Academic literature on the topic 'Język polski'

Niniejszy artykuł omawia problem przekładu wieloznacznych czeskich czasowników na język polski; szczegółowej analizie poddany jest czasownik postrádat. Badanie wykonane na podstawie czeskich oryginałów i ich przekładów na język polski ukazuje, iż w zgromadzonym materiale tłumacze najchętniej wybierali czasownik brakować lub leksem brak dla wyrażenia treści zawartej w analizowanym czasowniku. Druga część analizy, wykorzystująca polskie oryginały i ich przekład na język czeski, skłania ku przypuszczeniu, iż istnieje pewna reguła pojawiania się czasownika postrádat jako tłumaczenia. Czasownik ten pojawia się często w przekładzie tekstu zawierającego w języku polskim prefiks bez- lub słowo bez (jeśli jednostka w języku polskim jest wielowyrazowa), np. bezsensowna, bez sensu, bez przekonania.

Artykuł przedstawia platformę multimedialną do nauki języka polskiego jako obcego na poziomie B1. Platforma jest narzędziem przeznaczonym dla ukraińskojęzycznych studentów, którzy znają już język polski na poziomie średniozaawansowanym. Osoby korzystające z platformy znajdą na niej materiały do ćwiczenia wszystkich sprawności językowych. Platforma zawiera odpowiednio dobrane ćwiczenia w języku polskim. Platforma powstała w ramach projektu „Język polski-blisko, coraz bliżej”, który jest realizowany i finansowany w ramach Programu NAWA „Promocja języka polskiego” W artykule są omówione części składowe platformy, ich przeznaczenie oraz możliwości komunikacyjne. Ponadto w części wstępnej przedstawiony został przegląd podobnych narzędzi do nauki języka polskiego. W części wstępnej została także omówiona rola TIK (technologii informacyjno-komunikacyjnej) w nauczaniu języka polskiego jako obcego.

Dzięki powszechnej globalizacji specjaliści z różnych dziedzin, zwłaszcza wysoko wykwalifikowani, mogą bez problemu znaleźć zatrudnienie poza granicami swojego kraju. Polska znajduje się wśród państw, których rynek pracy jest coraz bardziej atrakcyjny dla wielu cudzoziemców. Dotyczy to także branży IT, od lat przyciągającej specjalistów z krajów byłego Związku Radzieckiego. Interesujące jest zatem – wydaje się – porównanie wpływu języka angielskiego, będącego podstawą języka specjalistycznego tej branży, na język polski i rosyjski. W artykule autorka podejmuje próbę odpowiedzi na pytanie, czy anglicyzmy występujące w polskim i rosyjskim języku informatycznym są takie same. Pragnie także pokazać stopień przyswojenia przykładowych zapożyczeń w obu omawianych językach i omówić wynikające z tych obserwacji implikacje dla glottodydaktyki polonistycznej.

Stosując metody badań przyjęte w historii językoznawstwa, autor przedstawia polską terminologię gramatyczną zamieszczoną w gramatyce języka francuskiego François de Wailly’ego, przetłumaczonej na język polski przez Kajetana Kamieńskiego. Dziełozawiera materiał z zakresu fonetyki, ortografii, morfologii, składni i interpunkcji. W artykule omówiono około stu polskich terminów gramatycznych i na tej podstawie stwierdzono, że polska edycja dzieła de Wailly’ego przygotowana przez Kamieńskiego stanowi nowoczesną gramatykę zawierającą najnowsze ówczesne polskie nazewnictwo gramatyczne skodyfikowane przez Onufrego Kopczyńskiego w Gramatyce dla szkół narodowych (1778–1785). Z tego dzieła przejął Kamieński większość terminów, jednak nie wszystkie. Artykuł jest pierwszą w literaturze przedmiotu analizą polskojęzycznej wersji gramatyki de Wailly’ego.

W artykule zostały przedstawione dotychczasowe badania nad językiem polskim na Ukrainie w aspekcie językoznawczym oraz socjolingwistycznym. Komentując te badania, autor stawia wiele pytań, m.in. o kryteria narodowości polskiej, o granice polskiej kultury, o rolę państwa polskiego w promocji polskości na Ukrainie, a także o status języka polskiego na Ukrainie w przestrzeni prywatnej (w rodzinach) i publicznej: mediach, Internecie, Kościele katolickim, polskich instytucjach. Język polski na Ukrainie jest językiem obcym, jednak ponad 30-letnie nauczanie języka polskiego (też jako obcego) nie przynosi efektów – co potwierdzają badania autora na Ukrainie oraz obserwacje uchodźców w Polsce. Autor sugeruje zmianę podejścia edukacyjnego: z językowego (komunikacyjnego) na kulturowe, w którym istotne jest doświadczenie kultury, przeżycie, aspekt wychowawczy. Taka edukacja ma przygotować obywateli Ukrainy do emigracji do Polski (i Europy) lub współpracy z Polską na Ukrainie.

JERZY BARTMIŃSKI (1939–2022) – wybitny polski polski językoznawca, etnolingwista, folklorysta i slawista. Twórca lubelskiej szkoły etnolingwistyki i wieloletni wykładowca Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Autor i redaktor wielu książek, m.in O języku folkloru (1973), Folklor – język – poetyka (1990), Polskie kolędy ludowe (2002), Jazykovoj obraz mira: Očerki po etnolingvistike (Moskwa 2005), Językowe podstawy obrazu świata (2006), Stereotypy mieszkają w języku (2007), Aspects of Cognitive Ethnolinguistics (Londyn 2009), Tekstologia (2009), Jezyk – slika – svet (Belgrad 2011). Autor koncepcji i redaktor Słownika stereotypów i symboli ludowych oraz tomu Lubelskie w serii „Polska Pieśń i Muzyka Ludowa. Źródła i Materiały“ (t. 4, 2011). Założyciel i wieloletni redaktor naczelny czasopisma „Etnolingwistyka“.

Jan Kochanowski był twórcą dwujęzycznym – pisał po łacinie i po polsku. Wybór języka w jego twórczości determinowany jest okolicznościami powstawania utworów (w okresie padewskim tworzy po łacinie, po powrocie do Polski sięga po język ojczysty) oraz tematyka, jaką podejmuje w kolejnych tekstach. Porównanie Foricoeniów i Fraszek czy łacińskich elegii i polskich pieśni pokazuje, że oba języki służą poecie do wyrażania różnych emocji i pozwalają uruchomić inne konwencje literackie.

Osoby słyszące mające G/głuchych rodziców (CODA, ang. child of deaf adult) nabywająrównolegle dwa języki: język migowy – dzięki swoim G/głuchym rodzicom oraz językfoniczny (mówiony) – poprzez kontakt z osobami słyszącymi. Istotny dla dwujęzycznościCODA jest fakt, że obejmuje ona języki o innym statusie: język dziedzictwa, czyli językmigowy, który jest używany przez społeczność osób G/głuchych oraz język foniczny, czylioficjalny język kraju wykorzystywany przez większość społeczeństwa. Celem przeprowadzonychanaliz było opisanie specyfiki doświadczeń językowych dorosłych CODAw trzech obszarach: przyswajania języków, kompetencji językowych oraz pośredniczeniajęzykowego. Zebrano dane dotyczące dwóch języków: polskiego języka migowego (PJM)oraz języka polskiego (fonicznego), wykorzystując do tego Kwestionariusz językowy dlasłyszącego dziecka G/głuchych rodziców. Otrzymane wyniki wskazują, że PJM nie zostałzdominowany przez język polski; wprost przeciwnie, PJM jest istotny w komunikacji dorosłychCODA. Znaczenie PJM-u wyraża się poprzez takie wskaźniki jak: wczesne nabycietego języka, wysoka kompetencja, codzienne używanie oraz długotrwałe pośredniczeniejęzykowe. Zaprezentowane wyniki dotyczą specyficznie rekrutowanej grupy osób, przezco uogólnienia na całą populację CODA nie są w pełni możliwe bez dalszych badań.

<b>Wprowadzenie</b>. W Polsce wśród dzieci potrzebujących dodatkowego wsparcia edukacyjnego znajdują się dzieci imigrantów, uchodźców, reemigrantów, dzieci pochodzące z rodzin dwukulturowych, z mniejszości narodowych i etnicznych. Do najczęściej występujących problemów, z którymi mierzą się najmłodsi migranci, należą bariery językowe. Język polski jest obcy dla dzieci porozumiewających się w środowisku domowym innym językiem. <b>Cel badań</b>. W literaturze brakuje badań dotyczących komunikacji z małym dzieckiem w języku innym niż domowy. Istniejące badania i opracowania odnoszą się do edukacji w zakresie języka obcego dzieci starszych. Celem badań jest zatem weryfikacja sposobu postrzegania komunikacji z małym dzieckiem otoczonym w środowisku domowym językiem innym niż język polski przez osoby pracujące w żłobkach. Celem jest także próba określenia, jakie są sposoby udzielania wsparcia w komunikacji w języku innym niż język domowy dziecka. <b>Metody</b>. Autorki wybrały metodę sondażu diagnostycznego. Badanie sondażowe zrealizowano przed wybuchem pandemii COVID-19, przy wykorzystaniu kwestionariusza ankiety. Wzięło w nim udział 136 nauczycielek zatrudnionych w żłobkach. Reprezentowane były wszystkie żłobki publiczne z terenu Poznania. <b>Wyniki</b>. W wyniku przeprowadzonego badania określono, jakie trudności w procesie komunikacji z dzieckiem funkcjonującym w środowisku domowym w języku innym niż język polski wskazują osoby zatrudnione w żłobkach. Ustalono także, że opiekunki porozumiewają się z dziećmi przede wszystkim w języku polskim, a stosowane przez nie rozwiązania są w dużej mierze intuicyjne. <b>Wnioski</b>. Wśród wniosków należy przede wszystkim wskazać, że nie ma do tej pory rozwiązań systemowych dotyczących wspierania rozwoju komunikacji dzieci do trzeciego roku życia pochodzących z innych obszarów kulturowych. Opiekunki, w trosce o dobro dzieci, poszukują samodzielnie różnorodnych rozwiązań, są one jednak często doraźne i niewystarczające.

Koran, święta księga islamu, doczekał się przynajmniej sześciu pełnych tłumaczeń na język polski, które są obecnie dostępne w obiegu publikacyjnym. W środowisku naukowym najczęściej wykorzystywany jest przekład Józefa Bielawskiego – arabisty, który jako jedyny dokonał tłumaczenia bezpośrednio z języka arabskiego. Celem artykułu jest analiza recepcji tłumaczeń Koranu na język polski wśród innych istotnych czytelników – polskich konwertytów na islam. Badanie łączy w sobie perspektywę lingwistyczną i socjologiczną. Tłumaczenia Koranu na język polski zostaną osadzone w analizie języka religijnego polskich konwertytów na islam, w tym jego źródłach sprzed i po konwersji. Recepcja poszczególnych tłumaczeń zostanie omówiona na podstawie badania ilościowego zrealizowanego w kwietniu 2022 r. wśród polskich konwertytów na islam. Badaniem objęto sześć tłumaczeń Koranu na język polski autorstwa J. Bielawskiego, A. Ünal/J. Surdela, R. Bergera, M. Czachorowskiego, J. Tarak-Buczackiego i zmodyfikowane tłumaczenie J. Bielawskiego wydane przez Fundację Sakinah. Początkowe tłumaczenia były silnie osadzone w chrześcijańskiej stylistyce i frazeologii. Tłumaczenie Bielawskiego – choć podłożyło fundament pod polskie słownictwo islamistyczne – spotkało się ze sporą krytyką polskich wyznawców islamu. Być może znaczenie odgrywa tu jego naukowy charakter, który zdaje się nie współgrać z wymiarem teologicznym świętej księgi muzułmanów. Pozostałe tłumaczenia zostały dokonane przez muzułmanów, co daje im większą wiarygodność jako tekstom przełożonym przez muzułmanów dla muzułmanów. Stanowią one uzupełnienie dla głównie angielskojęzycznych źródeł, z których korzystają polscy muzułmanie.

