Academic literature on the topic 'Frazeologіzm'

Gimtoji kalba yra ne tik informacijos perdavimo ir gavimo instrumentas, bet ir žmogaus mąstymo, tautos sąmonės ir kultūros atspindys. Būtent dviem kalbos funkcijoms – bendravimo ir atspindžio, ypač pastarajai, realizuoti labai svarbi lietuvių kalbos leksikos dalis – frazeologizmai, kurie dėl objektyvių ir subjektyvių priežasčių nyksta iš kasdienės kalbos vartosenos. Nors pagrindinio ugdymo bendrosiose programose frazeologizmų mokymui(si) keliami reikalavimai atpažinti frazeologizmus, suprasti jų perkeltines reikšmes bei žinoti jų paskirtį, įsidėmėti ir vartoti, lietuvių kalbos vadovėliuose ir pratybų sąsiuviniuose V–VI klasėms teorinių žinių ir praktinių užduočių frazeologizmams mokyti(s) pakanka, tačiau atlikus VI klasės mokinių kalbos žodyno frazeologizmų vartojimo aspektu tyrimą nustatyta, kad mokiniai sunkiai atpažįsta frazeologizmus rišliame tekste, neįžvelgia frazeologizmo ribų, painioja pastoviuosius ir laisvuosius žodžių junginius, sudarytus iš tų pačių elementų, neįsidėmėję pastoviosios frazeologizmo reikšmės, vartoja juos iš nuojautos ar tik spėdami galimą reikšmę, remdamiesi situacija, kurioje buvo girdėtas ir (ar) vartotas tasai žodžių junginys. Kurdami tekstus pagal užduotį – pavartoti frazeologizmų, mokiniai dažnai vartoja juos netikslingai. Neretai rašto darbuose tik vardija duotus ar atmintyje atgaivintus mokymo priemonėse skaitytus ir (ar) matytus frazeologizmus, nekurdami jiems tinkamos situacijos, neturi įgūdžių emociškai neutralius žodžius keisti frazeologizmais ir taip suteikti tekstui vaizdumo.

(ruski) V nastojascej stat'e avtor provodit tipologiceskij i semanticeskih analiz dvuh frazeologizmov: (1) Sjasi Kurta, a uzjasi Murta i (2) Obiti Skodru i Modru. Pervyj iz ?tih frazeologizmov javljaetsja nositeljam serbskogo jazyka horoso izvestnym, v to vremja kak vtoroj frazeologizm zasvidetel'stvovan otnositel'no nedavno v Rovcah (Cernogorija). Oba frazeologizma otlicajutsja stabil'noj strukturoj i ustojcivym znaceniem. Oni otnosjatsja k obrazcovym frazeologizmam dannogo tipa (rifmovka, arhaiceskie leksiceskie komponenty, znacenie otricatel'noj vseobscnosti i t. d).

Predmet istraživanja ovog rada su frazeologizmi u nemačkom i srpskom jeziku kojima se izražava smeh. Kako je smeh ekspresija koja čoveka prati kroz čitav život, uočavaju se različiti oblici i stepeni smeha, što se odražava i na frazeologizme, kako u nemačkom, tako i u srpskom jeziku. Cilj rada je utvrđivanje sličnosti i razlika na morfološkom, odnosno morfosintaksičkom i leksičkom nivou između frazeologizama u nemačkom jeziku i njihovih ekvivalenata u srpskom jeziku kojima se iskazuje smeh, pri čemu je polazni jezik nemački, a ciljni ili dolazni srpski jezik. Naučna metoda korišćena u radu je interlingvalna kontrastivna analiza. Korpus rada čine frazeologizmi prikupljeni iz odgovarajućih semasioloških i onomasioloških rečnika oba jezika.

U radu se ispituju frazeološke jedinice s leksemom đavo (vrag) / devil u srpskom i engleskom jeziku. Uočeno je ukupno 100 ovakvih frazeologizama u srpskom, i 43 frazeologizma u engleskom jeziku. Osim ovih, sporadično se pominju i frazeologizmi sa značenjski srodnim leksemama, kao što su hell, demon, dickens, Mammon; andrak, bes i sl., kao i neke poslovice i izreke. Svi frazeologizmi predstavljeni su u 17 grupa, prema osobinama koje se pripisuju đavolu kao biću, a koje su vidljive u leksičkom sastavu frazeoloških jedinica. Ovakvom analizom može se otkriti koncept đavola u dva različita jezika, u dve različite kulture. Na predstave đavola kao bića koje simbolizuje zlo, uticala su kako mitološka i paganska, tako i hrišćanska verovanja, a često je teško povući granicu između ovih slojeva.

Celem opisanych w artykule badań jest diagnoza poziomu subkompetencji frazeologicznej studentów-neofilologów, którzy podjęli naukę na specjalizacji translatorskiej. Kompetencja frazeologiczna traktowana jest jako nieodłączny element kompetencji językowej tłumacza i odpowiada za poprawne posługiwanie się w mowie i piśmie względnie ustabilizowanymi i choćby w niewielkiej części zleksykalizowanymi związkami wyrazowymi. W badaniach wykorzystano metodę ankietową. Zadaniem respondentów było podanie cech definicyjnych frazeologizmu oraz wskazanie jednostek frazeologicznych spośród podanej listy związków wyrazowych. Na podstawie przeprowadzonej ankiety można stwierdzić, iż w opinii respondentów kryterium frazeologiczności spełniają przede wszystkim związki idiomatyczne. Frazeologizm jest traktowany przez studentów-neofilologów tradycjonalistycznie, stereotypowo, a więc przede wszystkim idiomatycznie (w ujęciu W.W. Winogradowa). Respondenci z trudem dopatrują się cech jednostki frazeologicznej w strukturach częściowo zleksykalizowanych – frazemach (zgodnie z koncepcją W. Chlebdy). Takie rozumienie frazeologii z kolei skutkuje często atomistycznym tłumaczeniem związków frazematycznych, co zazwyczaj prowadzi do naruszenia reguł języka docelowego. Wniosek z przeprowadzonego badania pilotażowego skłania do podjęcia działań w zakresie przeorientowania subkompetencji frazeologicznej z perspektywy czysto idiomatycznej na frazematyczną, co z pewnością przyczyni się do podniesienia jakości rezultatów tłumaczenia.

The phrase zbić z pantałyku ‘to perplex, shatter somebody’s confidence’The article concerns the East-­Slavic linguistic influence on Polish in the second half of the nineteenh century as exemplified by the meaning of the phrase zbić z pantałyku. Today’s meaning of the phrase is associated with another phraseologism zbić z tropu ‘to throw [lit. knock] off trace,’ which originates from the hunting jargon. *Pantałyk as a separate word is not (and never has been) used in general Polish, and the comprehensibility of the whole phrase is the result of the sum of its components.East Slavic counterparts of the phrase are attested from the mid­nineteenth century. In the Polish of the period, zbić z pantałyku had a colloquial status, and its usefulness in the sphere of everyday communication was a manifestation of economy of imaginary rather than conceptual means of expression. Especially in the conditions of widespread bilingualism, the new phrase could easily be recognized against the background of contemporary usage of near­synonymous colloquial phrases derived from the verb zbić ‘to beat’ but also ‘to knock off.’The greater frequency of zbić z pantałyku in the Polish of south­eastern borderlands resulted from a combination of factors, mainly the blurred boundaries between literary and dialectal (folk) phraseology. Fraz. zbić z pantałyku ‘stropić kogo, pozbawić pewności siebie’Artykuł dotyczy wpływów ruskojęzycznych w polszczyźnie drugiej połowy XIX wieku. Dziś znaczenie frazeologizmu zbić z pantałyku to odpowiednik wybić z szyku, zbić z tropu, ‘zmieszać, stropić’, realnie ‘pomieszać krok’, ‘stracić ślad (na polowaniu)’.*Pantałyk jako wyraz samodzielny nie jest (i nigdy nie był) używany w polszczyźnie ogólnej, natomiast znaczenie całego frazeologizmu wynika z sumy jego składników.Odpowiedniki wschodniosłowiańskie poświadczone są od połowy XIX stulecia. W ówczesnej polszczyźnie zbić z pantałyku miało status potoczny, którego użyteczność w sferze komunikacji codziennej to przejaw ekonomiczności środków obrazowych zamiast pojęciowych.Nowy frazeologizm mógł być łatwo rozpoznawany w warunkach bilingwizmu językowego na tle ówczesnych środków z tradycją użycia w sferze potocznej. O szczególnej częstotliwości użycia zbić z pantałyku w polszczyźnie kresów południowo­wschodnich zdecydował splot czynników, głównie zaś „rozmyte” granice między frazeologią literacką a gwarową (ludową).

