Journal articles on the topic 'Fotografia polska'

Cykl Władysława Strzemińskiego „Moim Przyjaciołom Żydom” składa się z dziesięciu kolaży. Powstał tuż po drugiej wojnie światowej. Prace te nie zostały przez Strzemińskiego ani datowane, ani sygnowane. Składają się na nie rysunki, fotografie oraz ekspresyjne podpisy. Zaproponowana w artykule interpetacja bazuje na próbie identyfikacji materiału wizualnego, na analizie relacji, jakie zachodzą między tekstem, rysunkiem i fotografią, oraz na odniesieniu ich do politycznego kontekstu Polski drugiej połowy lat czterdziestych. Wszystkie fotografie użyte przez Strzemińskiego mają charakter dokumentalny. Różnią się jednak punktem widzenia, z jakiego zostały zrobione. Pytania badawcze, które chciałabym postawić, są następujące: Co widzimy na fotografiach? Przez kogo i z jakiej perspektywy zostały zrobione? Jakiego rodzaju relacja wiąże fotografa, fotografowanych i widza? W jaki sposób cykl Strzemińskiego problematyzuje pojęcie obserwatora? W artykule tym dokonuję metonimicznej lektury kolaży Strzemińskiego, biorąc pod uwagę ich materialność, tworzone przezeń łańcuchy znaczeń, zapętlające się w fotografiach spojrzenia i ich trajektorie. Określam zarazem funkcje cyklu „Moim Przyjaciołom Żydom” wobec ich ówczesnej historycznej ramy, m.in. procesów zbrodniarzy nazistowskich czy polskich dyskusji na temat pamięci Zagłady, traktując kolaże nie tylko jako świadectwo, ale również jako zaadresowane w przyszłość wezwanie do świadectwa. Wykazuję też przydatność do analiz cyklu Strzemińskiego kategorii afektu (szczególnie winy i wstydu), jak i to, że w istocie prace te są ugruntowane w afektywności i dokonują transmisji specyficznych afektów. Stawiam pytania o afekty będące punktem wyjścia cyklu Strzemińskiego oraz o te powstające w akcie ich odbioru. Poddaję refleksji ich krytyczny potencjał, możliwości przepracowania, związki z pamięcią i pamiętaniem. Z moich analiz wyłania się kategoria „afektywnego pamiętania” Zagłady, otwierająca teraźniejszość i przyszłość na horyzont nadziei i podmiotowej/politycznej zmiany.

W zasobie Narodowego Archiwum Cyfrowego są przechowywane fotografie wytworzone i zgromadzone przez agencje fotograficzne, czołowych polskich fotografów zawodowych, fotoreporterów lub fotografów amatorów. Fotografie te mogą stanowić samodzielne całości, bądź być częścią zespołów aktowych. W artykule poruszono zagadnienia związane z zespołami (zbiorami) składającymi się wyłącznie z dokumentacji fotograficznej. Akty normatywne wydane przez Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych ustalają sposób postępowania z materiałami archiwalnymi. Są to: Zarządzenie nr 7 z dnia 30 stycznia 2018 r. w sprawie ewidencjonowania zasobu archiwalnego w archiwach państwowych oraz Zarządzenie nr 8 z dnia 30 stycznia 2018 r. w sprawie inwentaryzacji ma­teriałów archiwalnych oraz sporządzania i zatwierdzania elektronicznych in­wentarzy archiwalnych dla zespołów (zbiorów) w archiwach państwowych. W Zarządzeniu nr 34 Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych z dnia 9 września 2019 r. w sprawie zasad porządkowania i inwentaryzacji dokumentacji fotograficznej w archiwach państwowych wskazano w szczególności na sposób postępowania z fotografiami. Dokumentacja fotograficzna powinna posiadać ewidencję. W przypadku gdy stan zachowania zdjęć budzi wątpliwości, a także jest przeszkodą w digi­talizacji, należy skonsultować się z dyplomowanym konserwatorem i w razie konieczności przeprowadzić konserwację. Inwentaryzacja i digitalizacja wraz z przepakowaniem do opakowań zabezpieczających to kolejne etapy pracy nad zespołem (zbiorem) archiwalnym. Podczas prac inwentaryzacyjnych oceniana jest wartość archiwalna materiałów. Wstęp do inwentarza zawiera informacje dopełniające posiadaną wiedzę o materiałach w zespole (zbiorze) oraz o ich twórcy (autorze kolekcji). Do prac ewidencyjnych czy inwentaryzacyjnych najlepiej wykorzystać Zintegrowany System Informacji Archiwalnej (ZoSIA). W Narodowym Archiwum Cyfrowym są przechowane zespoły i zbiory poświęcone tematyce kościelnej. W artykule omówiono je z uwagi na intere­sującą zawartość, metodę opracowania i opisu, problematykę autorskich praw majątkowych, możliwość wykorzystania przez użytkowników, a także ocenę wartości archiwalnej. Są to głównie: 3/19/0 Zbiór fotografii dotyczących obchodów kościelnych Tysiąclecia Chrztu Polski, 3/43/0 Archiwum fotograficzne Stanisława Porębskiego, 3/76/0 Zbiór fotografii dotyczących uroczystości beatyfikacyjnych księdza Jerzego Popiełuszki w Warszawie, 3/78/0 Zbiór ko­pii cyfrowych fotografii dotyczących opactwa Benedyktynów w Tyńcu, 3/82/0 Kolekcja Mariana Romaniuka dotycząca Prymasa Polski Kardynała Stefana Wyszyńskiego.

Poczta Polska S.A. i Poczta Watykańska (Ufficio Filatelico e Numismatico Città del Vaticano) wydały wspólne emisje znaczków upamiętniające kanonizację papieży: Jana Pawła II i Jana XXIII, która odbyła się w Rzymie dnia 27 kwietnia 2014 roku. Watykan dnia 21 marca, a Polska 2 kwietnia 2014 roku wprowadziły do obiegu pocztowego blok zawierający dwa znaczki (w wersji polskiej po 5 zł, a w wersji watykańskiej po 1 euro), przedstawiające postaci obu nowych Świętych Papieży na tle wnętrza bazyliki Świętego Piotra. Nakłady emisji polskiej i watykańskiej wynosiły po 200 tys. sztuk.Kanonizację Jana Pawła II upamiętniają dwa bloki (wydane również wspólnie przez Polskę i Watykan) z wizerunkiem Ojca Świętego na błękitnym tle (o nominale 5 zł i 1,90 euro; wydrukowane techniką offsetu na papierze fluorescencyjnym) oraz w kolorze biało-złotawym (nominały: 8,50 zł i 2,50 euro; wykonane stalorytem). Nakłady emisji polskiej i watykańskiej wynosiły po 200 tys. sztuk. Aureolę tworzy siedem kręgów utworzonych z różnych tekstów nauczania świętego Papieża: odpowiednio w języku polskim i włoskim. Autor artykułu odczytał obie te wersje (bardzo trudne do odczytanie bez znacznego powiększenia) i zamieścił je dla PT. Czytelników.Poczty Polski i Watykanu wprowadziły ponadto do obiegu znaczek (odpowiednio o nominałach 2,35 zł i 0,85 euro) z wizerunkiem Papieża Jana Pawła II (jak na bloku). Znaczek został wydany w ozdobnym arkusiku zawierającym sześć wartości w otoczeniu przywieszek z krótkimi tekstami z papieskich przemówień; na marginesie arkusika zamieszczono fotografię figury Chrystusa z fasady bazyliki św. Piotra na Watykanie. Nakład znaczka obu poczt wynosił po 1,5 mln sztuk.

Przypadająca w 2018 r. setna rocznica odzyskania przez Polskę niepodległości i przywrócenia jej po 123 latach na mapy polityczne Europy jest chętnie podejmowanym tematem badawczym wśród historyków, regionalistów, uczniów. Istotnym zatem wydaje się wskazanie źródeł do badań tych zagadnień w jednym z największych polskich archiwów, w Archiwum Narodowym w Krakowie. W Archiwum Narodowym w Krakowie zachowało się wiele dokumentów, na podstawie których można badać, a nawet odtworzyć wiele wydarzeń związanych z odzyskaniem niepodległości przez Kraków. Wydarzenie to jest bardzo dobrze udokumentowane m.in. dzięki zainteresowaniom oraz działaniom podjętym przez ówczesnego dyrektora Archiwum Aktów Dawnych Miasta Krakowa dr. Adama Chmiela. Niezmiernie ciekawy materiał badawczy stanowią różnego rodzaju meldunki, poświadczenia przejęcia przez polską komendę obiektów o znaczeniu strategicznym, jak dworce, koszary, szpitale, straż pożarna, a także raporty poszczególnych formacji składane do Komendy miasta. Innym ciekawym źródłem do badań są pamiętniki, będące żywym komentarzem do wydarzeń – często bieżącą relacją. Bardzo cenny materiał źródłowy do badań dają nam spuścizny. Komplementarne względem dokumentów aktowych są też fotografie przechowywane w Zbiorze fotograficznym czy też plakaty, afisze, odezwy, obwieszczenia, zawiadomienia, ogłoszenia zgromadzone w Zbiorze afiszy i plakatów.

