštane mase u proceni rizika za prelome i u proceni potrebe za uvođenje antiosteoporotične terapije. Formula je +.214 O +.562 F +.202 R +.223 P +.335 S +.493 T +.057 V +.020 9. Potrebno je testirati dobijenu formulu na ispitivanim pacijentkinjama i nastaviti istraživanje na većem uzorku na faktore rizika koji nisu pokazali statističku značajnost.
Introduction: Osteoporosis is a systematic disease of skeleton characterized by the reduction of bone mass and changes in bone structure which result in the increased aptitude of bone tissue to fractures. According to the suggestion of the World Health Organization, the diagnosis for osteoporosis is set if the T-score is -2.5 SD and below it and the normal report if the value of T-score is -1.0 SD and above it. Nowadays, it is considered that the golden standard in osteoporosis diagnostic is the use of double X absorption densitometry of lumbal spine and hipe which provides the values of bone mass Bone mineral density as well as T-score. However, it has been known that there are risk factors whish influence the reduction of bone mass by reducing maximum bone mass gained by the age of 35 and/or by quckening, the normal process of gradual and mild reduction of bone mass starting after 35 and in that way increase the risk toward fractures. It mas also been known that some of the risk factors and their correlation may cause the increasement of the risk factor toward fractures not having the connection with the bone mass and T-score. Researchment aims: 1. Determine bone mass in postmenopausal women using double X absorption densitometry. 2. Analyse distribution of risk factors in patients whith the T-score below -2.5 SD comparing to the patients with T-score above -1.0SD. 3. Determine the relation between statistical space made by individual and associated risk factors (with the characteristics of each of them) and the bone mass specified by densitometry. Material and methods of working: Researchment is outlined partly as prospective and partly as retrospective study which was carried out in patients in postmenopausal life period, aged 50-80. After applying double X absorption densitometry of lumbal spine and hip the examined patients did the questionnaire by themselves whith the help of nurses and doctors. After obtaining the data, patients were divided into two groups: with and without osteoporosis. There were 270 patients in the group with osteoporosis and 250 of them without it. Thereafter, the statistic data processing was carried out. After the overall analysis of obtained results of researchment, following conclusions were conducted: 1. It has been determined that 60 % of postmenopausal women of average age 67.0±7.0 have osteoporosis, in other words, their T-score is ≤ -2.5 SD. 2. There is statistically important relationship between the bone mass and following risk factors: positive family anamnesis to osteoporosis and fractures, body weight, height, previos fractures, frequent falls and reduction of height for more than 3 cm. 3. Analysing the risk factors, characteristics of persons with osteoporosis have been obtained: positive family anamnesis to osteoporosis and fractures, smaller body weight and height, the reduction in height for more than 3 cm, frequent falls and previous fractures. 4. Hyperthyroidism and hyperparathyroidism, rheumatoid arthritis and the usage of corticosteroid therapy are the risk factors more incident in the examined patients with osteoporosis. 5. Smoking, early menopause, allergy to milk with no adequate substitution of calcium and insufficient exposition to sun rays with no adequate substitution of vitamine D are the risk factors more incident in patients with osteoporosis. 6. The largest contribution to the total makes positive family anamnesis to osteoporosis and fractures (20.99%), followed by body weight, height, Body mass index (19.03%), previos fractures, frequent falls and reduction in height for more than 3 cm (18.41%), smoking and insufficient physical activity (12.75%), allergy to milk and insufficient exposition to the sun (12.14%), early menopause (8.72%), hyperthyroidism and hyperparathyroidism, rheumatoid arthritis (7.93%). 7. By the analysis of all three goups of features giving the largest cintribution to the total, it has been determined that positive family anamnesis to fractures (37.7%), and body weight (31.3%), present the major risk factors for osteoporosis. 8. By mathematical processing we obtain the formula which can with the probability of 64.0% predict osteoporosis, and with the probability of 73.2% the absence of osteoporosis, which can, among other things in our research to some extent, require relative necessity for introduction of antiosteoporotic therapy. The formula is +.214 O +.562 F +.202 R +.223 P +.335 S +.493 T +.057 V +.020. 9. It is necessary to test the formula obtained in examined patients and continue the reseachment, on larger sample, of risk factors which have not shown statistic importance.

Gojaznost i fizička neaktivnost su među najznačajnijim faktorima rizika za hronične nezarazne bolesti, koje su vodeći javnozdravstveni problemi u svetu i kod nas. Cilj istraživanja je procena prevalencija gojaznosti, predgojaznosti i fizičke neaktivnosti u slobodno vreme kod odraslog stanovništva Vojvodine, kao i procena povezanosti demografskih, socio-ekonomskih i bihevioralnih faktora sa gojaznošću i fizičkom neaktivnošću u slobodno vreme. Istraživanje predstavlja deo Istraživanja zdravlja stanovništva Srbije iz 2013. godine koje je sprovedeno od strane Ministarstva zdravlja Republike Srbije, kao studija preseka na reprezentativnom stratifikovanom dvoetapnom uzorku. Istraživanjem je obuhvaćeno 3337 osoba uzrasta 20 i više godina sa prebivalištem u Vojvodini. Instrument istraživanja su bili upitnici konstruisani u skladu sa upitnikom Evropskog istraživanja zdravlja, a podaci o telesnoj masi i telesnoj visini su dobijeni merenjem. Rezultati istraživanja su pokazali da je u 2013. godini svaka četvrta odrasla osoba u Vojvodini bila gojazna, a svaka treća osoba predgojazna. U odnosu na 2000. godinu nije došlo do značajnog povećanja prevalencija gojaznosti i predgojaznosti, mada su se prevalencije održale na visokom nivou. Šanse za gojaznost su rasle do 75-te godine života, a nakon toga opadaju. Najveću šansu za gojaznost su imale osobe u braku ili vanbračnoj zajednici. Gojaznost je povezana sa socio-ekonomskim karakteristikama samo kod žena. Značajni prediktori gojaznosti kod žena su bili najniži nivo obrazovanja, loš materijalni status i nezaposlenost/ekonomska neaktivnost. Bivši pušači su imali oko dva puta veću šansu za gojaznost u odnosu na pušače, dok je šansa za gojaznost bila manja kod osoba koje su u poslednjih 12 meseci konzumirale alkohol. Fizička neaktivnost u slobodno vreme, kao i fizička neaktivnost u domenu transporta povećavaju verovatnoću za pojavu gojaznosti. Prevalencija fizičke neaktivnosti u slobodno vreme je bila veoma visoka (89%). Šanse za fizičku neaktivnost u slobodno vreme su se značajno povećavale sa starošću. Prediktori fizičke neaktivnosti su bili ženski pol, život u braku/vanbračnoj zajednici, nizak nivo obrazovanja i loš materijalni status. Pušači su imali oko dva puta veću šansu da budu fizički neaktivni u odnosu na nepušače, dok je stanovništvo koje je konzumiralo alkohol imalo manju šansu da bude fizički neaktivno u slobodno vreme. Gojazne osobe, kao i fizički neaktivne osobe su lošije ocenjivale svoje zdravlje. Gojazne osobe (bez obzira na nivo fizičke aktivnosti) su imale oko 3,5 puta veću šansu za pojavu multimorbiditeta u odnosu na osobe sa optimalnom telesnom masom koje su fizički aktivne u slobodno vreme. Gojazne osobe su imale četiri puta veću šansu za arterijsku hipertenziju i skoro četiri puta veću šansu za dijabetes u odnosu na normalno uhranjene osobe. Gojaznost i fizička neaktivnost u slobodno vreme su značajni javnozdravstveni problemi kod odraslog stanovništva u Vojvodini na šta ukazuju visoke prevalencije, velika zastupljenost među vulnerabilnim kategorijama stanovništva, nejednakost u frekvenciji između različitih socio-ekonomskih kategorija stanovništva, preventabilnost, povezanost sa lošijom samoprocenom zdravlja i hroničnim bolestima.
Obesity and physical inactivity are one of the most significant risk factors for chronic noncommunicable diseases, which are one of the most important public health problems in the world and also in our country. The aim of the study was to evaluate the prevalence of obesity and leisure time physical inactivity among the adult population of Vojvodina, and also to evaluate the association of demographic, socio-economic and behavioral factors with obesity and leisure time physical inactivity. The study is part of the National Health Survey of Serbia, a cross-sectional study conducted in year 2013 by the Ministry of Health of Republic of Serbia on a representative stratified two-stage sample. The study included 3337 participants aged 20 and over who resided in Vojvodina. The instruments were questionnaires designed in line with the European Health Interview Survey questionnaire, and data on body mass and body height were measured. Results showed that in year 2013 every fourth adult person in Vojvodina was obese, and every third overweight. There was no increase in prevalences compared to year 2000, although they remained high. Odds of obesity increased until age 75, and afterwards decreased. The highest odds of obesity were among persons who were married or living with a partner. Obesity was associated with socio-economic factors only among women. The predictors of obesity among women were: low level of education, low wealth index and unemployment/economical inactivity. Former smokers had two times higher odds of obesity, compared to smokers, while persons who consumed alcohol in the last 12 months had lower odds to be obese. Leisure time physical inactivity, as well as transport related physical inactivity were important predictors of obesity. Prevalence of leisure time physical inactivity was very high (89%). With increasing age, odds of physical inactivity increased. Predictors of physical inactivity were female gender, being married or living with a partner, low level of education and low wealth index. Smokers had two times higher odds of physical inactivity in comparison to nonsmokers, while persons who consumed alcohol in the last 12 months had lower odds of physical inactivity. Obese and physically inactive persons were more likely to assess their health as average, poor or very poor. Obese persons (regardless of the level of physical activity) had three and a half times higher odds of multimorbidity compared to persons with healthy weight who were physically active. Obese persons had four times higher odds of arterial hypertension and almost four times higher odds of diabetes. Obesity and physical inactivity are important public health problems among the adult population in Vojvodina due to high prevalences in population, especially among vulnerable groups, inequality in frequency among different socio-economic groups, preventability and association with poor health perception and chronic diseases.

Ispitivanu grupu činilo je 1247 ispitanika sa povredama prednje ukrštene veze kolena koji su operativno lečeni u periodu 2012.-2017. godina na Klinici za ortopedsku hirurgiju i traumatologiju Kliničkog centra Vojvodine. Ciljevi istraživanja bili su utvrđivanje uticaja nivoa sportske aktivnosti i mehanizama povređivanja na nastanak povreda prednje ukrštene veze kolena, zatim uticaj spoljašnjih faktora rizika (vrsta sporta, rang takmičenja, vrsta podloge, trening ili utakmica, period treninga) na nastanak povreda prednje ukrštene veze kolena, odnosno uticaj unutrašnjih faktora rizika (pol, starost, BMI) na nastanak povreda ove strukture kolena. Od ukupnog broja ispitanika njih 517 (41,5%) su činili aktivni sportisti, a 730 (58,5%) rekreativci. Značajnu većinu u posmatranom uzorku su činili muškarci (82,6%), osobe starosti od 16 do 25 godina (62,6%) i normalno uhranjenje osobe (62%). Do povrede prednje ukrštene veze došlo je kod njih 504 (40,5%) prilikom aktivnog bavljenja sportom, dok su se povrede prilikom rekreativnog bavljenja sportom dogodile kod 741 ispitanika (59,5%). Među aktivnim sportistima, više od dve trećine se takmičilo na internacionalnom ili republičkom nivou, odnosno u najvišim rangovima takmičenja. Kontaktnim kolektivnim sportovima (fudbal, košarka i rukomet) bavilo se 77,9% ispitanika. Nekontaktnim sportovima kao što su odbojka, borilački sportovi i skijanje bavilo se 22,1% ispitanika, pri čemu je najveći broj povreda nastao prilikom igranja fudbala (51,3%). Statistički značajno više povreda (i prilikom aktivnog i prilikom rekreativnog bavljenja sportom) je nastalo bez direktnog kontakta (nekontaktne povrede koje su činile 78,7% povreda), pri čemu je najveći broj povreda nastao usled promene pravca i ritma kretanja. Kod aktivnih sportista najviše povreda dogodilo se na utakmicama (73,8%), slede povrede na treningu (24,1%), dok se na rekreaciji povredilo svega 2,1% ispitanika. Značajno više povreda dogodilo se na sredini bavljenja sportskom aktivnošću (47,4%) u odnosu na povrede na zagrevanju, početku, odnosno kraju sportske aktivnosti. Povrede su značajno češće nastajale na travi (42%) i parketu (28%), nego na drugim vrstama podloge. Najveći broj ispitanika povredio se noseći patike prilikom bavljenja sportskom aktivnošću. Postoje značajne razlike u kontekstu povređivanja u zavisnosti od pola ispitanika. Žene su u značajno većem procentu povređivane prikom aktivnog bavljenja sportom, dok su se muškarci češće povređivali na rekreaciji. Žene su se najčešće povređivale na rukometu, muškarci na fudbalu. U odnosu na muškarce, kod žena su povrede znatno ređe nastajale prilikom direktnog kontakta, a kad je u pitanju mesto povređivanja, žene su se češće nego muškarci povređivale na treningu. Preko 50% žena je povređeno na parketu, dok se najveći broj muškaraca povredio na travi. Ispitanici sa prekomernom telesnom masom značajno češće su se povređivali prilikom rekreacije, dok su se normalno uhranjeni češće povređivali prilikom aktivnog bavljenja sportom. Faktori rizika za nastanak povreda prednje ukrštene veze su brojni i specifični, odnosno da za svaku populacionu kategoriju postoje rizici, ali se uočava da su u svim sportovima, na svim podlogama i kod svih ispitanika povrede najčešće nastajale nekontaknim mehanizmom povređivanja. Formiranjem registra povređenih omogućilo bi se bolje razumevanje faktora rizika i njihovog međusobnog uticaja, kao i definisanje profila osoba pod najvećim rizikom za nastanak povrede prednje ukršene veze kolena. Na taj način obezbedile bi se potrebne informacije za planiranje preventivnih programa usmerenih na smanjenje rizika od povređivanja i omogućilo bi se sprovođenje odgovarajućih mera selektivne prevencije.
The study group consisted of 1247 respondents with anterior cruciate ligament injuries who were surgically treated in the period 2012-2017. at the Clinic for Orthopedic Surgery and Traumatology of the Clinical Center of Vojvodina. The objectives of the study were to determine the impact of sports activity levels and injury mechanisms on the occurrence of anterior cruciate ligament injuries, then the impact of external risk factors (type of sport, competition rank, type of surface, training or match, training period) on the occurrence of anterior cruciate ligament injuries and the influence of internal risk factors (gender, age, BMI) on the occurrence of injuries of this knee structure. Out of the total number of respondents 517 (41.5%) were active athletes, and 730 (58.5%) were recreational athletes. A significant majority in the observed group were men (82.6%), persons aged 16 to 25 years (62.6%) and normal BMI respondents (62%). Anterior cruciate ligament injury occurred in 504 of them (40.5%) during active sports, while injuries during recreational sports occurred in 741 respondents (59.5%). Among active athletes, more than two thirds competed at the international or national level- in the highest ranks of the competition. Contact collective sports (football, basketball and handball) were practiced by 77.9% of respondents. 22.1% of respondents practiced non-contact sports such as volleyball, martial arts sports and skiing. The largest number of injuries occurring while playing football (51.3%). Statistically significantly more injuries (both during active and recreational sports) occurred without direct contact (noncontact injuries-78,7% of total injuries number), with the largest number of injuries caused by changes in the direction and rhythm of movement. Among active athletes, most injuries occurred in matches (73.8%), followed by injuries in training (24.1%), while only 2.1% of respondents were injured in recreation. Significantly more injuries occurred in the middle of engaging in sports activity (47.4%) compared to injuries during the warm-up, beginning and end of sports activity. Injuries occurred significantly more often on grass (42%) and floor (28%) than on other types of surfaces. Most of the respondents were injured wearing sneakers while doing sports. There are significant differences in the context of injury depending on the gender of the respondents. A significantly higher percentage of women were injured during active sports, while men were more often injured during recreational sport activities. Women were most often injured in handball, men in football. Compared to men, injuries were much less common in women during direct contact, and when it comes to the place of injury, women were injured more often than men during training acitivities. Over 50% of women were injured on the floor, while the largest number of men were injured on the grass. Subjects with overweight were significantly more likely to be injured during recreational sport acitivites, while those with normal BMI were more likely to be injured during active sports. Risk factors for anterior cruciate ligament injuries are numerous and specific and there are risks for each population category, but it is noticed that in all sports, on all surfaces and in all subjects, injuries were most often caused by a noncontact injury mechanism. The formation of a Register of injuries would enable a better understanding of risk factors and their mutual influence, as well as the definition of the profile of persons at greatest risk for the occurrence of an anterior cruciate ligament injury. This would provide the necessary information for planning prevention programs aimed at reducing the risk of injury and would enable the implementation of appropriate selective prevention measures.