Specific dictionary analytisms and idiomatic phrases in the Polish interwar Vilnius press (on the basis of the “Kurier Wileński”)This article presents specific dictionary analytisms and idiomatic phrases used in the Polish language of Kurier Wileński in the interwar period.I have found 50 dictionary analytisms (7 citations included) and 5 idioms (1 citation included).Amongst specific analytisms the Russicisms dominate: 31 items. Older Polish vocabulary creates a large group: 10 items. Six out of these phrases stand for recessive elements, four – are a part of obsolete lexis. One ephemeral unit (narzędzia moczowe) and one regionalism (skład apteczny) have appeared.The genesis of 5 unique idiomatic phrases excerpted from Kurier Wileński is shown in a following way: 3 Russicisms, 1 Ukrainian or Bielarusian borrowing (duby smalone), 1 idiomatic phrase of an unknown origin (ruszać się jak mucha w śmietanie).The textual frequency of appearance of all the collected peculiar lexical phenomena was in total 81 examples.As the analysis denoted, in the second decade of the period between the Wars the language of the editors of Kurier Wileński was less saturated with uniqueness than in the first ten years after the First World War. It could be – yet in the weak form – the result of contact of the Vilnius Region with ethnic Poland lands within one country. Osobliwe analityzmy słownikowe i frazeologizmy w polskojęzycznej wileńskiej prasie międzywojennej. (Na materiale „Kuriera Wileńskiego”)W niniejszym artykule przedstawiono osobliwe analityzmy słownikowe i frazeologizmy funkcjonujące w polszczyźnie „Kuriera Wileńskiego” w dwudziestoleciu międzywojennym.Z badanej gazety wyekscerpowano łącznie 50 analityzmów słownikowych (w tym 7 cytatów) i 5 frazeologizmów (w tym 1 cytat).W grupie osobliwych analityzmów dominują rusycyzmy: 31 jednostek. Stosunkowo licznie reprezentowane jest starsze słownictwo ogólnopolskie: 10 jednostek. Sześć spośród nich to elementy recesywne, 4 leksemy należą zaś do leksyki przestarzałej. W badanym dzienniku napotkano 1 jednostkę efemeryczną (narzędzia moczowe) oraz 1 regionalizm (skład apteczny).Geneza 5 osobliwych frazeologizmów wynotowanych z KW przedstawia się następująco: 3 rusycyzmy, 1 ukrainizm lub białorutenizm (duby smalone), 1 frazeologizm o niejasnym pochodzeniu (ruszać się jak mucha w śmietanie).Frekwencja tekstowa wszystkich zgromadzonych osobliwych jednostek leksykalnych była niewielka i wynosiła łącznie 81 wystąpień.Jak wykazała analiza, w drugim dziesięcioleciu okresu międzywojennego język redaktorów KW był nieco mniej nasycony osobliwościami niż w pierwszych latach po I wojnie światowej. Mógł to być – słaby jeszcze – efekt zbliżenia Wileńszczyzny z Polską etniczną w granicach jednego państwa.

Celem artykułu jest wstępna charakterystyka frazeologii operacyjnej, której kształt wyłania się z gramatyki operacyjnej Andrzeja Bogusławskiego. Rozważania w pierwszym podrozdziale szkicu – osadzone na gruncie amerykańskiej filozofii neopragmatystycznej – dotyczą statusu ontologicznego idiomów. Dwie następne partie tekstu są poświęcone, kolejno, terminom: schemat syntaktyczny oraz frazeologizm aktualny. Drugie ze wskazanych wyrażeń oznacza realizację tekstową związku frazeologicznego, tzn. elementu sfery langue. W ostatniej części artykułu autor określa (z proporcjonalistycznego punktu widzenia) właściwy przedmiot badań omawianego paradygmatu frazeologii teoretycznej – jest to byt językowy (frazeologizm, dokładniej: matryca frazeotwórcza) objawiający nieregularność już na poziomie schematu syntaktycznego i/lub na płaszczyźnie suprasegmentalnej.

Straipsnyje aprašomos trikalbio vokiečių, lietuvių ir lenkų kalbų mokomojo frazeologijos žodyno, skirto moksleiviams ir studentams, sudarymo problemos. Straipsnio tikslas – išanalizuoti, kokiu optimaliausiu būdu galima išspręsti šias problemas: frazeologizmų lematizaciją, jų išdėstymo principus, antraštinių formų pateikimą, deskriptorių, kilmės aiškinimo, vartosenos ir pragmatinių komentarų, nuorodų ir pavyzdžių pateikimo galimybes. Sprendžiant šias problemas nustatyta, kad būtina sudaryti žodyno rašymo etapus, parengti frazeologinį antraštyną, kuris atspindėtų į žodyną įtraukiamus semantinius laukus, ypatingą dėmesį teikiant frazeologizmų denotacinių, konotacinių ir kultūrologinių reikšmių aprašymui. Straipsnyje aptariama žodyno apimtis ir struktūra, žodyno apipavidalinimo galimybės, pateikiamų frazeologizmų tipai, siekimas pateikti bendrinės ir dalykinių kalbų frazeologijos pavyzdžius.

Важливим поняттям лінгвістики емоцій є “емоційне поняття” як “етнічно, культурно зумовлене, складне структурно-смислове, як правило, лексично та / або фразеологічно вербалізоване утворення, що базується на понятійній основі, охоплює, крім поняття, образ та оцінку, функціонально замінює людині в процесі рефлексії та комунікації безліч однопорядкових предметів, що викликають пристрасть як особливе ставлення до об’єктів довкілля”. При цитуванні документа, використовуйте посилання http://essuir.sumdu.edu.ua/handle/123456789/30631

