Academic literature on the topic 'Istorija Srba'

Snažne mentalne predstave koje su događaji Velikog rata (1914–1918) ostavili na svest savremenika trajno su utkane u temelje nacionalnog identiteta. Pored sloma Srbije 1915. godine i povlačenja preko Albanije do Krfa, proboj Solunskog fronta i oslobađanje imaju posebno mesto u istoriji Srba. Ipak, proces prenošenja sećanja i utisaka o događajima sa Solunskog fronta, tokom godina i novih izazova, ratova, društveno-političkih, ekonomskih kulturnih transformacija bilo je izloženo i periodima zaborava i/ili smeštanja u drugi plan i u okvire hibridnih identiteta (jugoslovenstvo). Rad ima cilj da kroz analizu narativa i kulturnih politika istraži (dis)kontinuitet kolektivnog sećanja Srba na događaje Velikog rata. U vreme obeležavanja 100. godišnjice od najslavnijeg i najtragičnijeg perioda u srpskoj istoriji, pažnja je posvećena mestu Solunskog fronta i oslobođenja Srbije u nacionalnom sećanju Srba u istorijskom i aktuelnom kontekstu. Cilj je da se osvetli u kakvom je obliku sećanje prenošeno u proteklih sto godina i ko su bili prenosioci. Takođe, poseban cilj jeste analiza načina na koji su različiti sistemi i državna uređenja u kojima je živeo srpski narod uticali na formiranje sećanja, kao i na razliku u negovanju sećanja u matici i dijaspori. Analiza narativa i kulturnih politika ukazuje na kontinuitet diskontinuiteta kolektivnog sećanja Srba na događaje Velikog rata, a posebno događaja povezanih sa Solunskim frontom. Na negovanje kulture sećanja uticale su kulturne politike u vreme jugoslovenstva, koje su imale za primarni cilj stvaranje jugoslovenskog identiteta. Posebno su nakon Drugog svetskog rata mesta sećanja (lieux de memoire), kako ih je u onom smislu definisao Pjer Nora, odlazila u zaborav ili su povezivana u zajedničke okvire sećanja na dva svetska rata. Srbi izvan matice (dijaspora), u nastojanjima da očuvaju identitet posebno su negovali sećanje na Solunski front, kao i ostale događaje Velikog rata. Obeležavanje stogodišnjice Velikog rata postala je prilika i da Solunski front oživi u nacionalnom sećanju Srba. Stoga, rad nastoji da pruži i preporuke za kreiranje kulturnih politika, odnosno, politika sećanja u Srbiji.

Od perioda nastanka prvih nacionalnih država u XIX veku, odnose dva najmnogoljudnija naroda na Balkanu, Srba i Albanaca, karakterišu sukobi koji su rezultat suštinskih razlika, verske, kulturološke i tradicionalne prirode. Razlike i nejednakosti koje iz njih proističu, su nastali prevashodno kao posledica islamizacije Albanskog stanovništva tokom XVII veka i uspostavljanja sistema dominacije jedne nacije nad drugom, kao osnovnog principa na kojem se zasnivao suživot u Otomanskom carstvu. Takva nejednakost je doprinela masovnom iseljavanju Srba sa Kosova i Metohije i njihovoj delimičnoj islamizaciji pri čemu su uspostavljene razlike, prisutne i u sadašnjosti, koje presudno utiču na intenzitet sukoba u budućnosti. U radu izdvajamo prelomne događaje koji su suštinski opredelili i uticali na uspostavljanje postojećih razlika i razvoja budućih odnosa između dva naroda Srba i Albanaca, a to su: 1) masovna islamizacija albanskih plemena tokom XVII veka; 2) preuzimanje pozicije Velikog vezira od strane Albanaca na Porti i 3) Velika seoba Srba sa Kosova i Metohije. Rezultate rada zaokružujemo konstatacijom da su novouspostavljene kulturološke i socijalne razlike između Srba i Albanaca značajno uticale na intenzitet i trajanje budućih sukoba, dok je podrška treće strane imala odlučujući uticaj na konačni rezultat konflikta.