U okviru disertacije ispitivan je uticaj sorte i mikroklimatskih uslova tokom dve proizvodne godine pšenice na sadržaj i strukturu albumina; izvršena je karakterizacija albumina pomoću Lab–on– a–Chip elektroforeze; određena je aktivnost proteolitičkih i amilolitičkih enzima, sadržaj slobodnih sulfhidrilnih i slobodnih amino grupa; ispitana su reološka svojstva testa primenom uobičajenih metoda za procenu tehnološkog kvaliteta brašna i izvedena je karakterizacija gotovog proizvoda-hleba. Jedan deo istraživanja se odnosio na period posležetvenog dozrevanja pšenice i stabilizacije brašna.Obe ispitivane godine odlikovao je toplotni stres s tim što su u 2012. godini maksimalnetemperature prelazile 35 °C i broj tropskih dana je bio izrazito veći u odnosu na 2011., što je uslovilo promene u sastavu i kvalitetu proteina i skroba u zrnu pšenice. Sadržaj ukupnih albumina uzoraka pšeničnog brašna iz 2012. bio je značajno manji u odnosu na 2011. proizvodnu godinu. Rezultati određivanja proteolitičke i amilolitičke aktivnosti uzoraka pšeničnog brašna iz dve proizvodne godine su pokazali da su za 2012. proizvodnu godinu karakteristične znatno niže vrednosti ovih pokazatelja u odnosu na 2011. proizvodnu godinu i da je enzimska aktivnost pre svega sortna karakteristika.Sadržaj slobodnih sulfhidrilnih grupa uzoraka pšeničnog brašna iz 2012. proizvodne godine bio je značajno veći dok je sadržaj disulfidnih veza bio manji u odnosu na 2011. Sadržaj slobodnih amino grupa se razlikovao između uzoraka iz dve proizvodne godine, kako između različitih sorti, tako i u pogledu sva tri primenjena tretmana inkubacije glutena. Značajne razlike između vrednosti slobodnih amino grupa izmerenih nakon inkubacije gluten na 37 °C, ukazuju na različitu proteolitičku aktivnost ispitivanih uzoraka pšeničnih sorti. U poređenju sa uzorcima iz 2011. proizvodne godine, uzorci iz 2012. su imali znatno niže vrednosti specifične zapremine hleba.Dodatkom dvostruke količine sopstvenih albumina odabranom setu uzoraka dobijenisu rezultati, koji ukazuju da su uzorci brašna iz 2011. imali manjak amilolitičkih enzima, a uzorci iz 2012. manjak proteolitičkih enzima za postizanje optimalnog tehnološkog kvaliteta.
In this dissertation, the influence of variety and microclimatic conditions that prevailed during the two production years on the content and structure of wheat albumins were investigated; characterization of albumins was performed by Lab-on-a-Chip capillary electrophoresis; the proteolytic and α- amylolytic activity, as well as the content of free sulfhydryl and free amino groups were also determined; the rheological properties of dough were estimated using conventional methods for the assessment of flour technological quality and characterization of the final product- bread was performed. One part of the research covered the period of postharvest wheat and flour maturation. Heat stress was characteristic of both production years; however, in 2012, maximum temperatures exceeded 35 °C and the number of days with maximum temperatures above 30 °C was markedly higher than in the 2011 production year. These conditions have caused the changes in the composition and quality of protein and starch in wheat kernels. The albumin content of wheat flour samples from 2012 was significantly lower compared to 2011 production year. Results of proteolytic and amilolytic activities of wheat flour samples from two production years, showed that the values of these indicators were significantly lower for 2012 in relation to the 2011 production year, and that the enzyme activity is primarily varietal characteristic. The content of free sulfhydryl groups of wheat flour samples from the 2012 production year was significantly higher while the content of disulfide bonds was lower than in 2011. The content of free amino groups differed between samples from two production years. Differences in the amount of free amino content were evident between the varieties and between different treatments of gluten incubation. Significant differences between the values of the free amino groups measured after gluten incubation at 37 °C, indicate a different proteolytic activity of tested wheat flour samples. In comparison with the samples from the 2011 production year, samples from 2012 had significantly lower values of specific bread volume. The addition of double amount of its own albumins to the selected samples indicated that the flour samples from 2011 had a deficit of amylolytic enzymes and samples from 2012 had a deficit of proteolytic enzymes for achieving optimal technological quality.

Један од услова успешног образовно-васпитног процеса и развоја сваког појединца савременог друштва је техничка култура са свим својим програмима, како у основној тако и у средњој школи, који су важан извор знања, способности и креативности. Дефинисањем фактора који детерминишу техничку иновативност ученика средњих школа, добија се одредница у ком правцу треба ичи да се ниво техничке иновативности подигне код ученика који  похађају средње стручне школе. Техничко знање и иновативност, треба да подигну: ниво техничког образовања ученика, оперативност  и функционалност у коришћењу техничко-технолошких достигнућа, оспособни их за квалитетно, креативно решавање техничких проблема у свакодневном животу и раду.
Jedan od uslova uspešnog obrazovno-vaspitnog procesa i razvoja svakog pojedinca savremenog društva je tehnička kultura sa svim svojim programima, kako u osnovnoj tako i u srednjoj školi, koji su važan izvor znanja, sposobnosti i kreativnosti. Definisanjem faktora koji determinišu tehničku inovativnost učenika srednjih škola, dobija se odrednica u kom pravcu treba iči da se nivo tehničke inovativnosti podigne kod učenika koji  pohađaju srednje stručne škole. Tehničko znanje i inovativnost, treba da podignu: nivo tehničkog obrazovanja učenika, operativnost  i funkcionalnost u korišćenju tehničko-tehnoloških dostignuća, osposobni ih za kvalitetno, kreativno rešavanje tehničkih problema u svakodnevnom životu i radu.

Pojava alergijskog kontatnog dermatitisa koji nastaje kao komplikacija tokom lečenja hronične venske insuficijencije je dobro poznata. Cilj istraživanja je bio da se kod obolelih od hronične venske insuficijencije utvrdi učestalost kontaktne senzibilizacije ekcemskog tipa, potom da li postoji rizik za nastanak kontaktne senzibilizacije kao i postojanje korelacije između dužine trajanja bolesti i kontaktne senzibilizacije. Hipoteza rada je da osobe sa hroničnom venskom insuficijencijom značajno češće razvijaju kontaktnu senzibilizaciju nego osobe bez hronične venske insuficijencije, da imaju veći rizik za nastanak kontaktne senzibilizacije kao i da je učestalost kontaktne senzibilizacije u pozitivnoj korelaciji sa dužinom trajanja bolesti. Istraživanje je sprovedeno nad 266 ispitanika. Formirane su dve grupe. Eksperimentalnu grupu su činili oboleli od hronične venske insuficijencije upućeni na alergološko testiranje pod sumnjom na postojanje kontaktnog dermatitisa, a kontrolnu grupu su činili bolesnici bez hronične venske insuficijencije epikutano testirani pod sumnjom na postojanje kontaktnog dermatitisa. Obolelima od hronične venske insuficijencije je procenjena težina bolesti na osnovu CEAP klasifikacije. Potom je svaki ispitanik podvrgnut alergološkom epikutanom testiranju pač testom. Istraživanje je pokazalo da je učestalost kontaktne senzibilizacije među obolelima od hronične venske insuficijencije iznosila 49,3%. Učestalost kontaktne senzibilizacije kod osoba sa hroničnom venskom insuficijencijom na alergene: iz sastava Evropske standardne baterije je iznosila 31,55%; baterije specifične za hroničnu vensku insuficijenciju je iznosila 28,45%; komercijalno dostupne baterije alergena ubikvitarnih korovskih biljaka iz porodice Compositae je iznosila 6,69%; originalno spravljene ekstrakte ubikvitarnih korovskih biljaka Vojvodine je iznosila 6,11%. Ne postoji statistički značajna razlika u odnosu na pol. Prevalencija kontaktne senzibilizacije kod osoba sa hroničnom venskom insuficijencijom se nije statistički značajno razlikovala od osoba koje nisu imale hroničnu vensku insuficijenciju. Pozitivnost epikutanog alergološkog testa kojim se potvrđuje postojanje kontaktne senzibilizacije je bila statistički značajno viša kod osoba sa hroničnom venskom insuficijencijom. Osobe sa hroničnom venskom insuficijencijom su imale 2,45 puta viši rizik za nastajanje kontaktne senzibilizacije na dva i više alergena, a 3,69 puta viši rizik za nastajanje kontaktne senzibilizacije na pet i više alergena u odnosu na one bez hronične venske insuficijencije. Učestalost kontaktne senzibilizacije je u pozitivnoj korelaciji sa dužinom trajanja bolesti.
Development of allergic contact dermatitis as a complication of treatment of chronic venous insufficiency is well known. The aim of this study was to determine the incidence of eczematous contact sensitization in patients with chronic venous insufficiency, possible risks for the development of contact sensitization, and the correlation between disease duration and contact sensitization. The working hypothesis was that the incidence of contact sensitivity is significantly higher in individuals with chronic venous insufficiency than in those without chronic venous insufficiency, that they are at greater risk of developing contact sensitization, and that there is a positive correlation between the incidence of contact sensitization and the disease duration. The study included 266 patients. They were divided into two groups: the study group included patients with chronic venous insufficiency referred for allergy testing due to suspected contact dermatitis, and the control group included patients without chronic venous insufficiency patch tested for suspected contact dermatitis. The severity of chronic venous insufficiency was assessed by CEAP classification. Thereafter, each patient underwent patch testing. The research has shown that the incidence of contact sensitization among patients with chronic venous insufficiency was 49.3%. In these patients, the incidence of contact sensitization to the European standard battery of allergens was 31.55%; to the battery specific for chronic venous insufficiency it was 28.45%; to commercially available batteries of allergens of ubiquitous plants from the Compositae family it was 6.69%; and to originally prepared extracts of ubiquitous plants found in Vojvodina it was 6.11%. There was no statistically significant difference in relation to sex. The prevalence of contact sensitization in patients with chronic venous insufficiency was not significantly different from those without chronic venous insufficiency. Positive patch test reaction rates, confirming the existence of contact sensitization, were significantly higher in patients with chronic venous insufficiency. Patients with chronic venous insufficiency had a 2.45-fold higher risk for developing contact sensitization to two or more allergens, and a 3.69-fold higher risk for developing contact sensitization to five or more allergens compared to those without chronic venous insufficiency. There was a positive correlation between the incidence of contact sensitization and the duration of the disease.

U ovom radu izvršena je analiza kljuĉnih faktora unapređenja poslovanja i konkurentnosti domaćih preduzeća i na osnovu dobijenih rezultata kreiran model ĉijom bi primenom domaća preduzeća unapredila svoj konkurentski položaj na međunarodnom tržištu. U radu je potvrđen znaĉaj znanja u razvoju aspekata kvaliteta, kao i uticaj znanja i kvaliteta na unapređenje poslovnih performansi preduzeća.
In this paper conducted an analysis of the key factors of business improvement and competitiveness of domestic enterprises and on the basis of the results created a model whose application for domestic enterprises to improve their competitive position in the international market. The paper confirmed the importance of knowledge in the development of quality aspects and the impact of quality and knowledge on improving the business performance of companies.

