Academic literature on the topic 'Mala i srednja preduzeća'

In a dynamic business environment, the importance of doing business in accordance with the principles of sustainable development is recognized not only by large companies, but also by small and medium enterprises, which are the "driving force" of modern economies. Having in mind the commitment to socially responsible business and the requirements of the modern business environment, it is necessary to inform stakeholders about the impact of companies on society and the environment, as well as socially responsible activities that companies carry out due to changes in conditions and ways of doing business. Accordingly, it is necessary to implement integrated reporting, which would include, in addition to traditional financial, nonfinancial indicators of business performance. In order to adopt an internationally recognized methodology for evaluating the performance of sustainable development, certain initiatives have been taken by regulators, standard setters and professional associations. Due to their characteristics, small and medium-sized enterprises require special guidelines when compiling reports on sustainable development. The focus of this paper is on the challenges that these companies face in disclosing information on sustainable development indicators. Special attention is paid to the costs of this type of reporting, the lack of necessary resources and the ownership structure.

The inclusion of small and medium-sized enterprises (SMEs) in the supply chains is broadly used to leverage the internationalisation of operations of the companies. SMEs in the Western Balkans make up for a vast majority of the companies and tend to be better integrated into the EU and global market. The supply chains enable SMEs to raise their innovativeness and performance. However, large corporations also find mutual benefits in the integration of SMEs into their supply chains. Large supply chains have recently introduced a new approach towards the inclusion of SMEs as a part of their CSR and sustainability strategy. In this paper, we observe the state of play in accessing the supply chains in three non-EU Western Balkan countries, namely Serbia, Bosnia and Herzegovina and Montenegro, as well as in Croatia as the only EU member state from the observed region. It seems that, regardless of the current status of the EU accession process, the observed SMEs are facing the same challenges in accessing the supply chains. Therefore, our research has two goals: 1) to determine whether and in what way the perception of the importance of different barriers affects inclusion in the supply chains, and 2) to determine whether the different-sized companies perceive differently the importance of individual barriers to inclusion in the supply chains. The results have shown that there are no significant differences in the perception of the importance of barriers to inclusion in the supply chains between companies of different sizes. Also, the length of receivables collection period and inadequate and incomplete information on the requirements for participation negatively affect the inclusion of SMEs in the supply chains.

Mala i srednja poduzeća imaju ključnu ulogu u europskom gospodarstvu, ali istovremeno su suočena s mnogo većim administrativnim poteškoćama u svojem poslovanju u usporedbi s velikima. Postojeća rigidnost na tržištu rada još više je otežala njihov položaj prilikom kreiranja novih radnih mjesta. Upravo stoga cilj ovog rada bio je provjeriti postoje li između različitih grupa malih i srednjih poduzeća značajne razlike u opterećenosti administrativnim poslovima na području zapošljavanja? Rezultati istraživanja pokazuju kako Hrvatska u usporedbi s drugim zemljama Europske unije (EU) još uvijek obiluje rigidnostima i ima relativno strogo tržište rada. Primarno istraživanje provedeno u Hrvatskoj obuhvatilo je konačni uzorak od 701 malog i srednjeg poduzeća. Rezultati istraživanja pokazali su da većina malih i srednjih poduzeća (54%) najvećom administrativnom preprekom na području regulacije tržišta rada smatra prečeste izmjene propisa vezane uz poslovanje. Na temelju provedenog istraživanja zaključeno je da postoje značajne razlike između različitih grupa (broj zaposlenih, pravno-organizacijski oblik i sektor) malih i srednjih poduzeća u pogledu broja ključnih administrativnih prepreka na području zapošljavanja, koje najviše percipiraju mikro poduzeća i obrtnici koji razvijaju svoju djelatnost u području tercijarnog sektora.

Micro and small businesses, especially information technology startups, as well as micro and small family businesses engaged in production using high technologies, and innovation, are a very important element of a country's economy. However, in conditions where the owner is usually the manager of the company and when there is no established human resources management sector or a designated position with responsibilities in the field of human resources management, the human management process itself is mostly informal, ad hoc, and subject to frequent changes. Human resource management problems are particularly noticeable in crisis situations such as the COVID-19 virus pandemic. This paper examines the attitudes (in the form of interviews) of managers and owners of small businesses in the field of information technology and high technologies towards the retention of employees in the COVID-19 virus pandemic in the first week of declaring a state of emergency in Serbia and in the first week of May, when the lifting of the state of emergency was announced. Although the sample is small, it can be concluded that small businesses were unprepared for this crisis, but that in terms of human resource management, especially when it comes to retention and rewarding employees, small businesses in the field of information technology have been able, because of the nature of their work, to overcome the crisis much easier than companies engaged in production (although they are utilizing high technologies).