Disertacijos tyrimo objektas – okazionalieji, t.y. individualios vartosenos, frazeologiniai junginiai, patarlės ir priežodžiai. Disertacijos tikslas – išnagrinėti frazeologinį vaizdą ir jo kūrimo būdus, okazionaliųjų frazeologizmų, patarlių ir priežodžių stilistinius atspalvius remiantis pasirinktais šaltiniais. Bendrosioms frazeologizmų funkcijoms, semantikai, struktūrai kalbininkai skiria daug dėmesio, o stilistinėms jų ypatybėms – gerokai mažiau. Iki šiol lietuvių kalbotyroje nebuvo nė vienos disertacijos, skirtos okazionaliajai frazeologijai. Iš tikrųjų šių frazeologinių junginių stilistinių ypatumų aptarimas yra ne ką mažiau svarbus negu frazeologizmų kilmės, semantikos ar struktūros tyrinėjimai: kalba nuolat kinta, o okazionalieji frazeologizmai, patarlės ir priežodžiai kaip tik ir atspindi šį procesą, tai rodo komponentų keitimas, sudėties plėtimas, reikšmės kitimas, frazeologinių junginių plėtojimas į platesnį kontekstą ir pan. Modifikacijos būdai parodo junginių pritaikymo šiandieninio gyvenimo situacijoms, reiškiniams galimybes, aktualumą komunikacijos procese. Kalbos ir stiliaus kitimas aiškiai matomas publicistikoje, kurioje fiksuojami svarbiausi žmonių gyvenimo, valstybės, kultūros pokyčiai. Taigi okazionaliai vartojamų frazeologizmų tyrinėjimas publicistikoje yra naujas ir aktualus. Šia disertacija norima atkreipti dėmesį į okazionaliųjų frazeologinių junginių, taip pat patarlių, priežodžių vartosenos ypatumus dabartinės lietuvių kalbos publicistiniame stiliuje... [toliau žr. visą tekstą]<br>Object of the research this Dissertation – occasional phraseological units, common proverbs and sayings, i.e., units of individual usage. The latter are discussed not only when they are used in Lithuanian but also when found in texts in their original language. Purpose of the Dissertation – based on the selected references, to examine the phraseological image and image formation methods as well as stylistic shades of occasional phraseological units, common proverbs and sayings. General functions of phraseological units, semantics and structure are given vast attention by linguists whereas their stylistic characteristics receive rather less consideration. Dissertations regarding occasional phraseology are absent from Lithuanian linguistics thus far. In fact, consideration of stylistic patterns of these phraseological word combinations is none the less important than research of their origin, semantics and structure: language is continuously changing, and occasional phraseological units, common proverbs and sayings are the ones that reflect this process; it is evidenced by the change and replacement of components, expansion of composition, change of meaning, development of phraseological units into the broader context, etc. Types of modification show adaptability potential of word combinations and their communicative flexibility. Process of speech and style changing is obvious in the publicistic writings where fundamental changes in human life, state and culture are captured.

Darbo objektas – lietuvių kalbos frazeologizmai su leksemomis ranka ir koja. Svarbiausias darbo tikslas – aptarti frazeologizmų su leksemomis ranka ir koja semantinę motyvaciją remiantis kognityvinės kalbotyros principais.Darbą sudaro pratarmė, įvadas, svarbiausia darbo dalis, išvados, literatūros sąrašas, priedas. Įvadinėje darbo dalyje trumpai aptariama frazeologizmo samprata bei variantai, sinonimai ir antonimai, apžvelgiami lietuvių frazeologizmų tyrimai, apibūdinama koncepto ir konceptualiosios metaforos samprata. Pagrindinę darbo dalį sudaro du skyriai, kur aptariami leksemų ranka ir koja motyvuojami frazeologizmai, jų sąsajos su skirtingomis žmonių veiklos sferomis. Tyrimo rezultatai apibendrinami išvadose. Darbe pateikiami 2 paveikslai. Šaltinių sąrašą sudaro 7, literatūros sąrašą – 28 pozicijos. Pateikiamas trumpas konceptualiųjų metaforų su leksemomis ranka ir koja žodynėlis.<br>Object of the paper is phraseological units of the Lithuanian language with lexemes “arm” and “leg”. The main objective of the paper is to discuss the semantic motivation of phraseological units with lexemes “arm” and “leg” following the principles of cognitive linguistics. The paper comprises a preface, introduction, the main chapter, conclusions, list of references, and annex. In the introductory chapter, the conception of a phraseological unit is discussed along with variables, synonyms and antonyms, research on the Lithuanian phraseological units is overviewed, and the conception of a concept and conceptual metaphor is described. The main chapter consists of two sections, in which phraseological units motivated with lexemes “arm” and “leg” are discussed along with their links to people’s separate activity fields. The research results are summarised in conclusions. 2 pictures are provided in the paper. The list of sources comprises 7 and the list of references 28 positions. A brief vocabulary of conceptual metaphors with lexemes “arm” and “leg” is provided.

The subject of Master`s work – Lithuanian Phraseological Units With Component „eye“ Equivalents In English And Russian Languages. 518 examples of phraseological units with component „eye“, are picked out from Lithuanian, English and Russian Dictionaries of Phraseology. These tasks are set in Master`s work: • To consider an academic material, which deals with the subject. • To pick out phraseological units with component „eye“ from Lithuanian, English and Russian Dictionaries of Phraseology. • To group phraseological units into thematic groups according to their meanings. • To do contrastive analysis of fraseological units according to their stucture and stylistic. • To group phraseological thematic groups according to their equivalence in Lithuanian, English and Russian languages. In the preface of Master`s work, the tasks of the subject are stated, academic material is analysed. In the main part of Master`s work, Lithuanian, English and Russian phraseological units with component „eye“, are contrasted and analysed according to these positions: meaning, structure, stylistic, equivalence. All phraseological units with component „eye“ in Lithuanian, English and Russian languages are grouped in 4 thematic groups according to their meaning: motion, visual, physical, psychoemotional. Lithuanian, English and Russian phraseological units are classified from the point of view of their structure and stilistic. According to their equivalents in Lithuanian, English and Russian... [to full text]