UVOD: Ateroskleroza je najčešća bolest karotidnih arterija i uzrok je oko 20% svih ishemijskih moždanih udara (IMU). Osim stepena stenoze i određene karakteristike karotidnog plaka označavaju povišen rizik za IMU. Ultrazvukom je moguće pouzdano evaluirati aterosklerotske promene na karotidnim arterijama. Iako su faktori rizika (FR) za aterosklerozu istovremeno i FR za IMU, prisustvo identičnih FR kod pacijenata sa IMU, ne znači i prisustvo istog stepena ateroskleroze na karotidnim arterijama. CILJ: Utvrđivanje povezanosti pojedinih ultrazvučnih karakteristika karotidne ateroskleroze, sa prisustvom različitih kardiometaboličkih FR i njihovih biomarkera, kod pacijenata sa IMU. MATERIJAL I METODE: U istraživanje je uključeno 120 pacijenata sa nekardioembolijskim IMU u karotidnom slivu koji su podeljeni u dve grupe; 60 sa lakunarnim i 60 sa nelakunarnim infarktom mozga. Svim pacijentima je određivano prisustvo FR, kao što su hipertenzija, dijabetes, hiperlipoproteinemija, pušenje, gojaznost, metabolički sindrom, hiperhomocisteinemija i inflamacija. Beležene su vrednosti krvnog pritiska, glikemije, glikoliziranog hemoglobina, parametara lipidskog statusa, apolipoproteina (Apo) A-I i B, lipoproteina a, indeksa telesne mase (BMI), homocisteina, C reaktivnog proteina (CRP). Pomoću karotidnog dupleks ultrazvuka određivane su vrednosti intima-medijalnog zadebljanja (IMT), morfologija plaka, površina plaka, stepen stenoze. Demografske karakteristike, FR i njihovi biomarkeri, te ultrazvučne karakteristike karotidne ateroskleroze, poređene su između dve grupe pacijenata. Korišćeni su hi-kvadrat test i t-test. Korelacije FR i vrednosti njihovih biomarkera sa različitim karakteristikama karotidnog plaka, određivane su upotrebom Pearsonovog koeficijenta korelacije r i Kramerovog V. Upotrebom regresionih analiza ispitivan je prediktivni značaj određenih FR i njihovih biomarkera u pojavi pojedinih karakteristika karotidnog plaka. REZULTATI: Više pacijenata sa lakunarnim infarktom je imalo hipertenziju (98.3% naspram 85%; p=0.021). Pacijenti sa lakunarnim infarktom imali su veće vrednosti BMI (27.6 kg/m2 naspram 25.9 kg/m2; p=0.029), dok su pacijenti sa nelakunarnim infarktom imali veće vrednosti CRP (16.4 mg/l naspram 6.8 mg/l; p=0.001). Demografske karakteristike, ostali FR i njihovi biomarkeri, kao i vrednosti karotidnog IMT se nisu značajno razlikovali između dve grupe pacijenata. Pacijenti sa nelakunarnim infarktom su imali veći stepen karotidne stenoze (79.7% naspram 33.2%; p=0,0001), kao i češće prisustvo heterogenog plaka (73.3% naspram 35%; p<0,001), hipoehogenog plaka (51.7% naspram 16.7%; p<0.001) i neravnog plaka (81.7% naspram 21.7%; p<0,001). Sa vrednostima IMT značajno (p<0.05) su korelirali životna dob pacijenata (r=0.276), dijabetes (Cramerovo V=0.236), metabolički sindrom (Cramerovo V=0.247), HDL holesterol (r=-0.254), LDL/HDL (r=0.306), ApoA-I (r=-0.386) i ApoB/ApoA-I (r=0.359). Sa prisustvom heterogenog plaka su korelirali metabolički sindrom (Cramerovo V=0.246), ApoB (r=0.213), ApoB/ApoA-I (r=0.207) i povišen CRP (Cramerovo V=0.266). Sa neravnom površinom plaka značajno je korelirao povišen CRP (Cramerovo V=0.283). Sa stepenom stenoze značajno su korelirali BMI (r=-0.180) i povišen CRP (Cramerovo V=0.301). Nezavisni prediktori povišenih vrednosti IMT bili su starija životna dob pacijenata (β=0.230; p=0.006), ApoA-I (β=-0.244; p=0.008) i ApoB/ApoA-I (β=0.247; p=0.007). Prediktori prisustva heterogenog plaka bili su muški pol (p=0.011; OR=3.425), ApoB (p=0.007; OR=8.972), BMI (p=0.0001; OR=0.380), metabolički sindrom (p=0.003; OR=4.555) i povišen CRP (p=0.018; OR=2.800). Prediktori prisustva hipoehogenog plaka bili su ApoB (p<0.001; OR=29.2), BMI (p=0.02; OR=0.514), metabolički sindrom (p<0.001; OR=9.224) i povišen CRP (p=0.046; OR=2.659). Povišen CRP bio je jedini prediktor prisustva neravnog plaka (p=0.002; OR=3.203), kao i prisustva većeg stepene karotidne stenoze (β=0.270; p=0.002). ZAKLJUČAK: Iako je karotidna stenoza znatno zastupljenija među pacijenatima sa nelakunarnim nego lakunarnim nekardioembolijskim IMU, prisustvo kardiometaboličkih FR, njihovih biomarkera i vrednosti IMT se bitno ne razlikuje između ove dve grupe pacijenata. Osim stenoze i prisustvo heterogenog, hipoehogenog i neravnog karotidnog plaka nosi povišen rizik za IMU. Među FR i njihovim biomarkerima ApoA-I i ApoB su najbolji prediktori karotidne ateroskleroze. Apolipoprotein B i metabolički sindrom su najjače povezani sa prisustvom heterogenog i hipoehogenog plaka. Povišen CRP kod pacijenata sa akutnim IMU može biti znak destabilizacije plaka i ukazivati na prisustvo signifikantne karotidne stenoze.
INTRODUCTION: Atherosclerosis is the most common disease of carotid arteries, causing 20% of all ischemic strokes. Besides the degree of stenosis, certain characteristics of carotid plaques indicate an increased risk for stroke. Carotid ultrasound can reliably evaluate atherosclerotic changes in carotid arteries. Although the risk factors for atherosclerosis are the same as the risk factors for stroke, the presence of identical risk factors in patients with stroke does not necessarily mean the presence of the same degree of carotid atherosclerosis. AIM: To determine correlation of certain characteristics of carotid atherosclerosis detected by ultrasound with the presence of various cardiometabolic risk factors in patients with ischemic stroke. METHODS: The study included 120 patients with noncardioembolic ischemic stroke in the anterior circulation, who were divided into two groups; 60 with lacunar and 60 with nonlacunar brain infarction. The presence of cardiometabolic risk factors, such as hypertension, diabetes, hyperlipoproteinemia, smoking, obesity, metabolic syndrome, hyperhomocysteinemia, and inflammation, was evaluated in all patients. Data regarding blood pressure, glycemia, glycated hemoglobin, lipid status parameters, apolipoprotein (ApoAI and ApoB), lipoprotein a, body mass index (BMI), homocysteine, and C-reactive protein (CRP) were collected. Intima-media thickness (IMT), carotid plaque characteristics (morphology, surface) and the degree of stenosis were determined by carotid duplex ultrasound. Demographic characteristics, risk factors, biomarkers, as well as ultrasound characteristics of carotid atherosclerosis, were compared between patients with lacunar and nonlacunar stroke. Two-sample student t-test and χ2 test were used for comparisons. In order to assess the correlation of various risk factors and their biomarkers with different characteristics of carotid plaques, we used the Pearson correlation coefficient r and Cramer's V. Regression analysis was used to evaluate the association of risk factors and their biomarkers with various carotid atherosclerosis characteristics. RESULTS: More patients with lacunar stroke had hypertension (98.3% vs. 85%; p=0.021). Patients with lacunar stroke had higher BMI values (27.6 kg/m2 vs. 25.9 kg/m2; p=0.029), while patients with nonlacunar stroke had higher CRP values (16.4 mg/l vs. 6.8 mg/l; p=0.001). Demographic characteristics, other risk factors and their biomarkers, as well as carotid IMT were not significantly different between the two groups of patients. Patients with nonlacunar stroke had a higher degree of carotid stenosis (79.7% vs. 33.2%; p=0.0001) and a higher prevalence of heterogeneous plaques (73.3% vs. 35%; p<0.001), hypoechogenic plaques (51.7% vs. 16.7%; p<0.001), and plaques with irregular surface (81.7% vs. 21.7%; p<0,001). IMT was significantly (p<0.05) correlated with the age of patients (r=0.276), diabetes (Cramer’s V=0.236), metabolic syndrome (Cramer’s V=0.247), HDL cholesterol (r=-0.254), LDL/HDL (r=0.306), ApoA-I (r=-0.386) and ApoB/ApoA-I (r=0.359). The presence of a heterogeneous plaque was correlated with metabolic syndrome (Cramer’s V=0.246) ApoB (r=0.213), ApoB/ApoA-I (r=0.207) and elevated CRP (Cramer’s V=0.266). A plaque with irregular surface was correlated with elevated CRP (Cramer’s V=0.283). The degree of carotid stenosis was correlated with BMI (r=-0.180) and elevated CRP (Cramer’s V=0.301). The independent predictors of higher values of IMT were older age (β=0.230; p=0.006), ApoA-I (β=-0.244; p=0.008), and ApoB/ApoA-I (β=0.247; p=0.007). The predictors of the presence of a heterogeneous plaque were male gender (p=0.011; OR=3.425), ApoB (p=0.007; OR=8.972), BMI (p=0.0001; OR=0.380), metabolic syndrome (p=0.003; OR=4.555) and elevated CRP (p=0.018; OR=2.800). The predictors of the presence of a hypoechogenic plaque were ApoB (p<0.001; OR=29.2), BMI (p=0.02; OR=0.514), metabolic syndrome (p<0.001; OR=9.224) and elevated CRP (p=0.046; OR=2.659). Elevated CRP was the only independent predictor of a plaque with irregular surface (p=0.002; OR=3.203) and of a higher degree of carotid stenosis (β=0.270; p=0.002). CONCULSIONS: Although carotid stenosis is significantly more pronounced in patients with nonlacunar than those with lacunar noncardioembolic ischemic stroke, cardiometabolic risk factors, their biomarkers and carotid IMT do not differ significantly between the two groups of patients. In addition to stenosis, a presence of heterogeneous, hypoechogenic and irregular-surface carotid plaques indicates an increased risk for ischemic nonlacunar stroke. Among the cardiometabolic risk factors and their biomarkers, ApoAI and ApoB have the strongest association with carotid atherosclerosis. Apolipoprotein B and metabolic syndrome have the strongest association with a heterogeneous and hypoechogenic carotid plaque. Elevated CRP in patients with acute ischemic stroke may be a sign of carotid plaque destabilization and can indicate a significant carotid stenosis.

U radu se na osnovu eksperimentalnih podataka analizira konvektivno sušenje jedne sortejabuke u laboratorijskoj šaržnoj kondenzacionoj sušari vlastite konstrukcije. Istražuju se uticajprocesnih parametara na kinetiku sušenja i kvalitet sušenih proizvoda. U tu svrhu izabrana je širokorasprostranjena sorta „crveni delišes“, rezana na kolutove, početne relativne vlage oko 87% sušena nakonačnu oko 7,5 - 8,5 %.Relevantnost pojedinih faktora i njihov uticaj na vreme trajanja procesa i parametre kvalitetasušenih proizvoda određivani su metodom planiranog eksperimenta.Cilj primene procedure faktorskih planova eksperimrenta je dobijanje matematičkih modela igrafičkih prikaza uticaja procesnih parametara na promenu merenog svojstva.Temperatura vazduha menjala se od 40 do 600C, uz brzinu strujanja od 1 do 2 m/s i relativnuvlažnost vazduha od 55 do 75%. Utvrđene su krive kinetike sušenja a kvalitet sušenih jabuka ispitanje instrumentalnom analizom i ocenom potrošača o prihvatljivosti proizvoda. Dobijeni su sušeniproizvodi visokog kvaliteta. Regresionom analizom eksperimentalnih podataka dobijeni sumatematički modeli koji opisuju zavisnost izlaznih veličina od procesnih parametara koji definišurežim sušenja. Izlazne veličine koje se prate (odzivi) i označavaju stanje sistema su: vreme trajanjaprocesa sušenja, sadržaj ukupnih kiselina izražene kao jabučna i sadržaj ukupnih šećera.Na osnovu matematičkog modela provešće se detaljna parametarska analiza istraživanogprocesa, uticaj pojedine ulazne veličine na sam proces i omogućiti predviđanje svojstava sušenogproizvoda u različitim kombinacijama procesnih parametara.Rezultati istraživanja potvrđuju da se povećanjem temperature i smanjenjem relativnevlažnosti agensa sušenja (vazduha) značajno smanjuje vreme procesa sušenja kolutova jabuke. Nasadržaj ukupnih kiselina dobijen je značajan uticaj brzine srujanja vazduha, interakcije brzinestrujanja i temperature, temperature i relativne vlažnosti vazduha.Očekujemo da će rezultati ovih istraživanja proizvesti dovoljno dobre matematičke modeleza dobijanje kvalitetnih sušenih proizvoda koji će se moći primeniti kao osnova za optimizaciju iupravljanje procesima sušenja u poluindustrijskim i industrijskim razmerama.Značaj predloženog istraživanja je, uz očekivani naučni doprinos, dobijanje sušenihproizvoda ciljanih svojstava, uvažavajući kriterijum očuvanja kvaliteta, očuvanja energije i zaštiteokoline.
The thesis analyzes, on the basis of experimental data, convective drying of a sort of apple ina laboratory batch condensation drying plant designed especially for the laboratory researches. Theinfluence of process parameters on drying kinetics and quality of dried products is examined. For thispurpose a widespread sort of apple called „Red Delicious“ is chosen. It is cut into slices with thestarting and final moisture being about 87% and 7,5-8,5%, respectively.The relevance of certain factors and their effect on the duration of the process and parametersof the quality of dried products is determined by the method of planned experiment.The procedure of factor plans of the experiment is applied in order to obtain mathematicalmodels and graphical illustrations of the influences of process parameters on the change of measuredcharacteristic.Air temperature varies from 40 to 60ºC, while the flow speed is from 1 to 2 m/s and relativemoisture of air is in the range from 55 to 75%. The curves of drying speed are identified and thequality of dried apples is tested by instrumental analysis and consumers’ evaluation on the productacceptability. The obtained dried products are of high quality. Regression analysis of experimentaldata results in mathematical models describing dependance of output values on process parameterswhich define drying mode. Output values (responses) which are monitored and which represent thestate of the system are: duration of drying process, content of total acids expressed as malic acid andcontent of total sugars.On the basis of mathematical model, a detailed parameter analysis of the process is carriedout as well as the influence of individual input value on the process itself and it will provide theprediction of characteristics of dried products in various combinations of process parameters.Research results confirm that the increase of temperature and decrease of relative moisture ofdrying agents (air) significantly reduce the process of drying apple slices. The content of total acids issignificantly influenced by the speeds of air flow, interaction of flow speed and temperature,temperature and relative air moisture.The results of the research work are expected to produce mathematical models which aregood enough to achieve high quality dried products which can be applied as a basis for optimizationand control of drying processes in semi-industrial and industrial scopes.In addition to expected scientific achievement, the presented research is significant forobtaining dried products having defined qualities with regard to criteria of quality preservation,energy conservation and environment protection.