Biologija je već niz godina među najzastupljenijima izbornim predmetima na Državnoj maturi pa se sukladno tome veliki broj učenika uključuje i na natjecanja iz biologije. Na županijskom natjecanju kao 20 % najuspješnijih po županijama izlučeno je 362 učenika srednjih škola, čiji su postignuti rezultati pri rješavanju pisane provjere analizirani s ciljem utvrđivanja povezanosti kvalitativne i kvantitativne analize pitanja. Analiza je provedena u skladu s Nastavnim programom za određeni razred i katalogom za državnu maturu iz biologije kao referentnim točkama konceptualnog okvira i predviđenih ishoda učenja. Pitanja u pisanim provjerama su prihvatljive kvalitete, najkvalitetnija su pitanja kratkog odgovora, a najslabije kvalitete pitanja višestrukog izbora s dva točna odgovora i zadaci povezivanja. Reproduktivni zadaci još uvijek prevladavaju u pitanjima višestrukog izbora i povezivanja, a težina na osnovu riješenosti i procijenjena težina zadataka visoko su povezane. Mala povezanost riješenosti pitanja slabije kvalitete i srednja povezanost kvalitetnijih pitanja s procjenom riješenosti potvrda je kvalitete zadataka i važnosti oblikovanja pitanja uz uvažavanje elemenata procjene kvalitete. Potvrđena bolja povezanost riješenosti i kvalitete pitanja potvrđuje važnost pripreme pitanja uz uvažavanje elemenata procjene kvalitete, a posebno primjene kritičkog razmišljanja u zadacima provjere konceptualnog razumijevanja i sposobnosti rješavanja problema. Rezultati dobiveni analizom u budućnosti se mogu koristiti za poboljšanje izrade pitanja pisanih provjera te razvoj zadovoljavajućih bioloških kompetencija učenika srednjoškolske populacije.

Planiranje sječe dugotrajna je i zahtjevna aktivnost, posebice kad uključuje operativne planove bez sustava za donošenje odluka. Ovime se istraživanjem odredila razina etata i sustavi privlačenja drva za svaku sastojinu u jedinici za upravljanje smrekovom šumom u planinskoj jedinici İkisu u Turskoj pomoću modela linearnog programiranja napravljenog za vremenski horizont planiranja od 50 godina. Prvo, kako bi se odredila razina sječe, razmatrala se maksimizacija debla koja ne prelazi određenu udaljenost od centroida odjeljka i najbliže ceste. Za prvi period vremenskog horizonta planiranja određen je godišnji etat od otprilike 68728 m³. Zatim je uključeno šest različitih sustava za privlačenje drva tijekom određivanja metode privlačenja drva za period od prvih 10 godina horizonta planiranja. To su ljudska snaga, životinjska snaga, šumski traktor, mala pokretna dizalica, srednja pokretna dizalica i vitlo na saonicama. U donošenju odluka također su razmatrani različiti čimbenici kao što su smjer transporta, nagib, udaljenost od ceste, učinkovitost ili troškovi. Razvijene su različite strategije planiranja, uključujući maksimizaciju profita, minimizaciju gubitaka u proizvodnji, vremenska ograničenja, te su problemi riješeni pomoću sustava LINDO^TM. Jedna od strategija odabrana je temeljem dostupnosti strojeva, zakonskih rješenja, osoblja i ekonomskih uvjeta šumarije. Prema odabranoj strategiji (STR2), uz maksimalni ukupni profit od proizvodnje debla, uključujući vremensko ograničenje od manje od 2000 sati rada žičare i vitla na saonicama, zaradit će se 6365205 €, potrošit će se 19055 sati, i izgubit će se 1697.8 m³ debla te će nastati šteta od 91.77. Kao rezultat, ta odluka bi mogla donijeti i koristi, posebice u ekološkoj svijesti, vremenu, radu i novcu kada se usporedi s klasičnim pristupima.

