Academic literature on the topic 'Konstytucyjne prawo podmiotowe'

<p>Odpowiedzialność konstytucyjna należy do kanonów rozwiązań konstytucyjnych współczesnych państw demokratycznych. Jedną z jej cech pozostaje osobisty i ograniczony podmiotowo charakter. Wśród podmiotów podległych kognicji Trybunału Stanu, zgodnie z regulacją polskiej konstytucji, znajdują się jednakowoż funkcjonariusze państwa, wchodzący w skład kolegialnych organów państwa. Stąd zasadnym jest postawienie sobie pytań o możliwość pociągnięcia ich do zindywidualizowanej w swej formie odpowiedzialności konstytucyjnej za działania podjęte z naruszeniem prawa przez kolektywny organ państwa, którego z mocy prawa integralną część stanowią, i o przedstawienie zapatrywań przedstawicieli doktryny prawa konstytucyjnego na powyższe zagadnienie.</p>

<p>Odpowiedzialność konstytucyjna należy do kanonów rozwiązań konstytucyjnych współczesnych państw demokratycznych. Jedną z jej cech pozostaje osobisty i ograniczony podmiotowo charakter. Wśród podmiotów podległych kognicji Trybunału Stanu, zgodnie z regulacją polskiej konstytucji, znajdują się jednakowoż funkcjonariusze państwa, wchodzący w skład kolegialnych organów państwa. Stąd zasadnym jest postawienie sobie pytań o możliwość pociągnięcia ich do zindywidualizowanej w swej formie odpowiedzialności konstytucyjnej za działania podjęte z naruszeniem prawa przez kolektywny organ państwa, którego z mocy prawa integralną część stanowią, i o przedstawienie zapatrywań przedstawicieli doktryny prawa konstytucyjnego na powyższe zagadnienie.</p>

Zgodnie z obowiązującym stanem prawnym związki wyznaniowe w Polsce mogą korzystać z przysługujących im praw zgodnie z zasadą równouprawnienia bez względu na formę uregulowania ich sytuacji prawnej. Do katalogu przysługujących związkom wyznaniowym praw należy zaliczyć prawo do procedowania przy zawarciu małżeństwa zgodnie z prawem wewnętrznym związków wyznaniowych, które po spełnieniu dodatkowych kryteriów wywrze skutki cywilne. Korzystanie z tego prawa powinno być zgodne z konstytucyjną zasadą równouprawnienia związków wyznaniowych. W obecnym stanie prawnym uprawnienie to może przysługiwać jedynie tym związkom wyznaniowym, których sytuacja prawna uregulowana jest w oparciu o umowę międzynarodową lub odrębną ustawę. Wyklucza to możliwość ubiegania się o to prawo związki wyznaniowe, których byt prawny opiera się o wpis do Rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych. Różnicowanie tych podmiotów w oparciu o jedynie kryterium formy uregulowania ich sytuacji prawnej budzi wątpliwości co do zgodności ze wskazaną konstytucyjną zasadą równouprawnienia. Bez względu na formę uregulowania sytuacji prawnej każdy związek wyznaniowy, zgodnie z zasadą równouprawnienia, powinien mieć możliwość uzyskania uprawnienia przysługującego innemu związkowi wyznaniowemu. W sytuacji gdy zachodzą usprawiedliwione przesłanki możliwe jest wprowadzenie różnicowania sytuacji prawnej związków wyznaniowych. Należy podkreślić, że sama forma uregulowania sytuacji pranej związku wyznaniowego nie jest wystarczającym kryterium wprowadzenia różnicowania sytuacji prawnej związków wyznaniowych. Dlatego konieczna jest zmiana przepisów prawa w celu zagwarantowania realizacji konstytucyjnej zasady równouprawnienia związków wyznaniowych także w zakresie prawa do korzystania z wyznaniowej formy zawarcia małżeństwa cywilnego.