Потреба за вредновањем настала је из свести о потреби сталног унапређивања образовно–васпитног процеса, праћења и сагледавања јасне слике о школи.У оквиру међународног пројекта „Праћење квалитета рада школа“ под покровитељством Владе Краљевине Холандије и уз подршку стручњака из Инспектората образовања Министарства образовања, културе и науке Краљевине Холандије и Академије међународног Удружења образовних инспектората земаља Европе (SICI Inspectors Academy–The Standing International Conference of Inspectorates), Република Србија је Законом о основама система образовања и васпитања („Сл. Гласник РС“, бр.72/09) у образовни систем унела новине с циљем остварења квалитетног, праведног и ефикасног образовног система, а који предвиђа мере које се односе на унапређивање квалитета наставе, рада наставника и управљања школом, увођења нових механизама сарадње са родитељима и ученицима, као и унапређивање надзора над функционисањем система у целини. Томе је посвећен и посебан члан Закона који се односи на осигурање квалитета рада установе (члан 48. Закона о основама система образовања и васпитања). Према овом Закону вредновање квалитета рада установа подразумева два облика вредновања и врши се на два начина: кроз самовредновање и спољашње вредновање. Спољашње вредновање је врста екстерног надзора, који се врши у оквирудефинисаних облика квалитета, базирано је на стандардима, индикаторима и нормама, и засновано је на доказима који су валидни, аутентични, поуздани и конзистентни.Систем вредновања који подразумева спољашње вредновање доприноси унапређивању квалитета рада школе јер обухвата вредновање свих видова живота и рада школе, а који имају утицај на наставу, учење и резултате учења. У реформском смислу, процес вредновања квалитета прати трендове реформских процеса у Европским земљама где је овај процес стављен у центар пажње јер се врши у оквиру дефинисаних области квалитета у складу са донетим стандардима. Спољашње вредновање мапира јаке и слабе стране школе и на основу њих усмерава акције у подручја где је потребно унапредити квалитет. У оквиру спољашњег вредновања школе, корисно је употребљавати резултате добијене у процесу самовредновања у циљу делотворнијег планирања посете школама и усмеравања на одређена подручја спољашњег вредновања. Ови подаци треба да буду извор за структурирање разговора са разним учесницима у образовном процесу због ефикасније комуникације. Користећи извештаје о самовредновању, спољашњи евалуатори процењују квалитет и могу значајно допринети његовом даљем унапређивању. Подаци који се на тај начин добијају омогућавају редефинисање Развојног плана школе, који садржи методе и поступке за остваривање краткорочних и дугорочних циљева, као и праћење и вредновање његове реализације.Истраживања су показала да се најбољи ефекти у унапређивању квалитета рада школа постижу комбиновањем унутрашњег и спољашњег вредновања, што је циљ већине земаља у Европи. С обзиром да је ово процес који је тек отпочео код нас важно је испитати промене које настају у том подручју, како га учесници образовно-васпитног процеса схватају и процењују и да ли спољашње вредновање доприноси квалитету рада школе.
Potreba za vrednovanjem nastala je iz svesti o potrebi stalnog unapređivanja obrazovno–vaspitnog procesa, praćenja i sagledavanja jasne slike o školi.U okviru međunarodnog projekta „Praćenje kvaliteta rada škola“ pod pokroviteljstvom Vlade Kraljevine Holandije i uz podršku stručnjaka iz Inspektorata obrazovanja Ministarstva obrazovanja, kulture i nauke Kraljevine Holandije i Akademije međunarodnog Udruženja obrazovnih inspektorata zemalja Evrope (SICI Inspectors Academy–The Standing International Conference of Inspectorates), Republika Srbija je Zakonom o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja („Sl. Glasnik RS“, br.72/09) u obrazovni sistem unela novine s ciljem ostvarenja kvalitetnog, pravednog i efikasnog obrazovnog sistema, a koji predviđa mere koje se odnose na unapređivanje kvaliteta nastave, rada nastavnika i upravljanja školom, uvođenja novih mehanizama saradnje sa roditeljima i učenicima, kao i unapređivanje nadzora nad funkcionisanjem sistema u celini. Tome je posvećen i poseban član Zakona koji se odnosi na osiguranje kvaliteta rada ustanove (član 48. Zakona o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja). Prema ovom Zakonu vrednovanje kvaliteta rada ustanova podrazumeva dva oblika vrednovanja i vrši se na dva načina: kroz samovrednovanje i spoljašnje vrednovanje. Spoljašnje vrednovanje je vrsta eksternog nadzora, koji se vrši u okvirudefinisanih oblika kvaliteta, bazirano je na standardima, indikatorima i normama, i zasnovano je na dokazima koji su validni, autentični, pouzdani i konzistentni.Sistem vrednovanja koji podrazumeva spoljašnje vrednovanje doprinosi unapređivanju kvaliteta rada škole jer obuhvata vrednovanje svih vidova života i rada škole, a koji imaju uticaj na nastavu, učenje i rezultate učenja. U reformskom smislu, proces vrednovanja kvaliteta prati trendove reformskih procesa u Evropskim zemljama gde je ovaj proces stavljen u centar pažnje jer se vrši u okviru definisanih oblasti kvaliteta u skladu sa donetim standardima. Spoljašnje vrednovanje mapira jake i slabe strane škole i na osnovu njih usmerava akcije u područja gde je potrebno unaprediti kvalitet. U okviru spoljašnjeg vrednovanja škole, korisno je upotrebljavati rezultate dobijene u procesu samovrednovanja u cilju delotvornijeg planiranja posete školama i usmeravanja na određena područja spoljašnjeg vrednovanja. Ovi podaci treba da budu izvor za strukturiranje razgovora sa raznim učesnicima u obrazovnom procesu zbog efikasnije komunikacije. Koristeći izveštaje o samovrednovanju, spoljašnji evaluatori procenjuju kvalitet i mogu značajno doprineti njegovom daljem unapređivanju. Podaci koji se na taj način dobijaju omogućavaju redefinisanje Razvojnog plana škole, koji sadrži metode i postupke za ostvarivanje kratkoročnih i dugoročnih ciljeva, kao i praćenje i vrednovanje njegove realizacije.Istraživanja su pokazala da se najbolji efekti u unapređivanju kvaliteta rada škola postižu kombinovanjem unutrašnjeg i spoljašnjeg vrednovanja, što je cilj većine zemalja u Evropi. S obzirom da je ovo proces koji je tek otpočeo kod nas važno je ispitati promene koje nastaju u tom području, kako ga učesnici obrazovno-vaspitnog procesa shvataju i procenjuju i da li spoljašnje vrednovanje doprinosi kvalitetu rada škole.

Abstract Prolyl hydroxylases catalyze the post-translational formation of 3- and 4-hydroxyprolines in polypeptides. To date, two prolyl 4-hydroxylase families are known to exist: collagen prolyl 4-hydroxylases (C-P4Hs) which reside in the endoplasmic reticulum, and hypoxia-inducible factor prolyl 4-hydroxylases (HIF-P4Hs) which reside in either the cytoplasm or nucleus. C-P4Hs and HIF-P4Hs belong to the 2-oxoglutarate dioxygenase family and require Fe2+, 2-oxoglutarate, O2 and ascorbate in their reaction. C-P4Hs are critical enzymes in collagen biosynthesis since the formation of 4-hydroxyproline residues stabilizes the collagen triple helix at body temperature. HIF-P4Hs regulate, through hypoxia-inducible factor HIF, the expression of genes that are essential for the survival of cells during hypoxia. This thesis reports the cloning and characterization of two novel P4Hs, from human and a plant, which show some distinct features when compared to previously characterized P4Hs. The human P4H was found to have a unique transmembrane domain, with its catalytic region residing inside the lumen of the endoplasmic reticulum, its subcellular localization thus being identical to that of the C-P4Hs. However, unlike C-P4Hs, it hydroxylated HIF-α both in vitro and in cellulo. Furthermore, its expression level was induced in hypoxic conditions in most of the cell lines studied. The Arabidopsis thaliana P4H had distinct differences in its substrate specificity when compared to another previously characterized A. thaliana P4H. Interestingly, the putative peptide binding regions of the two new P4Hs characterized in this study shared some homology. Three prolyl 3-hydroxylase (P3H) isoenzymes are known to exist in vertebrates and they also belong to the 2-oxoglutarate dioxygenases. It is known that 3-hydroxyprolines are found only in collagens, being most abundant in type IV collagen. The function of this modification is as yet poorly understood, but its absence in collagen I has recently been shown to lead to recessive lethal osteogenesis imperfecta. The human P3H isoenzymes were cloned during these thesis studies, and were expressed as recombinant proteins. The kinetic properties of one of them, P3H2, which was found to be expressed in structures rich with basement membranes, was studied in detail
Tiivistelmä Prolyylihydroksylaasit ovat entsyymejä, jotka katalysoivat 3- ja 4-hydroksiproliinien muodostumisen valkuaisaineissa. Nykyisin tunnetaan ainakin kaksi prolyyli-4-hydroksylaasien (P4H) entsyymiperhettä: endoplasmakalvostossa sijaitsevat kollageeni prolyyli-4-hydroksylaasit (kollageeni-P4H:t) sekä vähähappisissa olosuhteissa aktivoituvaa transkriptiotekijää, hypoksiaindusoituvaa faktoria (HIF), hydroksyloivat prolyyli-4-hydroksylaasit (HIF-P4H:t). HIF-P4H:t sijaitsevat sytoplasmassa ja tumassa. Sekä kollageeni-P4H:t että HIF-P4H:t kuuluvat 2-oksoglutaraattidioksygenaasien laajaan entsyymiperheeseen. Nämä entsyymit tarvitsevat kosubstraateikseen rautaa, 2-oksoglutaraattia, happea sekä C-vitamiinia. Kollageeni-P4H:t hydroksyloivat kollageenien proliinitähteitä ja ovat avainasemassa kollageenisynteesissä, sillä muodostuneet 4-hydroksiproliinitähteet ovat ehdoton vaatimus stabiilille kollageenirakenteelle. HIF-P4H:t säätelevät puolestaan niiden geenien ilmenemistä, jotka ovat välttämättömiä elimistön selviytymiselle vähähappisissa olosuhteissa. HIF-P4H:t hydroksyloivat HIF-transkriptiotekijän α-alayksikön tiettyjä proliinitähteitä hapen läsnä ollessa, joka ohjaa α-alayksikön proteasomaaliseen hajotukseen eikä aktiivista HIF transkriptiotekijää siten muodostu. Alentuneessa happipitoisuudessa HIF-P4H entsyymien toiminta estyy, HIF stabiloituu ja aktivoi kohdegeeniensä toiminnan. Kollageeni-P4H entsyymejä pidetään erityisen sopivina lääkekehityksen kohteina fibroottisten ja HIF-P4H entsyymejä iskeemisten sairauksien hoitoon. Tässä väitöskirjatyössä on karakterisoitu aiemmin tuntematon ihmisen transmembraaninen P4H entsyymi (P4H-TM). Entsyymi osoittautui indusoituvan vähähappisissa olosuhteissa useissa solulinjoissa ja hydroksyloivan HIF-transkriptiotekijää muistuttaen siten HIF-P4H entsyymejä. Kuitenkin P4H-TM:n solulokalisaatio poikkesi HIF-P4H entsyymeistä, sillä sen havaittiin sijaitsevan endoplasmakalvostossa, katalyyttinen keskus kalvoston sisällä. Näiden tutkimustulosten valossa on oletettavaa, että tällä ihmisentsyymillä on HIF:n lisäksi toinen toistaiseksi tuntematon fysiologinen substraatti. Väitöskirjassa karakterisoitiin toinen lituruohon, Arabidopsis thalianan, P4H (At-P4H-2), joka poikkesi katalyyttisiltä ominaisuuksiltaan aiemmin karakterisoidusta lituruohon P4H:sta. Näiden kahden kasvientsyymin substraattivaatimusten poiketessa selvästi toisistaan, on niillä solussa todennäköisesti spesifiset tehtävät. At-P4H-2:n oletetulla substraatin sitomisalueella on jakso, joka on 37-prosenttisesti identtinen ihmisen P4H-TM:n kanssa, minkä vuoksi At-P4H-2:n karakterisoinnin uskottiin olevan tärkeä apuväline ihmisen P4H-TM:n tutkimuksissa. Selkärankaisilla prolyyli-3-hydroksylaaseja (P3H) tiedetään olevan kolme, ja myös ne kuuluvat 2-oksoglutaraattidioksygenaaseihin. 3-Hydroksiproliinia esiintyy ainoastaan kollageeneissa, erityisesti tyypin IV kollageenissa, joka on tyvikalvojen tärkeä rakennekomponentti. 3-Hydroksiproliinin merkitystä ei tunneta vielä tarkoin, mutta tyypin I kollageenissa 3-hydroksiproliinin puutoksen on osoitettu johtavan vaikeaan luustosairauteen, osteogenesis imperfectaan. Väitöskirjatyössä ihmisen P3H:t kloonattiin ja tuotettiin rekombinanttiproteiineina. Yhden isoentsyymin (P3H2) katalyyttiset ominaisuudet määritettiin ja sen osoitettiin ilmenevän erityisesti kudoksissa, joissa on paljon tyvikalvorakenteita

In this diploma thesis is monitored the percentage of direct sales presentations. The implementation of marketing research analysis the individual influencing factors with the support of quantitative methods and appropriate computer system. The results are interpreted in order to formulate recommendations for the subvention of the business decisions.