Niniejsza rozprawa doktorska jest analizą angielskiego i polskiego słownictwa jeździeckiego z zakresu ujeżdżenia i treningu koni przeprowadzoną z zastosowaniem porównawczego korpusu tekstów. Wpisuje się ona w nurt badań języków specjalistycznych, którym dotąd poświęcano niewiele uwagi w językoznawstwie i powiązanych dziedzinach. Specjalistyczny język jeździecki, którego jądro stanowi badane słownictwo, wymaga zarówno teoretycznej (badania), jak i praktycznej (leksykografia) pracy językoznawczej, szczególnie w Polsce, gdzie poświęcono mu jak dotąd pojedyncze artykuły oraz nieaktualny już słownik. Jest to wysoce niewystarczające z uwagi na rosnącą popularność jeździectwa jako sportu i rekreacji w Polsce i na świecie. Niniejsza praca ma stanowić przyczynek do poprawy tego stanu. W opisanej sytuacji wstępne oczekiwania mają charakter ogólny: celem jest formalna i semantyczna charakterystyka dwóch zestawów słownictwa (angielskiego i polskiego) pozyskanych z wiarygodnych źródeł w celu odkrycia zawartego w nim językowego obrazu przedmiotowej dziedziny. Następnie badane jest występowanie terminów w korpusie złożonym odpowiednio z angielskich i polskich tekstów z zakresu ujeżdżenia i treningu koni. Każdy z dwóch podkorpusów podzielony jest dodatkowo na dwie części według rozróżnienia ważnego dla danego języka: podkorpus angielski zawiera część dotyczącą jeździectwa klasycznego (angielskiego) oraz jeździectwa w stylu western (amerykańskiego), zaś podkorpus polski – część oryginalną oraz złożoną z tłumaczeń. Pozwala to na porównanie występowania słownictwa w zależności od obszarów językowo-kulturowych oraz weryfikację jakości i aktualności źródeł słownictwa w kontekście planowanego projektu leksykograficznego, do którego wprowadzeniem teoretycznym ma być niniejsza praca. Rozprawa składa się z czterech rozdziałów teoretycznych oraz dwóch badawczych. Rozdział 1 przedstawia historię badań języków specjalistycznych, a rozdział 2 opisuje współczesne funkcje tych języków. Rozdział 3 przybliża pojęcie języka specjalistycznego, omawiając jego nazwy stosowane w językoznawstwie, jego stosunek do języka ogólnego, powiązane pojęcia wiedzy i specjalisty oraz typologie języków specjalistycznych. Rozdział 4 przedstawia badania języków specjalistycznych podejmowane przez szereg powiązanych dyscyplin: językoznawstwo, terminologię, dydaktykę, leksykografię, translatorykę i planowanie językowe. Rozdział 5 stanowi bezpośrednie wprowadzenie do badań, opisując rozwój przedmiotowej dziedziny specjalistycznej, tj. jeździectwa, oraz jej stan obecny, z naciskiem na grupę użytkowników. Rozdział 6 zawiera właściwe badanie podzielone na etapy: wytyczenie zakresu tematycznego i utworzenie dwóch zestawów słownictwa, ich wstępną formalną i semantyczną charakterystykę, uformowanie korpusu, badanie występowania terminów w korpusie za pomocą oprogramowania WordSmith 5.0 oraz analizę frekwencyjną, formalną i semantyczną wyników. Przeprowadzone badanie wykazuje znaczną zależność występowania słownictwa od obszaru kulturowego, reprezentowanego przez style jeździeckie i języki narodowe. Angielski podkorpus jeździectwa klasycznego zawiera więcej terminów niż podkorpus jeździectwa westernowego, co odzwierciedla pozajęzykową wiedzę o tradycji i charakterze obu tych stylów. Z kolei znaczna część terminów polskich jest nieobecna w tekstach, potwierdzając przewidywane niedostatki jednego z wykorzystanych źródeł słownictwa oraz zasadność planowanego projektu leksykograficznego. Podkorpus polskich tłumaczeń wykazuje wyższe nasycenie słownictwem niż podkorpus oryginalny, sugerując różnicę jakościową między zagranicznym a polskim piśmiennictwem jeździeckim przy jednoczesnej wysokiej jakości przekładów. Niniejsza rozprawa stanowi zatem kolejny dowód na powiązanie języków specjalistycznych z ich dziedzinami, a tym samym na pożyteczność z jednej strony opisowych badań językoznawczych przed praktycznymi pracami terminologiczno-leksykograficznymi, z drugiej zaś uwzględniania wiedzy pozajęzykowej i opisu pojęć w badaniach językoznawczych.

Przedmiotem opisu i analizy w niniejszej pracy były procesy uniwerbizacyjne w języku słowackim i polskim. Materiał źródłowy obejmował blisko 3000 leksemów rzeczownikowych, które powstały w następstwie oddziaływania powyższych procesów w konfrontowanych językach. Leksemy te pochodziły z odmiany ogólnej i potocznej języka słowackiego i polskiego. Taki dobór materiału miał na celu uwidocznienie mechanizmu procesów uniwerbizacyjnych i stanowił próbę odpowiedzi na pytanie, który z porównywanych języków ulega im z większą łatwością. Głównym problemem badawczym niniejszej rozprawy było pytanie: Jakie procesy określamy mianem procesów uniwerbizacyinych w języku słowackim i polskim? Tak sformułowanemu problemowi głównemu towarzyszyły problemy szczegółowe, a mianowicie: 1. Które z procesów uniwerbizacyjnych są w porównywanych językach bardziej produktywne? 2. Jakie formacje stanowią punkt wyjścia dla procesów uniwerbizacyjnych i jakie leksemy powstają w ich wyniku w języku słowackim, a jakie w polskim? 3. Za pomocą jakich sufiksów słowotwórczych powstają słowackie i polskie leksemy zuniwerbizowane? 4. Które sufiksy są najbardziej produktywne w tworzeniu rzeczowników zuniwerbizowanych? 5. Czy formacje zuniwerbizowane dziedziczą rodzaj gramatyczny formacji wielowyrazowych? Kluczowym zamierzeniem autorki było odnalezienie odpowiedzi na tak postawione pytania. Pomocne w osiągnięciu tego celu był opis leksemów powstałych w wyniku procesów uniwerbizacyjnych, który obejmował: V sposoby tworzenia uniwerbizmów za pomocą słowotwórczych zabiegów formalnych: derywacji uniwerbizującej, dezintegracji, elipsy (uniwerbizacji eliptycznej), kompozycji (uniwerbizacji kompozycyjnej) oraz uniwerbizacji abrewiacyjnej; > charakterystykę semantyczną i morfologiczną leksemów zuniwerbizowanych; > dane o produktywności poszczególnych sufiksów tworzących formacje zuniwerbizowane. Przedstawiona analiza formalna i semantyczna zgromadzonego materiału źródłowego, jak również kompleksowe ujęcie teoretyczne badanej kwestii pozwoliło na sformułowanie następujących wniosków: 1. Wyjaśnienie problemu badawczego: Pojęciem procesy uniwerbizacyjne w języku słowackim i polskim określa się: > derywację uniwerbizacyjną; > derywację dezintegracyjną; > elipsę substantywizującą i deadjektywizującą; > kompozycję; > abrewiację. Powyższe mechanizmy słowotwórcze działają w porównywanych językach w izolacji, bądź połączeniu ze sobą na zasadzie równoczesności lub następstwa czasowego: np. kompozycja, czy może abrewiacja może być punktem wyjścia dla derywacji uniwerbizacyjnej, podczas gdy dezintegracja może takiej derywacji towarzyszyć. 2. Ustosunkowanie się do problemów szczegółowych: Ad 1. Które z procesów uniwerbizacyjnych są w porównywanych językach bardziej produktywne? Analiza materiału wykazała, że najbardziej produktywna jest derywacja uniwerbizacyjna, która stanowi ponad 60% zgromadzonych leksemów w porównywanych językach (68 % w języku słowackim, 61% w języku polskim). Drugim produktywnym procesem uniwerbizacyjnym okazała kompozycja (po 12% materiału słowackiego i polskiego). Pozostałe procesy okazały się mniej produktywne: dezintegracja (5% w języku słowackim i 7%w języku polskim), elipsa (8% w języku słowackim i 9% w języku polskim) oraz abrewiacja (7% w języku słowackim i 11% w języku polskim). Widać zatem, że procesy te przebiegają na gruncie porównywanych języków analogicznie, co może być zaskoczeniem (por. Wyniki przeprowadzonych analiz, s. 174). Podsumowując: tylko derywacja okazała się w języku słowackim procesem przeważającym, jeśli chodzi o tworzenie uniwerbizmów. Pozostałe mechanizmy słowotwórcze do kondensacji nazw wielowyrazowych częściej wykorzystuje język polski. Ad 2. Jakie formacje stanowią punkt wyjścia dla procesów uniwerbizacyjnych i jakie leksemy powstają w ich wyniku w języku słowackim, a jakie w polskim? Dla procesów uniwerbizacyjnych w języku słowackim w blisko 90% rzeczowników charakterystyczne jest upraszczanie struktur wielowyrazowych, którymi są połączenia rzeczownika z przymiotnikiem. W języku polskim takie grupy nominalne stanowią około 70 % uniwerbizowanych formacji wielowyrazowych. Ponadto, w języku polskim „chętniej” niż w języku słowackim procesom uniwerbizacyjnym podlegają połączenia rzeczownika z innymi częściami mowy. Ad 3. i Ad 4. Za pomocą jakich su/iksów słowotwórczych powstają słowackie i polskie leksemy zuniwerbizowane? Które su/iksy są najbardziej produktywne w tworzeniu rzeczowników zuniwerbizowanych. Inwentarz sufiksów, które służą do urabiania formacji uniwerbizowanych jest bogatszy w języku słowackim, niż w polskim Funkcję taką pełnią formanty słowackie: -ka/-ovka, -ina, -ńa, -ica, -ak/-iak, -ikf-ikJ-mk, -ar, -ista, -ać, -ec/-nec/-ilec/-inec, -ok, -ić, -ne i polskie: -ka/-ówka, -ina/-yna, -yzna, -ak/iak, -ik, -ista, -arz/-iarz, -anin, -owisko. Najbardziej produktywne w języku słowackim są sufiksy: -ka/-ovka, -ina, -ak/-iak, w języku polskim natomiast: -ka/-ówka, -yzna, -akZ-iak, -owiec, -ista. Ad 5. Czy formacje zuniwerbizowane dziedziczą rodzaj gramatyczny formacji wielowyrazowych ? Przeprowadzona analiza wykazała, że w większości rzeczowników uniwerbizowanych (około 70%) rodzaj gramatyczny jest dziedziczony z formacji wielowyrazowych. Jednak dość liczna (30%) grupa przykładów, w których uniwerbizm ma odmienny rodzaj gramatyczny niż jego formacja motywująca wskazuje na to, że zgodność rodzajowa nie determinuje uznania leksemu za wynik oddziaływania procesów uniwerbizacyjnych. Sądzę, że przedstawiony opis procesów uniwerbizacyjnych i analiza ich rezultatów, jakimi są słowackie i polskie rzeczowniki zuniwerbizowane pozwoli na pełniejsze zrozumienie skomplikowanych mechanizmów nazwotworczych działających w konfrontowanych językach.