Sprzeciw sumienia to odmowa wykonania obowiązku wynikającego z przepisów prawa ze względu na racjonalnie uzasadniony osąd moralny, który kwalifikuje wykonanie tego obowiązku jako etycznie niegodziwe (obiektywne zło). Prawo do sprzeciwu sumienia – integralny element wolności sumienia – jest konstytucyjnym prawem każdego człowieka. Jak podkreślił Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 7 października 2015 r., K 12/14: „prawo powołania się na klauzulę sumienia i w rezultacie prawo do odmowy wykonania czynności sprzecznej z własnym sumieniem stanowi gwarancję wolności sumienia”. Obowiązkiem ustawodawcy zwykłego jest uregulowanie sposobu korzystania z prawa do sprzeciwu sumienia, czyli ustanowienie tzw. klauzuli sumienia. Uchwalony przez Komisję Praw Człowieka, Praworządności i Petycji Senatu RP projekt inicjatywy legislacyjnej dotyczącej ustawy o zmianie ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, ustawy o diagnostyce laboratoryjnej oraz ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej w zamierzeniu miał uregulować klauzule sumienia w zawodach medycznych oraz jednocześnie zrealizować petycję wzywającą do uchylenia art. 3 ust. 2 ustawy z 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (generalnie zakazującego powoływania się na sprzeciw sumienia) i kompleksowego wykonania cytowanego wyroku Trybunału. Choć sama inicjatywa zasługuje na aprobatę, to jednak analiza treści projektu dowodzi, że tylko do pewnego stopnia wykonuje wyrok Trybunału, ignoruje żądanie zawarte w petycji oraz obniża ustawowy standard ochrony prawa do sprzeciwu sumienia. Na krytykę zasługuje przede wszystkim propozycja zobowiązania podmiotów leczniczych (w praktyce będą to ich kierownicy, np. dyrektor szpitala) do wskazania realnych możliwości uzyskania świadczenia, którego odmówił lekarz lub pielęgniarka (położna), a w przypadku diagnosty laboratoryjnego – do wykonania zlecenia. Narusza bowiem wolność sumienia, która – jak zauważył Trybunał Konstytucyjny – oznacza także ochronę przed postępowaniem, „które pośrednio prowadzi do nieakceptowalnego etycznie skutku, w szczególności przed przymusem współdziałania w osiąganiu celu niegodziwego” (np. przed obowiązkiem informowania, kto i gdzie może wykonać aborcję), jak również kwestionuje tzw. instytucjonalną klauzulę sumienia, do której respektowania wezwało Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy w rezolucji nr 1763 z 7 października 2010 r.

Prawa podmiotowe (ang. rights) są jednym z czołowych pojęć w anglosaskiej filozofii prawa, filozofii politycznej i etyce. Polski dyskurs filozoficzny zajmuje się najczęściej szczegółowymi problemami lub typami praw podmiotowych (prawa człowieka, prawa konstytucyjne), brakuje natomiast refleksji filozoficznej nad prawami podmiotowymi w ogólności. Refleksję taką można odnaleźć w piśmiennictwie cywilistycznym i konstytucjonalistycznym. W artykule wskazano na różnice w polskim i angielskim dyskursie na temat praw podmiotowych, starano się połączyć różne obszary refleksji nad tymi prawami (w szczególności prawa, etyki i polityki) oraz wskazano na ich filozoficzny potencjał i zasadnicze kwestie problemowe.

StreszczenieW glosie poruszona została problematyka odszkodowania z tytułu tzw. wrongful birth w świetle relacji dóbr osobistych do przepisów normujących dopuszczalność dokonania aborcji. Autorzy wykazują niezasadność posługiwania się konstrukcją „prawa do aborcji” rozumianego jako prawo podmiotowe, na które powołał się Sąd Administracyjny w tytułowym orzeczeniu. Argumentacja wskazuje także na niedopuszczalność uznania za szkodę zarówno faktu urodzenia, jak i poniesionych kosztów w związku z wychowaniem dziecka. W ten sposób autorzy dochodzą do wniosku, że na gruncie norm prawa cywilnego, rozpatrywanych w kontekście konstytucyjnej ochrony życia, nie ma możliwości przyznania odszkodowania za tzw. „złe urodzenie”.