Artykuł został poświęcony wybranym zespołom zasobu archiwalnego Polskiej Misji Katolickiej, w którym omówiono znalezione tam fotografie w kontek­ście historycznym. Zachowany materiał przedstawia uroczystości religijne oraz patronalne poszczególnych stowarzyszeń polonijnych. Zaprezentowano także zdjęcia obiektów sakralnych, fotografie dokumentujące pomoc Polsce w okresie stanu wojennego, a także te znajdujace się w organach prasowych Polskiej Misji Katolickiej: „Polak we Francji”, „Polska Wierna”, „Glos Ka­tolicki”. W dalszej kolejnosci przedstawiono fotografie w zbiorach luźnych. Najstarsze z nich dotyczą wydarzeń po 1919 r., kiedy Polacy przybyli do Fran­cji w celach zarobkowych. Po I wojnie światowej Francja potrzebowała rąk do pracy, głównie w kopalniach, toteż szukała ich w wielu miejscach, również w niedawno odrodzonej Polsce. Zaprezentowano także zdjęcia obozowe, przekazane Archiwum PMK przez Barbarę Kujawską-Biernat, córkę bratanicy zmarłego ks. prałata Wiktora Miedzińskiego, który w latach 1945-1958 był polskim duszpasterzem w Metzu.

Po podpisaniu porozumień granicznych między Polską a Republiką Federalną Niemiec w 1970 r. papież Paweł VI ustanowił stałą organizację kościelną na Pomorzu Zachodnim i ziemi lubuskiej. Powstała wówczas diecezja ko­szalińsko-kołobrzeska. Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej (dalej: AAKK) zostało erygowane staraniem biskupa diecezjalnego w 2003 r. Działalność instytucji reguluje zatwierdzony statut i wewnętrzny regulamin. Do archiwum są przekazywane archiwalia z kurii biskupiej, parafii, instytucji i od osób prywatnych. Obecny zasób tworzy dokumentacja aktowa i nieaktowa – fotografie, łącznie 18 200 obiektów. Zbiory fotograficzne nie są jeszcze opracowane według obecnie wymaganych standardów archiwalnych. Jak dotąd tworzono podręczne spisy oraz podejmowano próbę identyfikacji osób i wydarzeń przedstawionych na zdjęciach. Mimo nieopracowanego zbioru pojedyncze fotografie są udostępniane na potrzeby lokalnych wystaw czy opracowań naukowych.

Celem artykułu jest przedstawienie marzeń uczniów wybranych szkół: w Biharamulo (Tanzania), Laare (Kenia) oraz Czaplinku (Polska). Analiza badań powstała w oparciu o wypowiedzi uczniów na temat wykonanych fotografii. Autorskie zdjęcia dzieci i młodzieży były materiałem pomocniczym i wywoławczym do przeprowadzenia wywiadów na temat tego, jakie są marzenia uczniów. Obraz stanowił medium komunikacji i współpracy między studentami a dziećmi i młodzieżą. Wnioski z badań koncentrują się głównie na różnicach i podobieństwach międzykulturowych.

Artykuł ma na celu przedstawienie zbiorów fotograficznych znajdują­cych się w posiadaniu Archiwum Prowincji Wielkopolsko-Mazowiec-kiej Towarzystwa Jezusowego. W ostatnich latach daje się zaobserwo­wać wzrost zainteresowania zdjęciami zarówno wśród zawodowych historyków, jak i pasjonatów przeszłości. Zdjęcia w posiadaniu Archiwum obejmują okres od początku XX wieku po współczesność. W pierwszej kolejności uwiecznieni na nich zostali przede wszystkim ludzie: jezu­ici wszystkich szczebli hierarchii zakonnej, ważne postaci historii Polski i Kościoła powszechnego, a także osoby świeckie związane z jezuitami. Następnie można wyodrębnić zdjęcia budynków należących do jezuitów i prowadzonych przez nich dzieł oraz dokumentację ważnych wydarzeń w historii Polski. Artykuł zamyka omówienie zdjęć jezuitów – pasjona­tów fotografii.

Artykuł poświęcony jest badaniom nad stratami wojennymi w dziedzinie rzeźby gotyckiej w Wielkopolsce. Autor poddaje analizie dwie kolekcje dawnych fotografii, które trafiły do niego w 2013 r. Jeden zbiór dokumentuje zabytki rzeźby z różnych regionów Polski, głównie jednak z północy kraju. Druga kolekcja zawiera przede wszystkim dokumentację rzeźb gotyckich z Wielkopolski sprzed II wojny światowej. W obu zespołach udało się w sumie odnaleźć i zidentyfikować wizerunki 20 zaginionych lub bezpowrotnie zniszczonych, a dotąd nieznanych z wyglądu rzeźb gotyckich. Pierwszy zbiór fotografii stworzyła tuż po II wojnie światowej Aleksandra Świechowska, drugi był dziełem Alfreda Brosiga (zm. 1940), który sam fotografował zabytki. Autor przybliża okoliczności sporu o fotografowanie zabytków, do jakiego doszło w 1936 r. podczas trwania wystawy Wielkopolskiej plastyki gotyckiej pomiędzy jej twórcami – studentami Uniwersytetu Poznańskiego, a pracującym w muzeum Alfredem Brosigiem dokumentującym zabytki przywiezione na wystawę. Wtedy też powstała najcenniejsza część jego zbioru. Oba zespoły zdjęć mają dużą wartość dokumentalną. Autor omawia także okoliczności ujawnienia obu zespołów dokumentacji.

“This was not America.” Michael Charles Steinlauf in conversation with Elżbieta Janicka (Warsaw – New York – Warsaw, 2014–2015)Born in Paris in 1947, Michael Charles Steinlauf talks about his childhood in New York City, in the south of Brooklyn (Brighton Beach), in a milieu of Polish Jewish Holocaust survivors. His later experiences were largely associated with American counterculture, the New Left, an anti-war and antiracist student movement of the 1960s (Students for a Democratic Society, SDS) as well as the anticapitalist underground of the 1970s (“Sunfighter”, “No Separate Peace”). In the 1980s, having undertaken Judaic Studies at Brandeis University, Steinlauf arrived in Poland, where he became part of the democratic opposition circles centred around the Jewish Flying University (Żydowski Uniwersytet Latający, ŻUL). In the independent Third Republic of Poland, he contributed to the creation of the Museum of the History of Polish Jews in Warsaw.Michael C. Steinlauf’s research interests focus on the work of Mark Arnshteyn (Andrzej Marek) and of Yitskhok Leybush Peretz, Yiddish theatre as well as Polish narratives of the Holocaust. The latter were the subject of his monograph Bondage to the dead: Poland and the memory of the Holocaust (1997, Polish edition 2001 as Pamięć nieprzyswojona. Polska pamięć Zagłady). An important topic of the conversation is the dispute concerning the categories used to describe the Holocaust, including the conceptualisation of Polish majority experience of the Holocaust as a collective trauma. Controversies also arise in connection with the contemporary phenomena popularly conceptualised as the “revival of Jewish culture in Poland” and “Polish–Jewish dialogue.” Another subject of the conversation is Michał Sztajnlauf (1940–1942), Michael C. Steinlauf’s stepbrother. The fate of the brothers was introduced into the canon of Polish culture by Hanna Krall’s short story Dybuk (1995, English edition 2005 as The Dybbuk) and its eponymous stage adaptation by Krzysztof Warlikowski (2003). Looking beyond artistic convention, the interlocutors try to learn more about Michał himself. This is the first time the readers have an opportunity to see his photographs from the Warsaw Ghetto.The conversation is illustrated with numerous archival materials from periods before and after World War Two as well as from German-occupied Poland. „To nie była Ameryka”. Z Michaelem Charlesem Steinlaufem rozmawia Elżbieta Janicka (Warszawa – Nowy Jork – Warszawa, 2014–2015)Urodzony w 1947 roku w Paryżu, Michael Charles Steinlauf opowiada o dzieciństwie spędzonym w Nowym Jorku, na południowym Brooklynie (Brighton Beach), w środowisku ocalałych z Zagłady polskich Żydów. Istotna część jego późniejszych doświadczeń związana była z amerykańską kontrkulturą, Nową Lewicą, studenckim ruchem antywojennym i antyrasistowskim lat sześćdziesiątych (Students for a Democratic Society, SDS) oraz podziemiem antykapitalistycznym lat siedemdziesiątych („Sunfighter”, „No Separate Peace”). W latach osiemdziesiątych, w związku z podjęciem studiów judaistycznych na Brandeis University, Steinlauf przyjechał do Polski, gdzie stał się częścią środowiska opozycji demokratycznej, skupionego wokół Żydowskiego Uniwersytetu Latającego (ŻUL). W III RP miał swój udział w tworzeniu Muzeum Historii Żydów Polskich w Warszawie.Zainteresowania badawcze Michaela C. Steinlaufa ogniskują się wokół twórczości Marka Arnsztejna (Andrzeja Marka), Jicchoka Lejbusza Pereca, teatru jidysz oraz polskich narracji o Zagładzie, którym poświęcił monografię Pamięć nieprzyswojona. Polska pamięć Zagłady (2001, pierwodruk angielski 1997 jako Bondage to the dead: Poland and the memory of the Holocaust). Ważną część rozmowy stanowi spór dotyczący kategorii opisu Zagłady, w tym koncepcji polskiego doświadczenia Zagłady jako traumy zbiorowej. Kontrowersja nie omija zjawisk współczesnych, konceptualizowanych potocznie jako „odrodzenie kultury żydowskiej w Polsce” oraz „dialog polsko-żydowski”.Bohaterem rozmowy jest także Michał Sztajnlauf (1940–1942), przyrodni brat Michaela C. Steinlaufa. Historia braci weszła do kanonu kultury polskiej za sprawą opowiadania Hanny Krall Dybuk (1995) oraz teatralnej inscenizacji Krzysztofa Warlikowskiego pod tym samym tytułem (2003). Abstrahując od konwencji przekazu artystycznego, rozmówcy próbują dowiedzieć się czegoś więcej o samym Michale. Czytelniczki i czytelnicy po raz pierwszy mają możność zobaczyć jego fotografie pochodzące z getta warszawskiego.Rozmowa jest bogato ilustrowana niepublikowanymi dotąd archiwaliami sprzed drugiej wojny światowej i z okresu powojennego, a także z czasów okupacji hitlerowskiej w Polsce.