Niniejsza rozprawa stanowi studium konfrontatywne w zakresie użycia form aspektowych w języku rosyjskim i w języku polskim. Poświęcona jest zagadnieniom użycia form aspektowych czasowników w czasie przeszłym w kontekście krotności ograniczonej, tj. jednym z typów znaczenia ogólnofaktycznego aspektu stanowiącego jedno ze znaczeń partykularnych (kontekstowych, szczegółowych) aspektu. Część analityczna pracy poprzedzona jest rozdziałem składającym się z 5-ciu podrozdziałów o charakterze teoretycznym i stanowiącym podstawę dla przeprowadzenia analizy materiału badawczego. Praca oparta jest na badaniach użycia form aspektowych w kontekście zawierającym określniki krotności ograniczonej. W podrozdziale pierwszym omówiono zagadnienie związku semantyki aspektu z semantyką czasownika, tj. wskazano rolę znaczenia leksykalnego czasowników dla ich zachowania aspektowego oraz określono, jakie czasowniki wstępują w pary aspektowe, a jakie należą do kategorii perfectiva i imperfectiva tantum. W kolejnym podrozdziale scharakteryzowano niektóre koncepcje na podstawie których wyróżnia się pary aspektowe w literaturze aspektologicznej. W rozdziale pierwszym omówiono także użycie niedokonanych i dokonanych form aspektowych czasownika w narracyjnym i w retrospektywnym typie tekstu. Podział określników krotności ograniczonej w rozdziale pierwszym poprzedzony został wskazaniem miejsca znaczenia krotności ograniczonej w klasyfikacji znaczeń szczegółowych aspektu. W rozprawie oparto się na pracach badaczy rosyjskich (A.W. Bondarko, Ju.S. Masłow, J.W. Paduczewa, A.D. Szmeliow, A.A. Zaliznjak). Korzystam z doświadczeń polskich badaczy (C. Piernikarskiego, W. Śmiecha, A. Bogusławskiego, R. Grzegorczykowej, S. Karolaka, R. Laskowskiego) oraz badaczy spoza obszaru słowiańskiego (m. in. A. Barentsena, J. Forsytha, A. Timberlake). Część materiałowa składa się z pięciu rozdziałów, z których każdy kolejno prezentuje użycie niedokonanych i dokonanych form aspektowych z poszczególnymi określnikami krotności ograniczonej. Wskazano czynniki wpływające na wybór niedokonanej i dokonanej formy aspektowej oraz czynniki umożliwiające konkurencję (synonimię aspektu) z badanymi określnikami. Rozdział II poświęcony jest zagadnieniom użycia form aspektowych z określnikami krotności ograniczonej grupy centralnej. W rozdziale III omówiono zagadnienie użycia form aspektowych z określnikami krotności ograniczonej grupy peryferyjnej, a z rozdziale IV – w grupie negatywnej w obu językach. Grupa kompleksowa w obu językach została przedstawiona w rozdziale V. Natomiast zagadnieniom konkurencji (synonimii) aspektu poświęcony został rozdział VI. W zakończeniu wskazano podobieństwa i różnice w użyciu form aspektowych w określnikami krotności ograniczonej w języku rosyjskim i polskim. Materiał badawczy zaczerpnięty został z internetowych źródeł tekstowych: z zasobów bibliotek wirtualnych, korpusów tekstów polskich (kartoteki Redakcji Słowników Języka Polskiego Wydawnictwa Naukowego PWN i kartoteki Instytutu Podstaw Informatyki PAN) i korpusów rosyjskich (Национальный Корпус Русского Языка, Тюбингенские корпусы русских текстов) oraz tekstów literackich. Zamieszczono także przykłady ze źródeł leksykograficznych, literatury przedmiotu, a także przykłady własne. Niniejsza praca ma charakter indukcyjny. Na podstawie faktów językowych, tzn. zebranego korpusu / zbioru przykładów dochodzi się do wniosków dotyczących tendencji w użyciu form aspektowych z określnikami krotności ograniczonej w języku rosyjskim i polskim. Ze względu na ograniczenie analizy do faktów zarejestrowanych w wyodrębnionym korpusie tekstowym zaznaczyć należy, iż obiektywność wniosków jest zdeterminowana wielkością korpusu i zakresem przeprowadzonej analizy materiałowej.

Upłynęło sporo czasu, nim odważono się wprowadzić do grafii polskiej litery z kreskami i ogonkami (stało się to dopiero na początku XVI wieku). Wcześniej nie zaprząta-no sobie tym głowy w obawie przed posądzeniem o naśladowanie heretyka Jana Husa wyklętego przez Kościół. W pracy doktorskiej traktującej o kodyfikacji i reformowaniu pisowni nie mogło, rzecz jasna, zabraknąć analizy historycznojęzykowej dzieła wyjątkowego, jakim w 1440 roku był pierwszy traktat o ortografii przez Jakuba Parkoszowica. Chociaż ów kodeks pisowniowy nie odegrał większej roli, ocenia się go jako ważny dokument teoretycznego, całościowego spojrzenia na sprawy pisowni i próbę ujęcia jej w jakieś ramy normatywne tamtych czasów. W następnym stuleciu reformatorów (czy może jednak wciąż tylko kodyfikatorów) i książek o tematyce ortograficznej znalazło się już więcej (Stanisław Zaborowski, Stanisław Murzynowski, Jan Januszowski), a i poziom merytoryczny dzieł okazał się nadspodziewanie dobry. Wysiłki kodyfikacyjne przydały się jak nigdy wcześniej, gdyż zaczęły wychodzić drukiem dzieła poważnych autorów. To właśnie drukarze przeszło cztery stu-lecia temu przyczynili się w znacznym stopniu do ujednolicenia pisowni, tworząc tym samym podwaliny pod stworzenie reguł pisowniowych, przez wprowadzenie do obiegu czcionek o takim, a nie innym kształcie, oddających dźwięki mowy. Omówieniu publikacji zawiązanych z grafią XVI wieku poświęcam sporo uwagi przede wszystkim dlatego, że chcę pokazać, jak nieraz odmiennie patrzyli na kwestie zapisywania po polsku wyrazów i wyrażeń ludzie, którym leżały na sercu sprawy polszczyzny, ale co de facto okazało się jednak korzystne, gdyż pisownia nabrała w końcu cech jednolitości, stabilności, przejrzystości, a przede wszystkim wyszła z chaosu, jaki panował w średniowieczu. Ze zrozumiałych względów najbardziej jednak skupiłem się na okresie nowopolskim („oświecenia publicznego”) w dziejach grafii i ortografii, datującym się od lat 80. XVIII wieku do drugiej wojny światowej, kiedy zaczynają się śmielej wypowiadać na tematy ortograficzne prawdziwi intelektualiści tamtego okresu. Na szczęście pisownia ustalona w drukach krakowskich połowy XVI wieku po dwóch stuleciach pozostała w zasadzie ta sama, a dyskusję wywoływały już kwestie o wiele mniejsze, dotyczące na przykład kreskowania samogłosek czy zapisywania głoski j. Od XIX wieku ortografia będzie już zaprzątać umysły nie tylko lingwistów, ale i ludzi innych profesji (pisarzy, poetów, polityków, nauczycieli, publicystów), pojawią się nowe traktaty i memoriały, obradować będą deputacje, komisje i komitety ortograficzne, ujrzą światło dzienne rozprawy, wnioski i uchwały na temat pisowni firmowane przez instytucje i towarzystwa naukowe, choć nie zabraknie sporów, uszczypliwości czy prawdziwych filipik na łamach prasy. Taka sytuacja trwać będzie właściwie nieprzerwanie do pierwszych Bilsko 40 latach XX stulecia. Opisuję to wszystko w pracy w zgodzie z faktami, nie kryjąc satysfakcji, że udało mi się podczas wieloletniej kwerendy dotrzeć to materiałów niezwykle cennych, nierzadko unikatowych (książek, broszur, wycinków z gazet itp.), przechowywa-nych przez dziesiątki lat w prywatnych bibliotekach, po śmierci właścicieli zaś oddawanych do antykwariatów przez spadkobierców z nadzieją, że zainteresują w przyszłości miłośników języka i ortografii. Szczęśliwym trafem znalazły się one w moich rękach, stanowiąc kopalnię wiadomości o dziejach pisowni polskiej, ale również pokazując, jak wielkie emocje i wątpliwości u odbiorców wywoływało kodyfikowanie i reformowanie ortografii na przestrzeni wieków. Najważniejsze jednak, że na koniec otrzymaliśmy spójne reguły pisowniowe, które – z małymi zmianami – przetrwały na długie lata. Nie znaczy to wcale, że nie można by ich dzisiaj co nieco poprawić, np. usunąć elementy martwe i nieprzystające do rzeczywistości. Z taką też propozycją wychodzę do językoznawców w konkluzji głównych tez mojej pracy doktorskiej. A co z recepcją ortografii? Z tym bywa różnie, co odnotowuję, analizuję na przy-kładach i komentuję w ostatniej części publikacji. Nie mam wątpliwości, że ktoś, kto bardzo chce, może się reguł pisowniowych wyuczyć bez większych trudności (nie są nie do opanowania), później zaś czerpać z tego przyjemność. Kłopot polega jednak na tym, że jakoś nie wszyscy się do tego garną, nie widząc potrzeby dogłębnego poznania pisowni swojego języka. To prawda… ortografia nie jest nauką łatwą ani małą – że sparafrazuję słowa wieszcza. Za prof. Janem Tokarskim powtórzę zaś, iż są w niej „i słowa mieniące się pełnią barw, i działające jak słota jesienna”, a wyrazy ortografia i pisownia zaś „nie budzą nastrojów podniosłych (można by ich barwę emocjonalną zestawić z dokuczliwością uwierania buta)”. Tym większa to dla mnie satysfakcja, że w owej uwierającej ponoć ortografii od-nalazłem tyle fascynujących treści i inspiracji, które złożyły się na to, iż po 20 latach od wygrania mistrzowskiego konkursu w Katowicach powstała ta publikacja. To, co z różnych względów nie znalazło się w niej w części zasadniczej, a co wydawało mi się ważne odnotowania, trafiło do aneksu.

Celem niniejszej pracy była analiza wypowiedzeń w języku polskim i niemieckim, służących do werbalizacji statystycznych przedstawień graficznych w formie tablic i wykresów. Posługując się metodą składników bezpośrednich, struktury wypowiedzeń zostały podzielone na frazę nominalną (NP) i frazę werbalną (VP). Za pomocą walencji syntaktycznej oddzielono konotowane konstytuenty (satelity) struktur NP i VP od niekonotowanych. Rozwijanie względnie redukowanie struktur fraz NP i VP języka polskiego i niemieckiego, składających się z konotowanych podrzędników, znalazło swe uzasadnienie na płaszczyźnie walencji semantycznej. Struktura frazy nominalnej jest rozbudowywana, dopóki jej konstytuenty są realizowane leksykalnie za pomocą niepełnych semantycznie rzeczowników relacyjnych, których znaczenie uzupełniane jest znaczeniem innego rzeczownika. Leksykalna realizacja konstytuentów determinuje formę rozwijania struktur. Struktura NP w języku polskim rozwijana jest zawsze prawostronnie według relacji syntaktycznych, zachodzących między członami konstytuującymi, i z tego względu przybiera formę grupy wyrazowej. Natomiast struktura NP w języku niemieckim rozbudowywana jest raz prawostronnie – zgodnie z zależnościami syntaktycznymi – a raz lewostronnie – zgodnie z zasadami słowotwórczymi i jej forma jest odpowiednio bądź grupą wyrazową bądź złożeniem. Na podstawie przeprowadzonej analizy konfrontatywnej struktur NP języka polskiego i niemieckiego nie można stwierdzić jednoznacznie, kiedy ekwiwalentne podrzędniki niemieckie powinny być realizowane leksykalnie w formie grupy wyrazowej, a kiedy w formie złożenia. Możemy jedynie zaobserwować pewną tendencję do występowania semantycznych ekwiwalentów polskich podrzędników przymiotnikowych, które w strukturach NP w języku niemieckim często mają formę członu określającego w złożeniach. Leksykalna realizacja członów konstytuujących determinuje ponadto liczbę satelitów w strukturach NP obu języków. Analiza porównawcza wykazała, że konstytuenty mogą być realizowanie leksykalnie przez leksemy, które różnią się między sobą w obu językach liczbą motywów nazwotwórczych. Jeżeli konstytuent jednego języka jest reprezentowany przez leksem o jednym motywie nazwotwórczym, a jego odpowiednik w drugim języku posiada dwa motywy nazwotwórcze, wtedy struktura NP zwiększa się o kolejny konstytuent. Struktura frazy werbalnej rozbudowuje się, jeśli czasownik, pełniący funkcję bazy struktury, posiada predykat semantyczny o przynajmniej dwóch argumentach. Jeżeli wyrażenia argumentowe są realizowane leksykalnie za pomocą rzeczowników relacyjnych, wtedy struktura VP jest rozwijana o dalsze podrzędniki. Rozwijanie względnie redukowanie struktury VP wynika ponadto z leksykalnej realizacji bazy werbalnej w obu językach. Jeżeli czasownik bazowy zawiera sememy, które nie są zawarte w znaczeniu ekwiwalentnego czasownika, wtedy sememy te zostają zwerbalizowane za pomocą dodatkowego leksemu. Struktura VP zostaje w ten sposób rozbudowana o kolejne podrzędniki (przyimkowe lub przysłówkowe). Dalszym przedmiotem dysertacji był opis utekstowienia wykresów statystycznych. W tym celu zaprezentowano typowe statystyczne przedstawienia graficzne, tzn. tabele statystyczne, wykresy słupkowe pionowe i poziome, wykresy liniowe i kołowe, oraz przeprowadzono ich analizę ze względu na funkcję komunikacyjną, wynikającą z informacji, zaczerpniętych z poszczególnych typów wykresów. Wyniki analizy pozwoliły wysnuć wniosek, iż funkcja informacyjna determinuje zarówno dany typ wykresu jak i treść wypowiedzenia. Potwierdziła się tym samym teza niniejszej pracy, że wypowiedzenia, służące do interpretacji wykresów statystycznych, są determinowane przez funkcję komunikacyjną danego wykresu. Interpretowanie statystycznych przedstawień graficznych zostało w dalszej części pracy scharakteryzowane jako sprawność językowa. Na podstawie analizy dyrektyw Europejskiego Systemu Opisu Kształcenia Językowego, celów dydaktycznych dla poszczególnych certyfikatów językowych, a także wymagań dydaktyczno-metodycznych dotyczących egzaminu maturalnego z języka obcego w polskich szkołach średnich stwierdzono, że językowa sprawność interpretacji przedstawień graficznych nie została eksplicytnie uwzględniona. Nie sprecyzowano specyficznych sprawności cząstkowych, koniecznych do interpretacji wykresu w języku obcym, które uczący się powinni opanować. Specyficzne sprawności cząstkowe wyłoniono w niniejszej pracy z funkcji komunikacyjnych poszczególnych typów wykresu, za pomocą których przedstawia się m.in. tendencje rozwojowe w przedziale czasowym. Głównym celem badań empirycznych było uzdolnienie uczących się do interpretowania wykresów w języku obcym, a tym samym nauczenie specyficznych sprawności cząstkowych oraz typowych środków językowych. Wyniki badań pozwoliły stwierdzić, że możliwe jest nauczenie sprawności interpretacji wykresów w języku obcym podczas semestralnego kursu, składającego się z szeregu celowych ćwiczeń leksykalnych. Po zakończonym kursie uczący się, którzy dysponowali dość niską kompetencją języka niemieckiego, potrafili sformułować wypowiedzenia, wyrażające utekstowienie tendencji rozwojowych w przedziale czasowym, a zarazem zinterpretować wykres liniowy w formie dłuższego tekstu specjalistycznego w języku obcym. Wyniki niniejszej pracy pogłębiają zarówno badania językoznawcze obu języków nad strukturami wypowiedzeń w ramach fraz nominalnych i werbalnych, jak i badania konfrontatywne w tym zakresie, stanowią przyczynek do badań specjalistycznego języka polskiego i niemieckiego, a także dostarczają nowych informacji o nauczaniu języka specjalistycznego. Analiza konfrontatywna wypowiedzeń, służących do werbalizacji typów wykresów w pozostałych funkcjach komunikacyjnych, a także analiza tych wypowiedzeń, formułowanych w języku mówionym, stanowiłyby interesujący przedmiot dalszych badań językoznawczych. Ciekawe perspektywy badawcze w dydaktyce języka niemieckiego jako języka obcego i specjalistycznego mogłyby wyniknąć naszym zdaniem także z przeprowadzenia kursu interpretowania wykresów dla grupy zaawansowanej oraz z próby nauczenia werbalizacji pozostałych typów wykresów.