Posle svih nepravdi koje su međunarodni faktori, pre svega ratni neprijatelji, ali i kasniji mirotvorci, učinili srpskom narodu u dva svetska rata, u planiranom razbijanju SFRJ – medijskom harangom, sankcijama i agresijom NATO na SRJ i Srbiju, jasno je da tada, pa ni danas nije bilo lako biti Srbin. Sigurno je rizično javno se tako deklarisati u svetu koji je Srbe svrstao u „loše momke“, a posebno je to teško našim iseljenicima u zemljama sa dominantnim antisrpskim stvavovima. Zato se mnogi naši iseljenici, iz egzistencijalnih, pre svega ekonomskih razloga, ustežu da izraze svoje srpsko poreklo i identitet. Ako moraju, radije ističu da su Jugosloveni. Za razliku od njih, pripadnici bivših jugoslovenskih naroda, razbijanjem Jugoslavije uz pomoć zapadnih zemalja u koje su se kasnije iselili, ponosito ističu svoju novu državnost, odričući se srpske prošlosti, istorije i kulture i distancirajući se od svega što je srpsko. Sve to, pokazali su podaci iz poslednjeg popisa stanovništva u SAD 2011, koji nam daje neverovatne statističke podatke. U SAD ima duplo više Jugoslovena, a od Srba više Hrvata, Slovenaca, pa čak i Albanaca. To je činjenica koja ukazuje da se na duži rok, posebno u drugoj i trećoj generaciji naših ljudi u rasejanju, radi o nekoj vrsti dobrovoljne asimilacije, uz postepeni gubitak srpskog nacionalnog i kulturnog identiteta. Srbija, kao zemlja matica i Srpska pravoslavna crkva, bi morale da preduzmu državničke i verske, obrazovne, međunarodno pravne mere, za ohrabrivanje i zaštitu naših ljudi u rasejanju da sačuvaju svoj srpski identitet i prenose ga na nove generacije svojih potomaka. Inače će polako, ali sigurno čak i statistički nestati.

Autor sa distance od dvadeset godina, i uz pomoć novih istorijskih izvora sagledava događaje u kojima je delimično, kao građanin učestvovao, konstatujući na samom početku da se njegovo mišljenje znatno promenilo od tog vremena. Režim Slobodana Miloševića, nije bio ni diktatorski ni tiranski, kako su ga zapadni mediji i domaća opozicija tog vremena predstavljali. On je u velikoj meri bio demokratski, i autoritativan, a u određenom smislu i liberalan. Najveći problem ovog perioda moderne srpske istorije, je njegov sukob sa Zapadom, koji nije dozvoljavao jugoslovenski kontinuitet, nego je 31. maja 1992. godine, Saveznoj Republici Jugoslaviji uveo međunarodne sankcije. Slobodan Milošević bio je autoritativna i snažna ličnost, koja je vladala Srbijom i SRJ u teškim uslovima međunarodne izolacije. Njegov režim bio je improvizatorski i on je opstajao u skladu sa mogućnosima. Njegovom padu u doprinela je pogrešna procena situacije ali i sukob sa srpskim radikalima i forsiranje mondijalističkog JUL-a u odnosu na njegovu izvornu stranku SPS. U petooktobarskim promenama uz pomoć nezadovoljnih građana, ali i dela vojske i policije, uz finasijsku podršku zapadnih obaveštajnih službi, u nekoj vrsti prikrivenog puča, pao je režim Slobodana Miloševića. Faktori koji su ga oborili želeli su vraćanje države u normalne tokove, ali su za to morali da plate izuzetno visoku cenu Zapadu koji je na sve načine pokušavao da kazni Srbiju i Srbe. Ipak nekdašnji lider Srbije je u Hagu doživeo političku i istorijsku rehabilitacju, i od negativne istorijske pojave postao pozitivna istorijska ličnost.