ReviewThe work presents the book Antroponimia pogranicza polsko-wschodniosłowiańskiego w świetle inskrypcji nagrobnych (Eng. Anthroponymy of the Polish-East Slavonic borderland in light of tombstone inscriptions) by Feliks Czyżewski. The author, a well-known researcher of the Polish-Ukrainian borderland, collected, classified, elaborated and presented in the form of a dictionary about three thousand anthroponyms from working and closed cemeteries of Eastern Lublin region. It was preceded by a historical description of the region. The author also presented the current and historical state of the cemeteries (Orthodox, Catholic and mixed). Valuable parts of the book are color photographs illustrating various types of inscriptions, as well as maps presenting most important phonetic phenomena in Polish and the Ukrainian dialects, maps with location of the cemeteries where the inscriptions were collected, and bibliography concerning tombstone inscriptions in the Polish-East-Slavonic borderland. Recenzja Recenzja prezentuje książkę Feliksa Czyżewskiego Antroponimia pogranicza polsko-wschodniosłowiańskiego w świetle inskrypcji nagrobnych. Autor, znany badacz pogranicza polsko-ukraińskiego, zebrał, sklasyfikował i opracował oraz przedstawił w formie słownika ok. 3 tysięcy antroponimów z czynnych i zamkniętych cmentarzy Lubelszczyzny wschodniej. Całość poprzedził opisem historycznym regionu, przedstawił stan współczesny i historyczny cmentarzy wyznaniowych (prawosławnych, katolickich i mieszanych). Cennymi fragmentami książki są: kolorowe fotografie ilustrujące różne rodzaje inskrypcji, mapy przedstawiające ważniejsze zjawiska fonetyczne w gwarach polskich i ukraińskich, mapy z rozmieszczeniem miejscowości i cmentarzy, na których zebrano napisy, oraz bibliografia dotycząca inskrypcji nagrobnych na pograniczu polsko-wschodniosłowiańskim.

A invenção do tempo livre em Lourenço Marques favoreceu práticas desportivas e de lazer. Entre outras, destacou-se a vilegiatura marítima. A praia de Polana foi um dos principais destinos da vilegiatura em Lourenço Marques. Fotografias, bilhetes postais e filmes registraram o momento de “tomar fresco”. Nos Álbuns Fotográficos e Descritivos da Colônia de Moçambique (1929), de José dos Santos Rufino, tem-se o registro da vilegiatura e de outras práticas de lazer como propaganda colonial. Por meio da análise de imagens da vilegiatura, busca-se mostrar como certos espaços coloniais destinados ao lazer podem ser vistos como heterotopias de compensação.

Archiwum Prowincji oo. Bernardynów w Krakowie i Archiwum Klasztoru oo. Bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej posiadają największy zasób fo­tografii dokumentujących historię sanktuarium pasyjno-maryjnego w Kalwarii Zebrzydowskiej. W 1999 r. obiekt ten został wpisany na listę światowego dzie­dzictwa UNESCO, a w 2000 r. uznano go za Pomnik Historii Polski. W niniej­szym artykule zaprezentowano jego spuściznę fotograficzną. Kolekcje tych zbiorów w większości wymagają opracowania, zdigitalizowania i czekają na udostępnienie w formie wirtualnej. Wiele zdjęć należy jeszcze uporządkować. Znajdują się one w rozproszeniu przede wszystkim w Archiwum Prowincji przy aktach personalnych poszczególnych zakonników. Miejmy nadzieję, że w niedługim czasie znajdą swoje miejsce w powstałym w 2008 r. Narodowym Archiwum Cyfrowym, które w swoich zbiorach posiada największy zasób fo­tografii.

Mentorella jest jednym z najstarszych sanktuariów maryjnych w Italii. Od ponad 160 lat posługują w nim polscy zmartwychwstańcy. Według tradycji sanktuarium wznosi się w miejscu nawrócenia trybuna rzymskiego Placyda (przełom I i II wieku po Chr.). Papież Grzegorz I Wielki przekazał Mentorellę benedyktynom z Subiaco. Po ich pięciusetletnim pobycie pozostały fragmenty architektury z IX wieku, romańska bryła świątyni z XII wieku oraz kilka artefaktów (najważniejsze to figura Pani Mentorelskiej). Kolejnymi gospodarzami byli jezuici, którzy opiekowali się tym miejscem do kasaty zakonu w 1773 roku. Widomym śladem ich obecności jest obraz św. Stanisława Kostki w kościele. W 1857 roku opuszczony kościół i klasztor papież Pius IX powierzył nowo powstałemu, założonemu przez Polaków zgromadzeniu zmartwychwstańców. Dzięki ich staraniom odnowiono budynki kościelne, a kościół ozdobiono malowidłami i artefaktami autorstwa członków zgromadzenia oraz uznanych artystów, m.in. Edwarda Brzozowskiego czy Tomasza Oskara Sosnowskiego. Przed 1970 rokiem wykonano witraże, które wpisywały się w obchody tysiąclecia chrztu Polski we Włoszech. Najwcześniejszy zachowany wpis Karola Wojtyła w księdze gości sanktuarium w Mentorelli pochodzi z 1965 roku. Jednak hierarcha nawiedził to miejsce ponad 30 razy, w tym osiem razy jako papież. Były to wizyty prywatne, skoncentrowane na modlitwie i odpoczynku. Aktualnie można odwiedzić tzw. pokój papieski, ze zgromadzonymi artefaktami po Janie Pawle II. Pamiątką po jego wizytach jest także górski szlak 502 nazwany Sentiero Karol Wojtyła. Papieża upamiętnia także figura w brązie, umieszczona przed wejściem do kościoła. Kilkadziesiąt fotografii z odwiedzin sanktuarium przez Jana Pawła II oraz prezydenta RP Andrzeja Dudę zmartwychwstańcy eksponują w jednym z pokoi na parterze budynku klasztornego.

Powszechna Wystawa Krajowa, zorganizowana w Poznaniu w 1929 r. była największym wydarzeniem wystawienniczym w historii II Rzeczypospolitej. Mając za cel pokazanie dorobku niepodległej Polski, była przeglądem jej osiągnięć w zakresie przemysłu, polityki, kultury, rolnictwa. Celem artykułu jest przedstawienie najważniejszych materiałów – katalogów, książek, fotografii, czasopism, które zostały wydane z okazji Wystawy, lub które o niej wspominają. Analiza wybranych publikacji pozwala zapoznać się szczegółowo z treściami prezentowanymi na poszczególnych ekspozycjach. Wiele publikacji miało również odgrywać rolę edukacyjną. Część z nich była opracowaniami historycznymi, a część stanowi dziś świadectwo o ówczesnej sytuacji społeczno-polityczno-kulturalnej w Polsce, dzięki czemu mogą być uznane jako źródła do badań historycznych z dzisiejszej perspektywy. Materials regarding the Polish General Exhibition in 1929 in the collection of the Greater Poland Digital Library The Polish General Exhibition organized in Poznań in 1929 was the biggest exhibition in the history of the Second Polish Republic. Its goal was to showcase the achievements of independent Poland, and present a review of its accomplishments in the areas of industry, politics, culture, and agriculture. The article aims at presenting the most important materials: catalogs, books, photographs, and magazines, which were published to celebrate the Exhibition or contain references to it. The analysis of selected publications allows one to gain detailed insights into the content of particular displays. Many publications were also meant to play an educational role. Some of them were historical studies, and some are now the testimony of the social, political, and cultural situation in Poland back then, which means they can be treated as sources for historical research from the contemporary point of view.