Zagadnieniem przewodnim niniejszej rozprawy doktorskiej jest problem ekwiwalencji czasu przeszłego w języku polskim i czasów przeszłych w języku francuskim ze szczególnym uwzględnieniem czasowników o aspekcie niedokonanym. Celem poniższej pracy jest opracowanie zestawu reguł, które będą mogły być stosowane w tłumaczeniu tekstów literackich i nieliterackich z języka polskiego na język francuski. Kontrastywne opisy problemów tłumaczenia między językiem francuskim a innymi językami europejskimi są dostępne w formie opracowań naukowych i popularnonaukowych. Prace poświęcone tej tematyce w ujęciu porównawczym języka polskiego i języka francuskiego są jednak nieliczne. Na szczególną uwagę zasługują opracowania Barbary Kuszmider oraz Hélène Włodarczyk, które analizują problem tłumaczenia z punktu widzenia aspektualno-temporalnego. Poniższa praca wpisuje się w nurt badań aspektualnych, poświęcona jest jednak wyłącznie problemowi tłumaczenia niedokonaności w czasie przeszłym. Brak jest bowiem szczegółowego opisu tego zagadnienia, którego złożoność wzrasta przy szczegółowej analizie. Zakres użyć czasowników niedokonanych w czasie przeszłym jest w języku polskim bardzo szeroki i obejmuje, oprócz wartości tradycyjnie związanych z niedokonanością, także szereg znaczeń faktualnych. Czasowniki niedokonane są wtedy spotykane w kontekstach dokonanych, które muszą być odróżnione od ich użycia w kontekstach niedokonaności. Z drugiej strony, trudność tłumaczenia wiąże się z faktem, że język francuski posiada rozbudowany system czasów gramatycznych. Polskiemu czasowi przeszłemu mogą, w zależności od kontekstu, odpowiadać różne czasy francuskie. Analiza ekwiwalencji czasów opiera się na mechanizmie funkcjonowania aspektu. Aspekt w języku francuskim funkcjonuje jednak w inny sposób niż w języku polskim, co stanowi podstawowy problem dla takiego przedsięwzięcia. Aspekt, który leży u podstaw ekwiwalencji czasów, jest centralnym zagadnieniem niniejszej pracy. Przy opracowaniu reguł tłumaczenia posłużono się semantyczną teorią aspektu Stanisława Karolaka. Jej autor wychodzi z założenia, że aspekt jest zjawiskiem uniwersalnym. Badanie aspektu wymaga rozróżnienia między formą a treścią, czyli wartością aspektualną danej formy w specyficznym kontekście. W celu analizy wartości aspektualnych Stanisław Karolak proponuje wyróżnienie kategorii pojęć prostych, które są podstawowym budulcem pojęć złożonych. Analiza oparta na bazie pojęć prostych pozwala na wypracowanie reguł tłumaczenia opartych na ekwiwalencji wartości aspektualnych, a nie ekwiwalencji form, które są jedynie ich wykładnikami. W oparciu o semantyczną teorię aspektu opracowano zestaw reguł i wskazówek tłumaczenia, które stanowią odpowiedź na postawiony problem badawczy. Rezultaty badań przedstawiają się w następujący sposób. Obszerna część została poświęcona zasadom tłumaczenia czasowników niedokonanych w użyciach faktualnych, których odpowiednikiem jest passé composé. Faktualność posiada bowiem dwa podstawowe znaczenia, a mianowicie znaczenie ogólne o wartości doświadczenia życiowego, tak zwane użycia parfait d’expérience, oraz szczegółowego o wartości rezultatu widocznego w teraźniejszości. Problem polegał przede wszystkich na rozgraniczeniu możliwości użyć faktualnych w języku polskim. Przeprowadzony test czasowników w Vendlerowskich kategoriach pokazał zasadnicze dla tłumaczenia różnice w zakresie użycia. Na uwagę zasługuje, między innymi, podział czasowników telicznych ze względu na rezultat konieczny lub niekonieczny. Kolejny problem stanowiły użycia aktualne stosowane w narracji w czasie przeszłym. Zasady użycia zostały oparte na kategoriach temps indivis i temps divisé. Następne reguły tłumaczenia są bezpośrednio oparte na semantycznej teorii aspektu Stanisława Karolaka. W strukturze opracowania kierowano się ekwiwalencją między czasem przeszłym w języku polskim, a poszczególnymi czasami w języku francuskim. Przedstawione zostały zasady warunkujące ekwiwalencję użyć niedokonanych w obydwu językach. W opracowaniu opisane zostały konfiguracja habitualno-potencjalna oraz limitatywno-habitualna, z uwzględnieniem pojęcia habitualności i iteratywności, a także towarzyszące im środki leksykalne. Następnie, uwaga została poświęcona zagadnieniu tłumaczenia w kontekście okoliczników czasu, a mianowicie wyrażeń frekwencji, lokalizatorów temporalnych, kwantyfikatorów oraz kwantyfikatorów krotności ograniczonej. Ze względu na fakt, że te same wyrażenia spełniają różne funkcje, przykładowo lokalizatora temporalnego lub kwantyfikatora, zostały one przeanalizowane łącznie w celu pokazania różnic w interpretacji i co się z tym wiąże zasad tłumaczenia na język francuski. W ostatniej kolejności przedstawiono ekwiwalencję czasu przeszłego polskich czasowników niedokonanych i czasów dokonanych w języku francuskim. Szczególnie istotne było rozróżnienie użycia passé simple od passé composé, ponieważ brak jest między nimi jasno definiowalnej opozycji temporalnej. Układ pracy odzwierciedla tok analizy problemu badawczego. Pierwszy rozdział pracy ma charakter wprowadzenia do tematu i skoncentrowany jest na opisie opozycji czasów przeszłych w języku francuskim w oparciu o współczesne badania językoznawcze. Wyróżniono następujące typy opozycji czasów przeszłych, a mianowicie temporalną, stylistyczną, a przede wszystkim opozycję aspektualną, według których przeanalizowano funkcjonowanie czasów gramatycznych. Obserwacje podsumowano przedstawiając zestawienie wartości i rodzajów użycia każdego z analizowanych czasów przeszłych. Te rozważania prowadzą w drugim rozdziale do kontrastywnej analizy pojęcia aspektu w badaniach historycznych i współczesnych. Szczególna uwaga poświęcona została wyborowi metody badania aspektu oraz argumentom stojącym za wyborem metody onomazjologicznej. Rozdział trzeci poświęcony jest opisowi semantycznej teorii aspektu Stanisława Karolaka, na której podstawie kontynuowano badania w rozdziale czwartym i piątym. Opracowanie zamyka krótki opis zjawisk, które są trudne do przetłumaczenia.