Smrekov pisar, Ips typographus je jedan od najštetnijih i najistraživanijih štetnika smreke u Europi. Istraživanje je provedeno s ciljem utvrđivanja utjecaja zimskog mortaliteta i gustoće predatora na uspjeh reprodukcije bivoltnih populacija smrekovog potkornjaka, Ips typographus L., koje koloniziraju posječena stabla u smrekovim kulturama jugozapadne Hrvatske. Početkom srpnja 2014. u kulturi smreke oboreno je 5 stabla istih dimenzija. Stabla su ostavljena u sjeni okolnih stabala kako bi ih kolonizirale jedinke smrekvog pisara. Početkom siječnja 2015. stabla su prevezena u skladište, gdje su detaljno analizirana. Najprije su podijeljena u sekcije dužine 1 m kojima je na temelju promjera na sredini sekcije izračunata površina kore (m²). Prije otkoravanja svake sekcije najprije su izbrojani izletni otvori. Nakon otkoravanja utvrđen je broj ličinki (prvog, drugog i trećeg larvalnog stadija), kukuljica, mladih imaga potkornjaka te broj ličinki predatora. Mortalitet ličinki, kukuljica i mladih imaga utvrđen je na temelju njihove pokretljivosti na sobnoj temperaturi. Na svakom uzorku kore izbrojane su galerije te je utvrđen broj galerija po bračnoj komorici, odnosno prosječan broj ženki po jednom mužjaku. Kod izračuna uspjeha reprodukcije izraženog brojem kćeri po majci (♀/♀) uzet je u obzir omjer spolova 50:50. Niska gustoća kolonizacije izražena brojem majčinskih galerija po kvadratu kore rezultira visokim uspjehom reprodukcije izraženim brojem kćeri po majci (♀/♀). Suprotno od već provedenih istraživanja, mala srednja gustoća galerija po m² kore (27 do 146) rezultirala je s malim uspjehom reprodukcije (0.5 do 4.2 ♀/♀). Mali uspjeh reprodukcije posljedica je visoke stope mortaliteta ličinki, kukuljica i mladog imaga tijekom zime, ali i visoke gustoće ličinki predatora. Rezultati upućuju na činjenicu da predatori, ponajprije muhe gusjeničarke–rod Medetera (Diptera: Dolichopodidae) imaju važan utjecaj na populaciju potkornjaka i pri niskim gustoćama populacije, za razliku od već provedenih istraživanja. U provedenom istraživanju sustavi s dvije galerije bili su najzastupljeniji (74 %), što znači da je mehanizam izbjegavanja unutarvrsne kompeticije ličinki za ishranu svježim floemom prisutan i kod endemičnih gustoća populacija kao svojevrsna evolucijska prilagodba, za razliku od dosadašnjih istra­živanja koja potvrđuju njegovu prisutnost samo kod visokih gustoća populacija.

U uslovima krize pokazalo se da je za mala i srednja preduzeća najbitnije širenje trţišta i da Akt EU o malim i srednjem preduzećima ne utiĉe na uspešnost njihovog poslovanja.
In the crisis conditiones market spreading is crutial for small and midle firms business success.

U disertaciji je kreiran novi modelkonkurentnosti malih i srednjih preduzeća utranzicionim uslovima u funkciji optimizacijeperformansi, održanja i sticanja konkurentnosti.Istraživanje omogućuje identifikovanje ključnihindikatora konkurentnosti malih i srednjihpreduzeća u tranzicionim uslovima, ali i njihovuevaluaciju, na taj način pružajući malim isrednjim preduzećima neophodan alat kojiomogućuje efikasno praćenje i procenukonkurentnosti, merenje efikasnosti poslovanja,upoređivanje sa konkurentima, kao iformulisanje adekvatne konkurentske strategije.U disertaciji se na odgovarajući način možesagledati signifikantnost eksternih faktoraokruženja, kao i konkurentskih strategija injihova korelacija sa identifikovanim ključnimindikatorima konkurentnosti malih i srednjihpreduzeća u tranzicionim uslovima, čime seuspostavlja veza između konkurentnosti malih isrednjih preduzeća u tranzicionim uslovima iprimene odgovarajućih strategija u poslovanju.
A new competitiveness model of small andmedium sized enteprises in transitional contexthas been created in this dissertation, as afunction of performance optimization,maintenance and acquisition of competitiveness.This research enables identification of keycompetitiveness indicators of small and mediumsized enterprises in transition economies, as wellas their evaluation, thus providing small andmedium sized enteprises with a necessary toolfor efficient monitoring and assessment ofcompetitiveness, business efficiencymeasurement, benchmarking, as well asformulation of adequate competitive strategies.The significance of external environmentalfactors, as well as of competitive strategies, andtheir correlation with the identified keycompetitiveness indicators of small and mediumsized enteprises in the transitional context canbe adequately observed, thus establishing therelationship between competitiveness of smalland medium sized enterprises in transitioneconomies and implementation of adequatebusiness strategies.