Uniwersytet Mikołaja Kopernika,ul. Gagarina 11, 87-100 Toruń, PolskaE. mail: wandakr@umk.plKultūra bendrąja prasme dažnai suprantama kaip visuomenės, jos grupių ar atskirų asmenų išsivystymo lygmuo. Europietiškos kultūros modelyje, kuris dažniausiai pateikiamas mokslinėje literatūroje, istorija skirstoma į tam tikrus periodus: antiką, viduramžius, modernizmą ir dabartį. Toks skirstymas sutampa su svarbiausiais žmonijos istorijos periodais, nuo medžioklės ir gamtos gėrybių rinkimo iki agrarinės, industrinės ir galiausiai informacinės visuomenės. Per tą laikotarpį žmonija išvystė kultūrinių sistemų seką – nuo žodinės per rašytinę, spaudos, industrinę iki elektroninės. Kaskart kultūrinė sistema pasikeisdavo dėl informacinės ir komunikacinės revoliucijos; pirmoji revoliucija – kalbos kaip abstraktaus mąstymo produkto atsiradimas; paskui ėjo raštas, spauda, telegrafas, fotografija, kinas, radijas ir televizija, galiausiai – kompiuteris.Visais laikais visuomenei reikėjo komunikacijos priemonių, būdų perduodamoms žinioms užrašyti. Atsiradus raštui, šį vaidmenį atliko dokumentai.Taip prasidėjo dokumentų kultūra, kuri gimė viduramžių raštinėse ir kanceliarijose. Kultūra vystėsi augant visuomenės raštingumui, t. y. daugėjant raštingų žmonių, kurie buvo tiek kultūros kūrėjai, tiek jos vartotojai. Šis procesas šiandien vadinamas IT raštingumu, t. y. gebėjimu naudoti kompiuterį ir naujausias komunikacijų technologijas. Dokumentai ir jų saugojimas yra tam tikros kultūros produktas ir kartu jos terpė bei simbolis. Taigi visuomenės išsivystymo lygį galima matuoti lygmeniu, kurį pasiekė jos dokumentų kultūra, o kultūros sistemas vertinti kaip rašto kultūros vystymosi etapus.Dokumentų kultūra – tai jų autorių ir naudotojų motyvacijos, požiūrių ir elgsenos visuma, kuri atsiranda planingai ir našiai kuriant, renkant, saugant, apdorojant ir vartojant dokumentus, pasitelkiant jų visapusiško tvarkymo metodus ir principus, technikas ir technologijas.Informacijos visuomenė sukūrė naują kultūros tipą – informacijos kultūrą, kuri dažnai tapatinama su gebėjimu naudotis informacija ir jos tvarkymo technologijomis. Šis kultūros tipas, dar vadinamas interneto kultūra, būdingas aukščiausiems žmonijos civilizacijos išsivystymo lygiams. Dokumentų kultūroje šis išsivystymo lygis visų pirma reiškė elektroninio dokumento atsiradimą; nors ir netaikydamas naujų klasifikacijos standartų, šis lygis vis dėlto padidino informacijos dokumentavimo, jos gavimo metodų ir įrankių reikalavimus. Naujoji dokumentų kultūra reiškia, kad kiekvienas visuomenės narys yra pasirengęs dalyvauti informacijos kūrimo ir atgaminimo procesuose. Kultūra yra žmogaus kūrinys, daugybės žmogaus veiklos formų išdava. Žmogus sukūrė ir dokumentų kultūrą, tobulino ją ilgus šimtmečius, taigi ji apima beveik visą žmoniją. Tai svarbiausia kultūros dalis, ir jos vaisiai perduodami iš kartos į kartą kaip kultūros paveldas.

W 1900 r. biskup krakowski Jan Puzyna zamówił sarkofag na szczątki królowej Jadwigi Andegaweńskiej (zm. 1399). Jego fundator, hrabia Karol Lanckoroński, zwrócił się z zamówieniem do działającego w Rzymie Antoniego Madeyskiego, a nad stroną techniczną i programem ideowym dzieła czuwał prof. Marian Sokołowski. Sarkofag odkuto w Carrarze, a następnie przetransportowano do Rzymu, gdzie Madeyski zajął się odkuwaniem płyty wierzchniej. Dokumentował on kolejne etapy prac za pomocą fotografii, na których widoczna jest inskrypcja biegnąca wzdłuż płyty wierzchniej, która niemal natychmiast po ustawieniu nagrobka w katedrze została skuta. Być może powodem tej ingerencji był zapomniany dziś spór o skalę zasług najważniejszych osób zaangażowanych w przedsięwzięcie. Możliwe też, że umieszczenie napisu fundacyjnego na płycie wierzchniej, ponad lapidarną inskrypcją odnoszącą się do królowej, uznano za niestosowne wobec planów wznowienia starań o jej beatyfikację. Wybór miejsca upamiętnienia był uwarunkowany przez szereg czynników, z sąsiedztwem ołtarza św. Stanisława na czele, co mogło służyć skoncentrowaniu kultów miejscowych świętych w rejonie skrzyżowania naw. Wierni nawiedzający ołtarz najważniejszego patrona ojczyzny mają nagrobek Jadwigi w zasięgu kilku kroków, natomiast wchodzący do katedry przez prawe ramię transeptu znajdują go w zasięgu wzroku, bezpośrednio po prawej stronie srebrnej trumny św. Stanisława, a symetrycznie do nagrobka Władysława Jagiełły. W kompozycji sarkofagu nie odwołano się do żadnego z zachowanych nagrobków przedstawicieli dynastii Piastów ani Jagiellonów, a wręcz zignorowano lokalną tradycję, zamawiając sarkofag z białego, a nie czerwonego kamienia i nienakryty baldachimem. Wzorem typologicznym mógł być nagrobek Anny (zm. 1425), córki Kazimierza Wielkiego, i jego ostatniej żony, Jadwigi, księżniczki Żagańskiej w kościele św. Szczepana w bawarskim Mindelheim. Bezpośrednim punktem odniesienia stał się jednak dla Madeyskiego nagrobek Ilarii dell Carretto, wskazany mu prawdopodobnie przez zapatrzonego w sztukę quattrocenta Lanckorońskiego. Kluczowe znaczenie miał zapewne fakt, że obie kobiety straciły życie w połogu. Wykonany przeze Madeyskiego w latach 1902-1906 kenotaf króla Władysława III Warneńczyka (1902-1906) jest wzorowany na nagrobku Gastona de Foix w Mediolanie. W obu przypadkach rzeźbiarz sięgnął więc do „ikon” literatury historycznej, a także kultury popularnej XIX wieku, dzięki czemu dzieje Polski zostały wpisane w historię Europy. Jadwiga, tak jak Ilaria del Carrretto, jawi się jako wzór poświęcenia dla religii i wierności małżeńskiej. Natomiast Władysław III, zabity przez Turków w bitwie pod Warną (1444), tak jak francuski wódz zabity w bitwie pod Rawenną (1512), jest wzorem poświęcenia dla ojczyzny. Rzeźbiarz wybrał skrajnie odmienne materiały, kierując się niewątpliwie ich wartościami symbolicznymi. Biel marmuru z Carrary symbolizuje cnotliwe życie Jadwigi, żony i heroicznej matki, natomiast brąz – rycerskie rzemiosło, stałość charakteru i bohaterstwo „ostatniego krzyżowca Europy”. W obu pomnikach piękno materiału stanowi istotne dopełnienie wyidealizowanej urody bohaterów, która ociera się o granicę zmysłowości.

Najpierw słowo o lekcji ekonomiki przeżycia, jakiej pół wieku temu udzielił mi człowiek doświadczony. Pisząc o doświadczeniu, mam na myśli udział w konspiracji w latach 1939–1942, aresztowanie przez Gestapo, utratę zębów, pobyt w Auschwitz, Dachau i Sachsenhausen ze wszystkimi tego konsekwencjami. Mówił tak: Skoro pytasz o ratowanie ludzi, to pamiętaj, że można było za to dostać kulę albo znaleźć się w obozie. Podobnie ze szmuglem rąbanki. Z tym że schabowego chciał zjeść każdy, a ratować Żyda – raczej nie. To sprawa delikatna, bo na początku jest groźba śmierci i strach. Sprawa decyzji. Należy rozważyć okoliczność jej podjęcia. I tyle. Mając to w pamięci, nie będę dociekał, domniemywał i interpretował. Przedstawiam notatki z trwających ponad dziesięć lat rozmów z Władysławem Bartoszewskim. Mówił tak: …Zostałem pracownikiem Przychodni nr 1, która mieściła się na parterze niewielkiego domu przy ulicy Hozjusza, obok kościoła św. Stanisława Kostki. W kilkupokojowym mieszkaniu lekarka dr Ochnicz-Czerniewska i pielęgniarka, siostra Maria, przyjmowały ubogich, chorych, rannych żołnierzy, wszystkich, komu potrzebna była pomoc medyczna. Porada kosztowała 1 zł. Pełniłem funkcje intendenta, księgowego, gońca i woźnego. Obie panie, znacznie ode mnie starsze, traktowały mnie, osiemnastolatka, z wielką życzliwością i nie bez matczynego rozczulenia. Uposażenie było skromne. Mogłem za nie kupić nie więcej niż trzy kilogramy tłuszczu, ale czułem, że robię coś sensownego, a to bardzo dużo. No i od 1 maja 1940 r. miałem legitymację Polskiego Czerwonego Krzyża, wystawioną w języku polskim i niemieckim, z fotografią, pieczątką i podpisami zarządu – honorowaną w czasie policyjnych kontroli ulicznych. […] Wygarnięto mnie 19 września o świcie, przed godziną policyjną. Matka obudziła mnie, zaniepokojona dużą liczbą Niemców na ulicy. Uważałem, że mama niepotrzebnie panikuje. Po chwili do mieszkania wtargnęli panowie w żelaznych melonikach, tak wtedy mówiło się na hełmy, i nie zwracając uwagi na matkę, wrzasnęli w moim kierunku: Aufstehen! Mitkommen! Wstałem. Matka kazała mi wziąć jesionkę, choć było ciepło. Na podwórzu stali sąsiedzi, z naszego domu wyprowadzono chyba ze trzydziestu. Pod eskortą doszliśmy do placu Wilsona, gdzie stały ciężarówki SS. Tam sprawdzili nam dokumenty. Pracownikom elektrowni, gazowni i wodociągów kazano iść precz, czyli do domów, reszta na budy. Jechaliśmy ulicami Warszawy. Przechodnie idący do pracy z lękiem patrzyli na konwój, niektórzy odwracali głowy. Ciężarówki wjechały na teren koszar SS Reiterregiment Warschau. Zostaliśmy osadzeni w hali maneżu. Mówiąc dokładniej, kazano nam położyć się na zalegających podłogę maneżu suchych końskich odchodach. W hali było ponad tysiąc Polaków, pilnowanych przez dwóch podoficerów niemieckiej Służby Bezpieczeństwa (SD). Jeden z nich ustawił na stoliku ręczny karabin maszynowy i co jakiś czas puszczał serię nad naszymi głowami. Po jakimś czasie pozwolili nam usiąść, dali nawet kubły z wodą. Minęło kilkanaście godzin. Ustawiono nas w kolejkach do stolików, przy których siedzieli oficerowie i umundurowane maszynistki. Rozpoczęło się dokładne sprawdzanie dokumentów. Okazało się jednak, że Polski Czerwony Krzyż albo z niewiedzy – bo na pewno nie ze złej woli – albo z powodu zmieniających się przepisów nie zadbał o to, żeby na legitymacjach były dodatkowe pieczęcie niemieckie, tak zwane wrony albo gapy. W oczach oficera dokument bez niemieckiego orła nie miał żadnej wartości ...