Celem niniejszej pracy jest analiza kontrastywna frazeologizmów zoonimicznych oraz wyrażeń metaforycznych opartych na metaforze konceptualnej CZŁOWIEK TO ZWIERZĘ, występujących w języku polskim oraz hiszpańskim, a więc języków wpisanych w tę samą europejską ramę: system macro (por. Wilk- Racięska, 2007a, 20007b, 2007c, 2009). Niemniej jednak fakt, iż kultura ta została ukształtowana poprzez wspólny system filozoficzno-religijny nie oznacza, że pomiędzy obiema społecznościami, polską i hiszpańską, nie istnieją różnice kulturowe, mające swoje odzwierciedlenie w formach językowych. Hipoteza ta znajdzie swoje potwierdzenie w części praktycznej niniejszej pracy. Warto także podkreślić, iż korpus pracy został stworzony zarówno w oparciu o główne pozycje słownikowe polsko-hiszpańskie (słowniki jedno- i dwujęzyczne), jak i publikacje internetowe, a nawet blogi. Obiektem naszych badań są skonwencjonalizowane związki frazeologiczne, tak więc modyfikacje frazeologiczne oraz związki okazjonalne, tworzone ad hoc w konkretnej sytuacji komunikacyjnej, pozostają poza obszarem naszej analizy. Ponadto, w celu zachowania spójności metodologicznej, opieramy się głównie na standardowej wersji języka hiszpańskiego. Niemniej jednak, w nielicznych przypadkach, w celu pokazania ciekawych różnic konceptualnych istniejących w obrębie jednego systemu micro, odnosimy się także do amerykańskich wariantów języka hiszpańskiego. Bazę metodologiczną niniejszej pracy stanowi językoznawstwo kognitywne, a w szczególności semantyka kognitywna oraz założenia lingwistyki kulturowej, pozwalające na opis poszczególnych aspektów języka z perspektywy różnych wizji świata. Analiza wspomnianej grupy związków frazeologicznych poprzedzona została wstępem teoretycznym. Po określeniu podstawowych założeń językoznawstwa kulturowego przedstawiono relację pomiędzy frazeologią a kulturą, skupiono się na takich zjawiskach jak: status językowo-kulturowy frazeologii, kulturowo-narodowa odrębność związków frazeologicznych. Nawiązując także do postulatów D.O. Dobrovol’skiego i E. Piirainen (2005), opisano także różnorodność form, poprzez które kultura przenika do języka, a następnie do frazeologii. Ponadto, przedstawiono trzy odrębne, lecz wzajemnie się przenikające sposoby analizy kulturowego charakteru frazeologii: 1) z punktu widzenia kontekstu komunikacyjnego; 2) z punktu widzenia etymologii; 3) z socjokulturowego punktu widzenia (związki frazeologiczne jako nośniki znaczeń i wartości). Celem kolejnych dwóch rozdziałów było zaprezentowanie dotychczasowego stanu badań nad frazeologią oraz jej funkcji w języku, ze szczególnym uwzględnieniem badań dotyczących frazeologizmów zoonimicznych na gruncie polskim i hiszpańskim (rozdział 2). Zważywszy na fakt, iż samo pojęcie frazeologia, jej status językowy, granice oraz charakter związków będących przedmiotem badań, nadal jest kwestią polemiczną, wywołującą zagorzałe dyskusje wśród badaczy tej dyscypliny językoznawstwa, w rozdziale trzecim szczegółowo omówiono powyższe zagadnienia. Wiele uwagi poświęcono różnorodnym typologiom związków frazeologicznych (m.in. według G. Corpas Pastor, E.T. Montoro del Arco, M.A. Castillo Carballo, L. Timofeevy) oraz ich cechom charakterystycznym. Określono, które z nich są uważane za konieczne, aby dana jednostka językowa mogła otrzymać status frazeologicznej, a które uzyskują rangę cech potencjalnych. Koncepcja Montoro del Arco (2005, 2006) postulująca klasyfikację jednostek frazeologicznej zarówno w skali poziomej (nivel horizontal), odnoszącej się do jednostek różnorodnych pod względem syntagmatycznym, jak i w skali pionowej (nivel vertical), w którą wpisują się jednostki tożsame pod względem strukturalnym, ale o różnym stopniu stabilności i idiomatyczności. Pierwszym problemem, który pojawia się podczas analizy związków frazeologicznych, jest określenie procesów konceptualnych, odgrywających istotną rolę w procesie formowania się takich jednostek. Dlatego rozdział piąty poświęcony został charakterowi metaforycznemu oraz metonimicznemu frazeologii. Pokrótce omówiona została kognitywna teoria metafory G. Lakoffa i M. Johnsona (1986) oraz jej późniejsze modyfikacje: model ikoniczny oraz archimetafory wg Iñesty Meny i Pamiesa Bertrana (2002), do których nawiązujemy w części praktycznej naszej pracy. Biorąc pod uwagę, iż niektóre związki frazeologiczne z komponentem zoonimicznym są motywowane zarówno metaforycznie, jak i metonimicznie, wprowadzono także pojęcie metaftonimii. W kolejnych dwóch rozdziałach poruszono kwestię figuratywności, idiomatyczności i motywacji frazeologicznej z punktu widzenia lingwistyki kognitywnej (Teoria Wyrażeń Figuratywnych Dobrovol’skiego i Piirainen, mechanizmy wpływające na idiomatyczność według Baranov’a i Dobrovol’skiego) oraz ich wzajemnych zależności. Są to pojęcia kluczowe dla niniejszej analizy. Poza metaforą i metonimią przedstawiono także inne czynniki odpowiedzialne za idiomatyczność danej jednostki frazeologicznej (hiperbolizacja, porównanie, ironia). Udowodniono, iż figuratywność, podobnie jak idiomatyczność, jest zjawiskiem gradualnym i nie może być utożsamiana z brakiem dosłowności. Narzędzia do przeprowadzenia analizy frazeologizmów zoonimicznych zaczerpnięto także z teorii motywacji frazeologicznej Dobrovols’kiego i Piirainen. W opinii wspomnianych badaczy większość związków frazeologicznych nie jest arbitralna, niemniej jednak zastosowanie uniwersalnych narzędzi kognitywnej teorii metafory nie zawsze jest wystarczające do „odszyfrowania” związku istniejącego pomiędzy znaczeniem dosłownym a przenośnym danego wyrażenia. Innymi słowy, w celu zbadania procesu tworzenia się danej jednostki językowej należy nie tylko opierać się na ludzkim doświadczeniu, lecz także odwołać się do różnego typu wiedzy pozajęzykowej, a więc zbadać także komponent kulturowy i wyobrażeniowy. Ten ostatni rozumiany jest jako struktura konceptualna (obraz mentalny) pozwalająca na znalezienie zależności pomiędzy znaczeniem dosłownym a przenośnym frazeologizmu. Wyszczególnione przez Dobrovol’ekiego i Piirainen typy motywacji o charakterze strukturalnym (motywacja indeksykalna), semantycznym (motywacja ikoniczna i symboliczna) oraz innym (motywacja intertekstualna, stereotypy językowe, gry językowe, itd.), są punktem wyjścia dla analizy semantycznej frazeologizmów zoonimicznych, przeprowadzonej w części empirycznej pracy. Biorąc pod uwagę fakt, iż proponowana analiza frazeologizmów zoonimicznych języka polskiego i hiszpańskiego ma nie tylko charakter semantyczny, lecz także pragmatyczny, w rozdziale piątym przedstawiono także model znaczenia frazeologicznego według Timofeevy (2008). Badaczka, opierając się na pracach Levinsona (1989, 2004 [2000] 2004), wskazuje na złożoność znaczenia frazeologicznego i postuluje istnienie dwóch jego poziomów: 1) opartego na semantyce, znaczeniu „słownikowym” związku, na który wpływ ma szereg informacji o różnym charakterze (denotacyjnym, konotacyjnym, waloryzującym, stylistycznym, itd. (el significado de primer nivel); 2) opartego na pragmatyce, czyli ukazującym rolę kontekstu komunikacyjnego w interpretacji (i modyfikacji) znaczenia danego związku (el significado de segundo nivel). Rozdział siódmy stanowi przejście od teorii do praktyki. Po zaprezentowaniu metodologii następuje analiza frazeologizmów zoonimicznym z perspektywy onomazjologicznej. Związki frazeologiczne z komponentem zwierzęcym zostały podzielone według domen konceptualnych, do których się odnoszą: 1) frazeologizmy zoonimiczne, odnoszące się do zdolności umysłowych; 2) frazeologizmy zoonimiczne, odnoszące się do sposobu poruszania; 3) frazeologizmy zoonimiczne, odnoszące się do wyglądu zewnętrznego; 4) frazeologizmy zoonimiczne, odnoszące się do odczuć fizycznych i czynności fizjologicznych; 5) frazeologizmy zoonimiczne, odnoszące się do emocji; 6) frazeologizmy zoonimiczne, nie odnoszące się do konkretnej domeny konceptualnej, których znaczenie zostało w pewnym stopniu zmodyfikowane poprzez kontekst komunikacyjny. Każdy rozdział ma podobną strukturę. Najpierw