Danas, u razdoblju posebne osjetljivosti na razlićite oblike i pojave netolerancije i diskriminacije, ćinjenica da slike muskaraca i żena nisu u jeziku jednake protumaćena je kao jezicni seksizam. Budući da su u jeziku prikazani stavovi i preferencije njegovih korisnika, problem relacije spol-jezik predmet je istrażivanja u razlićitim disciplinama, prije svega u sociologiji, antropologiji, filozofiji, psihologiji te u jezikoslovlju. Kao i u izvanjezićnom svijetu, tako i u jeziku muski i żeński spoi nisu isto tretirani. Njihove su slike raznolike i asimetrićne. Naime, żeński spoi zauzima niże mjesto u drustvenoj hierarhiji i na leksićkoj, tvorbenoj te sintaktićkoj razini jezika. Ta disproporcija obiljeżava i poljski i hrvatski jezik. Medutim, razlićiti su stavovi prema muśkoj dominaciji u jeziku: neopażanje i/ili izostavljanje tog problema (Usp. Polański 1999), izvjesćivanje tj. upoznavanje s ćinjenicama (Usp. Gruszczyński 2002, Grzegorczykowa 1984, ovaj rad), izvjeśćivanje i kriticiziranje jezićne diskriminacije żena (Usp. Barić 1988 ,1989, Handke 1989; 1990; 1994, Kopaliński 1995, Nagórko 2001, Karwatowska 2005), akceptiranje, ćak i pozitivno • • • 129 • • • ocjemvanje (Usp. Klemensiewicz 1957, Kramarić 1988, Łaziński 2006) te krajnje drugaćiji pristup - radikalni jezicni feminizam (Usp. Miemetz 1994). U ovom radu je prikazana relacija spol-rod u poljskom i hrvatskom jeziku. U jeziku su osnovni kriteriji za istrażivanje relacije spol-rod slożnost s tvorbenim i sintaktićkim pravilima (sustavni kriterij), drustvena akceptacija (uzualni kriterij), preferencije korisnika jezika (estetski kriterij), povijesni kontinuitet (tradicija) te kvantitativni kriterij. Navedeni kriteriji nemaju isti status i istu vrijednost. U radu se sustavni kriterij smatra primamim, jer tzv. feminisnćka lingvistika pretpostavlja da je jezik kao sustav te je njegova realizacija primjer diskriminacije żena. Istrażivanje se provodi na osnovi stilski neobiljeżenih osobnih imenica ćiji su designati muśkarac i/ili żena. U uvodnom, teoretsko-metodologijskom dijelu uz pregled poljskih i hrvatskih definicija gramatićke kategorije roda predstavljen je i pregled rodnog sustava u poljskom i hrvatskom jeziku. Ukazuje se takoder na Weissove kategorije sexus, koje uz pomoć morfoloskih sredstava srednjeg roda te zbirnih brojeva cine primjeri jezićne ne-identifikacije spola. Gramatićki rod se cesto snijesta i promatra u zrcalu izvanjezicne dihotomije spola. Naime, jezik se u tzv. femmistićkoj lingvistici definira kao sredstvo za iskazivanje i akceptiranje diskriminacije żena, a ćak i za manipuliranje ljudskom svijesću. Shematizirano se dakle prikazuju dokazi o seksistićkoj naravi jezika koji beneficira muskarce. Medutim, jezikoslovci polemiziraju s konceptom o jezicnoj diskriminaciji żena, pa se u radu navodi i kritika Jezićnih” feministkinja. Taj dio daje i odgovor na pitanje jesu li i kada su rijeći spoi i rod istog znaćenja; je li moguća njihova izmjenicna uporaba. U drugom, analitićkom dijelu analizira se relacija spol-rod na morfolośkoj i sintaktićkoj razini poljskog i hrvatskog jezika Cilj je prikazivanje mogućnosti izrażavanja muśkog i żenskog spola u jeziku na osnovi osobnih imenica. U prvom poglavlju - Gramatićki rod osobnih imenica - opisan je androcentricni karakter jezika, koji za rodno neodredene subjekte generalno koristi muski rod. Zbog toga je u pitanju cjelovita i realna mogućnost prikazivanja i jezicne identifikacije żena, a kao primjer navodi se analiza znacenja i referencije leksema ćoyjek i tesko prihvatljiv prijedlog uporabe struktura tipa studenti i studentice (tzv. splitting) u svim oglasima, statutima, formularima, dokumentima razlićitog tipa i sl. U poljskom i u hrvatskom jeziku muśki je rod obiljeżen univerzalnosću, pa prema tzv. feministićkoj lingvistici siroko znaćenje muśkih osobnih imenica vodi do nevidljivosti żena u jeziku.Za pojedine imenice karakteristicna je njihova dvorodnost, tj. mogućnost pripadanja dvama rodovima. Prema tome, u radu se daje pregled dvorodnih osobnih imenica koje su stilski neobiljeżene. Opisuje se takoder tzv. kategoriju deprecijatmiosti, karakteristicnu za muske osobne imenice samo u poljskom jeziku. Ta kategorija ne postoji u hrvatskom jeziku. U drugom poglavlju - Morfologija osobnih imenica - na osnovi analizę żenskih oblika osobnih imenica ukazuje se na neka pravila mocijske tvorbe rijeci te njezina ogranićenja. Analiza mocijske tvorbe i danasnje uporabe żenskih mocijskih parnjaka daje odgovor na pitanje da li je jezićna spoina asimetrija rezultat nekadasnjeg patriarhalnog sustava kojeg su znaćajke saćuvane u jeziku bez obzira na drustvene promjene, iii je ta pojava dinamićna unatoć promjenama u izvanjezicnom svijetu. Naime, drustveni i kultumi cimbenici - prije svega porast statusa i obrazovanja żena, njihova strućna aktivnost, insistiranje na njihovoj samostalnosti - stvorili su potrebu za prosirenje leksika, koji se odnosi na zanjimanja, polożaje, funkcije i sl. Medutim, razlićiti su stavovi prema uporabi żenskih i muśkih oblika osobnih imenica u odnosu na żeński spoi. Prikazuje se, dakle razlika u uporabi i znaćenju te statusu imenica koje su nastale procesom sufiksacije, kao sto je primjerice profesorica te imenica koje su nastale kao rezultat promjene paradigmata npr. (gospoda) profesor u poljskom i u hrvatskom jeziku. U radu se dakle daje i kratki osvrt na tvorbu poljskih te hrvatskih imena i prezimena koji su nezaobilazni elementi covjekove identifikacije, prate ga od rodenja i na taj naćin jednoznaćno razlikuju ljude, sadrże i informaciju o społu designata. Treće poglavlje naslovljeno Spoi i rod sintaktićke relacije prikazuje neravnomjemost spolova na razini sintagma. Prvi dio opisuje krśenje osnovnih pravila kongruencije u poljskom i hrvatskom jeziku. Poljski i hrvatski su fleksijski jezici, pa nesklonjivost osobnih imenica krśi njihovu jezićnu normu. Vażno je istaknuti da ta pojava u hrvatskom jeziku ima manji raspon nego u poljskom. Budući da je uporaba struktura tipa gospoda profesor izvor problema pri izboru oblika atributa i predikata, u radu se prikazuju pravila sroćnosti ad formam i sroćnosti ad sensum. 182 U svezi s analizom sintaktićkog piana jezika prikazuju se takoder slożeni subjekti koji se sastoje od imenica razlićitog roda i broją te slaganje subjekata tog tipa s predikatnim rijećima. Razlog je najćeśćih pogreśaka da subjekti tog tipa nisu uvijek tretirani kao zasebna semantićko-gramaticka, cjelina pa se predikati cesto ślazu po broju i rodu samo s najbliżim sastavnim dijelom subjekata. U zavrsnom dijelu rada daje se odgovor na pitanje może li jezik biti bespolan te se ukazuje na problem naravi androginije. Jezik je kao sustav neutralan, ali je spoi kodiran unjemu, dakle spoino indiferentni jezik je utopija. Samo coyjek koristeći jezik może odlućiti o izboru jezicnih struktura koje (ne)upućuju na odredeni spoi. Istrażivanje svih navedenih aspekata relacije spol-rod u jeziku vodi i do analizę pojmova koji su rabljeni u ovom radu, tj. może li se govoriti o jezicnoj diskriminaciji żena iii je prihvatljivije i razlożnije koristenje pojmova asimetrija i disproporcija. Cilj je lingvistike znanstveno (ćitaj: objektivno) istrażivanje jezika, dakle u radu, sobzirom na njegov lingvistićki i konfrontativni karakter, koriste se objektivni pojmovi te izbjegava se subjektivno ocjenjivanje. Cilj je ovog rada sistematizacija najvażnjih aspekata vezanih uz relaciju spol-jezik te prikazanje slićnosti i razlika u tom podrućju Analizom prikazanih podataka tenavedenih primjera zakljuceno je da je u hrvatskom jeziku stupanj spolno-rodne asimetrije niżi nego u poljskom.

W rozprawie doktorskiej pt. „Semantyka pracy w aspekcie konfrontatywnym rosyjsko-polskim” została podjęta próba rekonstrukcji językowego obrazu pracy w dwóch pokrewnych językach słowiańskich – rosyjskim i polskim. Głównym założeniem dysertacji jest przeniknięcie poprzez analizę semantyczną leksemów i frazeologizmów do sfery konceptów. Analiza wykazała, w jaki sposób praca jest postrzegana i interpretowana przez Polaków i Rosjan, użytkowników zarówno języka ogólnego, jak i slangu młodzieżowego. Rozprawa ma charakter interdyscyplinarny, czerpie z dorobku etnolingwistyki, lingwistyki kulturowej, lingwistyki kognitywnej i socjolingwistyki. Wybór przedmiotu badań był podyktowany tym, że praca odgrywa szczególną rolę w świadomości językowej każdego człowieka, bez względu na to, jakim językiem się posługuje. Praca jest zaliczana do kluczowych i uniwersalnych pojęć kultury, a stosunek do niej umożliwia formułowanie sądów wartościujących postawy życiowe człowieka. Pojęcie pracy znajdowało się i nadal znajduje się w kręgu zainteresowań przedstawicieli wielu nauk humanistycznych i społecznych (filozofów, historyków, antropologów, socjologów, psychologów, ekonomistów). Również na gruncie językoznawstwa powstawały prace naukowe poświęcone analizie tego pojęcia (Jelena Ganapolskaja, Tatiana Gonnowa, Oksana Czernowa, Grigorij Tokariew, Małgorzata Brzozowska, Teresa Giedz-Topolewska i in.). Należy jednak podkreślić, że szczególnie polskie opracowania lingwistyczne ujmowały fenomen pracy wybiórczo, często w sposób szkicowy. Rekonstrukcja językowego obrazu pracy, według posiadanych przez nas danych, nie była jak dotychczas przedmiotem badań naukowych w ujęciu konfrontatywnym rosyjsko-polskim. Niewiele jest także prac naukowych zarówno polskich, jak i rosyjskich poświęconych rekonstrukcji określonego fragmentu rzeczywistości utrwalonego w podstandarcie językowym, a następnie zestawieniu go z obrazem zawartym w języku ogólnym. Pod tym kątem praca do tej pory w ogóle nie była przedmiotem badań naukowych. Rozprawa doktorska wpisuje się w nurt studiów językoznawczych nad semantyką nazw wartości i wnosi wkład w rozwój antropocentrycznych dyscyplin naukowych. Wyniki uzyskanych badań mogą znaleźć zastosowanie w praktyce akademickiej, przy opracowywaniu pomocy naukowych dla osób uczących się języka polskiego i rosyjskiego (rodzimych użytkowników języka, jak również tych, dla których dany język jest językiem obcym), przy tworzeniu słowników (jednojęzycznych, dwujęzycznych) oraz w procesie tłumaczenia. Materiał badawczy został wyekscerpowany ze słowników objaśniających, frazeologicznych, słowników synonimów, antonimów, mowy potocznej oraz slangu młodzieżowego (ogółem z 61 pozycji). Zebrano 467 polskiсh leksemów i frazeologizmów i 673 leksemy i frazeologizmy rosyjskie, z czego przeanalizowano odpowiednio 420 i 600 jednostek. Dysertacja składa się ze wstępu, czterech rozdziałów, zakończenia, bibliografii, spisu skrótów oraz trzech załączników. We wstępie został uzasadniony wybór tematu badawczego, aktualność podejmowanych badań, wkład w rozwój poszczególnych dziedzin językoznawstwa, w szczególności etnolingwistyki, lingwistyki kulturowej, lingwistyki kognitywnej i socjolingwistyki, a także praktyczne znaczenie dysertacji. Sformułowano cele i zadania rozprawy doktorskiej, przedstawiono hipotezę badawczą oraz określono przedmiot badawczy i metodologię badań. Rozdział pierwszy został poświęcony teoretycznym założeniom pracy. Zaprezentowano stan badań nad językiem jako formą konceptualizacji świata, nad złożonymi relacjami pomiędzy językiem a kulturą. Przybliżono koncepcje niemieckich filozofów i językoznawców Johanna G. Herdera, Wilhelma von Humboldta, Leo Weisgerbera, przedstawicieli amerykańskiej lingwistyki antropologicznej Edwarda Sapira, Benjamina Lee Whorfa, a także współczesnych językoznawców Janusza Anusiewicza, Jerzego Bartmińskiego, Ryszarda Tokarskiego, Anny Wierzbickiej, Władimira Karasika, Walentiny Masłowej, Weroniki Teliji i in. Następnie zostało omówione pojęcie językowego obrazu świata w pracach językoznawców polskich i rosyjskich, jak również pojęcie konceptu, czyli kluczowego terminu lingwistyki kulturowej i kognitywnej w Rosji (ujęcie Jeleny Kubriakowej, Jurija Stiepanowa, Zinaidy Popowej, Iosifa Stiernina i in.). W związku z tym, iż interpretacja rzeczywistości jest zawarta nie tylko w języku ogólnym, precyzyjnie zdefiniowano pojęcie mowy potocznej, slangu, żargonu i argotu (definicje m.in. Olgi Achmanowej, Jeleny Ziemskiej, Wasilija Chimika, Władysława Lubasia). W rozdziale drugim przedstawiono etymologię rosyjskich wyrazów труд i работа oraz polskich praca, trud i robota. Następnie na podstawie łączliwości podanych jednostek leksykalnych wskazano różnice semantyczne pomiędzy rosyjskimi leksemami a ich polskimi ekwiwalentami z uwzględnieniem ich potencjału słowotwórczego. Opis synonimów umożliwił wskazanie najbardziej aktualnych parametrów konceptu „praca”, natomiast analiza antonimów pozwoliła na wyciągnięcie wniosków dotyczących związku danego konceptu z innymi konceptami. Przeanalizowano także nazwy osób ze względu na ich stosunek do pracy (nazwy osób pracujących dużo i ciężko, wolno, starannie i niestarannie, korzystających z owoców czyjejś pracy, leniwych itd.) W rozdziale trzecim omówiono polskie i rosyjskie frazeologizmy, które charakteryzują człowieka jako wykonawcę czynności, sam proces pracy oraz jego rezultaty. Frazeologizmy podzielono na 13 grup w zależności od cechy semantycznej pracy aktualizowanej w ich znaczeniu. Wśród analizowanych frazeologizmów znalazły się jednostki zawierające komponenty somatyczne, zoonimiczne, nazwy realiów (antroponimy, toponimy, nazwy przedmiotów codziennego użytku itd.) oraz frazeologizmy, które wprawdzie nie zawierają komponentu nacechowanego kulturowo, jednak aby dotrzeć do ich znaczenia niezbędna jest znajomość wielowiekowej historii i kultury Polski i Rosji. Rozprawę zamyka rozdział czwarty poświęcony konceptualizacji pracy w podstandardzie językowym, w szczególności w slangu młodzieżowym. Analizie zostały poddane slangowe synonimy wyrazów praca i lenistwo, nazwy osób ze względu na ich stosunek do pracy oraz związki frazeologiczne. Dzięki temu, iż praca zaliczana jest do uniwersalnych konceptów kultury, możliwe było wyróżnienie podobnych (jednak mniej różnorodnych) grup semantycznych niż w języku ogólnym. Porównano obrazy, jakie wyłoniły się z analizy materiału slangowego z danymi uzyskanymi z analizy jednostek języka ogólnego. W zakończeniu podsumowano przeprowadzone badania, ujęto najważniejsze wnioski wypływające z analiz szczegółowych oraz wskazano możliwe perspektywy badawcze. Analiza zebranego materiału empirycznego pozwoliła na wysunięcie następujących wniosków: Podobieństwa w postrzeganiu pracy przez Polaków i Rosjan są zakorzenione w tej samej, wspólnej wszystkim ludziom bazie doświadczeniowej. Analiza materiału językowego pozwoliła na wyróżnienie uniwersalnych cech semantycznych (parametrów) pracy. Dominującą pozycję pośród nich zajmują takie parametry, jak „ciężko”, „intensywnie” (ros. „напряженно”), „dużo”, „brak chęci”. Uniwersalne są również parametry odnoszące się do tempa wykonywanej pracy („szybko” – „wolno”) oraz jej jakości („dobrze”, „starannie” – „źle”, „niestarannie”). Różnice w konceptualizacji pracy przejawiają się w różnej realizacji poszczególnych grup semantycznych, czyli w ich werbalizacji. Na przykład, lenistwo w ruszczyźnie uosabiają inni przedstawiciele świata zwierzęcego niż w polszczyźnie. W świadomości językowej Polaków i Rosjan szczególny nacisk kładziony jest na związek pracy i lenistwa. Możliwe stało się zrekonstruowanie obrazu człowieka pracującego. W znaczeniu leksemów i frazeologizmów zostało utrwalone, np. to, że praca negatywnie odbija się na zdrowiu człowieka, prowadzi do zaburzenia funkcjonowania wielu organów, często nawet do śmierci, a wysiłkowi towarzyszy obfite wydzielenie potu. Człowiek pracujący dużo i ciężko porównywany jest do zwierząt wykorzystywanych w gospodarstwie domowym. Wykonuje on również pracę tak, jak gdyby znajdował się w niewoli. Stereotypowy leń to natomiast człowiek prowadzący mało aktywny tryb życia, przyjmujący pozę leżącą lub siedzącą, ręce jego są nieruchome, jeśli już przejawi jakąś aktywność, to albo włóczy się gdzieś bez celu, albo spędza czas na rozrywkach, albo też podejmuje się z przesadną gorliwością bezsensowych działań, tracąc tylko swój czas. Oprócz tego, żyje, żywi się cudzym kosztem. Pozytywne strony pracy zarówno w polszczyźnie, jak i ruszczyźnie są pokazane w sposób znikomy. Nie można jednak sądzić, że w świadomości językowej Polaków i Rosjan został utrwalony tylko negatywny stosunek do pracy. Użytkownicy obu języków cenią czyjąś pracowitość, skuteczne, staranne wykonanie jakiejś pracy. Pozytywna ocena pracy zawarta jest wyłącznie w leksemach i frazeologizmach języka ogólnego. Z kolei w slangu młodzieżowym jest wyśmiewana pracowitość, o czym świadczy obecność wielu wyraźnie nacechowanych negatywnie nazw pilnych i pracowitych uczniów oraz studentów pilnych. Jak wykazała analiza, koncept „pracy” w slangu młodzieżowym w sposób bezpośredni jest związany z konceptem „nauki”. Na uwagę zasługuje również to, iż w świadomości językowej użytkowników slangu celem pracy staje się zarabianie pieniędzy. Mamy więc w tym wypadku do czynienia ze zwrotem w kierunku utylitarności. Materiał slangowy języka rosyjskiego jest zdecydowanie bogatszy niż materiał polski, toteż zrekonstruowany fragment rosyjskiego obrazu świata jest bardziej szczegółowy. Rozprawa doktorska otwiera perpektywy badawcze dla dalszej analizy semantyki pracy w ujęciu konfrontatywnym rosyjsko-polskim. Zakłada się rekonstrukcję danego fragmentu językowego obrazu świata na podstawie danych tekstowych oraz przeprowadzenie ankiet w celu uaktualnienia znaczenia wybranych leksemów i frazeologizmów. Dotyczy to przede wszystkim bardzo dynamicznego materiału slangowego.