Artykuł porusza problem procedur i specyfiki funkcjonowania nowoczesnego państwa demokratycznego oraz zagrożeń wynikających ze słabości demokracji mimo istnienia mechanizmów zabezpieczających ją przed nadużyciami. Problem ten jest rozpatrywany na przykładzie toczącego się konfliktu politycznego o Trybunał Konstytucyjny, instytucję o gwarantowanej konstytucyjnie niezależności. Konflikt ten pokazał, że w Polsce pojawiła się konieczność dyskusji i być może weryfikacji dotychczasowej filozofii i praktyki demokratycznej. Również to, że prawo i rządy prawa nie są wystarczającymi gwarantami stabilności ustroju demokratycznego, tym bardziej strażnikami praw i wolności obywatelskich. Ułomność systemu demokratycznego polega na tym, iż w imię właściwie pojętych zasad demokratycznych możliwe jest wypaczanie systemu przez tworzenie złego prawa. Działania uczestników demokracji, głównie decydentów, są lege artis, ale prowadzą do jej osłabiania. Demokratycznie urządzone społeczeństwo jest bez wątpienia autonomiczną wspólnotą i poliarchią, a przyjęło jako formę swojej organizacji demokratyczny system rządów. Demokracje są natomiast systemami wybitnie konfliktogennymi, choćby z tego powodu iż opierają się na zasadzie równości wszystkich poglądów i wszystkich podmiotów biorących udział w demokracji. Taka logika prowadzi w prostej konsekwencji do pojawienia się niezgodności i konfliktów, a nawet walk pomiędzy uczestnikami demokracji. Ta właściwość demokracji wymusiła stworzenie odpowiednich procedur rozstrzygania konfliktów, by zagwarantować w miarę optymalne wychodzenie z sytuacji kryzysowych, mogących w ostateczności doprowadzić nawet do upadku systemu demokratycznego. Przyjęto zatem prostą zasadę matematyczną, co prawda wtórną wobec wszystkich innych sposobów rozwiązywania konfliktów – zasadę większości. Jest ona regułą demokratycznej gry, bez której nie mogłyby istnieć rządy większości. Przedmiotem społecznego zainteresowania stał się ostatnio Trybunał Konstytucyjny, jedna z wielu instytucji demokratycznego państwa, która dotychczas nie wywoływała aż takich sporów merytorycznych i politycznych. Konflikt o Trybunał ma przede wszystkim charakter formalno-prawny, jest to techniczny spór, którego rozwiązanie powinno być podyktowane przez obwiązujące prawo, a jego rozstrzyganiem powinni się zająć eksperci z dziedziny prawa. Tak jednak nie jest. Konflikt ten przerodził się w konflikt o charakterze politycznym, stał się więc rzeczywistym konfliktem interesów, uzupełnionym dodatkowo o wartości. Zaktywizował ponadto społeczeństwo oraz środowisko prawnicze. Gdy rozważa się jeden z typów konfliktów, mianowicie polityczny, definiuje się go jako taki, którego przedmiotem jest władza, a podmiotami biorącymi w nim udział są te jednostki, grupy, instytucje, organizacje, które bezpośrednio mają wpływ na politykę lub oddziałują na nią za pośrednictwem kanałów politycznych. Praktyka demokratycznych państw świata zachodniego nie wskazuje drogi, na początku której stoi znak „zwycięzca bierze wszystko”. Praktykę tę wyznacza filozofia i teoria demokracji oraz kilkusetletni dorobek z takimi dogmatami, jak choćby monteskiuszowski trójpodział władz czy współczesna definicja demokracji, według której są to rządy większości gwarantujące prawa mniejszościom.