PRIKAZI – REVIEWS Geoadria, vol. 8/1, 161-166, 2003. IZVJEŠĆA SA ZNANSTVENIH SKUPOVA - CONFERENCE REPORTS 3rd International Conference CLIMATE CHANGES: THE KARST RECORDS III, 11.-15. svibnja 2003., Montpellier, Francuska Od 11. do 15. svibnja 2003. u Montpellieru (Francuska) održana je treća međunarodna konferencija Climate Changes: The Karst Records III. Prvi ovakav skup održan je 1996. u Bergenu (Norveška), sljedeći 2000. u Krakowu (Poljska), nakon čega je zbog pojačanog interesa za ovu tematiku, a time i veće znanstvene produkcije, dogovoreno da se konferencija održava svaku treću godinu. Nakon Franuske (2003.), za domaćina konferencije 2006. godine predložena je Rumunjska. Ovaj skup okupio je znanstvenike iz 27 država sa 6 kontinenata koji su kroz 62 usmena izlaganja i 37 postera prezentirali svoja recentna znanstvena dostignuća iz područja paleoklimatologije temeljena na istraživanju krša, točnije speleoloških objekata i njihovih akumulacijskih oblika – siga. Sige, prepoznate kao medij koji zbog zaštićenosti i stabilnih mikroklimatskih uvjeta vrlo dobro "pamti" klimatska stanja šireg okoliša za vrijeme taloženja (a osim toga su i puno dostupnije od jezgri dubokomorskih bušotina i polarnih ledenih pokrova), zadnjih su desetljeća u središtu znanstvenog interesa različitih znanstvenih disciplina. Stoga su i teme radova bile doista raznolike; najveći je dio radova obuhvaćao paleoklimatske varijacije utvrđene na temelju omjera stabilnih izotopa siga iz gotovo svih klimatskih područja, te njihovo datiranje različitim metodama. Sige kao objekt istraživanja bile su obrađene i vezano uz petrografska svojstva, fluidne inkluzije, luminiscenciju, sezonske varijacije intenziteta taloženja itd., dok se kod speleoloških objekata proučavao stupanj okršavanja, utjecaj tektonike, špiljski sedimenti kao i paleontološki i arheološki nalazi. Dio radova obuhvaćao je rezultate monitoringa trenutnog stanja špilja, hidrologije, geokemije, atmosferskih uvjeta itd., a bilo je riječi i o promjenama morske razine kao posljedici klimatskih fluktuacija tijekom geološke prošlosti.Osim već tiskane knjige izvadaka u pripremi je i zbornik, dok se u međuvremenu kvalitetniji radovi recenzirani tiskaju u respektabilnom časopisu Francuskoga geološkog društva Bulletin de la Société Géologique de France.A gdje je Hrvatska, zemlja "klasičnog krša", u svemu tome? Država s 46% nacionalnog teritorija prekrivenog kršem (26000 km2) i još mnogo više pod morem, bila je zastupljena samo s jednim (1) radom – zapaženim, ali gotovo "pionirskim" u odnosu na radove sofisticiranih laboratorija i instituta zapadnih zemalja. Rad Isotope records in submarine speleothems from the Adriatic Coast, Croatia, autora Maše Surić, Nade Horvatinčić, Axela Suckowa, Mladena Juračića i Jadranke Barešić, analizira paleoklimatske promjene na istočnoj obali Jadrana koje su kroz omjere stabilnih izotopa kisika i ugljika ostale zabilježene u danas potopljenim sigama. Terenski dio konferencije obuhvatio je posjet mjestu Saint-Guilhem-le-Désert (tradicionalnoj postaji hodočasnika na putu prema svetištu Santiago de Compostella), te špiljskom sustavu Grotte de Clamouse, ukupne dužine oko 4 km od čega je 1965. gotovo 1 km uređen za turističke posjete. Osim impozantnih primjeraka špiljskog nakita, čija je raznolikost posljedica izmjena kalcitnih, aragonitnih i dolomitnih karakteristika nadsloja, ovaj objekt može biti i primjer kako se prekrasan špiljski prostor može upropastiti prilagođivanjem turističkim posjetima brojnim metalnim, staklenim i električnim instalacijama. Na trenutke posjetitelj može dobiti dojam da se kreće kroz muzej ili zbirku, a ne kroz više od stotinu metara dubok speleološki objekt. Dojam dodatno pojačava i ambiciozno zamišljen, ali kičasto izveden sound & light show. Obične turiste može fascinirati, ali istinske prirodnjake, zaljubljenike u krš – jedino ogorčiti. U svakom slučaju, terenski dio skupa i ovaj put bio je iskorišten za stvaranje novih i obnavljanje starih poznanstava koja će rezultirati međunarodnom znanstvenom suradnjom, posebno kad su u kombinaciji oprema i financije bogatijih zemalja i neistražena područja "onih drugih" zemalja. Ostaje nada da će takvim oblikom suradnje, na sljedećoj konferenciji Climate Changes: The Karst Records IV, Hrvatska biti malo bolje predstavljena svojim prirodnim i ljudskim potencijalima. Maša Surić 161 PRIKAZI - REVIEWS Geoadria, vol. 8/1, 161-166, 2003. PRIKAZI Atlas svijeta za 21. stoljeća, urednik: M. Lapaine i suradnici, Naklada Fran, Zagreb, 2003., 751 str. Nakladnik Fran iz Zagreba objavio je hrvatsko izdanje atlasa The 21 st Century World Atlas, koji je izvorno publicirao izdavač Trident Press International. Hrvatsko izdanje uredio je M. Lapaine sa suradnicima. Atlas nije tek hrvatski prijevod izvornika jer su pojedini stručnjaci dopunili i izmijenili neke sadržaje, a osim toga, S. Frangeš preveo je velik broj toponima na hrvatski jezik. Prijevodi su ispisani uz gornji rub karte kako se ne bi mijenjao izvorni jezik karata (engleski). Atlas je podijeljen u deset glavnih cjelina: Geopolitički okvir, Klimatologija, geologija i biogeografija, Demografija i socijalni pokazatelji , Osnovne ekonomske djelatnosti, Industrija, trgovina i promet, Afrika, Amerika, Azija, Europa i Oceanija. Na kraju je dodan rječnik osnovnih geografskih pojmova s odgovarajućim prijevodima (npr. perz. Kavir = solna pustinja) i kazalo s preko 60 000 geografskih imena. U općegeografskom dijelu atlasa na brojnim tematskim kartama zorno je prikazana prostorna raspodjela različitih prirodnih i socio-ekonomskih pojava i procesa. Iscrpnost kartografskih prikaza može se uočiti na primjeru poglavlja Socijalni i ekonomski pokazatelji, u kojemu su objavljene sljedeć i tematski zemljovidi: Potrošnja kalorija, Donacije hrane, Proizvodnja hrane, Smrtnost dojenčadi, Zdravstvena zaštita, Bolnička infrastruktura, Telefoni, Potrošnja energije, Pismenost, Izdavanje knjiga, Tiskanje novina, Broj upisa u školu, Omjer đaka i nastavnika u osnovnim školama, Znanstvenici i tehničari, Ekonomski aktivno stanovništvo, Dječja radna snaga, Struktura ekonomski aktivnog stanovništva, Ekonomska aktivnost, Ekonomska aktivnost žena, Ekonomska aktivnost muškaraca, Nezaposlenost, Bruto nacionalni dohodak, Bruto nacionalni dohodak po osobi, Struktura bruto nacionalnog dohotka, Inflacija, Ekonomski rast, Inozemni dug, Sredstva potrošena na obrazovanje, Sredstva potrošena na zdravstvenu zaštitu, Vojni izdaci, Izvoz i uvoz oružja, Trgovinska razmjena oružja i Logistika nuklearnog oružja. Kartogrami i kartodijagrami su jasni, pregledni i informativni.Kartografsko -geografski pregled po kontinentima ima jedinstvenu shemu. Ponajprije se nižu satelitske snimke, a potom digitalni modeli reljefa kopna i podmorja, geografske karte i kratki, ali sadržajni prikazi pojedinih zemalja. Na geografskim kartama kontinenata sitnim su slovima ispisani brojni toponimi. Njihova je čitljivost, na žalost, mala na prikazima planinskih predjela, koji su označeni nijansama sme đe i plavo-ljubičaste boje. Korisnik može doznati osnovne geografske informacije o svakoj državi putem kratkog geografskog uvodnika, zemljovida i različitih dijagrama.U hrvatskom izdanju atlasa svijeta mogao bi se očekivati iscrpniji prikaz Hrvatske. Priređivači nisu htjeli odstupati od izvornika, ali u reprintu zemljovida mogla se obratiti pozornost na pogrešno ispisane toponime (npr. naselje Sali na Dugom otoku ucrtano je u uvali Telašćica, Golfo di Venezia neobično se proteže duž zapadne obale Istre, naveden je stari naziv Požege – Slavonska Požega i sl.) . Međutim, navedene pogrješke ne umanjuju vrijednost atlasa, koji doista čini izvrstan kompendij najnovijih znanstvenih spoznaja o državama svijeta i Zemlji u cjelini, pa ga zbog toga rado preporučujem. Josip Faričić Nikola STRAŽIČIĆ: Svi hrvatski otoci, Descriptio Croatiae, Hrvatska revija, časopis Matice hrvatske, godište 1/2001., broj 3-4, Zagreb, 77-103. Hrvatska obala je najrazvedenija na Jadranskom moru, jer obuhvaća 97,2% jadranskog arhipelaga. S ponosom se ističe da je Hrvatska "zemlja tisuću otoka". Stvarni broj je i ve ći. Na pitanje koliko ih je unutar granica suvremene Hrvatske najmjerodavniji odgovor dao je prof. dr. sc. Nikola Stražičić. 162 PRIKAZI - REVIEWS Geoadria, vol. 8/1, 161-166, 2003. U uvodu se razmatraju podatci o ukupnom broju hrvatskih otoka kritički prema pojedinim autorima. U nastavku izložene su teškoće oko kategorizacije osnovnih pojmova "otok" - "otočić" - "greben" i "hrid". Posebno je zanimljiv dio članka u kojem su opisani i predočeni "zaboravljeni" - "novi" i nekadašnji otoci. U timskom radu autora iz Hidrografskog instituta Republike Hrvatske u Splitu (2000.) navodi se, na temelju topografskih karata u razmjeru 1:25000, da unutar granica Hrvatske postoje 79 otoka, 526 otočića i 641 grebena i hridi; ukupno 1246 otoka.Prof. Stražičić upozorio je kritič ki i dokumentirano na manjkavost dosadašnjih rezultata i naglasio da je ukupan broj hrvatskih otoka i dalje otvoren. U zaklju čnim razmišljanjima dao je niz svrhovitih prijedloga. Ponajprije predlaže, uz potporu državnih službi, imenovanje interdisciplinarne ekipe (od geografa, hidrogeologa, oceanografa, kartografa, lingvista i drugih specijalnosti) koja bi odredila kriterije za kategorizaciju pojedinih otoka, prema veličini i nazivu, te za određivanje kategorija naseljenosti. Nadalje, kako nazvati najmanji oblik stalno nad razinom mora "greben" ili "hrid", o tome posavjetovati se s lingvistima, ali i sa stanovništvom dotičnog otoka. Problem se javlja i kod napučenosti otoka, primjerice "stalno naseljen", da li prema domaćem (autohtonom) ili doseljenom stanovništvu, kako razlikovati pojmove "sezonski naseljen" i "povremeno naseljen"...Na kraju, uz pomoć lučkih kapetanija njihovim plovilima potrebno je obići i snimiti sve otoke unutar granica Hrvatske, istodobno provjeriti stanje na topografskim i posebice pomorskim kartama i planovima. Prof. Stražičić je otočanin, rođen na Mljetu, a čitav radni vijek proveo je u Rijeci. Najveći dio svoga života posvetio je istraživanju mora u najširem smislu, posebice Jadrana i nadasve naših hrvatskih otoka. Godine 1968. izradio je magistarsku tezu Otok Mljet – primjer izoliranog otoka. Deset godina kasnije (1978.) obranio je disertaciju Otok Cres – prilog poznavanju geografije naših otoka. Za sveukupan životni opus godine 1998. Senat Sveuč ilišta u Rijeci dodijelio mu je počasno zvanje "profesor emeritus". prof. Stražičić prvi je geograf u Hrvatskoj koji je dobio to visoko priznanje. U reprezentativnoj Hrvatskoj reviji s novim glavnim urednikom, ambicioznim magistrom Mladenom Klemenčić em, izašao mu je i najnoviji rad Svi hrvatski otoci ilustriran s 27 jedinstvenih panoramskih snimaka u boji. Članak Svi hrvatski otoci sinteza je dugogodišnjih minucioznih istraživanja u kojima je prof. Stražičić, na sebi svojstven na čin, prenio jezgrovito, veliko i bogato iskustvo, istodobno i poruka, kako bi trebalo nastaviti s interdisciplinarnim istraživanjima tih dragulja na pročelju Hrvatske i u trećem mileniju.Josip Riđanović Tihomir KOVAČEVIĆ Tihi: Baraćeve špilje, Turistička zajednica općine Rakovica, Rakovica, 2003., 48 str. Baraćevim špiljama pripada počasno mjesto u povijesti istraživanja hrvatskog krša i speleologiji. Davne godine 1892. u Rakovici je osnovan "Odbor za istraživanje i uređenje Baraćevih špilja", prva takva udruga na tlu Hrvatske i u ovom dijelu svijeta. Od prvih podataka objavljenih u literaturi 1874. do danas špilje su više puta bile predmetom speleoloških, hidrogeoloških, paleonotoloških, arheoloških i biospeleoloških istraživanja. Na temelju njihovih rezultata i rezultata najnovijih istraživanja nastala je i ova knjiga u kojoj nam autor otkriva njezine ljepote i tajne.Knjigu čini 8 poglavlja. Zanimljiv tekst bogato je ilustriran sa 65 fotografija, crteža i nacrta špilja. Opisan je položaj špilja, osnovni podatci o geološkim značajkama terena, nazivlje i podatci o dimenzijama različitih istraživača. Slijedi poglavlje o povijesti istraživanja s nizom zanimljivih podataka – od prvih opisa do suvremenih istraživanja. Opći dio zaokružen je poglavljem o paleontološkim i arheološkim istraživanjima. Dosad su nađeni ostatci pleistocenske faune i tragovi boravka ljudi iz srednjeg vijeka i razdoblja turskih ratova. 