zostają przedstawione poszczególne wyrażenia metaforyczne języka hiszpańskiego (expresiones conceptuales) odnoszące się do konkretnej metafory, np. CZŁOWIEK JEST ZWIERZĘCIEM GŁUPIM, CZŁOWIEK JEST ZWIERZĘCIEM SZALONYM, CZŁOWIEK JEST ZWIERZĘCIEM DUMNYM, itd. Wybrane związki są poddane analizie semantycznej (pierwszy poziom analizy). Analizowane są także pod kątem motywacji oraz konotacji. Bada się także ich użycie kontekstowe celem określenia, czy ich znaczenie jest w jakimś stopniu modyfikowane poprzez uwarunkowania danej wypowiedzi (drugi poziom analizy). Następnie przedstawiane zostają wyrażenia polskie, które wpisują się w tą samą domenę konceptualną. Celem znalezienia podobieństw oraz różnic w konceptualizacji pomiędzy obydwoma systemami micro, frazeologizmy polskie są badane zarówno pod kątem bazy metaforycznej, jak i obrazu mentalnego, który wywołują. Obraz ten jest kontrastowany z przeanalizowanymi wcześniej wyrażeniami hiszpańskimi. W tym miejscu warto pokreślić, iż niniejsza praca ma charakter językoznawczy, a nie traduktologiczny, dlatego kwestia ekwiwalencji oraz nieprzekładalności tego typu związków frazeologicznych nie stanowi przedmiotu badań. Biorąc pod uwagę fakt, iż „głęboko ukryte elementy wizji macro mają ogromny wpływ na pragmatykę, czyli na to, jak używamy języka (Wilk-Racięska, 2009: 24), ostatni rozdział niniejszej pracy jest poświęcony analizie czysto pragmatycznej związków frazeologicznych. Ma on na celu pokazanie, że nie zawsze implikatura danego frazeologizmu jest stała, w pełni skonwencjonalizowana, w pewnym sensie „odporna” na działania kontekstowe. Istnieją frazeologizmy, których implikatury, szczególnie te o charakterze emotywno-emocjonalnym, podlegają pewnym modyfikacjom, osłabieniu lub wzmocnieniu (implicaturas conversacionales generalizadas), czasem dany związek w konkretnej wypowiedzi nabiera nowego znaczenia, „wygenerowanego” tylko w danym otoczeniu kontekstowym (implicaturas particularizadas). Niemniej jednak należy pamiętać, iż każde studium frazeologiczne, poruszające kwestię różnych typów implikatur zarówno w pierwszym, jak i drugim poziomie analizy znaczenia frazeologicznego, powinno traktować proces frazeologizacji jako typ gramatykalizacji, co sugeruje, iż w przypadku implikatur konwersacyjnych uogólnionych (implicaturas conversacionales generalizadas) mamy do czynienia z procesem niezakończonym, niestabilnym i zależnym od subiektywnych sądów nadawcy i odbiorcy (cfr. Timofeeva, 2008: 429). Przeprowadzona analiza dowodzi, iż frazeologia odzwierciedla samoświadomość kulturowo-narodową danej społeczności językowej, niewątpliwie „jest tym obszarem, w którym bardzo wyrazisty sposób ujawnia się punkt widzenia człowieka jako podmiotu poznającego świat” (Mosiołek-Kłosińska, 1996: 99). Świadczy ona o obrazowości i ekspresywności języka oraz wiąże się z określonym wartościowaniem. Znacząca większość przeanalizowanych związków frazeologicznych jest motywowana metaforycznie, nieliczne tylko wykazują charakter metaforyczno-metonimiczny (metaftonimia). Jednocześnie warto pokreślić, że o ile na poziomie ogólnym frazeologizmy obu języków nie wykazują znaczących różnić, to głębsza analiza ich komponentu wyobrażeniowego (a także różnic kontekstowych) i bazy metaforycznej wydaje się temu przeczyć. Ponadto zarówno frazeologizmy hiszpańskie jak i polskie są najczęściej motywowane ikonicznie, tzn. znaczenie globalne frazeologizmu bazuje na bezpośrednim ludzkim doświadczeniu, wynika z obserwacji otaczającego świata (np. ogólnej wiedzy na temat wyglądu, zachowania się i zwyczajów zwierząt). Ten typ motywacji najliczniej reprezentują frazeologizmy zoonimiczne, należące do grupy trzeciej. Warto podkreślić, iż część frazeologizmów obu języków przestawia motywację symboliczną, opartą na konwencjach kulturowych, wspólnych wierzeniach i zwyczajach (np. astuto como un zorro= sprytny/przebiegły jak lis). Jednocześnie można zauważyć przypadki mieszania się różnych typów motywacji, najczęściej ikonicznej z symboliczną lub ikonicznej z intertekstualną: estar como un jabato/ser (hecho) un jabato, ser un burro cargado de letras, ser/parecer más burro que un ara(d)o, ver(le) las orejas al lobo, lento como un caracol, oczy gazeli, mądra jak flądra, wolny jak ślimak). Wszystko to potwierdza, iż badając relację pomiędzy znaczeniem figuratywnym danego frazeologizmu a obrazem mentalnym składającym się na jego strukturę konceptualną, należy pamiętać, iż czasem trudno jest wyznaczyć ostrą granicę pomiędzy dwoma typami motywacji (ikoniczną i symboliczną), gdyż przenikają się one wzajemnie. Niejednokrotnie wyrażenia, których motywację można by określić na podstawie wiedzy o świecie, z biegiem czasu stają się związkami utrwalonymi historycznie i motywowanymi kulturowo. Kolejny wniosek, który wysuwa się z dokonanej analizy, jest taki, iż nie zawsze oba języki wyrażają daną cechę ludzką poprzez przez identyczny leksem zwierzęcy. Nie zawsze mają charakter uniwersalny, opierają się na wspólnym dziedzictwie kulturowym (mitologia, biblia, bajki Ezopa). Często różnice i rozbieżności semantyczne wynikają z odmiennych presupozycji, dotyczących znaczenia figuratywnego poszczególnych grup zwierząt (cfr. Bartoš, 2000: 7). Bardzo często dany frazeologizm zoonimiczny, nawet ten pozornie oparty na konwencjach kulturowych, nawiązuje do cech zupełnie odmiennych (np. leksem sowa, który w języku polskim jest symbolem mądrości, a w języku hiszpańskim, lechuza, wywołuje skojarzenia zgoła przeciwne czy zwrot ser un besugo <być leszczem>, który w języku hiszpańskim ma charakter pejoratywny, gdyż oznacza osobę o niskim stopniu inteligencji, w języku polskim profiluje zupełnie inne cechy). Tak więc dana cecha może być wyrażona w każdym języku poprzez frazeologizm, którego komponent zoonimiczny w jednym języku wydaje się bardziej produktywny niż w drugim (np. tener una cabeza de chorlito, tener menos seso que un mosquito czy parecer una ardilla, w przypadku języka hiszpańskiego, głupi jak cięlę (na niedzielę), mądry/a jak dwie flądry, w przypadku języka polskiego). Z drugiej strony nie brak przypadków, w których konkretny zoonim i/lub frazeologizm danego języka pozostaje w opozycji prywatywnej w stosunku do drugiego, tzn. rozwija o wiele więcej użyć metaforycznych, które aktualizują się w konkretnym kontekście komunikacyjnym: BORREGO vs. BARANEK, CABRA vs. KOZA, GANSO vs. GĘŚ, jeść jak ptaszek/jak wróbelek/jak kurczę vs. comer como un pajarito. Jednocześnie przeprowadzone analizy poświadczają, iż w wielu przypadkach frazeologizmy hiszpańskie i polskie tylko pozornie charakteryzują się tym samym znaczeniem denotacyjnym i konotacyjnym, w rzeczywistości wykazują mniej lub bardziej wyraźne różnice, zarówno w bazie metaforycznej jak i w komponencie wyobrażeniowym (obrazie mentalnym): ponerse más colorado que un pavo, estar/ponerse colorado/encarnado/rojo como un pavo vs. czerwony jak indyk, zaczerwienić się jak indyk; ir para atrás como los cangrejos/ir como los cangrejos vs. chodzić jak rak/iść posuwać się/pełznąć rakiem/raczkiem. W przypadku pierwszej grupy, w każdym z języków właściwość 'bycia czerwonym’, a raczej jej przyczyny, jest profilowana w odmienny sposób: wynika ze wstydu lub oskarżenia kogoś o coś (frazeologizm hiszpański) lub jest oznaką zdenerwowania i gniewu (frazeologizm polski). Warto także wspomnieć, że nawet w ramach samego języka hiszpańskiego, jego różnych wariantów dialektalnych, dany frazeologizm bardzo często wywołuje odmienne konotacje: ser muy ganso, hacer el oso. Podsumowując przeprowadzoną analizę można stwierdzić, iż istnieją podobieństwa i analogie pomiędzy systemem leksykalno- frazeologicznym języka hiszpańskiego i polskiego. W obu językach przeważają wyrażenia najczęściej wiążą się z negatywnym wartościowaniem, charakteryzujące człowieka w sposób negatywny, pejoratywny. Niemniej jednak można też wskazać różnice w motywacji, obrazie mentalnym oraz konkretnym użyciu istniejące pomiędzy frazeologizmami obu języków. Jest to niewątpliwie związane z wizją świta oraz jej granicami.