Niniejsza rozprawa doktorska poświęcona jest zdrobnieniom w języku angielskim i polskim. Zdrobnienia są środkami językowymi wyrażającymi dosłownie lub metaforycznie denotatywne znaczenie „małości”. Jednakże, posiadają również znaczenie konotatywne, odnoszące się do wyrażania pozytywnych lub negatywnych emocji. Szczegółowa analiza zdrobnień obejmuje wiele dziedzin językoznawstwa, począwszy od morfologii, przez semantykę, pragmatykę, socjolingwistykę, studia nad przekładem, aż po badania międzykulturowe. Jak twierdzi Schneider (2003: 57), naturę zdrobnień można w pełni poznać tylko wtedy, kiedy wzięte zostaną pod uwagę wszystkie aspekty gramatyczne i pragmatyczne oraz występujące pomiędzy nimi interakcje. Należy tu podkreślić korelację występującą pomiędzy semantyką, która analizuje znaczenia zdrobnień poza kontekstem, a pragmatyką, która bierze pod uwagę zastosowanie i funkcje zdrobnień w kontekście. Jak wykazuje analiza tekstów literackich w języku polskim i angielskim, poszczególne znaczenia zdrobnień zależą od okoliczności ich zastosowania w konwersacji. Można więc stwierdzić, iż to pragmatyka odgrywa ważniejszą rolę w przypadku badań nad zdrobnieniami, jako że istotne jest tu zrozumienie w jaki sposób rozmówcy używają form zdrobniałych w swoim języku. Dotychczasowy stan badań wskazuje na potrzebę przeprowadzenia przekrojowej analizy zagadnień związanych ze zdrobnieniami, zwłaszcza dotyczących wpływu kultury na obecność tych elementów w języku. Podczas gdy wielu autorów omawiało procesy morfologiczne służące tworzeniu zdrobnień (Adams, 2001; Plag, 2003; Quirk, 1979 – w języku angielskim, Szymanek, 2010; Grzegorczykowa, 1984; Dobrzyński, 1988 – w języku polskim), mniej uwagi poświęcano problemom ekwiwalencji tłumaczeniowej zdrobnień, czy aspektom pragmatycznym ich zastosowania w konwersacji. Niniejsza rozprawa doktorska, składająca się z dziewięciu rozdziałów, ma na celu zbadanie zdrobnień we wszystkich ich aspektach, kładąc szczególny nacisk na występujące pomiędzy nimi różnice w języku polskim i angielskim. Omówione są tu sposoby wyrażania przez zdrobnienia emocji w języku polskim i angielskim. Porównane są zarówno polskie jak i angielskie zdrobnienia pod względem ich tworzenia, częstotliwości użycia, funkcji i znaczeń w komunikacji językowej oraz kontekstów socjolingwistycznych, typowych dla zastosowania formacji deminutywnych. Jako że zdrobnienia prawie nigdy nie wyrażają tylko swojego podstawowego, denotatywnego znaczenia „małości”, ponieważ zazwyczaj towarzyszy im zabarwienie (Gawroński, 1928; Zarębina, 1954; Wierzbicka, 1999; Handke, 1995: 93-94), każda dziedzina językoznawstwa podkreśla fakt, iż zdrobnienia są nierozerwalnie związane z pozytywnymi lub negatywnymi emocjami mówiącego (Foolen, 1997; Gąsiorek, 2000). Za pomocą zdrobnień mówiący chce wyrazić swój stosunek do rzeczywistości (Grabias, 1988: 37; Lubaś, 2003: 181; Przybyla, 2001: 188) lub coś osiągnąć (Data, 2000: 246). Formy zdrobniałe należą do ekspresywnych środków językowych, zazwyczaj stosowanych w mowie potocznej (Zgółkowa, 1991: 49; Skubalanka, 1973: 180-181; Dunaj, Przybylska, and Sikora, 1999: 236; Podracki, 2012: 180; Liseling Nilsson, 2012: 123). Kaproń-Charzyńska (2007: 149) dodaje, iż formy zdrobniałe pomagają także mówiącemu wartościować poszczególne zjawiska (Dressler and Barbaresi, 1994: 153; Bartmiński, 2007: 103; Puzynina, 1992; Laskowska, 1992) oraz sygnalizują dany sposób mówienia i typ osobowości. Dlatego więc część teoretyczna pracy (obejmująca rozdziały 1-7, z których pierwszy ma charakter wprowadzenia) ilustrowana jest przykładami użycia zdrobnień w spontanicznych wypowiedziach zaczerpniętych przez autorkę z autentycznych rozmów w miejscach takich, jak restauracja, autobus lub targ miejski oraz z codziennych konwersacji rodziców z dziećmi w wieku od 2 do 10 lat. Część analityczna niniejszej pracy (tj. rozdział 8) oparta jest na wybranych przez autorkę rozprawy tekstach literackich (omawianych w całości), reprezentujących polską i angielską literaturę dziecięcą oraz literaturę skierowaną do dorosłych czytelników. Korpus potrzebny do analizy składa się z wybranych przez autorkę niniejszej pracy dzieł literackich charakteryzujących się dużą częstotliwością występowania zdrobnień oraz mnogością ich funkcji: - dzieła literackie reprezentujące polską literaturę:  Uwikłanie Zygmunta Miłoszewskiego,  Wesele Stanisława Wyspiańskiego,  Panny z Wilka oraz Brzezina Jarosława Iwaszkiewicza,  Zemsta oraz Śluby panieńskie Aleksandra Fredry. - dzieła literackie reprezentujące angielską literaturę:  Amy Wild, Animal Talker. The Mystery Cat Diany Kimpton,  Parker Pyne Investigates Agathy Christie,  Acting Up Melissy Nathan,  Pride and Prejudice Jane Austen. Celem analizy materiału korpusowego jest próba odpowiedzi na następujące pytania: Jaki jest najczęstszy sposób tworzenia form zdrobniałych w badanych tekstach w języku polskim i angielskim? - Czy zdrobnienia są stosowane we wszystkich rodzajach wypowiedzi i we wszystkich kontekstach socjolingwistycznych? W których rodzajach wypowiedzi i kontekstach socjolingwistycznych występują one najczęściej? - Czy użycie zdrobnień przez Polaków i Anglików jest związane z ich kulturą? - W których typach znaczeń zdrobnienia są używane najczęściej? Czy jest więcej znaczeń denotatywnych czy konotatywnych polskich i angielskich formacji deminutywnych? Które znaczenia są częściej stosowane? - Jakie są najpowszechniejsze metody tłumaczenia zdrobnień na język polski i angielski? Czy możliwe jest wierne oddanie znaczenia danego zdrobnienia? Jedna z głównych tez niniejszej pracy głosi, że kultura, w jakiej żyją użytkownicy danego języka, ma znaczący wpływ na to, jakimi środkami językowymi się oni posługują (Kramsch, 2000: 3). W rozdziale 2 niniejszej pracy omówione są kwestie dotyczące kultury Polaków i Anglików oraz jej wpływu na obecność zdrobnień w języku polskim i angielskim. Język angielski postrzegany jest jako język „dorosłego mężczyzny”, nie ma w nim zatem zbyt wielu elementów żeńskich czy dziecięcych (Jespersen, 1972: 2). Powyższa opinia oparta jest między innymi na występowaniu niewielkiej ilości zdrobnień w tym języku oraz nielicznych sposobów ich tworzenia. Wierzbicka (1985: 150) podziela ten pogląd, twierdząc, że „męskość” języka angielskiego wynika z indywidualistycznego charakteru angielskiej kultury. W porównaniu z angielskim, język polski cechuje znacznie większe użycie zdrobnień, zarówno w literaturze, jak i codziennych rozmowach (Wierzbicka, 1985; Bogdanowska- Jakubowska, 2010: 184-185). Zjawisko to może być odzwierciedleniem faktu, iż polska kultura, mimo iż obecnie nabiera cech typowych dla kultury indywidualistycznej, nadal przez większość badaczy postrzegana jest jako kultura kolektywistyczna (Bogdanowska- Jakubowska, 2010: 154, 178-179). Polacy znacznie chętniej od Anglików wyrażają swoje emocje za pomocą języka. Formy zdrobniałe stosowane są w rozmaitych kontekstach społecznych, wyrażając stosunek mówiącego do poruszanych przez niego kwestii. Niniejsza rozprawa opiera się na analizie różnic międzykulturowych przedstawionych w pracach m.in. Wierzbickiej (1985, 1990), Kryk-Kastovsky (2000), czy Jakubowskiej (1999). Niezależnie od języka, zdrobnienia wyrażają wiele znaczeń, czasem nawet sprzecznych ze sobą (Taylor, 1995: 146). Po omówieniu syntetycznych i analitycznych sposobów tworzenia zdrobnień w rozdziale 3, w rozdziale 4 przedstawione są koncepcje dotyczące prymarnego znaczenia zdrobnień oraz analizy ich znaczeń, oparte na pracach m.in. Dresslera i Barbaresi (1994), Taylora (1995), Schneidera (2003), Jurafsky’ego (1996), Kreji (1969) czy Heltberg (1964). Ukazanie wielości znaczeń, jakie niosą ze sobą zdrobnienia stanowi punkt wyjścia do badań omawianych w niniejszej rozprawie. Zdrobnienia stosowane są bowiem nie tylko do wyrażania „małości” danego przedmiotu, osoby bądź zjawiska, ale, przede wszystkim, do odzwierciedlenia pozytywnego lub negatywnego stosunku mówiącego do adresata (Gawroński, 1928). Schneider (2003) uważa, iż prawidłowa interpretacja znaczenia danego zdrobnienia jest uzależniona od kontekstu poszczególnych wypowiedzi. W rozdziale 5 niniejszej rozprawy ukazane są główne funkcje, jakie zdrobnienia pełnią w poszczególnych illokucyjnych aktach mowy, takich jak asercje, dyrektywy, komisywy, ekspresywy, czy wypowiedzi w formie wołacza. Ponadto, zbadana jest relacja pomiędzy zdrobnieniami a pojęciami „twarzy” oraz „grzeczności językowej” (Brown i Levinson, 1990). Grabias (1988: 38) jest zdania, iż, tak jak w przypadku innych ekspresywnych elementów języka, formy zdrobniałe są uwarunkowane społecznie. Ważna jest bowiem nie tylko sytuacja, w jakiej znajduje się mówiący, ale także osoba, z którą rozmawia. W rozdziale 6 niniejszej pracy wyszczególnione są konkretne konteksty socjolingwistyczne, w których zdrobnienia występują najczęściej. Dotyczą one równorzędnego statusu rozmówców (relacje rodzinne czy przyjacielskie) oraz nierównorzędnego statusu rozmówców (relacje przełożony – podwładny, sprzedawca – klient, rodzic (zazwyczaj matka) – dziecko). Głównym celem badań prowadzonych przez autorkę niniejszej pracy jest ukazanie, iż sposoby tłumaczenia zdrobnień z języka polskiego na angielski oraz z języka angielskiego na polski są uwarunkowane przez kulturę i język. Zasadnicza hipoteza oparta jest na przekonaniu, iż w polskich tłumaczeniach występuje większa ilość zdrobnień niż w angielskich oryginałach. W rozdziale 7 niniejszej pracy omówione są główne metody tłumaczenia zdrobnień z języka polskiego na angielski (Hejwowski, 2009: 119), takie jak dodawanie do rzeczownika przydawki little lub small, użycie po angielsku słowa określającego obiekty mniejsze niż podstawa zdrobnienia (np. dróżka – path), użycie słowa o pozytywnych bądź negatywnych konotacjach, czy inne formy kompensacji. Ponadto, przedstawione są główne sposoby tłumaczenia zdrobnień z języka angielskiego na polski. W niniejszej pracy wykazane jest, że polscy tłumacze mają tendencję do wzbogacania swoich przekładów (z języka angielskiego) formami zdrobniałymi. Autorka niniejszej pracy stawia hipotezę, iż jest to jeden ze sposobów udomowienia tekstu docelowego. Ponadto, rozważona jest hipoteza, iż angielskie tłumaczenia polskiej literatury pozbawione są wielu zdrobnień, co może być skutkiem odmienności kulturowej rodzimych użytkowników tych dwóch języków. Celem badań jest udowodnienie, że angielscy tłumacze mają trudności w oddaniu wszystkich znaczeń i kontekstów polskich zdrobnień oraz sposobach ich tworzenia (np. w przypadku zdrobnień wielokrotnych, takich jak mamusieńka), co może być spowodowane brakiem w języku angielskim wystarczającej ilości środków językowych niezbędnych do wiernego oddania treści tekstu źródłowego. Mimo tego, iż w języku polskim zdrobnienia są zazwyczaj tworzone syntetycznie, a w języku angielskim – analitycznie, ich znaczenia i funkcje pragmatyczne w codziennych rozmowach są podobne. Jak ukazuje analiza tekstów literackich w rozdziale 8 niniejszej pracy, oraz wnioski końcowe sformułowane w rozdziale 9, formy deminutywne stosowane są we wszystkich illokucyjnych aktach mowy oraz prawie we wszystkich kontekstach socjolingwistycznych, jako że w korpusie tekstów literackich zebranych do analizy nie zanotowano użycia zdrobnień w rozmowach pomiędzy sprzedawcą a kupującym. Niemniej jednak, zjawisko to jest typowe dla polskiej kultury i omawiane jest przez wielu językoznawców, takich jak Bralczyk (2009) czy Huszcza (2005). Można więc stwierdzić, iż jedyną różnicą pomiędzy polskimi a angielskimi zdrobnieniami jest fakt, że zakres użycia polskich form zdrobniałych jest znacznie szerszy niż w przypadku angielskich. Jest to jednak uwarunkowane kulturowo, jako że stosowanie zdrobnień odzwierciedla poszczególne wartości kulturowe i wzorce zachowań. Biorąc pod uwagę wspomniany już wcześniej fakt, iż Anglicy i Polacy należą do dwóch zasadniczo różnych kultur, reprezentują oni dwa odmienne podejścia do użycia formacji deminutywnych, co widoczne jest w tłumaczeniu. Powołując się na Wierzbicką (1999), można sądzić, iż Polacy są bardziej emocjonalni niż Anglicy, tak więc używają zdrobnień znacznie częściej, zarówno w tekstach oryginalnych jak i tłumaczonych z angielskiego. Analiza korpusu językowego przeprowadzona w rozdziale 8 udowadnia, iż zakres znaczeń polskich zdrobnień jest znacznie szerszy niż angielskich. W języku polskim formy zdrobniałe są powszechnie stosowane w celu wyrażenia następujących typów znaczeń: - Znaczenia denotatywne:  Znaczenie “małości” danego obiektu (okienko),  Dany obiekt w formie zdrobniałej jest podobny znaczeniowo do desygnatu (szczypczyki),  Znaczenie partytywne/syngulatywne (trawka),  Znaczenie młodego wieku (chłopczyk),  Znaczenie zredukowanej skali (mała salka),  Znaczenie krótkiego czasu trwania (spotkać się na chwilkę),  Znaczenie zredukowanej siły (cichutko),  Znaczenie zredukowanego zakresu bądź intensywności (żółtawa koszula); - Znaczenia konotatywne:  Znaczenie przybliżenia (Jeszcze momencik),  Znaczenie intensyfikacji (nowiuteńki apartamentowiec),  Znaczenie nieistotności/złagodzenia (szklaneczka whisky),  Znaczenie afektacji/czułości (Kochany chłopczyna!),  Znaczenie poufałości/życzliwości (Dzięki, Ewuniu.),  Znaczenie zażyłości (Przystaw gęby, żonisiu.),  Znaczenie potoczności (Górka, czyli pięterko, składała się z korytarza i czterech jednakowych pokoi.),  Znaczenie współczucia/litości/troski/rozczulania się nad sobą (Pot oblewa całe czółko; możesz się zaziębić wnet.),  Znaczenie gościnności/uprzejmości (Dzień dobry, panie prokuratorze, może papieroska?),  Znaczenie radości/rozbawienia/przyjemności/żartobliwości (obiad w rewelacyjnej greckiej knajpce),  Znaczenie satysfakcji/zadowolenia/aprobaty/podziwu (Spójrz, jakie piękne, krągłe literki.),  Znaczenie ironii/sarkazmu (Wygląda na to, że wdówka nie będzie musiała pytać w aptece o polskie zamienniki.),  Znaczenie pogardy/lekceważenia/braku szacunku/drwiny/złośliwości (Chłopak nędzny jak oni wszyscy w tym pokoleniu. Chude rączki, chude nóżki),  Znaczenie braku wartości/deprecjacji/umniejszenia (To był studenciak z inteligenckiego domu.),  Znaczenie politowania/nieszczerego współczucia (Czy on się zakochał w tej dziewczyninie z małymi piersiami?),  Znaczenie protekcjonalności/nieszczerej uprzejmości/nadmiernej służalczości (Papkin nóżki ściska, za przyjęcie dzięki składa.),  Znaczenie krytyki/podejrzliwości (W tej kurteczce lata – jeszcze kataru, u diaska, dostanie.),  Znaczenie zniewagi/irytacji/złości (Gówno prawda, pomyślał Szacki. Chcesz zatrzeć złe wrażenie, kłamczuszku.), Znaczenie dystansu/niechęci (kiedy spotkali się wszyscy ponad miesiąc temu w salce architektonicznego potworka na Łazienkowskiej). W języku angielskim zdrobnienia mogą natomiast wyrażać następujące typy znaczeń: - Znaczenia denotatywne:  Znaczenie “małości” danego obiektu (little buttons),  Znaczenie młodego wieku (the little boy),  Znaczenie zredukowanej skali (small rooms), - Znaczenia konotatywne:  Znaczenie nieistotności/złagodzenia (A little present.),  Znaczenie afektacji/czułości (Daddy’s here.),  Znaczenie współczucia/litości/troski/rozczulania się nad sobą (Poor little Lizzy!),  Znaczenie ironii/sarkazmu (How are things at your lovely little women’s mag?),  Znaczenie pogardy/lekceważenia/braku szacunku/drwiny/złośliwości (But worse than all of that (…) you’ve broken my adored sister’s heart, you – you – you odious little man.). Pozostałe typy znaczeń albo w ogóle nie występują w angielskiej części korpusu, albo podany jest jeden lub tylko kilka przykładów. Analiza wybranych tekstów literackich pokazuje, że najbardziej charakterystyczną cechą polskich tłumaczeń angielskich tekstów jest obecność zdrobnień w miejscach, w których w tekście oryginalnym zdrobnienie nie występuje. Autorka niniejszej pracy rozróżnia w rozdziale 8.3.1. cztery rodzaje dodawania form zdrobniałych w ten sposób: - Tworzenie zdrobnień podwójnych lub nawet wielokrotnych zarówno analitycznie jak i syntetycznie w miejscach, w których w oryginalnej wersji występuje tylko zdrobnienie analityczne (small rooms – małe pokoiki), - Dodawanie sufiksów deminutywnych do rzeczowników, które w wersji oryginalnej nie podlegają zdrobnieniu (In Meryton they parted. – W Meryton grupka się rozdzieliła.), - Dodawanie nowych wyrazów (w tym przypadku są to zdrobnienia) w wersji tłumaczonej w miejscu, w którym w wersji oryginalnej nie ma rzeczownika tego typu lub jego formy zdrobniałej (Amy grabbed Mystery before he could get into more trouble. – (…) żeby uniknąć kolejnej katastrofy, podniosła Skrytkę, chwyciwszy ją pod boczki.), - Modyfikacja danego fragmentu tłumaczonego tekstu w taki sposób, by możliwym było zastosowanie zdrobnienia, nawet mimo faktu, iż może to zmienić znaczenie oryginalne danego wyrażenia (luvvies – aktorski światek). Ponadto, przy tłumaczeniu zdrobnień na język polski tłumacze stosują również poniższe metody: - Użycie zdrobnienia syntetycznego (Daddy’s here. - (…) tatuś już wrócił.), - Użycie zdrobnienia analitycznego (a little object – mały przedmiot); - Użycie ekwiwalentu funkcjonalnego (w tym przypadku jest to zdrobnienie) (That’s right, pet. – No właśnie, kotku.), - Wymiana konkretnych elementów tekstu oryginalnego na odpowiedniejsze w języku polskim (w tym przypadku na zdrobnienia) (He’d only been walking for few months and it still gave Jazz jolt of excitement to see him upright on his two fat legs. – Chodził zaledwie od paru miesięcy i Jasmin wciąż nie mogła opanować podniecenia, widząc go stojącego na tłustych nóżkach.). Analiza wykazuje również, że angielscy tłumacze rzadziej stosują formy zdrobniałe, bazując na następujących metodach tłumaczenia z języka polskiego na angielski: - Użycie zdrobnienia syntetycznego (Matusiu, jesce ino w kółko raz. - Oh, mummy, please! One more dance and then I’ll go.), - Użycie zdrobnienia analitycznego (mała uwaga – a small comment), - Tłumaczenie zdrobnień podwójnych/wielokrotnych jako zdrobnienia pojedyncze (mały pokoik – the small room), - Zastosowanie odpowiedniej leksyki – słowa, które w swoim znaczeniu wyraża zdrobnienie (dywanik – rug), - Zastosowanie odpowiedniej leksyki – przydawki powiązanej znaczeniowo ze zdrobnieniem (fotelik – child seat), - Zastosowanie odpowiedniej leksyki – przymiotnika powiązanego semantycznie ze znaczeniem “małości” (owieczka – new-born lambs), - Zastosowanie odpowiedniej leksyki – przysłówka, który wyraża znaczenie polskiego zdrobnienia (spotkać się na chwilkę – meet briefly) lub intensyfikuje angielskie znaczenie (cichutko grać – play very quietly), - Zastosowanie odpowiedniej leksyki – czasownika, który wyraża znaczenie polskiego zdrobnienia (a jak kto po cichuteńku powie – yet someone only needs to gasp), - Zastosowanie odpowiedniej leksyki – rzeczownika, który wyraża znaczenie polskiego zdrobnienia (z leciutką pogardą – with a touch of scorn), - Zastosowanie odpowiedniej leksyki – słowa, które intensyfikuje angielskie znaczenie (każde słówko – every single word, nowiuteńki – a brand-new), - Zastosowanie przymiotnika z sufiksem –ish (czerwonawa łuna – reddish glow), - Zastosowanie rozbudowanej modyfikacji (tak podskocznie, tak mileńko – tenderly enlivening), - Wymiana polskich form zdrobniałych na elementy odpowiedniejsze w języku angielskim (czyściutko – nice and clean, bliziutko – nice and close), - Użycie ekwiwalentu funkcjonalnego (półświatek – the underworld), - Brak zastosowania jakiejkolwiek formy zdrobniałej (cieniutki golf – thin polo neck, szklaneczka whisky – a glass of whisky), - Bazowanie na kontekście użycia danego zdrobnienia (Jeszcze momencik. – Just a moment), - Pominięcie problematycznych form zdrobniałych (szmer silniczka magnetofonu – the whirr of the tape recorder). Opierając się na wyżej wymienionych sposobach tłumaczenia zdrobnień na język polski i angielski, udowodnione jest, iż polscy tłumacze wzbogacają tłumaczenia zdrobnieniami, podczas gdy angielscy tłumacze pozbawiają tłumaczone wersje większości form zdrobniałych. Niemniej jednak należy podkreślić fakt, iż zarówno polscy jak i angielscy tłumacze stosują powyższe techniki tak, aby wersja tłumaczona brzmiała naturalnie w danym języku docelowym. Użycie zdrobnień w polskich tłumaczeniach i brak form zdrobniałych w angielskich przekładach są więc przykładami udomowienia tekstu docelowego. Poza tym, dodawanie formacji deminutywnych podczas tłumaczenia na język polski jest przykładem eksplicytacji i kompensacji.