163 PRIKAZI - REVIEWS Geoadria, vol. 8/1, 161-166, 2003. U drugom dijelu knjige detaljno su opisane značajke Donje, Gornje i Nove Baraćeve špilje. Opisan im je položaj, a u iznošenju značajki autor se poslužio citatima Dragutina Hirca i Ivana Krajača s početka 20. stoljeć a. Navedeni su i najnoviji rezultati istraživanja prema kojima je Donja Baraćeva špilja dugačka 565 metara, Gornja 520 metara, a Nova 94,5 metara. Poglavlje o biospeleologiji napisao je dipl. ing. Roman Ozimec. Objavio je dosad poznate podatke o povijesti biospeleoloških istraživanja, podatke o ekološkim uvjetima, pregled i analizu špiljske faune te istaknuo važnost nastavka istraživanja i zaštite. Poglavlje je opremljeno odličnim fotografijama te tablicama s kronologijom biospeleoloških istraživanja, preliminarnim taksonomskim popisom kavernikolnih vrsta i biospeleološkom bibliografijom špilja. Završno poglavlje posvećeno je rezultatima Međunarodne speleološke ekspedicije "Rakovica 2002.". Na samom početku ekspedicije otvoren je Prvi speleološki dom Republike Hrvatske u Novoj Kršlji. Tijekom ekspedicije istraživani su sustav Panjkov ponor - Varićakova špilja, vrelo Sinjac i Kusa i dr. Na kraju knjige objavljena je speleološka bibliografija koja dodatno pridonosi vrijednosti ove knjige. Nenad Buzjak Milenko M. PASINOVIĆ: Područ je Kotora na listi svjetske i prirodne baštine UNESCO. "Cicero" – Cetinje, kompjutorska priprema "Tricen", Kotor, 2001., 110 str. Autor je rođeni Bokelj, redoviti sveučilišni profesor na Fakultetu za turizam i hoteljerstvo u Kotoru. Knjižica je praktičnog formata (23x15 cm), otisnuta je na kvalitetnom papiru. Opremljena je s 14 reprezentativnih fotosa u boji i 7 crno-bijelih slika i crteža. Upotrijebljeno je 20 bibliografskih jedinica literature i 4 izvora podataka uključujući i vlastita istraživanja. Kratak izvadak dat je na engleskom, talijanskom, francuskom i njemačkom jeziku.Poslije predgovora slijede u tekstu: Boka kotorska (prikaz granica, prostorni pojam i pregled glavnih dijelova, Morfogenetske i morfološke karakteristike, Kotorsko-Risanski zaliv – embrion Boke kotorske, Područje Kotora na listi svjetske prirodne baštine UNESCO, Simbioza prirode i čovjeka stara pet milenijuma i Dvije decenije nakon zemljotresa.Bokokotorski zaljevi duboko su oko 30 km (29,6) uvučeni na sjeveru između Orjena (1893 m), najviše obalne planine u istočnoj regiji Jadrana, Katunskog krša (1308 m, 1228 m i 1212 m) na istoku i Lovćenu (Štirovnik, 1749 m) na jugu. Impozantan okvir krševitih planina s izrazitim strmcima zatvara plitko more (površine 87,3 km2 i dubine do 60 m), u stvarnosti čudesan i jedinstven sklop Bokokotorskih zaljeva. Boka kotorska je horizontalno najrazvedeniji kraj (105,7 km duljina obale) i vertikalno najraščlanjeniji dio u najvišoj reljefnoj strukturi Jadranskog primorja. Geografski položaj Boke je specifičan. Na njezinu prostoru dodiruje se prirodno visoki i najljući krš izravno s najdubljim dijelom morske pučine Jadrana. Društveno, povijesno i gospodarski u Boki se isprepliću utjecaji milenijskog stvaralaštva Mediterana, posebice u gradskoj arhitekturi, s tradicionalnim i suvremenim kulturama Istoka. Boka kotorska je izraziti primjer jedinstva suprotnosti. Pri određ ivanju prostornog pojma Boke logič ki je kriterij "slijevno područ je" tj. prostor odakle voda teče prema zaljevima odnosno prema moru. "Slijevno područje" odre đuje se razvodnicom. U vododrživim stijenama to je površinska ili topografska razvodnica, koja se povlači najvišim vrhovima na terenu. U karbonatnim stijenama na kojima je razvijen krški reljef, što se pretežno odnosi na prostor Boke kotorske, mjerodavna je dubinska ili hidrogeološka razvodnica. Preuzeti brojčani podatci o veličini slijevnog područja na osnovi površinske (topografske) razvodnice za Boku kotorsku ne odgovaraju stvarnosti. O postanku Boke kotorske Pasinović iznosi kritički i potanko gledanja ranijih autora. Znakovito, me đutim, ističe sadašnji izgled zaljeva, koji je relativno mlad i posljedica je izdizanja razine mora u holocensko doba. Navodi činjenice da je prije 25 tisuća godina razina Jadrana bila niža za 96,4 m od sadašnjeg. Boka je tada bila kopno. Na Orjenu i Lovčenu snježna granica spuštala 164 PRIKAZI - REVIEWS Geoadria, vol. 8/1, 161-166, 2003. se do visine 600 m odnosno 900 m. Dno Boke kotorske u to vrijeme karakterizirala su izolirana udubljenja prekrivena rastresitim materijalom. Dokazano je da je prije 10 tisuća godina razina Jadranskog mora bila niža za 31 m od današnjega. Tada se već počeo nazirati složeni izgled današnjih zaljeva Boke kotorske. Batimetrijska istraživanja u najnovijem razdoblju potvrđuju postojanje izdvojenih krških udubljenja na morskom dnu, posebice na lokalitetu Verige, gdje je maksimalna dubina od 45 m veća za 4 m i u kumburskom suženju od 50 m veća, najveća dubina 5 m od okolnog dna mora.U najvećem dijelu zaljeva žalo je ograničeno na uski pojas ili ga uopć e nema (Risan – Perast i Orahovac). Na tom potezu obalni strmci spuštaju se izravno ispod mora do njegova dna. Prosje čna dubina mora u Boki je 27,6 m. Srednje dubine u pojedinim zaljevima iznose u Kotorskom 27 m, Risanskom 25,7 m, Tivatskom 25,5 m i Toplanskom 31 m. Opća značajka batometrije svih zaljeva Boke kotorske je da su male dubine. Posebna je zanimljivost horizontalne razvedenosti Boke kotorske 7 otoka. To su u Kotorskom zaljevu ispred Perasta Sveti Đorđe (Juraj) i umjetni otok Gospa od Škrpjela. U Tivatskom zaljevu: Stradioti (Sveti Marko), otok Gospe od Milosrđa i Prevlaka (otok cvijeća). U Toplanskom zaljevu su otok Lastvica (Mamula) i otok Mala Gospa (Gospa od Žanjice).Boka sa svojim zaleđem prima najveć e količ ine padalina u Europi. Crkvice, mjerna stanica u Malovom dolu na 1050 m nadmorske visine u Krivošijama na Orjenu, zabilježila je količinu od 5317 mm i to tijekom mokrog dijela godine! Boka je najvećim dijelom u stijenama karbonatnog sastava, koje dosežu dubinu i do 5 km! Na toj podlozi razvijen je najizrazitiji krški reljef, kako na površini, tako još više u podzemlju, odnosno u podmorju. Tu je najveće izvorište vode istodobno i najsušniji kraj u istočnoj regiji Jadrana. Prema podatcima skupa stručnjaka za opskrbu vodom 1986. godine u Risnu s navedenog prostora u sušnim mjesecima godine svake sekunde dotječe u more oko 1000 litara vode od koje se tek 220 litara (22%) iskoristi za pitku vodu! Zaključeno je, da Boka spada u "najžednije" krajeve u Europi! Hidrografske karakteristike Boke kotorske u skladu su s prevladavajućim litološkim značajkama karbonatnih stijena, geološkom građom i hidrogeološkom funkcijom terena. Od hidro-pojava najviše su rašireni izvori, vrulje, povremene tekućice i jedna katavotra (Gurdić). Katavotra je specifični izvor, zapravo otvor kroz koji poslije dugotrajnih kiša izbija na površinu slatka voda, a u doba hidrološkog minimuma tim istim otvorom voda ponire u dublje dijelove podmorja. Ukratko su opisani i predočeni izvori Ljute u Dobroti, Sopota i Spile kod Risna, Morinjske rijeke, koja odvodnjava zapadne i jugozapadne strane Orjena, te Gurdić i Škurda kod Kotora. Škurda je svojevrsna hidrografska specifičnost Boke kotorske. To je krška rječica. Izvori su joj na Lovćenu, a odvodnjava Njeguško polje. Škurda je usjekla korito kanjonskog tipa u masivnim i dobro uslojenim vapnencima lovćenskog strmca. Vodostaj Škurde ovisan je od količine i duljine trajanja kiše. Bez obzira na godišnje doba, poslije izdašnijih kiša teče Škurda čitavom duljinom toka kao bujica. Na ušću je nataložila obilje šljunčanih nanosa u obliku manje delte zvane Benovo. U blizini mora Škurda se račva u dva rukava. Jednim rukavom otječe sjevernom stranom gradskih zidina. To je kotorska Škurda, obično stalan tok, jer ga napajaju izvori iz vlastitog korita. Drugim rukavom teče dobrotska Škurda jedino poslije dužih kiša. S izvora Škurde opskrbljuje se ponajprije i ponajviše gradski vodovod u Kotoru. Poslije potresa 1979. pokušalo se ugradnjom betonske zavjese izolirati utjecaj mora. U ljetnim mjesecima ponovno je zaslanila voda. Škurda je tipična krška tekućica podložna naglim i znatnim promjenama. U zadnje vrijeme znalo se dogoditi da na njezinom izvorištu potpuno nestane vode čak u trajanju jednoga dana! Boka kotorska svojim smještajem je u geotektonski vrlo labilnom kraju, štoviše, u pojasu razornih potresa. Značajniji potresi u južnom Jadranu jezgrovito su opisani. O katastrofalnom potresu 15. travnja 1979. dat je iscrpan prikaz. U općini Kotor na spomenicima kulture procijenjena je golema šteta u visini od 18.658,930 USA dolara!Područje Kotora na listi prirodne i kulturne baštine UNESCO najopsežniji i najzanimljiviji je dio sveukupnog teksta. Autor nas potanko i dokumentirano upoznaje s brojnim postupcima koji su prethodili upisu Kotora na listu svjetske prirodne i kulturne baštine UNESCO. 165 PRIKAZI - REVIEWS Geoadria, vol. 8/1, 161-166, 2003. Odluka je usvojena na Skupštini op ćine Kotor, 14. lipnja 1979. i glasi: "Ovom odlukom kao prirodno, kulturno i istorijsko dobro od posebnog zna čenja, proglašava se Kotor s područjem: Dobrote, Orahovca, Perasta, Risna, Morinja, Kostanjice, Stoliva, Prčanja, Mula, Škaljara i morskog bazena ovog područja, koje obuhvaća 12000 ha kopna i 2600 ha mora." Katastrofalni potres 15. travnja 1979. pospješio je prijam Kotora za upis u svjetsku prirodnu i kulturnu baštinu UNESCO, štoviše i za kulturnu baštinu u opasnosti. Prijedlog je prihvaćen na sjednici Međunarodnog komiteta od 22. do 26. listopada 1979. u Kairu i Luksoru. Također, u Berlinu 10. ožujka 1997. Boka kotorska uvrštena je među 28 najljepših zaljeva na svijetu. Prema podatcima Regionalnog zavoda za zaštitu spomenika kulture u općini Kotor izvršena je kategorizacija od prvog do trećeg stupnja za 104 spomenika kulture. Zanimljivo je da je 12 spomenika uvršteno u prvu, najvišu kategoriju spomeničkog blaga. Simbioza prirode i čovjeka u Boki kotorskoj stara je pet milenija. Prvi tragovi ljudskog postojanja, oko 3000 godina prije Krista, iz mlađeg kamenog doba, otkriveni su na lokalitetu Spila, 300 m nad morem, sjeveroistočno od Perasta.Na obali Risanskog zaljeva, točnije u mjestu Lipci, pronađeni su na svodu otisci između kojih se posebno ističe brod na jedra. To potvrđuje rani početak pomorstva u Boki kotorskoj. Najstariji ostatci likovnog izražavanja tadašnjih stanovnika datirani su u rano brončano doba.Prof. Pasinović je geograf društveno-gospodarskog usmjerenja s posebnim interesom za pomorstvo i turizam. Poslije obranjene disertacije "Pomorstvo i turizam s posebnim osvrtom na crnogorsko primorje" (1977.) i nakon objavljivanja reprezentativnog vodiča: Kotor – vjekovi sačuvani za budućnost" (1988.) poklonio je javnosti i najnovije djelo "Područje Kotora na listi svjetske prirodne i kulturne baštine UNESCO". Prof. Pasinović je jedan od osnivača Fakulteta za turizam i hotelijerstvo u Kotoru i najzaslužniji je što je ta visokoškolska, sveučilišna institucija ostala u Kotoru. Svojim je radom i organizacijskim sposobnostima znač ajno pridonio da se Kotor upiše u listu svjetske prirodne i kulturne baštine UNESCO. Sada se zalaže da se to priznanje mjerodavnih stručnjaka zapamti i blago sačuva za mlađi naraštaj. Čestitamo profesoru Pasinoviću i želimo mu puno daljnjih uspjeha. Josip Riđanović 166