Autor w swoim artykule uzasadnia, że gwarancje wolności sumienia i religii otrzymały ochronę prawną, w aktach prawa międzynarodowego i w konstytucjach poszczególnych państw, jako pierwsze z grupy podstawowych praw człowieka. Podstawą tych gwarancji jest przyrodzona godność ludzka. W Polsce wolność religijna w zakresie podmiotowym i przedmiotowym jest regulowana przede wszystkim w Konstytucji RP, która jest najwyższym aktem prawnym. Z jej postanowień wynika, że umowy międzynarodowe ratyfikowane przez Polskę, ustawy oraz inne akty prawne muszą być zgodne z konstytucyjną zasadą ochrony wolności sumienia i religii. Konstytucyjna ochrona tej wolności wiąże nie tylko organy państwa, ale wszystkich obywateli, a także kościoły i związki wyznaniowe. Należy dodać, że w tej sprawie przepisy Konstytucji RP i Kościoła katolickiego są zgodne. Sfera sumienia i religii jest obszarem przeżyć wewnętrznych człowieka i dotyczy jego osobistych poglądów i jego wolności. Zarówno państwo jak i Kościół nie mogą ograniczać tej wolności, ponieważ ona nie pochodzi od tych instytucji. Źródłem wolności sumienia i religii jest przyrodzona i niezbywalna godność człowieka.

Artykuł ma na celu przedstawienie prawnych uwarunkowań możliwości zagospodarowania terenu w sytuacji braku planu miejscowego dla nieruchomości jako najważniejszego uprawnienia wynikającego z prawa własności nieruchomości. Prawną podstawą rozważań są przepisy Konstytucji RP oraz ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t.j. Dz.U. 2020, poz. 293 ). Problematyka ta jest ukazana w szerokim kontekście konstytucyjnych granic ograniczenia prawa własności i związanej z tym konieczności ochrony uprawnień właściciela nieruchomości do zagospodarowania terenu, a jednocześnie zapewnienia ochrony interesu publicznego i praw osób trzecich. Wolność zabudowy ujęta została z tej perspektywy jako publiczne prawo podmiotowe o charakterze wolnościowym, w stosunku do którego niezbędne ograniczenia mogą być wprowadzane jedynie za pomocą środków prawnych jak najmniej uciążliwych dla jednostki i w zakresie, jaki zapewni odpowiedni poziom zabezpieczenia tych interesów, bez naruszania istoty prawa własności. W postępowaniu o wydanie warunków zabudowy i zagospodarowania terenu zawsze mamy do czynienia z koniecznością wyważenia przez organ je prowadzący interesu publicznego z interesem indywidualnym inwestora, a także prawnie chronionym interesem właścicieli nieruchomości sąsiednich. W tym kontekście dokonano szerokiego przeglądu przepisów ustawowych wyznaczających granice wolności zabudowy, wskazując na konieczność uwzględnienia przy ich wykładni konstytucyjnej zasady proporcjonalności. Analizie poddano również rolę zasady wolności zabudowy jako najważniejszej normy interpretacyjnej w procesie stosowania przepisów o gospodarowaniu przestrzennym w kontekście takich pojęć, jak zasada dobrego sąsiedztwa, konieczność zachowania ładu przestrzennego czy kwestie zgodności funkcji nowej inwestycji z zabudową już istniejącą, a także doniosłą rolę orzecznictwa w interpretowaniu i doprecyzowaniu tych z ustawowych pojęć. Wolność zabudowy i jej ograniczenia są ukazane z perspektywy szerszego zagadnienia, jakim jest relacja pomiędzy wolnością̨ jednostki (prawem własności i związanym z tym prawem do korzystania z nieruchomości poprzez jej zabudowę) a koniecznością zagwarantowania niezbędnego zakresu ochrony interesu publicznego i prawnie chronionego interesu innych podmiotów.