У останні десятиліття у сучасній лінгвістиці проблема «стать і мова» набуває особливої актуальності. У центрі уваги цих досліджень знаходяться соціальні й культурні фактори, що визначають відношення культури та суспільства до чоловіків і жінок, поведінку індивідів у зв’язку з приналежністю до тієї чи іншої статі, стереотипні уявлення про чоловічі та жіночі якості – усе, що переводить проблематику статі з області біології в сферу соціального життя й культури.

The thesis aims to conduct a contrastive analysis of Dutch idioms that appear in the painting by Pieter Bruegel the Elder, Dutch proverbs (1559). The theoretical part describes the most important Czech and Dutch sources concerning phraseology and paremiology and presents the basic terminology and linguistic approaches that were applied in the analysis. It further mentions some basic facts about the author of the painting, as well as about the scientific literature dealing with this remarkable piece of art. The practical part focuses on the Dutch corpus, its characterization and the contrastive analysis itself.

Dyskusyjne zagadnienia związane z opisem związków frazeologicznych w powojennych słownikach ogólnych języka polskiego (na przykładzie frazeologii somatycznej) Przedmiotem pracy jest opis związków frazeologicznych zawierających leksemy należące do pola semantycznego „ciało i jego części”, notowanych w powojennych słownikach ogólnych języka polskiego: Słowniku języka polskiego pod red. Witolda Doroszewskiego, Słowniku języka polskiego pod red. Mieczysława Szymczaka, Słowniku współczesnego języka polskiego pod red. Bogusława Dunaja, Innym słowniku języka polskiego pod red. Mirosława Bańki oraz Uniwersalnym słowniku języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza. Analizie poddano wszystkie związki somatyczne notowane w tychże słownikach, jednak w pracy omówiono dokładnie tylko wybrane. Są to przykładowe związki, których sposób opisu okazał się pod jakimś względem problematyczny. Dyskusyjnych zagadnień związanych z opisem związków frazeologicznych w słownikach jest niemało. W rozprawie skoncentrowano się na trzech zagadnieniach. Są to: status związku frazeologicznego, metody jego objaśniania oraz problem wariantywności. Pierwszym z celów rozprawy było udzielenie odpowiedzi na pytanie, jakim połączeniom wyrazowym nadano w poszczególnych słownikach status związku frazeologicznego, w tym, jak założenia przedstawione w instrukcjach do słowników zostały zrealizowane w samych słownikach. Drugim celem pracy było zbadanie tego, w jaki sposób w poszczególnych dziełach leksykograficznych został rozwiązany problem wariantywności związku frazeologicznego, w tym problem określenia jego granicy. Trzecim celem rozprawy było określenie, które rozstrzygnięcia dotyczące miejsca notowania związków frazeologicznych w słowniku i w strukturze hasła, a także rozwiązania co do sposobu definiowania tych związków, najlepiej zdają sprawę z ich motywacji semantycznej. Podjęto też próbę odpowiedzi na pytanie, czy jest możliwe wypracowanie takiego wzorca opisu związków frazeologicznych w słownikach, który by uwzględniał − tam gdzie to możliwe − motywację semantyczną frazeologizmów. Aby zrealizować cele rozprawy, przeanalizowano instrukcje i wstępy do słowników oraz hasła słownikowe, zawierające badane frazeologizmy. Szczegółowa analiza stanowi zasadniczą część pracy. Rozdział analityczny poprzedzają dwa rozdziały teoretyczne. Pierwszy z nich stanowi krytyczny przegląd badań nad związkiem frazeologicznym, drugi zaś traktuje o wyjątkowości słownika jako autorskiego i indywidualnego dzieła. Analiza materiału pozwoliła zauważyć, że w instrukcjach słownikowych nie poświęca się wiele miejsca statusowi frazeologizmów, a wytyczne dla redaktorów nie są wystarczająco precyzyjne, tak by mogli oni jednoznacznie określić, czy dane połączenie wyrazowe jest związkiem frazeologicznym, czy nie. W konsekwencji można wskazać wiele połączeń wyrazowych, które w jednym słowniku zostały zanotowane jako frazeologizmy, a w innym jako swobodne połączenia wyrazowe, będące jedynie przykładem użycia jednego z komponentów. Problem ten ilustrują m.in. takie połączenia, jak: złote serce, kamienne serce i krzaczaste brwi. Przykłady te wyraźnie pokazują, że o statusie połączenia wyrazowego często decydują indywidualne rozstrzygnięcia i językowa intuicja danego leksykografa. To samo spostrzeżenie nasuwa się po analizie sposobów notowania wariantywności związków frazeologicznych. Autorzy instrukcji nie określają m.in. tego, ile wariantów danego frazeologizmu notować w słowniku − wszystkie czy tylko wybrane. Nie precyzują także tego, w jaki sposób ustalać granicę związku frazeologicznego. Na przykład w jednym ze słowników zanotowano związek wariantywny brać, czerpać wiadomości z pierwszej ręki, w innym słowniku zarejestrowano związek niewariantywny wiadomości z pierwszej ręki, a w jeszcze innym przesunięto jego granicę do postaci z pierwszej ręki. Szczegółowe badanie materiału wykazało, że słownikiem, w którym motywacja semantyczna frazeologizmów została ukazana najczytelniej, jest Inny słownik języka polskiego pod red. Mirosława Bańki. Rozwiązania dotyczące opisu frazeologizmów, przyjęte w tym dziele leksykograficznym, stały się punktem wyjścia do opracowania nowej propozycji opisu związków frazeologicznych w słowniku, który ukazywałby ich motywację semantyczną. Jednym z elementów tej propozycji jest postulat notowania konotacji semantycznych poszczególnych komponentów związków frazeologicznych. Drugi postulat dotyczy podawania krótkiej informacji etymologicznej do tych związków, których znaczenie nawiązuje do dawnych zwyczajów, wierzeń, przekonań, znaczących kulturowo gestów i zachowań. Można przypuszczać, że hipotetyczny słownik, w którym zrealizowano by powyższe postulaty, miałby jeszcze większe walory edukacyjne, pomagałby odpowiedzieć odbiorcy na pytanie, dlaczego dany frazeologizm znaczy właśnie to, co znaczy, i pozwalałby odkrywać zawarty we frazeologii językowy obraz świata. Controversial problems connected with the description of idioms in postwar general-purpose dictionaries of Polish language (basing on somatic phraseology) In my work I dealt with problems connected with the description of idioms in postwar general-purpose dictionaries of Polish language. I chose the following dictionaries: Słownik języka polskiego by Witold Doroszewski, Słownik języka polskiego by Mieczysław Szymczak, Słownik współczesnego języka polskiego by Bogusław Dunaj, Inny słownik języka polskiego by Mirosław Bańko and Uniwersalny słownik języka polskiego by Stanisław Dubisz. I decided to narrow down the researched material to idioms including words connected with parts of the body. I studied all of them, however, in my work I analysed a certain group of idioms, which were problematic in some respects. Various issues connected with the description of idioms in dictionaries could be discussed. I concentrated on three aspects of description. First of all, status of idioms, then methods of their description and finally their variant noting problems. One of the aims of my study was to answer the question which word connections were noted as idioms in given dictionaries. I also checked whether the guidelines included in dictionary instructions were fully realized in those dictionaries. The next issue I studied was to check what ways there were to note variants of idioms and how to define their limits. Last but not least, was the issue which methods regarding idioms noting in the dictionaries and ways of their defining showed their semantic motivation in the best way. Therefore, the vital question arose whether it would be possible to find a better solution to describe idioms in dictionaries which would present their semantic motivation. In order to respond to the presented problems I analysed dictionary instructions, introductions to dictionaries and dictionary entries including chosen idioms. The acute analysis comprised the main part of my doctoral thesis and was preceded by two theoretical chapters. The first one included a review of research on idioms while the second one concerned a dictionary as a original and unique piece of work. The first conclusion which I have come to is that the guidelines included in dictionary instructions are not detailed enough to let the authors define precisely which word connections are idioms and which are not. In consequence, there are many cases when the same word connection is regarded as an idiom in one dictionary while in the other it is presented as a non-idiom expression being only an example of the use of one of its components. Among some of the examples are heart of gold, heart of stone or bushy eyebrows. This clearly shows that decisions concerning status of idioms depend on linguistic intuition and individual approach of certain lexicographers. The same applies to the variant noting problems. In dictionary instructions there are not many guidelines regarding variant idioms. For example, the authors of instructions did not determine, how many variants of idioms are presented in the dictionary − all of them or just a few. It is also not distinguished how to define the limits of the idioms. For instance, in one of the dictionaries we can find the variant idioms to get, to receive information at first hand, in the other it is presented as a non-variant idiom − information at first hand and in another it is limited to at first hand. My deep analysis let me come to a conclusion that the best methods regarding idioms noting which show their semantic motivation are presented in Inny słownik języka polskiego by Mirosław Bańko. This model of lexicographic description became a starting-point of my own conception regarding idioms noting in the dictionaries. I agree with such a model, however, I believe it can be developed. Therefore, I make an attempt to do it in my doctoral thesis. In my opinion it is a better solution to describe idioms in dictionaries which would present their semantic motivation by noting the connotations of their components. Moreover, it would be interesting to give a short information regarding idioms which meaning comes from the old traditions, beliefs, cultural gestures and behaviour. I do hope that such a hypothetical dictionary basing on these ideas would be more useful for educational purposes and would indicate a linguistic image of the world.