Artykuł prezentuje dominujące strategie tłumackie przyjmowane przy przekładach Goldoniego na język polski. Strategie te są pokłosiem tradycyjnego spojrzenia na teatr włoski jako nośnik stereotypowych wyobrażeń o Bel Paese. Autorka na przykładzie tłumaczenia Sługi dwóch panów autorstwa Jana Polewki z 2017 roku prezentuje elementy przekładu, które wprowadzają do języka i kultury docelowej „włoskość” (cecha stała wszystkich tych elementów występujących w analizowanej komedii, które odwołują się do stereotypowego obrazu Włoch). Znaczniki „włoskości” zostały dla potrzeb artykułu podzielone na cztery grupy: pozostawienie włoskich imion, wprowadzenie imion brzmiących „włosko”; zastosowanie zwrotów w języku włoskim i pseudowłoskich; pozostawienie lub wprowadzenie włoskich nazw toponomastycznych; zastosowanie odniesień intertekstualnych. Wszystkie cztery grupy zostały w artykule dokładnie opisane i przeanalizowane. Autorka dowodzi w swoim artykule, że znaczniki „włoskości” służą oddaniu zakorzenionej we włoskiej kulturze konwencji teatralnej i podczas transferu do kultury polskiej stają się elementami obcymi, rozpatrywanymi jako „różnica”. Wprowadzenie polskiego kontekstu pozwala tłumaczowi na uruchomienie w tekście znaczników „włoskości”, które tylko częściowo pokrywają się ze znacznikami obecnymi już w tekście Goldoniego.