Dijabetesna retinopatija je među vodećim uzročnicima stečenog slepila, kako u razvijenim zemljama, tako i zemljama u razvoju. Dijabetesna retinopatija je jedna odnajčešćih komplikacija Dijabetes Mellitus-a. U sklopu dijabetesne retinopatije jedan od najranijih razloga koji dovodi do pada vidne oštrine je dijabetični makularni edem (DME). Pad vidne oštrine kod pacijenata sa dijabetesom narušava njihov kvalitet života i umanjuje radnu sposobnost. Dosadašnji oblik lečenja laserfotokoaguacijom makule, nije dao zadovoljavajuće rezultate. U novije vreme sve više je zastupljeno farmakološko lečenje edema koje podrazumeva intrvitrealnu aplikaciju lekova iz grupe inhibitora vaskularnog endotelnog faktora rasta (VEGF inhibitori), koji dovodi do stabilizacije zidova krvnih sudova. Cilj ove studije je da se ispita efikasnost lečenja DME uz pomoć intravitrealno aplikovanih lekova iz grupe inhibitora vaskularnog endotelnog faktora rasta u odnosu na konvencionalno do sada priznato lečenje laserfotokogulacijom makule. Efikasnost lečenja je procenjivana na dva načina: anatomski, na osnovu smanjenja centralne makularne debljine izražene u μm, merene metodom optičke koherentne tomografije, i funkcionalno, na osnovu poboljšanja vidne oštrine koja je izražavana u log MAR jedinicama. U ovoj prospektivnoj, randomiziranoj kliničkoj studiji sa minimumom praćenja od 6 meseci, u eksperimentalnoj grupi tretiran je 51 pacijent,odnosno 84 oka aplikacijom bevacizumaba (anti VEGF agens) u dozi od 1,25 mg, sa ili bez dodatnog laser tretmana. Uz prosečno 2,46 inekcije postignuta je prosečna redukcija centralne makularne debljine od 139,15 μm.  Dobijene vrednosti su nakon svake aplikovane doze su značajno bolje u odnosu na početnu. Edemi sa većom centralnom makularnom debljinom su zahtevali tretman sa većim brojem inekcija. Kod većih edema je postignuta i veća redukcija centralne makularne debljine. U odnosu na vidnu oštrinu u eksperimentalnoj grupi postignuto je poboljšanje od 0,135 log MAR jedinica. Efekat lasera kao samostalne terapije u kontrolnoj grupi (50 pacijenata, 92 oka) nije bioznačajan ni u pogledu smanjenja centralne makularne debljine kao ni na osnovu poboljšnja vidne oštrine. Tretman bevacizumabom samostalno ili u kombinaciji sa laserom je efikasniji u tretmanu DME u odnosu na konvencionalni tretman laserfotokoaguacijom koji potvrđeno dovodi do stabilizacije stanja. Značaj ove studije je potvrda efikasnosti i bezbednosti jednog novog oblika lečenja koji samostalno ili u kombinaciji sa laser tretmanom predstavlja novi protokol lečenja dijabetičnog makularnog edema.
Diabetic retinopathy is among the leading causes of acquired blindness in developed countries, as well as in developing countries. Diabetic retinopathy is one of the most frequent Diabetes Mellitus complications. Within diabetic retinopathy, diabetic macular edema (DME) is one of the earliest causes of the loss of visual acuity. Impaired vision causes decline in life quality in diabetic patients and it decreases theirworking ability. Up to this date, laser photocoagulation treatment has not givensatisfactory results. Recently, new promising treatment forms have emerged, including the intravitreal application of vascular endothelium growth factor (VEGF inhibitors), which lead to stabilization of the vessel wall. The aim of this study is to evaluate the efficacy of DME treatment consisting of intravitreal  VEGF inhibitor application alone or as a part of combined treatment (intravitreal VEGF inhibitor plus laser photocoagulation) compared with conventional laser treatment alone. The effect of treatment was evaluated according to morphological parameters by measuring central macular thickness (CMT) in μm with optical coherence tomography, and according to functional parameter by visual acuity in log MAR scale. In this prospective randomized clinical trial, with minimum follow up of 6 months, in experimental group 51 patient, or 84 eyes were treated with bevacizumab (VEGF inhibitor) in 1.25 mg dosage, alone or in combination with laser. The mean reduction in was 139.15 μm, which was achieved with 2.46 doses on average. The difference between the final and initial CMT values after each dos age was tatistically significant.Edemas with high central macular thickness required high number of intravitealaplicatons and the reduction was higher. In our study, mean visual acuity improved significantly in 0.135 log MAR. In control group (50 patient, 92 eyes) treated with laserphotocolagulation alone, the effect on visual acuity and central acular thickness was not statistically significant. The treatment with bevacizumab alone or in combinedtreatment is more effective in treating DME than conventional macular laser treatment alone, from both - anatomical and functional perspective. The importance of this study is confirmation of the efficacy and safety of a new form of treatment and the introduction of a new protocol for the treatment of diabetic macular edema.

Poremećaji disanja tokom spavanja (Sleep disordered breathing – SDB) obuhvataju spektar bolesti koje nastaju usled povećanog otpora u gornjem disajnom putu i reflektuje se na spavanje. Najveća podgrupa SDB su prekidi disanja tokom spavanja ili sleep apnea sindrom (Sleep Apnea Syndrome – SAS). SDB su prisutni kod 20% opšte populacije, dok je 82% muškaraca i 93% žena koje imaju umerenu i tešku OSA nedijagnostikovano. Kako osnovna dijagnostička metoda, polisomnografija, zahteva stručan kadar i adekvatnu laboratorijsku opermu nameće se potreba za brzom, efikasnom i jeftinom skrining metodom pri dijagnostici SAS. Cilj ove studije jeste da se uradi validacija i prevođenje “STOP BANG“ upitnika sa engleskog na srpski jezik i utvrdi njegova specifičnost i senzitivnost u odnosu na vrednosti AHI indeksa kod odraslih ispitanika pri dijagnostikovanju SAS i da se utvrdi senzitivnost i specifičnost “STOP BANG“ upitnika i Epfortove skale pospanosti zajedno. Istraživanje je u potpunosti sprovedeno u Centru za patofiziologiju disanja sa medicinom sna Instituta za plućne bolesti Vojvodine, Sremska Kamenica. Studijsku grupa se sastojala od 102 ispitanika koji su popunjavali oba upitnika, a potom je svima urađena polisomnografija. Testiranje „STOP BANG“ upitnikom, kao i retest nakon mesec dana uradilo 30 ispitanika. Rezultati istraživanja pokazuju da su u uzorku dominirale osobe muškog pola 69,6%. Prosečna starost je iznosila 50,1±13,8 godina. Najveći broj ispitanika je imao poremećaj disanja tokom spavanja (73,5%). Prema stepenu težine najveći broj ispitanika (30,4%) je bolovao od teškog oblika (apnea/hipopnea indeks- AHI>30), a prema tipu poremećaja dominirali su opstruktivni poremećaji sa 66,7% u ukupnom uzorku. Prekomerna dnevna pospanost, merena Epfortovom skalom pospanosti, bila je prisutna kod 58,8% ispitanika i korelirala je sa stepenom težine poremećaja (r=0,43). Dobijena senzitivnost i specifičnost za „STOP BANG“ upitnik je iznosila 62,7% i 51,9% respektivno. „STOP BANG“ upitnik je preveden na srpski jezik, a zatim je urađen test i retest upitika gde nije bilo razlike u odgovorima. Dobijena je granična vrednost za „STOP BANG“ upitnik koja iznosi 4.5, a senzitivnost i specifičnost testa za različit stepen težine SAS je zadovoljavajuća i iznosila je 70,7%/66,7% za laku, 78,6% /60,9% za umerenu i 87,4%/ 50,7% za tešku sleep apneu. Pri poređenju oba upitnika zajedno dobijena je bolja specifičnost 85,2%, 76,1%, 69,0% ali lošija senzitivnost 53,3%, 58,9% ,71,0% za laku , umerenu i tešku sleep apneu respektivno u grupi ispitanika koji su imali vrednosti oba upitnika iznad graničnih vrednosti. U grupi ispitanika gde je jedan od upitnika imao vrednosti iznad granične vrednosti dobijena je bolja senzitivnost ali lošija specifičnost u odnosu na samo „STOP BANG“ upitnik. Istraživanjem je utvrđen skrining metod -“STOP BANG“ upitnik, koji stratifikuje pacijente na osnovu kliničkih simptoma, fizičkog pregleda i prisustva faktora rizika, na one pacijente sa visokim rizikom kojima treba hitno uraditi polisomnografiju i uputiti ih dalje na lečenje i na one kojima polisomnografija nije potrebna.
Sleep disordered breathing (SDB) includes a spectrum of diseases occurring due to an increased resistance in the upper airway, which affects sleeping. The major SDB subgroup is sleep apnea syndrome (SAS). SDB is present in 20% of the general population, and among the subjects with a moderate or severe SAS, 82% of males and 93% of females remain undiagnosed. Since polysomnography - the basic diagnostic method, requires a well-trained staff and adequate laboratory equipment, the need for a fast, efficient and cheap screening method in the diagnosis of SAS has breen imposed. Objectives of the study are to evaluate and translate the “STOP BANG“ questionnaire from English to Serbian, establish its specificity and sensitivity in relation to the apnea hypopnea index (AHI) values while diagnosing SAS in adults, and to assess the cumulative sensitivity and specificity of the “STOP BANG“ questionnaire and Epworth Sleepiness Scale. The investigation has been entirely carried out in the Lung Function and Sleep Medicine Centre of the Institute for Pulmonary Diseases of Vojvodina, Sremska Kamenica. The study cohort included 102 subjects who were all, having answered both questionnaires first, submitted to polysomnography. Thirty subjects were tested by the „STOP BANG“ questionnaire, and retested a month later. Results of the investigation show the male sex predominated in the study sample (69.6%). The subjects' mean age was 50.1±13.8 years. Most subjects had SDB (73.5%). The majority of ther subjects (30.4%) had a serious SDB form (AHI>30). Obstuctive disorders prevailed, registered in 66.7% of the study population. Excessive daily sleepiness, measured by the Epworth sleepiness scale, was registered in 58.8% of the examined subjects, correlating well to the disorder severity level (r=0.43). Sensitivity and specificity obtained for the „STOP BANG“ questionnaire amounted to 62.7% and 51.9% respectively. The „STOP BANG“ questionnaire was translated to Serbian first, followed by testing an retesting using the questionairre, providing no differences in the obtained answeres. The obtained cut-off value for the „STOP BANG“ questionnaire was 4.5, and the test sensitivity and apecificity for different SAS severity levels were satisfactory, amounting to 70.7%/66.7% for mild, 78.6% /60,9% for moderate, and 87.4%/50.7% for severe sleep apnea. The cumulative comparation of the two questionnaires has disclosed a better specificity of 85.2%, 76.1%, and 69.0%, but a worse sensitivity of 53.3%, 58.9%, and 71.0% for a mild, moderate and severe sleep apnea respectively in the group of subjects whose values for both questionnaires exceeded the cutoffs. In the group of subjects with one of the questionnaire values exceeding the cutoffs, a better sensitivity but a worse specificity were obtained related to only the „STOP BANG“ questionnaire. The investigation has established the screening method – the “STOP BANG“ questionnaire which (on the basis of the clinical symptoms, physical examination and present risk factors) stratifies the patients into the high risk group requiring urgent polysomnography and referral for further treatment, and to those requiring no polysomnography.

The main purpose of my work will be the introduction of factoring as a method of financing short-term loans. Factoring is the purchase of short-term receivables to maturity under the factoring agreement, which establishes the rights and obligations of the parties. Factoring is implemented in two basic ways, either to themselves factoring company transfers the risk of failure to pay debts (without the possibility of reverse recourse), or the risk is left to the original owner receivable (with the possibility of re-recourse). From the form of factoring is then derived its price, which consists of two components, the components of risk and administrative costs. Through factoring the original owner receivable obtains most of the nominal value of the claim immediately and these financial funds may be used freely. The aim of the work will assess the financial situation of Kasalova pila, Ltd., which to finance their debts began to use factoring services in 2009. The central focus will therefore be placed on the use of factoring, but since we take into account the opportunity costs to company from the fact that the part of the funds held in the form of receivables (receivables not progress to factoring), receivables financing options will be supplemented by the use of business credit. This loan will therefore cover the portion of receivables that will not be progressing to the factor, thus ensuring the possibility of any use of the funds that would otherwise be bound by the claims. Subsequently, the current status in society compared with other variants of the layout of finance receivables, which find that the opportunity for your company represent the least expensive form of this funding.

Doktorska disertacija odnosi se na analizu najznačajnijih kriterijumakoje posmatraju investitori prilikom ulaganja na tržišta u razvoju.Poređenjem šest evropskih berzanskih indeksa tržišta u razvoju isvetski najznačajnijeg berzanskog indeksa - S&P 500, dobijeni surezultati koji ukazuju da postoji značajnost u zavisnosti nivoa cena odkretanja na globalnom tržištu, a koja su posledica postojanjainternacionalnih investitora. Dobijeni rezultati mogu se koristitikao osnova za dalja istraživanja u oblasti od strane akademskezajednice, kao i od strane profesionalnih učesnika na finansijskimtržištima, kao pomoć prilikom donošenja njihovih investicionihodluka. Od posebnog interesa je mogućnost primene rezultata u vođenjuekonomske i finansijske politike Republike Srbije.
markets investors. Comparison of six European emerging stock market indices and world’s the most important stock exchange index - the S&P 500, established a level of emerging markets price dependence on international investors with global market overview. The results obtained can be used as a basis for further research in the field by the academic community, as well as by professional investors in financial markets, to assist in making their investment decisions. Of particular interest is the possibility of applying the results in economic and financial decision making policy of the Republic of Serbia.