English loan-translations in Polish as a result of covert influence of English on Polish.<br>Wraz z rozwojem technologicznym w XX w. i XXI w. otworzyły się nowe przestrzenie kontaktu językowego, co sprzyja intensyfikacji światowego oddziaływania języka angielskiego odgrywającego rolę lingua franca współczesności. Niniejsza praca stanowi spojrzenie na szczególny typ oddziaływań języka angielskiego na polszczyznę, który polega na kopiowaniu anglojęzycznych połączeń wyrazowych. Formacje powstałe wskutek tych odwzorowań należą do grupy kalk strukturalno-semantycznych, a jako tłumaczenia wyrażeń, zwrotów lub fraz zalicza się je do kalk frazeologicznych. Ten rodzaj oddziaływań języka angielskiego na polszczyznę można określić jako oddziaływania ukryte, są one często niezauważane i nieuświadamiane przez użytkowników polszczyzny, gdyż w jednostkach tych wykorzystany jest rodzimy materiał językowy. Celem niniejszej pracy jest ukazanie różnych aspektów tego zjawiska. W pierwszym rozdziale pracy przedstawiono bogatą literaturę przedmiotu dotyczącą wpływów języka angielskiego na polszczyznę w takim układzie i wyborze, aby pokazać ewolucję tych wpływów, począwszy od najstarszych zapożyczeń leksykalnych, po współczesne zjawiska o charakterze morfologicznym, składniowym, semantycznym i frazeologicznym. Rozdział drugi poświęcony jest problematyce teoretycznej. Kluczowe zagadnienie czym jest kalka językowa i jakie jest miejsce tego zjawiska w klasyfikacjach zapożyczeń zostało zaprezentowane przede wszystkim na podstawie anglojęzycznej i polskiej literatury przedmiotu, z uwzględnieniem kwestii dyskusyjnych wynikających także z innych ujęć, m.in. w klasyfikacjach niemieckich. W rozdziale trzecim przedstawione zostały metody badawcze służące wyodrębnianiu kalk językowych, przede wszystkim kryteria, z pomocą których można w sposób satysfakcjonujący uzasadnić tezę, że dana jednostka językowa jest kalką z języka angielskiego. Rozważone zostały kryteria wewnętrznojęzykowe i zewnętrznojęzykowe oraz ich skuteczność w badaniach kalk językowych. W części materiałowej pracy przedstawiono opis jednostek językowych, które na mocy przyjętych kryteriów zostały uznane za kalki z języka angielskiego funkcjonujące we współczesnej polszczyźnie ogólnej. W bogatym zbiorze tych jednostek wyróżnione zostały utrwalone tłumaczenia słynnych cytatów z tekstów kultury, tzw. skrzydlate słowa (rozdział 4), kalki związane z kluczowymi zjawiskami kultury amerykańskiej (rozdział 5), maksymy, przysłowia, utrwalone wyrażenia metaforyczne i zwroty o rodowodzie anglojęzycznym (rozdział 6), a także kalki anglojęzycznych wyrażeń ze sfery polityki (rozdział 7) oraz biznesu (rozdział 8). W pracy zostały opisane jednostki bardziej i mniej znane, używane współcześnie w polszczyźnie ogólnej, chociaż ich przeniesienie na grunt polski mogło dokonać się w dawniejszych okresach. W przedstawieniu materiału językowego przyjęto klucz kulturowy, który stanowi niejako odzwierciedlenie dróg, jakimi przenikały i przenikają do polszczyzny kalki anglojęzyczne: począwszy od kultury wysokiej, poprzez kulturę popularną, następnie sferę życia codziennego, aż po dziedziny o charakterze specjalistycznym, z których wyrażenia przejmowane są do polszczyzny ogólnej. Istotnym założeniem przyjętym w opisie jednostek jest przyjęcie dwóch uzupełniających się perspektyw: diachronicznej i synchronicznej. Perspektywa diachroniczna pozwala na obserwacje dotyczące chronologii użycia angielskich połączeń wyrazowych i ich polskich kalk, a także na zbadanie tła kulturowego, z którym wiążą się omawiane jednostki. Natomiast badanie synchroniczne dostarcza odpowiedzi na pytania dotyczące stopnia dokładności kalk, ich struktury, znaczenia i kontekstów, w jakich występują. W przypadku wyrażeń angielskich w badaniu wykorzystywany jest przede wszystkim Oxford English Dictionary (online), największy słownik języka angielskiego oparty na zasadach historycznych, a także inne źródła. Jako podstawę w opisie znaczeń i sposobów funkcjonowania badanych jednostek w języku polskim przyjęto słowniki polszczyzny ogólnej i słowniki frazeologiczne, Narodowy Korpus Języka Polskiego, a także prasę, telewizję i Internet. Jak pokazują badania kalki frazeologiczne nie są zjawiskiem nowym, czego dowodem są frazeologizmy z odległych czasów, o rodowodzie literackim, jednak pod koniec XX w. kalkowanie anglojęzycznych połączeń wyrazowych staje się coraz częstszym sposobem uzupełniania luk terminologicznych i wzbogacania zasobu środków leksykalnych. Obserwacja badanych jednostek prowadzi do wniosku, iż dokładne odwzorowanie struktury obcego związku, ani też użycie dokładnych ekwiwalentów leksykalnych nie jest konieczne, o czym świadczą liczne odstępstwa w tym zakresie. Istotą kalkowania związków jest utworzenie lub odnalezienie w języku-biorcy takiego połączenia ekwiwalentów leksykalnych, w którego efekcie powstaje znaczenie możliwie bliskie znaczeniu danego połączenia wyrazów w języku-dawcy. Skutkiem kalkowania może być powstanie nowego związku w języku-biorcy, ale w procesie tym można także wykorzystywać funkcjonujące w tym języku związki luźne, które wskutek przejęcia obcego znaczenia idiomatycznego stają się jednostkami języka, a także istniejące związki stałe, które przejmują znaczenie analogicznego związku w języku obcym. W ostatnim przypadku mamy do czynienia wyłącznie ze zmianą semantyczną. Badanie użycia kalk frazeologicznych we współczesnej polszczyźnie pokazuje różne sposoby ich wykorzystania przez użytkowników. Przede wszystkim przenoszone są one do innych kontekstów tematycznych, co prowadzi do zmian zabarwienia stylistycznego, rozszerza się ich znaczenie, pojawiają się użycia metaforyczne. Efektem tych zjawisk jest leksykalizacja tych elementów, zaczynają one funkcjonować jako samodzielne jednostki języka. Ponadto w pracy zostały ukazane liczne przykłady innowacji dokonywanych w obrębie badanych jednostek, mające przede wszystkim na celu dostosowanie ich do celu i tematu wypowiedzi. Zjawiska te mają charakter doraźny, tekstowy, świadczą jednak o tym, że kalki stanowią żywą, twórczo wykorzystywaną część zasobów języka. Z użyciem kalk anglojęzycznych wiążą się także zmiany tradycyjnej łączliwości wyrazów, które prowadzą do zmian znaczeniowych rodzimych leksemów tworzących dany związek. Zmiany znaczeniowe to zarazem zmiany w sposobie postrzegania zjawisk, kalkowanie ma zatem wpływ na naszą językową interpretację świata. Przejmując anglojęzyczne wzory połączeń wyrazowych w polskiej szacie językowej, nieświadomie przejmujemy uformowane w języku angielskim kategorie pojęciowe, metafory, będące zapisem doświadczenia anglojęzycznej zbiorowości, naśladujemy anglojęzyczne wzory zachowań językowych. W ten ukryty sposób język angielski oddziałuje zatem na język polski i jednocześnie do pewnego stopnia na sposób myślenia jego użytkowników.