Mnogobrojni su primeri istorijskih konstrukata, koji već vek i po služe ideologiji „hrvatskog državnog prava“. Ovaj rad predstavlja nastavak razmatranja najvažnijih mitologema ugrađenih u temelje nacionalnog identiteta Hrvata. Neke od njih, spomenute u prošlom broju ovog časopisa („Hrvatska do Drine“ i „Crvena Hrvatska“), evoluirale su davno u faktoide; utkane su u „kolektivno sećanje“ hrvatske nacije i anatomiju srbofobije. Kako bi struktura mržnje bila čvršća, a velikohrvatske težnje opravdane, srpski narod bio je podvrgnut doziranoj rasističkoj pogrdi od strane istaknutih hrvatskih istoričara, političara i katoličkog sveštenstva u 19. i 20 veku. Uporedo s instrumentalizacijom istorije, kreirane su i predrasude o krajiškim Srbima, koji su preimenovani u „posrbljene Vlahe“: narod antropološki pomalo stran i kulturno prilično udaljen od evropske civilizacije. Nižerasno „slavosrpsko smeće“, kako ga nazvaše „očevi hrvatske nacije“, smetalo je svekolikom napretku naroda i države otkako se „doteplo“ u Hrvatsku, i počelo se smatrati nedostojnim saživota s „pravim ljudima duha hrvatskog“ – tobožnjim „potomcima Gota“, Arijevaca, vojnika-osvajača iz drevnog Irana. Srbi, s druge strane, zadobiše epitet „sužanjske pasmine“, kojima Grci ili Mađari „dadoše ime“; postadoše „potomci martologa“, u kojima kipti „zlo i rđa“, pljačkaši i robitelji „svete zemlje Hrvatske“, „predziđa hrišćanstva“. Nestankom osmanlijske pretnje, iako je vekovima činio najveći deo krajiških vojnih trupa, srpski narod predstavljen je kao „vlaški nakot zreo za sekiru“, poslušnik „srbijanskih gegula“ i njihove „ciganske dinastije“. Time je mitomanisanje, potpomognuto hrvatskim naučnim i obrazovnim institucijama, uspešno završilo svoj srbomrzački zadatak: nadahnulo je pogrom u tri navrata za samo stotinu godina. Međutim, indukovalo je i kroatofobiju, omogućivši na neodređeno vreme „circulus vitiosus“ srpsko-hrvatskih konflikata.

U članku su dati rezultati istoriografskih istraživanja Župne crkve Prečistog Srca Marijina u Bijeljini, jednog od najranijih projekata Josipa Vancaša, najznačajnijeg arhitekte u istoriji Bosne i Hercegovine. Crkva je zanimljiv i rijedak primjer neoromaničkog stila u arhitektovom opusu sakralnog graditeljstva. Njena posebnost u dominantnoj tipologiji župnih crkava s tornjem prislonjenim uz crkvu ili ugrađenim iznad ulazne fasade je i zvonik odvojen od glavnog korpusa crkve. Ovaj projekat je korišten i za neke kasnije crkve, što je otvorilo i važno pitanje zaštite autorskih prava. Istraživanjima i provedenom cjelovitom analizom i valorizacijom ovog proglašenog nacionalnog spomenika kulture visokih urbanističkih, prostornih, istorijskih i arhitektonskih vrijednosti, proširena su saznanja o sakralnoj graditeljskoj baštini austrougarskog perioda i otklonjeni problemi netačne datacije i atribucije ove župne crkve.

Uvod. Kliničko procjenjivanje aterosklerotskih komplikacija u tipu 2 dijabetesmelitusa (DM) je preusmjereno na otkrivanje subkliničkih oblika aterosklerozeprimjenom neinvazivnih dijagnostičkih metoda. Surogat markeri subkliničkeateroskleroze su intima media kompleks (IMK) karotidnih arterija i albuminurija.Cilj rada je bio da se analizira povezanost prisustva albuminurije idebljine IMK karotidnih arterija sa nijemom ishemijom miokarda kod pacijenatasa tipom 2 DM.Metode. Istraživanje je obuhvatilo 62 ispitanika oboljela od tipa 2 dijabetesabez istorije o prisutnosti kardiovaskularnih bolesti (KVB), starosne dobi 40-70godina. Ispitanicima je urađena ergometrija i na osnovu dobijenih rezultatao prisutnosti ishemijske bolesti srca (IBS) podijeljeni su u dvije grupe. Prvugrupu je sačinjavalo 25 ispitanika kojima je dokazana IBS, a drugu grupu37 ispitanika bez IBS. Ispitanicima je ultrazvučno izmjerena debljina IMKkarotidnih arterija i određen albumin u 24-časovnom urinu, te su dobijenevrijednosti upoređene sa rezultatima ergometrijskog testiranja u obje grupe.Rezultati. Pacijenti sa IBS su bili stariji, sa dužim trajanjem