Herbarium Polonorum (Heimatphotographie)The main theme of the text is the wartime and postwar history of the area of the German Nazi extermination camp Treblinka II, seen from the perspective of the production of landscape – with a special focus on the identity aspect, i.e. the nationalization of nature and the naturalization of the nation. The argument refers to imaging conventions of nature and ethnographic photography, like the German Heimatphotographie and the Polish Fatherland Photography, that go along with landscape production.This paper also touches upon the issue of classification as the principle organizing the workings of the human mind as well as the uses made of classification in terms of cognition and identity – up to and including the deadly consequences thereof. Another crucial point of reference is the history of the herbarium as a form of organizing knowledge (Maria Sibylla Merian, Rosa Luxemburg, Szymon Syreński) and its connections with the visual arts (Krzysztof Jung, Alina Szapocznikow).The rich iconography illustrates the analyzed representation patterns, with particular focus on the axiosemiotics of Polish antisemitism, going back to its elitist forms in Jagiellonian Poland. The text summarizes fifteen years of the author’s work on Herbarium, a photographic project carried out on the site of the former German Nazi extermination camp Treblinka II. Herbarium Polonorum (Heimatphotographie)Osnową tekstu jest wojenna i powojenna historia terenu niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady Treblinka II z perspektywy produkcji krajobrazu – ze szczególnym uwzględnieniem aspektu tożsamościowego, czyli unarodowienia natury i naturalizacji narodu. Wywód odnosi się do towarzyszących tej produkcji konwencji obrazowania w fotografii przyrodniczej i krajoznawczej, takich jak niemiecka Heimatphotographie i polska fotografia ojczysta.Poruszone zostało też zagadnienie klasyfikacji jako zasady funkcjonowania ludzkiego umysłu wraz z jej zastosowaniami poznawczymi oraz/lub tożsamościowymi – do morderczych konsekwencji włącznie. Ważny punkt odniesienia stanowi ponadto historia zielnika jako formy organizacji wiedzy (Maria Sibylla Merian, Róża Luksemburg, Szymon Syreński) oraz jej związki ze w sztukami wizualnymi (Krzysztof Jung, Alina Szapocznikow). Bogaty materiał ilustracyjny odnosi się do analizowanych sposobów reprezentacji ze szczególnym uwzględnieniem aksjosemiotyki polskiego antysemityzmu, sięgając do jego elitarnych form w Polsce Jagiellonów. Tekst podsumowuje piętnaście lat pracy autorki nad projektem fotograficznym Zielnik na terenie byłego niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady Żydów Treblinka II.