U  okviru  ove  doktorske  disertacije  vršeno  je istraživanje  zajednica  makrogljiva  u  okviru  5 šumskih  staništa  na  Vidliču,  Kopaoniku  i  Tari. Ispitivan  je  mikodiverzitet  sa  morfološkog, funkcionalnog i genetskog stanovišta. U istraživanju morološkog  i  funkcionalnog  diverziteta,  korišćene su  različite  klasične  metode  čiji  rezultati  suomogućili procenu stanja posmatranih mikocenoza, kao  i  samih  šumskih  staništa.  Za  analizu  sastava vrsta  u  okviru  mikocenoza,  kao  i  procenu  uticaja abiotičkih faktora na brojnost i sastav vrsta u okviru različitih funkcionalnih grupa, korišćeno je nekolikostatističkih  metoda  (PCA,  PLS,  CA  i  CCA).  Osam vrsta,  koje  su  pripadale  najrasprostranjenijim  i najzastupljenijim  vrstama  su  odabrane  za molekularne  analize,  koje  su  podrazumevale sekvenciranje  ITS  regiona  rDNK,  analizu  njihovihpolimorfizama  kao  i  filogenetske  analize  u  okviru vrste/roda.  U  cilju  procene  zagađenja  staništa,  u plodnim telima makrogljiva i njihovom supstratu je određen  sadržaj  metala  (atomskom  apsorpcionom spektrofotometrijom)  i  radionuklida(gamaspektrometrijom).  Dobijeni  rezultati  ukazuju na  to  da  diverzitet  makrogljiva  oslikava  stanje samog  staništa  i  da  dugoročnim  monitoringom mogu ukazati na promene u njemu.
Within the framework of this doctoral dissertation, monitoring  of  macrofungal  communities,  within  5 forest habitats on  Vidlič, Kopaonik and Tara, was done.   Mycodiversity  was  investigated  from  the morphological,  functional  and  genetic  point  of view. Various classical methods  used,  enabled the assessment  of  the  condition  of  macrofungal communities,  as  well  as  the  observed  forest habitats.   Several  statistical  methods  (PCA,  PLS, CA  and  CCA)  were  used  to  analyze  the composition of  species within the  mycocenosis, as well  as  the  assessment  of  the  effects  of  abiotic factors  on  the  species  richness  and  species composition  within  different  functional  groups.Some  of  the  most  represented  species  have  been selected  for  molecular  analyzes,  which  includedsequencing  of  the  ITS  region,  the  analysis  of polymorphisms,  as  well  as  phylogenetic  analyzes within  the  species/genus.  In  order  to  assess  the pollution of habitats, the content of metals (atomic absorption  spectrophotometry)  and  radionuclides (gamma  spectrometry)  was  determined  in  the sporocarps  of   macrofungi  and  their  substrate.  The obtained  results  indicate  that  diversity  of macrofungi  reflects  the  state  of  the  habitat  itself and that long-term monitoring can indicate changes in it.

Receptor epidermalnog faktora rasta (EGFR) pripada porodici receptora protein-tirozin kinaze čija je aktivacija povezana sa proliferacijom malignih, invazijom, inhibicijom apoptoze, tumorskom angiogenezom i metastatskim širenjem stoga ima važnu ulogu u karcinogenezi i tumorskoj progresiji. Aktivirane mutacije se odvijaju oko katalitičkog tirozin kinaza domena. Biopsijski, citološki i hirurški uzorci se koriste u detekciji EGFR mutacija u momentu postavljanja dijagnoze adenokarcinoma ili karcinoma sa komponentom adenokarcinoma, najpouzdanije lančanom reakcijom polimeraze. Činjenica da primena ciljane molekularne terapije tirozin kinaza inhibitorima kod obolelih sa EGFR mutiranim adenokarcinomom pluća poboljšava prognozu bolesti, postoji rezistencija kod pojedinih tipova EGFR mutacija i povezanost histopatološkim i imunohistohemijskim karakteristikama tumora, da je bronhološki uzorak često jedini uzorak u kome je potrebno odrediti i molekularni profil tumora osnovni cilj ove disertacije bio je da se odredi učestalost i tip EGFR mutacija i povezanost sa karakteristikama adenokarcinoma. Da bi se taj cilj realizovao postavljeni su sekundarni ciljevi odnosno da se: izvrši histopatološka reklasifikacija adenokarcinoma pluća na osnovu kriterijuma koje je postavila internacionalna asocijacija za proučavanje carcinoma pluća, američko torakalno društvo i evropsko respiratorno društvo; odredi ekspresija TTF-1 u adenokarcinomu pluća i povezanost sa EGFR mutacionim statusom; odredi učestalost, tip i povezanost EGFR mutacija sa predominantnim tipom adenokarcinoma i utvrdi da li bronhoskopska biopsija može da bude reprezentativni uzorak za određivanje EGFR mutacionog statusa. Histopatološka građa adenokarcinoma pluća u hirurškim uzorcima je heterogenija u odnosu na biopsijske uzorke i ta razlika je statistički značajna (p<0,001). Acinarno predominantni tip je najzastupljeniji u hirurškim i biopsijskim uzorcima bez statistički značajne razlike u raspodeli predominantnih tipova u njima (p=0,65883). Predominantni tip u primarnom tumoru određuje predominantni tip u limfogenim metastazama. EGFR mutacije tipa insercija na egzonu 21 i L858R mutacija na egzonu 20 su detektovane kod tri od 60 (5%) bolesnika u pet od 120 uzoraka (tri hirurška i dva biopsijska uzorka), češće kod žena, starijih od 60 godina, pušača i u solidno predominantnom tipu. Ne postoji statistički značajna razlika u koncentraciji izolovane DNK između EGFR mutiranih i wt EGFR adenokarcinoma u biopsijskim (p=0,132) i hirurškim uzorcima (p=0,641). Procenat invalidnih rezultata prilikom određivanja EGFR mutacionog statusa u je veći u biopsijskim uzorcima u odnosu na hirurške uzorke. Postoji statistički značajna razlika izmeĐu broja TTF-1 pozitivnih i TTF-1 negativnih adenokarcinoma (p<0,001), ali ne i u raspodeli ovih bolesnika prema polovima (p=0,1231), prosečnoj starosti, pušačkim navikama (p=0,6488) i prosečnoj veličini tumora (p=0,21). Postoji pozitivna korelacija između TTF-1 pozitivne ekspresije i EGFR mutacionog statusa stoga TTF-1 pozitivna ekspresija može da bude prediktor pozitivnog EGFR mutacionog statusa. Bronhoskopska biopsija je reprezentativni uzorak za određivanje EGFR mutacionog statusa zato što: većina dijagnostičkih biopsijskih uzoraka ima više od 100 očuvanih tumorskih ćelija, nema razlike u raspodeli predominantnih tipova u odnosu na hirurške uzorke, EGFR mutacije se detektuju u uzorcima sa manje od 100 tumorskih ćelija i manje od 20% volumenske gustine tumorskog tkiva, razlika između koncentracije izolovane DNK u EGFR mutiranim i wt EGFR adenokarcinomima u biopsijskim i hirurškim uzorcima nije statistički značajna (p=0,132 i p=0,641).
Epidermal growth factor receptor (EGFR) belongs to the family of protein-tyrosin kinase family, whose activation is associated with the proliferation of malignant cells, invasion, inhibition of apoptosis, tumor angiogenesis and metastatic spread and thus plays an important role in carcinogenesis and tumor progression. Activated mutations take place around the catalytic tyrosine kinase domain. Biopsy, cytological and surgical specimens are used for the detection of EGFR mutations at the time of diagnosis of adenocarcinoma or carcinoma with an adenocarcinoma component, most reliably using a polymerase chain reaction. The fact that the application of molecular tyrosin kinase inhibitor therapy to patients with EGFR mutated lung adenocarcinoma improves the prognosis of the disease, there is resistance in certain types of EGFR mutations and connection with histopathological and immunohistochemical characteristics of tumor, that the bronchoscopic specimen is often the only specimen in which it is necessary to determine the molecular profile of the tumor, the primary objective of this thesis is to determine the frequency and type of EGFR mutations and their connection with the characteristics of adenocarcinoma. In order to realize this objective, the following secondary objectives have been set: to execute histopathological reclassification of lung adenocarcinoma based on the criteria set by the International Association for the Study of Lung Cancer, the American Thoracic Society and European Respiratory Society; determine the expression of TTF-1 in lung adenocarcinoma and connection with EGFR mutation status; determine the frequency, type and connection of EGFR mutations with predominant type of adenocarcinoma and confirm whether bronchoscopic biopsy may be a representative specimen for the determination of EGFR mutation status. Histopathological material of lung adenocarcinoma in surgical specimens is more heterogeneous in relation to biopsy specimens and such difference is statistically significant (p<0,001). Acinar predominant type is the most common in surgical and biopsy specimens with no statistically significant differences in the distribution of predominant type among them (p=0,65883). The predominant type in the primary tumor determines the predominant type in lymphatic metastases. EGFR mutations in the type of insertions on exon 21 and L858R mutations on exon 20 have been detected in three out of 60 (5%) of patients in five out of 120 specimens (three surgical and two biopsy samples), more often in women older than 60, smokers and in a solid predominant type. There are no statistically significant differences in the concentration of isolated DNA between EGFR mutated and wt EGFR adenocarcinoma in biopsy (p=0,132) and surgical specimens (p=0,641). The percentage of invalid results in determining the EGFR mutation status is higher in biopsy specimens compared to the surgical specimens. There is a statistically significant difference between the number of TTF-1 positive and TTF-1 negative adenocarcinoma (p<0,001), but not in the distribution of these patients according to gender (p=0,1231), average age, smoking habits (p=0,6488) and average tumor size (p-0,21). There is a positive correlation between TTF-1 positive expression and EGFR mutation status and therefore TTF-1 positive expression can be a predictor of positive EGFR mutation status. Bronchoscopic biopsy is a representative sample for the determination of EGFR mutation status because: most diagnostic biopsy specimens have more than 100 preserved tumor cells, there is no difference in the distribution of predominant types in relation to surgical specimens, EGFR mutations are detected in samples with less than 100 tumor cells and less than 20% of volume density of tumor tissue, the difference between the concentration of isolated DNA in EGFR mutated and wt EGFR adenocarcinoma in biopsy and surgical specimens is not statistically significant (p=0,132 and p=0,641).