Rozprawa doktorska „Normatywność konstytucyjnych praw socjalnych” zawiera analizę pojęcia normatywności praw jednostki z odniesieniem się do podstawowych pojęć z zakresu praw człowieka, procesów ich filozoficznej konceptualizacji, katalogowania, procesów ich instytucjonalizacji oraz budowania zaawansowanych standardów ochronnych. Wypracowane w doktrynie kompleksowe teorie normatywności prawa posłużyły autorowi do skonstruowania pojęcia normatywności prawa jednostki. Jednocześnie w rozprawie charakterystyce podany został przedmiot praw socjalnych (w tym prawo do przeżycia, autonomii i partycypacji społecznej), wzajemny stosunek prosocjalnego ustroju gospodarczego państwa oraz zjawiska konstytucjonalizacji praw socjalnych, pojęcie norm programowych, jak również normatywność praw socjalnych i koncepcje służące realizacji praw socjalnych (minimalnej treści praw, minimalnych obowiązków, rdzenia praw, identyfikowania naruszeń, czy pośredniej ochrony). Dysertacja zawiera rozważania na temat regulacji międzynarodowych dotyczących praw socjalnych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, w Międzynarodowym Pakcie Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, w systemie Rady Europy, w tym w Europejskiej Karcie Społecznej i w Zrewidowanej Europejskiej Karcie Społecznej oraz w systemie Unii Europejskiej, w tym w Karcie Praw Podstawowych. Opisane zostały także doświadczenia wybranych państw w zakresie konstytucjonalizacji oraz praktycznej realizacji praw socjalnych. Wyróżniono modele orzecznicze stosowane przy orzekaniu o prawach socjalnych. W rozprawie przedstawiono również historię rozwoju regulacji praw socjalnych w polskim konstytucjonalizmie oraz aktualną regulację praw socjalnych w Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 roku. Wyeksponowano wielowymiarowość konstytucyjnej regulacji tej materii, nie ograniczającej się do przepisów podrozdziału czwartego w rozdziale drugim Konstytucji, ale bazującej także na zasadach konstytucyjnych oraz pozycji prawa międzynarodowego. Scharakteryzowano normatywność wyróżnionych przez autora wśród praw socjalnych: zasad polityki państwa, praw socjalnych kompletnych, jak również praw socjalnych niekompletnych.