dijabetesa, dislipidemijomi višim vrijednostima HbA1c u odnosu na grupu bez IBS (p<0,05).Utvrđena je statistički značajno veća vrijednost debljine IMK karotidniharterija u grupi ispitanika sa IBS (1,08±0,17 mm) u odnosu na ispitanike bezIBS (0,78±0,17 mm) (p<0,001). U grupi ispitanika sa IBS, albuminurija je bilaprisutna kod 22 ispitanika, dok je kod ispitanika bez IBS, albuminurija bilaprisutna kod 9 ispitanika, što je statistički značajno više u grupi ispitanika saIBS u odnosu na kontrolnu grupu (p<0,001).Zaključak. Pacijenti sa povećanom debljinom IMK karotidnih arterija i prisutnomalbuminurijom imaju veći rizik od nastanka IBS.Ključne riječi: dijabetes melitus, intima media kompleks, albuminurija

Na sceni je pokušaj revizije istorije za političke potrebe. Na širem planu pokušava se ''umanjiti'' doprinos ruskog naroda u pobedi nad nacizmom tokom Drugog svetskog rata. Odgovorniji istoričari upozoravaju ili postavljaju pitanje da li bi uopšte bilo moguće iskrcavanje zapadnih saveznika da pre toga nije sovjetska armija slomila ili uništila preko sto pedeset nemačkih divizija. Na užem geopolitič-kom prostoru Balkanskog poluostrva desničarske strukture hrvatske nacionalnosti, kod kojih nije izvršen proces denacifikacije ili, preciznije rečeno, deustašizacije, a to su određeni političari, ''naučnici'', velik deo raznih struktura vezanih za Katoličku crkvu u Hrvatskoj, kao i značajan deo ostalih hrvatskih struktura koje hoće da učvr-ste nov istorijski falsifikat, tvrde da je hrvatska nacija prva antinacistička i antifaši-stička nacija Evrope. Apsurdnost ove tvrdnje je gotovo neverovatna kada se zna da je reč o narodu koji je sa najviše aplauza i cveća dočekao naciste. Istorijska je činjenica i to da nigde nije bilo lepšeg pisanja o Hitlerovu režimu i njegovom evropskom poretku kao u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj 1941–1945. godine. Teza o prvoj antina-cističkoj naciji Evrope je kontradiktorna i sa današnjom praksom u samostalnoj drža-vi Hrvatskoj. Od sticanja samostalnosti u Hrvatskoj je srušeno nekoliko hiljada anti-nacističkih i antifašističkih spomenika. Činjenica je i to da u današnjoj Hrvatskoj nekoliko desetina hiljada ljudi, na raznim okupljanjima a pre svega sportskim, naci-stički pozdravlja ispruženom rukom i obaveznim usklikom ''Za dom spremni'', upra-vo onako kako su to radile vojne jedinice Ante Pavelića. Ostaje pitanje zašto to tole-riše Evropska unija, ako se stalno ističe da su sve evropske integracije posle Drugog svetskog rata do danas nastajale na antifašizmu i antinacizmu. Međutim, treba pri-znati istorijsku činjenicu da se prvi antinacistički pokret u Evropi desio 1941. godine na teritoriju koji je tada bio u sastavu Pavelićeve Hrvatske. To je bio ustanak srpskog naroda koji se pobunio protiv hrvatskog režima, koji mu je namijenio potpunu elimi-naciju sa njegovih vekovnih ognjišta. To je bila pobuna protiv najmračnije nacističke varijante, Pavelićeve hrvatske države. Ova država je 1941. godine dobila većinsku podršku svih slojeva hrvatskoa društva (sveštenstva i ostalih struktura katoličke pro-venijencije, inteligencije, seljaka, radnika i skoro svih slojeva iz politike). Danas hoće da Srbe optuže za genocid i da im pripišu da su sprovodili holokaust. Neviđen je apsurd optuživati srpski narod da je sprovodio genocid, a bio je prva žrtva genoci-da, a njegovi pripadnici prvi antifašisti i antinacisti Balkana i Evrope. Srpski narod je daleko najveći stradalnik na Balkanu u 20. veku. Upravo nad srpskim narodom je sprovođen genocid i upravo je srpski narod štitio jevrejski narod od holokausta. Zašto je i ovaj falsifikat potreban hrvatskim političkim desničarskim strukturama, na to je pred smrt odgovorio jedan od najvećih hrvatskih intelektualaca Vlado Gotovac, koji se borio za samostalnu državu Hrvatsku i zbog nje tamnovao još sedamdesetih godina. na kraju je ipak priznao 2.000 godine: ''Zakazali smo na otvorenom i posve znanstvenom susretu sa povijesnom istinom... Hrvati su na taj