Uvod: Kardiovaskularne bolesti predstavljaju vodeći uzrok obolevanja i umiranja savremenog čoveka i vodeći su javno-zdravstveni problem u svetu i kod nas. Brojna istraživanja sugerišu da se mediteranski način ishrane povezuje sa smanjenjem rizika za nastanak i razvoj kardiovaskularnih bolesti i drugih masovnih nezaraznih bolesti kao i smanjenjem stope ukupnog mortaliteta. Cilj istraživanja: Utvrditi stepen pridržavanja mediteranskom načinu ishrane kod obolelih od akutnog koronarnog sindroma i kod osoba sa utvrđenim rizikom za nastanak kardiovaskularnih bolesti, upotrebom validovanog skora mediteranske ishrane – MedDiet skora. Takođe, cilj istraživanja je bio da se utvrdi da li postoji značajna razlika u vrednostima biohemijskih i kliničkih faktora rizika za razvoj kardiovaskularnih bolesti između dve posmatrane grupe ispitanika, kao i da se odredi granična vrednost MedDiet skora između poželjnog i rizičnog načina ishrane za nastanak akutnog koronarnog sindroma. Metod: Istraživanje je sprovedeno kao analitička studija preseka na uzorku od 294 ispitanika (146 žena i 148 muškaraca), starosti od 30 do 82 godine. Istraživanje je sprovedeno u vremenskom periodu od 07.02.2016. godine do 16.03.2017. godine. Prvu grupu činili su ispitanici kod kojih je  dijagnostikovan akutni koronarni sindrom, koji su hospitalizovani u Institutu za kardiovaskularne bolesti Vojvodine u Sremskoj Kamenici, dok su drugu grupu činili ispitanici kod kojih je utvrđeno prisustvo najmanje jednog faktora rizika za nastanak kardiovaskularnih bolesti, bez klinički manifestne koronarne bolesti, koji su se javili na pregled u Savetovalište za pravilnu ishranu, Instituta za javno zdravlje Vojvodine u Novom Sadu. Kod svih učesnika u studiji izvršena su: antropometrijska merenja, merenje arterijskog krvnog pritiska, odgovarajuće biohemijske analize, EKG i anketiranje upotrebom posebno pripremljenog upitnika, u čijem sastavu se nalazio i MedDiet skor – validovan skor system za procenu stepena zastupljenosti mediteranskog načina ishrane kod pojedinca. Rezultati istraživanja: Srednja vrednost MedDiet skora ispitanika bez akutnog koronarnog sindroma bila je 27,48±6,59, dok je srednja vrednost MedDiet skora ispitanika sa akutnim koronarnim sindromom bila 20,53±4,01. Razlika srednjih vrednosti MedDiet skora između dve grupe ispitanika bila je statistički značajna (p=0,029). Ispitivanjem prediktivnih vrednosti pojedinih varijabli utvrđeno je da su MedDiet skor i glikemija našte odlični markeri za akutni koronarni sindrom (AUROC=0,815, p<0,0005 i AUROC=0,829, p<0,0005, respektivno). Rezultati istraživanja su pokazali da konzumiranje pojedinih namirnica iz kategorija definisanih MedDiet skorom (voće, povrće, živinsko meso i maslinovo ulje) može doprineti smanjenju rizika za nastanak akutnog koronarnog sindroma. Konzumiranje crvenog mesa i mesnih prerađevina povećava rizik od pojave akutnog koronarnog sindroma. Utvrđena granična vrednost MedDiet skora iznosila je 22,5. Vrednosti MedDiet skora ≤22,5 predstavljaju faktor rizika za nastanak akutnog koronarnog sindroma, dok vrednosti MedDiet skora >22,5 ukazuju na smanjen rizik za nastanak akutnog koronarnog sindroma. Multivarijantnom regresionom analizom pokazano je da na pojavu akutnog koronarnog sindroma utiču sledeći faktori rizika: godine starosti 1,063 (1,270-1,819), muški pol 4,071 (1,901-8,719), pušenje 3,067 (1,322-7,114), indeks telesne mase 0,902 (0,839-0,970), sistolni pritisak 1,020 (1,003-1,037), glikemija našte 1,520 (1,025-1,101) i MedDiet skor 0,783 (0,722-0,849). Zaključak: Akutni koronarni sindrom predstavlja značajan javno-zdravstveni problem odraslog stanovništva u Republici Srbiji na šta ukazuju visoke prevalencije u populaciji. Rezultati sprovedenog istraživanja pokazuju da je i diskretnim povećanjem unosa namirnica koje predstavljaju osnovu mediteranskog načina ishrane moguće postići značajne zdravstvene koristi. Ovi rezultati mogu predstavljati okvir za razvoj lokalnog skoring sistema ishrane prikladnog za nemediteransko područje, kao i modela za procenu rizika za nastanak akutnog koronarnog sindroma u našoj populaciji.
Introduction: Cardiovascular diseases are the leading cause of morbidity and mortality of a modern society and are major public health problem in our country and also worldwide. Numerous studies suggest that the Mediterranean diet is associated with a reduction in the risk of developing cardiovascular diseases and other non-communicable diseases, as well as reduction in the overall mortality rate. Aim: To determine the degree of Mediterranean diet complience in subjects with acute coronary syndrome and subjects with an established risk for developing cardiovascular diseases, using validated Mediterranean diet score - MedDiet. Also, the aim of the study was to determine whether there is a significant difference in the values of the  biochemical and clinical risk factors for the development of cardiovascular diseases between the two observed groups of subjects, and to determine the cut-off value of the MedDiet score between the favorable and unfavorable dietaty pattern for the development of acute coronary  syndrome. Method: The study was conducted as an analytical cross-sectional study with enrollment of 294 subjects (146 women and 148 men), 30 to 82 years of age. The research was conducted during the period from 02/07/2016 until 03/16/2017. The first group of subjects consisted of patients diagnosed with acute coronary syndrome who were hospitalized at the Institute for Cardiovascular Diseases Vojvodina in Sremska Kamenica. The second group was comprised of subjects with established at least one major risk factor for the development of cardiovascular diseases but without clinically manifest coronary artery disease, who came to the medical examination of the Counseling Center for Proper Nutrition, Institute of Public Health of Vojvodina in Novi Sad. Among all participants in the study the following examinations were conducted: anthropometric measurements, arterial blood pressure measurements, appropriate biochemical analysis, ECG and surveys using a specially prepared questionnaire, which included MedDiet score - validated score system for assessing the degree of compliance with Mediterranean dietary pattern among subjects. Results of the study: The average value of the MedDiet score among subjects without acute coronary syndrome was 27.48 ± 6.59, while the average value of MedDiet score among subjects with acute coronary syndrome was 20.53 ± 4.01. The difference in MedDiet average values between the two groups of subjects was statistically significant (p = 0.029). By examining the predictive values of individual variables, it was shown that MedDiet score and fasting blood sugar were excellent markers for acute coronary syndrome (AUROC = 0.815, p<0.0005 and AUROC = 0.829, p <0.0005, respectively). The results of the study showed that the consumption of certain foods in the categories defined by MedDiet score (fruits, vegetables, poultry, and olive oil) can contribute to reduction of the risk for developing acute coronary syndrome. On the other hand, consuming red meat and meat products increased the risk of acute coronary syndrome. The established cut-off value for MedDiet score was 22.5. MedDiet score ≤22.5 practicaly indicated greater risk for the development of acute coronary syndrome, while MedDiet score> 22.5 indicated reduced risk for the development of acute coronary syndrome. Multivariate regression analysis showed that acute coronary syndrome is affected by the following risk factors: age 1,063 (1,270-1,819), male gender 4,071 (1,901-8,719), smoking 3,067 (1,322-7,114), body mass index 0,902 (0.839-0.970 ), systolic blood pressure 1.020 (1.003-1.037), fasting blood sugar 1.520 (1.025-1.101) and MedDiet score 0.783 (0.722- 0.849). Conclusion: Acute coronary syndrome is a major public health problem in the adult population of the Republic of Serbia, as indicated by its high prevalence. The results of the conducted research show that discrete increase in food intakes of foods which represent the basis of the Mediterranean diet, can lead to significant health benefits. These results can represent a framework for the development of a local scoring system for a non-mediterranean area, and also for creation of risk assessment model for acute coronary syndrome in our population.

Hronične inflamatorne bolesti disajnih organa su jedan od vodećih uzroka morbiditeta i mortaliteta širom sveta. I pored stalnog napretka u naučnim istraživanjima, u otkrivanju molekularnih i ćelijskihmehanizama koji doprinose progresiji bolesti, uvođenju novih prognostičkih biomarkera, novim metodama detektovanja infektivnih uzročnika, primeni novih moćnih bronhodilatatornih, antiniflamatornih i antiinfektivnih lekova, hronične plućne bolesti i danas u dvadeset prvom veku beleže stalan porast broja obolelih i umrlih. Prema savremenom tumačenju HOBP je  heterogena bolest koja je udružena sa brojnim komorbiditetima i sistemskim manifestacijama. Zajednički faktori rizika su osnova za javljanje udruženih hroničnih bolesti. Komorbiditeti i akutne egzacerbacije doprinose ukupnoj težini bolesti . S obzirom da se HOBP manifestuje i izvan pluća kod svakog pacijenta je potrebno proceniti postojanje sistemskih manifestacija  i tragati za komorbiditetima. U reviziji „Globalne strategije za dijagnozu, lečenje i prevenciju hronične opstruktivne bolesti pluća H GOLD“  iz 2011. godine navedene sledeće pridružene bolesti za kojima je potrebno aktivno tragati: kardiovaskularne bolesti, disfunkcija skeletnih mišića, metabolički sindrom, osteoporoza, depresija i karcinom pluća. Bronhiektazije sepredstavljaju hronično oboljenje pluća koje se karakteriše abnormalnim proširenjem lumena bronha koje je uzrokovano slabljenjem ili destrukcijom mišićnih i elastičnih komponenti bronhijalnog zida, smanjenim klirensom mukusa i čestim infekcijama respiratornog trakta. Bronhiektazije se nekim svojim  kliničkim karakteristikama preklapaju  sa hroničnom opstruktivnom bolesti pluća. Metabolički sindrom predstavlja skup metaboličkih poremećaja koji povećavaju rizik za razvoj kardiovaskularnih bolesti i tipa 2 šećerne bolesti. Za naše istraživanje smo koristili definiciju NCEPHATPIII prema kojoj se metabolički sindrom zasniva na prisustvu tri od pet komponenti: Abdominalna gojaznost (obim struka preko 102 cm za  muškarce i preko 88 cm za žene), povišene vrednosti triglicerida našte preko 1,7 mmol/l ili od ranije lečen poremećaj, snižen nivo HDL holesterola manje od 1,03 mmol/l za muškarce i manje od 1,29 mmol/l za žene ili već lečen poremećaj, povišen sistolni krvni pritisak preko 130 mmHg i/ili dijastolni preko 85 mmHg ili već lečena hipertenzija, povišen nivo glukoze našte preko 5,6 mmol/l ili već postojeći tip 2 šećerne bolesti. Istraživenje je sprovedeno u Institutu za plućne bolesti Vojvodine u Sremskoj Kamenici. Cilj je bio da se utvrdi učestalost metaboličkog sindroma i komponenti među bolesnicima sa HOBP i bronhiektazijama. Sledeći cilj je bio da analizira i uporedi  zastupljenosti metaboličkog sindroma i pojedinih komponenti među ispitivanim grupama u odnosu na pol, starost bolesnika i dužinu lečenja HOBP. Bilo je uključeno ukupno 193 ispitanika. Od ovog broja 163 su činili bolesnici od HOBP i bronhiektazija  koji su bili podeljeni u tri grupe: pacijenti oboleli od hronične opstruktivne bolesti pluća (n=55, grupa 1), pacijenti oboleli od bronhiektazija (n=50, grupa 2) i pacijenti sa udruženom hroničnom opstruktivnom bolesti pluća i bronhiektazijama (n=58, grupa 3). Kontrolna grupa, koja je označena kao grupa 4, formirana je od 30 ispitanika bez bronhiektazija i hronične opstruktivne bolesti pluća, tako da je ukupan broj ispitanika u istraživanju bio 193. Učestalost metaboličkog sindroma prema kriterijumuma NCEP/ATP III kod bolesnika hroničnim bolestima respiratornog sistema (hroničnom opstruktivnom bolesti pluća, bronhiektazijama i udružena ova dva oboljenja) je iznosila je kod 37,3 % . Metabolički sindrom je bio učestaliji kod ispitanika sa hroničnim opstruktivnombolesti pluća i/ili bronhiektazijama u odnosu na ispitanike iz kontrolne grupe bez  hroničnih bolesti respiratornog trakta. Kod bolesnika sa hroničnom opstruktivnom bolesti pluća dokazano je prisustvo metaboličkog sindroma kod 38,2%  ispitanika, kod bolesnika sa bronhiektazijama kod 54% ispitanika i IV kod pacijenata sa udruženom hroničnom opstruktivnom bolesti pluća i bronhiektazijama kod 36,2% ispitanika. Prosečan broj komponenti metaboličkog sindroma kod bolesnika sa hroničnom opstruktivnom bolesti pluća je iznosio 2,18, kod bolesnika sa bronhiektazijama je bio 2,56, a kod bolesnika sa udružena ova dva oboljenja 2,1.Komponente metaboličkog sindroma nisu učestalije i nisu statistički više kod bolesnika sa udruženom hroničnom opstruktivnom bolesti pluća i bronhiektazijama u odnosu na obolele sa HOBP i bronhiektazijama kao samostalnim oboljenjima.Razlika u pojedinačnim vrednostima komoponenti metaboličkog sindroma i učestalosti pojedinih komponenti među posmatranim grupama bolesnika sahroničnim plućnim bolestima nije statistički značajna. Učestalost metaboličkog sindroma kod bolesnika sa hroničnim bolestima respiratornog sistema nije u vezi sa polom i ne zavisi od starosti ispitanika. Nije dokazano da je metabolički sindrom učestaliji kod muškaraca i i nije dokazano da je učestaliji kod ispitanika koji imaju više od šesdeset i pet godina u odnosu na mlađe bolesnike među ispitivanim. Učestalost metaboličkog sindroma kod ispitanika sa hroničnom opstruktivnom bolesti pluća ne zavisi od dužine lečenja hronične opstruktivne bolesti pluća. Dokazano je da učestalost  metaboličkog sindoma nije veća kod bolesnika kojima je dijagnoza bolesti postavljena pre više od pet godina i koji se od HOBP leče duže od pet godina. Na osnovu rezultata koje smo dobili u našem istraživanju zaključili smo da hronične plućne bolesti, bronhiektazije i hronična opstruktivna bolest pluća, predstavljaju stanja sa povišenim kardiometaboličkim rizikom. 
Chronic inflammatory diseases of the respiratory organs are one of the leading morbidity and mortality causes all over the world. Despite the steady advance in scientific research, discovery of  the disease-progression-contributing molecularand cellular mechanisms, introduction of novel prognostic biomarkers, new detection methods of infectious agents, application of  new, potent bronchodilation, anti-inflammatory and anti-infectious drugs,  a constant  increase in  the number of the affected and deceased from chronic pulmonary diseases has still been permanentlyevidenced in the 21st century. In a modern concept, the chronic obstructive pulmonarydisease (COPD) is understood as a heterogenous disorder associated with numerous comorbidities and systemic manifestations. Common risk factors represent the basis for concomitant chronic diseases to develop. Comorbidities and acute exacerbations contribute to the overall disease severity. As a COPD may develop extrapulmonary manifestations as well, each patient should be evaluated for systemic manifestations and comorbidities. The 2011 update of the „Global Strategy for Chronic Obstructive Lung Disease Diagnosis, Management, and Prevention –GOLD” lists the following comorbidities to be actively searched for: cardiovascular diseases, skeletal muscledysfunction, metabolic syndrome, osteoporosis, depression, and lung cancer. Bronchiectases represent a chronic lung disorder marked by VII excessively dilated bronchial lumen  induced by weakened or destructed muscular and elastic components of the bronchial wall, reduced mucus clearance, and recurrent respiratory infections. Bronchiectases and COPD have some clinical features in common. The metabolic syndrome is a group of metabolic disorders which increase the risk of  cardiovascular diseases and type 2 diabetes. In our investigation, we utilized the NCEP HATPIII definition of the metabolic syndrome based on the presence of three of five components: abdominal obesity (> 102 cm and >88 cm waist  measure for males and females respectively), elevated (>1.7 mmol/l) triglyceride levels on an empty stomach, or a former history of the disorder treatment, reduced  HDL cholesterol (< 1.03 mmol/l and <1.29 mmol/l for males and females respectively), or a former history of the disorder treatment, elevated systolic bloodpressure of >130 mmHg and/or diastolic blood pressure of > 85 mmHg, or a former history of treated hypertension, elevated glucose levels  (>5.6 mmol/l), or already existing type 2 diabetes mellitus. The investigation has been carried out inthe Institute for Pulmonary Diseases of Vojvodina, Sremska Kamenica, aimed at 1)establishing the frequency of the metabolic syndrome and its components among the patients with COPD and bronchiectases; 2) analyze and compare the frequency of metabolic syndrome and its components in the examined groups related to the patients’ sex, age, and COPD treatment length. The study included 193 subjects, 163 of whom suffered from COPD and bronchiectases, classified into three groups: COPD patients (n=55, Group 1), patients with bronchiectases (n=50, Group 2), and patients with concurrent COPD and bronchiectases (n=58, Group 3). The control group, designated as Group 4, included 30 subjects  free of bronchiectases and COPD, so the total of 193 subjects were included in the investigation. The NCEP/ATP III criteriaestablished metabolic syndrome frequency among the patients with chronic respiratory diseases (COPD, bronchiectases, and concomitant COPD and bronchiectases) amounted to 37.3 % . The metabolic syndrome was more frequent in the patients with COPD and/or bronchiectases than in the control group patients free of any chronic respiratory disease. The metabolic syndrome was VIII confirmed in 38.2% of COPD patients, 54% of the patients with bronchiectases, and in 36.2% of thepatients with  concomitant COPD and bronchiectases. The mean number of themetabolic syndrome components was  2.18 in COPD patients,   2.56 in patients withbronchiectases, and 2.1 in patients with concomitant COPD and bronchiectases. Themetabolic syndrome components were neither more frequent, nor statistically higher in the patients with concomitant COPD and bronchiectases as compared to the patients with a single presence of any of the two diseases. The difference in the single values of the metabolic syndrome components and the frequency of certain components in the examined groups of the patients with chronic pulmonary diseases was not statistically significant. Among the patients with chronic respiratory diseases, no correlation was observed between the metabolic syndrome frequency and the patients’ sex or age. The metabolic syndrome was not confirmed to be more frequent in males, or in   >65 yr old patients, as compared to younger patients. Among COPDpatients, no correlation was registered between the metabolic syndrome frequency and   COPD treatment duration. It was confirmed that the metabolic syndrome frequency was not higher in the patients with <5Hyear long COPD treatmentthan in those treated for COPD longer. On the basis of the results obtained in our investigation, we conclude that chronic respiratory diseases, COPD and  bronchiectases, are the conditions with a higher cardiometobolic risk.