Przedmiotem rozprawy doktorskiej jest zakaz ne bis in idem w prawie administracyj-nym. Autor zakłada, że zakaz ne bis in idem nie dotyczy już wyłącznie norm prawa karnego, ale ma charakter dyrektywy ogólnosystemowej, a więc posiadającej w pewnym sensie znacze-nie także z punktu widzenia norm prawa administracyjnego. Sama rozprawa doktorska składa się z pięciu rozdziałów poprzedzonych uwagami wstępnymi i zakończonych wnioskami. Autor stosuje formalno-dogmatyczną metodę badawczą. W pierwszym rozdziale rozważa poszczególne aspekty obowiązywania zakazu ne bis in idem w prawie karnym. Autor udowadnia również, że za sprawą norm prawa międzynarodo-wego doszło do uwolnienia zakazu ne bis in idem spod reżimu prawa karnego. W drugim rozdziale zwraca uwagę na specyficzną konstrukcję zakazu ne bis in idem jako zasady konstytucyjnej. W tym ujęciu autor stara się określić, czy posiada on charakter wiążący ustawodawcę i organy stosujące prawo. Istotne znaczenie z punktu widzenia autora ma także określenie, czy zakaz ne bis in idem wpisuje się do kręgu publicznych praw podmio-towych, czy w dalszym ciągu jest jedynie uzasadnionym oczekiwaniem obywateli. Autor zwraca uwagę na wyraźny podział materii prawnej w obszarze stosowania zakazu ne bis in idem na poziomie konstytucyjnym na dwie sfery: karania i sankcjonowania. Punktem wyjścia dla rozważań prowadzonych w trzecim rozdziale jest uznanie, iż na zakres obowiązywania zakazu ne bis in idem w prawie administracyjnym wpływa orzecznic-two Trybunału Konstytucyjnego. Autor podejmuje się zatem ustalenia za sprawą jakich rodza-jów sankcji administracyjnych obywatele mogą domagać się ochrony prawnej. W czwartym rozdziale zwraca uwagę na to, że w obszarze prawa materialnego walor ochronny zakazu ne bis in idem ogranicza się wyłącznie do niektórych z wielu możliwych wa-riantów zbiegu sankcji prawnych. Autor stoi na straży przekonania, zgodnie z którym zakres obowiązywania zakazu ne bis in idem znajduje swoje uzasadnienie w aksjologii prawa admini-stracyjnego. Wskazuje zatem na granicę wyznaczoną przez ustawodawcę pomiędzy typowymi środkami policji administracyjnej a środkami przymusu administracyjnego i sankcjami praw-nymi polegającymi na pozbawieniu lub ograniczeniu określonych kategorii uprawnień. Rozwa-ża zarazem jej zgodność w świetle klauzuli interesu publicznego oraz konstytucyjnego wymo-gu proporcjonalności reakcji prawnej na naruszenie obowiązku prawnego. Piąty rozdział dotyczy proceduralnego aspektu zakazu ne bis in idem w prawie admini-stracyjnym. Autor zakłada, że w tym ujęciu jest on ściśle powiązany z przesłanką procesową res iudicata. Zmierza zatem do wykazania, że ma on znaczenie nie tylko na etapie postępowa-nia sądowoadministracyjnego, ale urzeczywistnia ideę niesioną za pomocą zakazu ne bis in idem już na drodze ogólnego postępowania administracyjnego. W tym rozdziale autor stara się dodatkowo udzielić odpowiedzi na pytanie, czy instytucja zagadnienia wstępnego i Rozstrzy-gnięcia tymczasowe mają istotne znaczenie z punktu widzenia zakazu ne bis in idem.
The subject of the doctoral dissertation is the prohibition of ne bis in idem in adminis-trative law. The author assumes that the prohibition of ne bis in idem no longer concerns only criminal law standards, but that it is a system-wide directive which is, in some sense, also rele-vant from the point of view of the rules of administrative law. The doctoral disservice itself consists of five chapters preceded by preliminary observations and completed proposals. The author applies a formal-dogmatic test method. The first chapter examines the various aspects of the prohibition of ne bis in idem in criminal law. The author also proves that the prohibition of ne bis in idem from the criminal law regime has been liberated by the rules of international law. The second chapter draws attention to the specific design of the prohibition of ne bis in idem as a constitutional principle. In this regard, the author seeks to determine whether it is binding on the legislator and the authorities applying the law. It is also important for the au-thor to determine whether the prohibition of ne bis in idem forms part of the public subjective rights, or remains merely a legitimate expectation of citizens. The author draws attention to the clear breakdown of the legal matter in the area of application of the ne bis in idem prohibition at constitutional level into two spheres: punishment and sanctioning. The starting point for the considerations in the third chapter is that the case-law of the Constitutional Tribunal affects the scope of the ne bis in idem prohibition in administrative law. The author therefore undertakes to determine by which types of administrative sanctions citizens can claim legal protection. In the fourth chapter, it draws attention to the fact that, in the area of substantive law, the prohibition of ne bis in idem is limited to some of the many possible options of overlap-ping of legal sanctions. The author guards the conviction that the scope of the prohibition of ne bis in idem is justified in the axiology of administrative law. It therefore points to the bor-der set by the legislator between the typical measures of the administrative police and the means of administrative coerction and the legal sanctions of depriving or restricting certain categories of allowances. It also considers its compatibility in the light of the public interest clause and the constitutional requirement of proportionality of the legal response to breach of legal obligation. The fifth chapter concerns the procedural aspect of the prohibition of ne bis in idem in administrative law. The author assumes that in this regard it is closely linked to the procedural premise of res iudicata. It seeks, therefore, to demonstrate that it is relevant not only at the stage of the judicial procedure, but that it materialates the idea pursued by the prohibition of ne bis in idem by means of a general administrative procedure. In this chapter, the author seeks to further answer the question of whether the institution of preliminary issues and provi-sional decisions are of significant importance from the point of view of the prohibition of ne bis in idem.

The article does not discuss a new research problem. However, it contributes to the discussion on the need to secure the individual’s subjective right to the environment as well as on the need to determine the scope of this right. The arguments presented in the study serve to decide whether there exist constitutional subjective rights to the environment, secured by a legal means in the form of a constitutional complaint. A number of arguments, supported both by the doctrine and the case law of the Constitutional Tribunal, lead to the conclusion that the Constitution of the Republic of Poland of 1997 does not guarantee individuals any other subjective rights related to human functioning in the natural environment, apart from the right of everyone to information on the condition and protection of the environment.