W artykule omawiam pięć kolekcji ze zbiorów Biblioteki Amerykańskiego Towarzystwa Geograficznego na Uniwersytecie Wisconsin w Milwaukee, a mianowicie: materiały dotyczące konferencji pokojowej w Paryżu w 1919 r., mapy Polski z lat 1508-1772, zdjęcia Louise Arner Boyd z Kresów w 1934 r., fotografie Harrisona Formana przedstawiające atak Niemiec na Polskę w 1939 r. oraz zdjęcia Romana Kwaśniewskiego, dokumentujące życie Polonii w Milwaukee w latach 1911-1947. Głównym tematem artykułu jest przedstawienie roli, jaką odgrywa Biblioteka Amerykańskiego Towarzystwa Geograficznego w przechowywaniu i upowszechnianiu geograficznych i historycznych dokumentów, szczególnie tych z Polski (lub jej dotyczących). Drugim podstawowym wątkiem opracowania jest omówienie wczesnych map Polski i ich znaczenia w historii europejskiej kartografii.

Polski przekład artykułu opublikowanego w "Forensis: The Architecture of Public Truth". Ed. Forensic Architecture, Berlin: Sternberg Press, (2014), s. 56-64; analizuje kontrowersyjne kwestie związane z obiektywnością fotografii, świadectwem nie-ludzkich podmiotów i opozycją między wiedzą laicką a naukową, które nie zniknęły wraz z pojawieniem się techniki cyfrowej i rozwojem technologii pomiaru i rejestrowania świata naturalnego. Kwestie te są szczególnie palące w kontekście dyskusji o zmianie klimatycznej.

An Extraordinary Example of Media–Minority Relations: The Polish Minority in the Turkish MediaAdampol / Polonezköy is a Polish village located on the Asian side of İstanbul, founded due to the efforts of Prince Adam Czartoryski in the nineteenth century. The village is an extraordinary example of a Catholic minority in a Muslim environment, making the community and its representation in the media particularly interesting. This research-based study focuses on how the Polish minority is represented in the Turkish media in the light of van Dijk’s critical discourse analysis. The study evaluates how texts and photographs have been structured in newspapers by examining news stories about Adampol / Polonezköy from the Milliyet newspaper and the haberler.com and adampolpolonezkoy websites. Niezwykły przykład relacji media–mniejszość: mniejszość polska w mediach tureckichAdampol (Polonezköy) to polska wioska we wschodniej (azjatyckiej) części Stambułu, założona dzięki staraniom ks. Adama Czartoryskiego w XIX wieku. Adampol stanowi unikalny przykład katolickiej mniejszości w muzułmańskim otoczeniu, co czyni sytuację tej wspólnoty i jej obraz medialny szczególnie interesującym. Celem niniejszego artykułu jest charakterystyka sposobów przedstawiania polskiej mniejszości w tureckich mediach w ujęciu analizy treści van Dijka. Analizie poddana została konstrukcja oraz schematy tekstów i fotografii w mediach zamieszczających wiadomości o Adampolu na portalach „Milliyet”, „haberler.com” i „adampolpolonezkoy”.

W artykule omówiono unikalne (przynajmniej w Stanach Zjednoczonych) polonika (książki, efemera, archiwalia) w kolekcji Biblioteki Uniwersytetu Stanforda w Kalifornii oraz trudności związane z rozwojem, opracowaniem i konserwacją materiałów polskich w amerykańskiej bibliotece akademickiej, w tym m.in. preferowanie uzupełniania zbiorów w języku rosyjskim, brak zalinkowanych rekordów podobnych kolekcji lub stan fizyczny poloników wymagających zabiegów konserwatorskich. W pierwszej części przedstawiono kolekcje związane z polską emigracją, m.in. efemera wydane w Paryżu w latach 1830-1840, oraz z literaturą emigracyjną i rynkiem wydawniczym w USA, Europie i Polsce po II wojnie światowej: Archiwum Zygmunta Haupta, Kolekcję listów Zdzisława Ruszkowskiego oraz Archiwum Wydawnictwa Rój. W drugiej części artykułu omówiono nowsze kolekcje jako obiekty mogące potencjalnie zainteresować badaczy kultury i historii polskiej, takie jak: seria fotografii Allena Ginsburga (1926-1997), ikony poezji amerykańskiej, przedstawiciela tzw. Beat Generation, z jego pobytu w Polsce (1986, 1993) oraz maszynopis tekstu Agnieszki Holland o stanie polskiego kina z 1984 r. z jej odręcznymi poprawkami.