način stekli potrebu za krivotvorenjem koje obuhvata gotovo sve što činimo. I to je naša velika nevolja i ona će dugo trajati. U ovom trenutku, mi nemamo ni političke ni državne hrabrosti da s tim prekinemo''.1 Nešto slično je potvrdio i jedan od napoznatijih hrvatskih istoričara dr Dušan Bilandžić, koji je svim sredstvima i metodima rušio SFRJ i borio se za samostalnu državu Hrvatsku. Na kraju je ipak naveo, doduše u nešto uvijenijoj formi: ''Tužna je činjenica da od smjene vlasti 1990. godine do danas nije obavljeno temelj-no istraživanje nedavne prošlosti... Znanstvene institucije su pasivne, jer su zaposleni u njima politički podijeljeni...''.2 Isti profesor, pet godina kasnije, između ostalog je naveo: ''U proteklih petnaest godina nakon smjene vlasti 1990. godine, masovna povijesna svijest, pa i historiografija, do te mjere su se razdvojile i sukobile da su normalne rasprave gotovo nemoguće''.3U sklopu revizije ili pokušaja relativizacije istorijskih događanja dvadesetog veka forsira se ili koristi prilika da se dr Alojzije Stepinac kanonizira ili proglasi za ''sveca''. Ova ideja je starija i pokušava se iskoristiti pogodan politički momenat. Nameće se pitanje može li Stepinac biti svetac. Formalno da, ako se donese takva odluka, ali stvarno ne. Postoje brojni dokumenti o njegovoj ulozi u Drugom svet-skom ratu odnosno u režimu NDH, kao i o ulozi brojnih struktura katoličke proveni-jencije kojima je on bio direktno nadređen. On je duhovni otac genocida odnosno elimnacije srpskog pravoslavnog naroda, jevrejskog naroda i nekih drugih verskih grupacija u NDH. Dokumetacija o njegovoj i ulozi njegovih grupacija postoji u više velikih evropskih država, značajnih aktera Drugog svetskog rata, kao i u svim bal-kanskim državama nastalim na prostoru bivše SFRJ. Zatim postoje, ne na desetine nego na stotine iskaza lica hrvatske nacionalnosti, koji govore o njegovoj ulozi i ulo-zi njemu podređenih struktura za vreme NDH 1941–1945. godine.

У дисертацији су проучени српски хумористичко-сатирички листови с краја XIX и почетка XX века, тачније из периода 1881–1903. године. Трагано је за хумористичко-сатиричким прилозима како би се они укључили у корпус српске књижевности тог периода. Истраживање је спроведено применом критичко-методичког апарата за изучавање књижевно-уметничких дела. Основна идеја била је да се покаже да раније маргинализована грађа завређује пажњу историчара српске књижевности, јер прилози који су анализирани у раду показују да су у њима коришћене стилске фигуре и поступци као и у другим родовима и жанровима који су били третирани као норма српске књижевности. Прилози у српској хумористичко-сатиричкој периодици овог времена могу да буду одлична грађа не само за књижевну историју, већ и за историјску, социолошку, психолошку, културолошку или родну анализу. То је важно, јер се кроз хумористичке прилоге проговарало о темама које су биле табуиране и цензурисане у озбиљним политичким листовима. У шаљивој периодици готово увек је постојао и ликовни део у виду карикатура које су пратиле текст. У раду се наглашава повезаност ликовног и текстуалног слоја тих прилога, тако да се помињу и неки од најзначајнијих твораца карикатуре код Срба из тог периода (Драгутин Дамјановић, Јосип Даниловац, Јован Јовановић Змај и други). Стога ови прилози могу да се проучавају и са аспекта ликовне уметности. Текстуални елемент карикатура имао је увек подтекст који је могао бити историјски, књижевни, па чак и религиозни, али који је обавезно био кључ за разумевање карикатуре. Данашњем читаоцу тај подтекст је далек и циљ рада био је да се он појасни и да се карикатура на прави начин протумачи. Показало се да су се аутори хумористичко-сатиричких прилога бавили пре свега политиком на микро и макро нивоу, црквеним темама, родним темама, путописним темама и другим. Рад показује велику актуелност хумористичко-сатиричке периодике у оно време и да су српски листови пратили трендове који су постојали у истоврсној литератури у Европи и шире.