<br>The influence of English as the lingua franca of the contemporary world has become even stronger due to technological advances in the 20th and 21st century which opened up new spheres of language contact. This thesis looks at a particular type of the influence of English on Polish which is connected with copying English expressions and idioms in Polish. Such formations belong to the category of loan-translations. The research focuses on loan-translations in which substitution with native material extends to phrases. This kind of influence of English on Polish may be called covert influence, as there is no importation of English material. Hence, native speakers of Polish are less aware of the fact that these formations are in fact borrowings. The aim of this thesis is to show different aspects of this phenomenon. The first chapter of the dissertation outlines the literature concerning English borrowings in Polish. The selection of the studies presented in the chapter shows the evolution of English linguistic influence on Polish, from the earliest loanwords to contemporary influences on Polish morphology, syntax, semantics and phraseology. In Chapter 2 theoretical issues are explored. The chapter encompasses English and Polish classifications of borrowings and elucidates the notion of loan-translation/ calque within the presented frameworks. It also comprises a discussion of the issues emerging from different approaches, e.g. German classifications. Chapter 3 focuses on the criteria that must be applied in order to identify English loan-translations in Polish, and most importantly, to prove that a given formation is in fact of English provenance. A number of linguistic and non-linguistic criteria are considered and their relative effectiveness is discussed. The following chapters provide a thorough description of phrases that have been loan-translated from English into Polish as proved by the applied criteria. The range of the material is limited to loan-translated phrases used in contemporary standard Polish. Within the rich collection of such formations attention is given to the so-called winged words, which are fossilized quotations from texts of culture (i.e. quotations from literature, speeches, films, etc., which proved to be of cultural importance) (chapter 4), loan-translated phrases associated with key phenomena connected with American culture (chapter 5), copies of English proverbial expressions, set phrases based on metaphors and phrases used in interaction (chapter 6), loan-translated phrases that originated in the language of politics (chapter 7) and business (chapter 8). All the formations described in the chapters occur in contemporary Polish, although some of them are older loan-translations and some are less widely known than others. The way in which the material is arranged and presented reflects the channels through which English models have permeated Polish: high culture, popular culture, the sphere of everyday life and professional fields which enrich general Polish with elements of jargon. In the analysis and description of the material two complementary approaches have been adopted: diachronic and synchronic. The first perspective provides information concerning the chronology of the use of English models and Polish calques, as well as the cultural circumstances in which the phrases were coined. The latter allows for making observations regarding the structure and meaning of loan-translated phrases as well as the contexts in which they are used. The main source used in the study of English phrases is the Oxford English Dictionary, which is the biggest dictionary of English based on historical principles. The study of Polish loan-translated phrases was based on a comprehensive selection of Polish dictionaries, as well as the National Corpus of Polish (NKJP), the materials from the press, television and the Internet. The study conducted in the dissertation leads to a number of conclusions. The first observation is that loan-translated phrases of English origin are not a new phenomenon in Polish. Some of them, e.g. the so-called winged words from literature, have a long tradition of use in Polish. Yet, in the last decade of the 20th century loan-translating from English became an increasingly common method of coining new terminology and enriching the repertoire of expressions. Secondly, it has been observed that neither exact copying of the structure of the model nor using the exact lexical equivalents in the recipient language is necessary in loan-translating, as calques exhibit different types of inexactness. The essence of loan-translating is finding such a combination of equivalents in the recipient language that creates the meaning which best reflects the meaning of the model. Consequently, loan-translating may result in: 1) the emerging of a new phrase in the recipient language (when a given combination of words was neither attested in dictionaries, nor used in speech before), 2) assigning an idiomatic meaning to a loose collocation (in which case a loose collocation turns into a set phrase, and thus becomes part of the language code), 3) assigning a new meaning to an already existing set phrase (in this case the only observable change is of semantic character). The study of the use of calques reveals different ways in which contemporary speakers of Polish incorporate loan-translated expressions into their speech. First of all, calques are transferred to different contexts, which leads to stylistic and semantic changes and metaphoric uses. The result of this is lexicalisation of these formations as they start to function independently of the original context and become the units of language. Moreover, loan-translated expressions are frequently modified as speakers adjust them to the aim and topic of their utterances. Numerous examples of such innovations have been found in texts, which proves that calques are eagerly and frequently used in a creative way. Loan-translating may also influence traditional patterns of collocations of the words that are used in a given expression, which in turn leads to semantic shifts. Changes in the meaning of native words entail changes in the perception of particular phenomena, which leads to the conclusion that to a certain extent calquing has an impact on the linguistic interpretation of the world. By borrowing English models substituted with Polish words the speakers of Polish, without being fully aware of it, borrow concepts that have been formed in English, adopt metaphors which encode the collective experience of English-speaking societies and follow English patterns of interaction. In this covert way English influences Polish and, to some extent, it also influences the way Polish speakers think.

Phraseologism (tam) gdzie diabeł mówi dobranoc in the dictionary and in texts. Modified forms Summary The purpose of the paper is to present the phraseological unit, which is used for naming and visual demonstration of distant, secluded, hard-to-reach and forgotten places. The subject of analysis are notations of this unit in lexicographic sources, as well as its textual uses (data from the National Corpus of Polish). Particular attention has been paid to conscious and deliberate modifications of the phraseological unit, which were applied in titles: innovations concerning exchange, development, shortening, regulation and contamination. Also, semantic changes resulting from the use of the phraseological unit in a modified form have been analysed.