Autor swoja pracę poświęcił rozważaniom nad językiem i mechanizmem przemocy w nim obecnym. Zwraca uwagę, iż za pomocą języka dochodzi do dyskryminacji i wykluczenia obecnych. Dzieje się tak również w sposób nieuświadomiony i niestety takie działania mają również miejsce w tzw. „ukrytym programie nauczania” realizowanym na różnym poziomie nauczania. W rozdziale znalazły się także propozycje przeprowadzenia zajęć szkolnych (na poziomie podstawowym i gimnazjalnym oraz na poziomie ponadgimnazjalnym), które mają za zadanie uświadomić uczennicom i uczniom funkcjonowanie mechanizmów dyskryminacyjnych w ramach języka oraz nauczyć ich krytycznej refleksji nad tą kwestią.

Artykuł rozpatruje dokonane przez Wiktora Woroszylskiego tłumaczenie wiersza Maksymiliana Wołoszyna Написание о царях московских, który sam jest rodzajem przekładu utworu autorstwa Iwana Katyriewa-Rostowskiego na współczesny język rosyjski. W pierwowzorze z 1626 r. pojawiają się postaci carów rosyjskich i związane z nimi wydarzenia, a całość zbudowana jest zgodnie z „matrioszkową strukturą” (cykl opowiadań będących ogniwami łańcuszka poetyckiego). „Przełożenie” w zasadzie odtwarza charakter pierwotnego tekstu. Jednak zauważa się w nim również cechy typowe dla twórczości Wołoszyna, takie jak obecność starocerkiewnosłowianizmów, przestarzałej leksyki i form, a także nawiązania intertekstualne. Warto również zwrócić uwagę na rytmiczną kompozycję obu tekstów, co sprzyja melorecytacji. Zarówno charakterystyczne cechy utworu z 1626 r., jak i cechy twórczości Wołoszyna niewątpliwie wpłynęły na polski wariant tekstu. Analiza dowiodła, że płaszczyzna semantyczna oraz stylistyczna wiersza tłumaczonego przez Woroszylskiego w zasadzie zostały zachowane. Przy czym tłumacz wykorzystał możliwości, jakie daje język polski, przede wszystkim odpowiedniki funkcjonalne. Odwzorował on również nienumeryczną strukturę wiersza, lecz z zastosowaniem polskich charakterystyk wiersza wolnego. Najmniej udany wydaje się przekaz obecnych u Wołoszyna intertekstualnych odniesień. Przeprowadzona analiza dowiodła, że dzięki przyjętej przez Woroszylskiego strategii czytelnik polski rozumie, że ma przed oczyma tekst stylizowany na historyczny i akceptuje jego formę. Ponadto pozwoliła ona przyjrzeć się translacji szczególnej kompozycji, jaką jest cykl poetycki.

Autorka w swojej pracy omawia przekład na język polski francuskich książek popularnonaukowych dla dzieci i młodzieży na przełomie wieku XIX i XX. Ponadto badaczka opisuje również utwory, które odniosły we Francji sukces, ale nie były znane polskiemu czytelnikowi.

The Concern for the Polish Language at the Moment of Breakthrough Summary The Society of Friends of the Polish Language was formed in May 1920, soon after Poland regained independence, at the initiative of Kazimierz Nitsch. The Society remains active till this day (the only hiatus in its activities was due to the Nazi occupation). The Society’s goal has been the popularization of knowledge about the Polish language. This goal is realized with the help of the publications in the Society’s journal “Język Polski”, with open lectures, as well as with advanced training courses for teachers. In the second part of the article, the author discusses the developmental tendencies of the Polish language after the political-economic breakthrough of 1989, exploring threats accompanying these tendencies. Five groups of problems are explored: a) the issues concerning grammatical and lexical systems, b) the problems of text construction, c) changes in the stylistic varieties (the expansion of common Polish), d) vulgarization, e) ideologization of language. In the last part of the article, the author discusses the activities the Society ought to undertake at the present moment. Articles on various language-related phenomena still ought to be published, and diverse papers and open lectures still ought to be organized, however, it is also vital to use the Internet to disseminate the knowledge about linguistic problems concerning the Polish language

Słownik języka polskiego bohatera definiuje jako osobę „odznaczającą się niezwykłymi czynami”, „męstwem”, co czyni ją wyjątkową, ale też podziwianą i wartą pamięci potomnych. Informacje o bohaterach i ich osiągnięciach są więc upowszechniane oraz przekazywane z pokolenia na pokolenie. Treści na ten temat obecne były także na łamach polskiej prasy dla kobiet. Ukazywano wątki związane z historią oraz postaciami, które zapisały się na jej kartach w różnych dziedzinach życia publicznego, m.in.: w polityce, nauce, sztuce, literaturze, sporcie. Celem badań była rekonstrukcja obrazu bohaterki historycznej w polskiej prasie dla kobiet w latach 1989-1992. Aby zrealizować cel badawczy, sformułowano następujące pytania badawcze: 1) jaki jest udział pisarstwa o bohaterach, a jaki o bohaterkach na łamach polskiej prasy dla kobiet w latach 1989-1992?; 2) czym różnił się obraz bohatera od obrazu bohaterki?; 3) w jakiej dziedzinie życia dominowały „bohaterki”? Przedmiotem badań były artykuły opublikowane w „Kobiecie i Życiu”.

Autorka prezentuje sylwetkę uczonej, historyka sztuki, filozofa, pedagoga, prof. dr hab. Halinę Taborską (1933–2021). Uczona jest cenionym na świecie pionierem wśród badaczy współczesnej sztuki publicznej. Doktorat napisała pod kierunkiem prof. Władysława Tatarkiewicza i obroniła go w 1963 r. W tym samym roku uzyskała dyplom angielski: Diploma in English Literature and Social Studies, University of Cambridge. Była wieloletnim profesorem PUNO, a w latach 2002–2007 pełniła funkcję kierownika Zakładu Współczesnej Kultury Brytyjskiej Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie (PUNO) w Londynie. Od 2007 r. była dyrektorem Instytutu Kultury Europejskiej PUNO, w latach 2008–2011 pełniła funkcję prorektor PUNO, a od lipca 2011 r. do 2017 r. pełniła funkcję rektora PUNO. W 1959 r. wyjechała na stałe do Wielkiej Brytanii, gdzie nawiązała kontakt z estetykami brytyjskimi. W roku 1960 współzakładała stowarzyszenie The British Society of Aesthetics, które edytowało własny periodyk „The British Journal of Aesthetics”. Brała udział w seminariach, konferencjach, kongresach, współpracowała z naukowymi pismami anglosaskimi oraz z polskimi: „Studiami Estetycznymi”, „Przeglądem Humanistycznym”. Na przełomie lat 60. i 70. XX w. wspomagała prace nad wydaniem w języku angielskim trzech tomów Historii estetyki prof. Władysława Tatarkiewicza (wydane w latach 1970–1974; współwydawcami byli PWN i międzynarodowy edytor Mouton).