U disertaciji su proučeni srpski humorističko-satirički listovi s kraja XIX i početka XX veka, tačnije iz perioda 1881–1903. godine. Tragano je za humorističko-satiričkim prilozima kako bi se oni uključili u korpus srpske književnosti tog perioda. Istraživanje je sprovedeno primenom kritičko-metodičkog aparata za izučavanje književno-umetničkih dela. Osnovna ideja bila je da se pokaže da ranije marginalizovana građa zavređuje pažnju istoričara srpske književnosti, jer prilozi koji su analizirani u radu pokazuju da su u njima korišćene stilske figure i postupci kao i u drugim rodovima i žanrovima koji su bili tretirani kao norma srpske književnosti. Prilozi u srpskoj humorističko-satiričkoj periodici ovog vremena mogu da budu odlična građa ne samo za književnu istoriju, već i za istorijsku, sociološku, psihološku, kulturološku ili rodnu analizu. To je važno, jer se kroz humorističke priloge progovaralo o temama koje su bile tabuirane i cenzurisane u ozbiljnim političkim listovima. U šaljivoj periodici gotovo uvek je postojao i likovni deo u vidu karikatura koje su pratile tekst. U radu se naglašava povezanost likovnog i tekstualnog sloja tih priloga, tako da se pominju i neki od najznačajnijih tvoraca karikature kod Srba iz tog perioda (Dragutin Damjanović, Josip Danilovac, Jovan Jovanović Zmaj i drugi). Stoga ovi prilozi mogu da se proučavaju i sa aspekta likovne umetnosti. Tekstualni element karikatura imao je uvek podtekst koji je mogao biti istorijski, književni, pa čak i religiozni, ali koji je obavezno bio ključ za razumevanje karikature. Današnjem čitaocu taj podtekst je dalek i cilj rada bio je da se on pojasni i da se karikatura na pravi način protumači. Pokazalo se da su se autori humorističko-satiričkih priloga bavili pre svega politikom na mikro i makro nivou, crkvenim temama, rodnim temama, putopisnim temama i drugim. Rad pokazuje veliku aktuelnost humorističko-satiričke periodike u ono vreme i da su srpski listovi pratili trendove koji su postojali u istovrsnoj literaturi u Evropi i šire.
The dissertation examines a set of Serbian humorous-satirical journals at the end of the 19th and the beginning of the 20th century, in the period between 1881 and 1903. It aimed at identifying the humorous-satirical articles in order to include them in the Serbian literature of that period. The research was carried out by using the critical and methodical apparatus for studying literary and artistic works. The main idea was to demonstrate that previously marginalized material deserved proper attention of literary historians, since the articles analyzed in the dissertation contained both the figures of speech and literary procedures seen in other works and genres treated as normative in the Serbian literature. Articles in the Serbian humorous-satirical periodicals of that time could be an excellent material not only for literary history, but also for historical, sociological, psychological, cultural and gender research. This is important, having in mind that the comical articles spoke about the topics that were forbidden or censored in serious political journals. In comic periodicals, there was almost always a segment of fine art, displayed through caricatures accompanying the text. The dissertation emphasises this connection between the caricatures and the text. Therefore, it references some of the most prominent Serbian caricature artists of that time (Dragutin Damjanović, Josip Danilovac, Jovan Jovanović Zmaj, etc.). Furthermore, these articles can be analysed from the point of view of fine arts. The textual element of caricatures always had the subtext which could be historical, literary, or even religious, and it was always the key to understaninding the caricature. To the contemporary reader, this subtext is out of reach. The dissertation aims at making it understandable so as to correctly interpret the caricature. It became obvious that the authors of humorous-satirical articles predominanty dealt with politics on the micro and macro levels, clerical topics, gender issues, travel literature, and so on. The dissertation shows that the humorous-satirical periodical was highly resonant of its time and that Serbian journals followed the trends of the same kind of literature in Europe and elsewhere.

Ravnopravnost Bošnjaka, Hrvata i Srba i građana osnova je Bosne i Hercegovine, njihove zajedničke nedjeljive domovine. Nacionalna ravnopravnost je ostvarivanje kolektivnih ljudskih prava. Konstitutivnost je ustavni mehanizam kojim se ona ostvaruje. Nužan je dogovor, nema većine i manjine niti preglasavanja. Ustavni mehanizmi kojim se obezbjeđuje konstitutivnost moraju se modifikovati. Time će e spriječiti blokada institucija. Ukidanje konstitutivnosti i tzv. građanskog principa „jedan čovjek jedan glas“ destabilizuje zemlju