Nespušteni testis predstavlja odsustvo testisa u skrotumu sa jedne ili obe strane. Faktori rizika za pojavu nespuštenog testisa obuhvataju genetsku predispoziciju, prevremeno rođenje, nisku porođajnu masu i prenatalnu izloženost endokrinim disruptorima ili duvanskom dimu. Endokrini disruptori se definišu kao egzogene supstance koje imaju uticaj na homeostazu organizma i proizvodnju reproduktivnih hormona. U ovoj grupi nalaze se organofosforni pesticidi koji se široko upotrebljavaju u poljoprivredi. Većina organofosfornih pesticida ima antiandrogeni uticaj i uz činjenicu da živimo u pretežno agrarnoj sredini predmet su našeg interesovanja. Cilj istraživanja je da se utvrdi razlika u izloženosti organofosfornim pesticidima korišćenjem upitnika kreiranog po modelu standardizovanog Evropskog upitnika QLK 4-1999-01422 kod osoba koje su rodile zdravu mušku decu i osoba koje su rodile decu sa nespuštenim testisom. Pored toga, cilj istraživanja je i da se odredi i uporedi vrednost metabolita organofosfornih pesticida (dimetilfosfat, dimetilditiofosfat, dietilfosfat, dietiltiofosfat i dietilditiofosfat) u urinu majki koje su rodile mušku decu sa nespuštenim testisima i majki koje su rodile zdravu mušku decu. Metodologija: Rad je radomizovano, prospektivno, kliničko istraživanje sprovedeno na Klinici za ginekologiju i akušerstvo Kliničkog centra Vojvodine i Katedri za farmakologiju i toksikologiju Medicinskog fakulteta, Univerziteta u Novom Sadu. U kliničko istraživanje uključeno je 50 porodilja koje su rodile mušku decu sa nespuštenim testisima (eksperimentalna grupa) i 53 porodilje koje su rodile zdravu mušku decu (kontrolna grupa) u periodu od oktobra 2012. godine do aprila 2018. godine. Tokom boravka u porodilištu ispitanice su popunjavale upitnik o navikama nakon čega im je uzet uzorak urina radi analiziranja nivoa metabolita OF pesticida. Uzorci urina su pripremljeni metodom koju su opisali Wu i saradnici 2010. godine, a potom analizirani na gasnom hromatografu masenom spektrofotometaru marke Agilent 7890A. Rezultati: Ispitivane grupe se ne razlikuju po starosti ispitanica (prosečna starost kontrolne grupe 29,41 ± 5,58 godina, a eksperimentalne 30,54 ± 4,87 godina). U obe grupe prosečno je ispitanicama ovo bila druga trudnoća. Ispitanice se nisu razlikovale ni po načinu porođaja. Prosečna gestacijska nedelja trudnoće na porođaju iznosila je 39,45 ± 1,38 nedelja za kontrolnu grupu i 39,20 ± 1,38 nedelja za eksperimentalnu grupu, a porođajna masa novorođenčeta 3527,30 ± 470,16 g u kontrolnoj grupi i 3404,37 ± 508,20 g u eksperimentalnoj grupi. Statistički značajna razlika postoji u odnosu na mesto stanovanja (50,9 % ispitanica kontrolne grupe i 77,6 % ispitanica eksperimentalne grupe žive u gradu), jedinicu stanovanja (67,9 % kontrolne i 45,7 % ispitanica eksperimentalne grupe žive u kući) i načinu začeća (6 % ispitanica eksperimentalne i 1,9 % ispitanica kontrolne grupe prijavilo je IVF kao način začeća). Skoro polovina ispitanica obe grupe su pušači, a njih 32,7 % kontrolne grupe i 38,8 % eksperimentalne pušile su i tokom trudnoće. Izloženost pesticidima prijavilo je 50,9 % ispitanica kontrolne i 44 % ispitanica eksperimentalne grupe, a profesionalnu izloženost prijavilo je 3 ispitanice kontrolne i 2 ispitanice eksperimentalne grupe. Ispitanice se ne razlikuju ni po poreklu voća i povrća koje konzumiraju, kao ni po vrsti voća koje su konzumirale tokom trudnoće. Prosečne izmerene vrednosti DMF u kontrolnoj grupi iznose 5,604 ± 6,103 ug/L, a u eksperimentalnoj 4,815 ± 6,729 ug/L. Izmerene vrednosti DEF u kontrolnoj grupi su 0,408 ± 0,447 ug/L, a u eksperimentalnoj 0,461 ± 0,593 ug/L. Nivo DMDTF u kontrolnoj grupi bio je 0,431 ± 0,508 ug/L, a u eksperimentalnoj 0,547 ± 0570 ug/L, a DETF 0,403 ± 0,606 ug/L u kontrolnoj i 0,529 ± 0,725 ug/L u eksperimentalnoj grupi. Ni jedan metabolit ne pokazuje statistički značajnu razliku u ispitivanim grupama. Slične vrednosti dobijene su i za vrednosti korigovane za nivo kreatinina. Univarijantna regresiona analiza pokazala je da ispitanice koje žive u gradu imaju 3,3 puta veće šanse da rode dete sa nespuštenim testisom, a one koje žive u stanu imaju 2,5 puta veće šanse za isti ishod. Statistički značajna razlika primećena je u nivou DEDTF u zavisnosti od starosti ispitanica i jedinici stanovanja. Više vrednosti DETF dobijene su kod ispitanica koje su bile na hormonskoj terapiji tokom trudnoće. Ispitanice koje su prijavile da su bile izložene pesticidima tokom trudnoće u urinu su imale statistički značajno više vrednosti DMDTF u odnosu na ispitanice koje su se izjasnile da nisu bile izložene pesticidima. Slični rezultati za vrednost DEDTF dobijeni su kod ispitanica koje su se izjasnile da poseduju kućne ljubimce. Statistički više vrednosti DEF i DETF korigovano za nivo kreatinina dobijene su kod ispitanica koje nisu konzumirale jabuke, a više vrednosti DEF i DEDTF dobijene su kod ispitanica koje su konzumirale maline i kupine tokom trudnoće. Ostale grupe nisu pokazale statistički značajnu razliku među ispitivanim grupama. Zaključci: Izloženosti trudnica OF pesticidima nije značajno veća u grupi majki koje su rodile decu sa nespuštenim testisom u odnosu na izloženost OF pesticidima kod majki zdrave muške dece. Vrednosti metabolita OF pesticida (dimetilfosfat, dimetilditiofosfat, dietilfosfat, dietiltiofosfat, dietilditiofosfat) u urinu majki koje su rodile mušku decu sa nespuštenim testisima nije viša u odnosu na vrednosti metabolita OF pesticida (dimetilfosfat, dimetilditiofosfat, dietilfosfat, dietiltiofosfat, dietilditiofosfat) izmerene u jutarnjem urinu majki koje su rodile zdravu mušku decu.
Undescended testis is the absence of testis in the scrotum on one or both sides. Risk factors for the occurrence of undescended testis include genetic predisposition, premature birth, low birth weight and prenatal exposure to endocrine disruptors or tobacco smoke. Endocrine disruptors are defined as exogenous substances that can affect homeostasis of the organism and the production of reproductive hormones. In this group are organophosphorus pesticides that are widely used in agriculture. Most of organophosphorus pesticides have anti-androgenic effect and with the fact that we live in a predominantly agricultural area, they are the focus of our interest. The aim of the research: The aim of this study is to determine the difference in exposure to organophosphorous pesticides using questionnaires created by standardized European model questionnaire QLK 4-1999-01422 in individuals who gave birth to a healthy male children and women who gave birth to children with undescended testis. In addition, the aim of this study is to determine and compare the value of metabolites of organophosphorus pesticides (dimethylphosphate, dimethyldithiophosphate, diethylphosphate, diethylthiophosphate and diethyldithiophosphate) in the urine of mothers who gave birth to male children with undescended testis and mothers who gave birth to healthy male children. Methodology: This work is randomized, prospective, clinical research conducted at the Clinic for gynaecology and obstetrics of the Clinical center of Vojvodina and the Department of Pharmacology and toxicology of the Faculty of Medicine, University of Novi Sad. This clinical research includes 50 new mothers that gave birth to male children with undescended testes (experimental group) and 53 new mothers that gave birth to healthy male children (control group) in the period from October 2012 to April 2018. During their stay at the maternity hospital the subjects were asked to fill out a questionnaire about habits and to give a urine sample for analyzing the level of metabolites of organophosphus pesticides. Urine samples were then prepared using the method described by Wu and associates 2010, and analyzed on gas chromatograph with a mass spectrophotometer Agilent 7890A brand. Results: Study groups do not differ according to the age of women (average age of control group is 29.41 ± 5.58 years, and experimental 30.54 ± 4.87 years). In both groups this was second pregnancy on average. The subjects did not distinguish either by the way of delivery. The average gestational weeks of pregnancy to childbirth was 39.45 ± 1.38 weeks for the control group and 39.20 ± 1.38 weeks for the experimental group, and birth weight of newborn was 3527.30 ± 470.16 g in control group and 3404.37 ± 508.20 g in the experimental group. There is no statistically significant difference in relation to the place of residence (50.9 % of the control group and 77.6 % of experimental live in the city), the living unit (67.9 % and 45.7 % of the control and experimental groups are living in the house) and the way of conception (6 % of experimental and 1.9 % of the control group reported IVF as a way of conception). Nearly half of both groups are smokers, and 32.7 % of women in the control group and 38.8 % in experimental smoked during pregnancy. Exposure to pesticides reported 50.9 % of mothers in control and 44 % of mothers in the experimental group. Professional exposure was reported by 3 control subjects and 2 subjects in experimental group. The subjects did not differ according to the origin of fruits and vegetables they were consuming, neither regarding the type of fruits they consumed during pregnancy. Average level of dimethylphosphate in control group was 5.604 ± 6.103 ug/L, and in experimental 4.815 ± 6.729 ug/l. Levels of diethylphosphate in control group were 0.408 ± 0.447 ug/L, and in experimental 0.461 ± 0.593 ug/l. DMDTP level in the control group was 0.431 ± 0.508 ug/L, and in experimental 0.547 ± 0570 ug/L, and the DETP was measured 0.403 ± 0.606 ug/L in control, and 0.725 ± 0.529 ug/L in the experimental group. These metabolites showed no statistically significant difference in the examined groups. Similar values are obtained for the adjusted values for creatinine level. Univariate regression analysis showed that the subjects who live in town are 3.3 times more likely to have child with undescended testis, and those who live in the apartment are 2.5 times more likely for the same outcome. Statistically significant difference was noticed in DEDTP level depending on the age of the subject and the living unit. Higher levels of DETP metabolites were detected in subjects that have been on hormonal therapy during pregnancy. The subjects who reported being exposed to pesticides during pregnancy had statistically significantly higher DMDTP values in relation to the subjects that were not exposed to pesticides. Similar results are obtained for the DEDTP level with higher levels in subjects owning pets. Statistically higher levels of DEP and DETP adjusted for creatinine were obtained in subjects that were not reporting eating apples, and higher levels of DEP and DEDTP were obtained in subjects that consumed raspberries and blackberries during pregnancy. Other groups showed no statistically significant difference between the study groups. Conclusion: Exposure of pregnant women to OP pesticides is not significantly greater in the group of mothers who gave birth to children with undescended testis in relation to exposure to OP pesticides in mothers of healthy male children. The level of OP metabolites (dimethylphosphate, dimethyldithiophosphate, diethylphosphate, diethylthiophosphate and diethyldithiophosphate) in the urine of mothers who gave birth to children with undescended testis is not higher in relation to the levels of OP metabolites (dimethylphosphate, dimethyldithiophosphate, diethylphosphate, diethylthiophosphate and diethyldithiophosphate) recorded in urine of mothers who gave birth to healthy male children.

U doktorskoj disertaciji opisani su interorganizacioni informacioni sistemi i uslovi za njihovo uvođenje. Definisan je model vrednovanja informacionih sistema sa aspekta njihove integracije u kooperativne, otvorene interorganizacione informacione sisteme. Ovaj model je testiran sa 50 odabranih organizacija i formulisani su zaključci sprovedenog istrživanja.
In this master degree thesis interorganisational information sytems and factors for theirimplementation are described. Evaluation model for information systems from the aspects for their integration into cooperative, open interorganisational information systems is defined. This model is tested on the sample made from 50 organisations and conclusions from whole research are formulated.