Merenje inovativnih aktivnosti je važno da bi se moglo upravljati i uspešnije poslovati preduzećem. Mnogi alati su se pojavili na tržištu ali uglavnom svi su posmatrali uspešnost preduzeća isključivo kroz finansijske aspekte. Model koji je uključivao sve aspekte u preduzeću, ne samo finansijsku komponentu i koji se pokazao kao efikasan alat je Balanced Scoredcard (BSC) model. Pojavom ovog modela stvara se sinergija na nivou celog preduzeća, jer pomoću ovog modela moguće je identifikovati strateške indikatore koje preduzeće treba da postigne da bi unapredilo svoje poslovanje. Ovaj rad posmatra trenutnu situaciju po pitanju inovacija i uvođenja inovativnih aktivnosti u poslovanje u preduzećima na teritoriji Republike Srbije, ali i to da li BSC model primenljiv za ocenu i praćenje inovativnih aktivnosti u preduzećima. Modifikovan BSC model uz pažljivo odabrane faktore sa fokusom na inovativne aktivnosti je dobar pomoćni alat za merenje i neprekidno praćenje performansi preduzeća. Primena ovakvih alata u malim i srednjim preduzećima bi unapredila i poboljšala njihovo poslovanje.
Measuring innovative activities is important in order to manage and operate the enterprise more effectively. Many tools appeared on the market, but most of them measured the business success based on financial results. The Balanced Scoredcard (BSC) model, however, included all the aspects of the company, not just a financial component, and it was proven to be an effective tool. The emergence of this model created synergy throughout the company, because this model enabled identification of the strategic indicators that the company should achieve in order to improve its business. This paper shows the current situation regarding to innovation and the introduction of innovative activities in business operations in the territory of the Republic of Serbia, but also explores whether the BSC model is applicable for the evaluation and monitoring of innovative activities in enterprises. A modified BSC model with very carefully selected factors with a focus on innovative activities is a good auxiliary tool for measuring and continuously monitoring the performance of the company. The application of such tools in small and medium-sized enterprises would improve their business.

Predmet istraživanja ovog rada je ambijent ekonomije znanja iposlovanje malih i srednjih preduzeća u tom ambijentu. Problemistraživanja je analiza faktora koji utiču na uspešnost malih isrednjih preduzeća. Cilj istraživanja je da se utvrde ključni faktoriuspešnosti malih i srednjih preduzeća u Srbiji kako bi sedefinisale mere za povećanje konkurentnosti ovog sektora i razviomodel upravljanja malim i srednjim preduzećima u ekonomiji znanja nabazi ključnih faktora uspešnosti. Vrednost dobijenih rezultataproističe iz cilja istraživanja u okviru ove disertacije, koji u širemsmislu podrazumeva pružanje informacija naučnoj i stručnoj javnostikoje mogu doprineti daljem razvoju sektora MSP i boljem upravljanjuna bazi ključnih faktora uspešnosti.
The subject of this work is the environment of the knowledge economy andthe business of small and medium enterprises in this environment. Theproblem of this research is to analyze the factors affecting the performanceof small and medium-sized enterprises. The aim of the research is to identifythe key success factors of small and medium-sized enterprises in Serbia inorder to define measures to increase the competitiveness of the sector anddeveloped a model of management of small and medium enterprises in theknowledge economy based on the key factors of success. The value of theresults of this study arises from the research objectives within the frameworkof this thesis, which in a broader sense means providing information to thescientific and professional community that can contribute to the furtherdevelopment of the SME sector and better management of SMEs on thebasis of the key success factors

У докторској дисертацијиприказан је развој стохастичког модела оптимизације времена трајања циклуса производње у малим и средњим предузећима. Модел ће омогућити ефикасно праћење и анализу елемената врема циклуса производње у малим и средњим предузећима, у циљу оптимизације серијске производње и побољшања конкурентности у савременом пословању. Циљ је боље управљање производњом у малим и средљим предузећима као носиоцима привредног раста и развоја. Модел је примењен и експериментално доказан у три предузећа где је истраживање спроведено у периоду 2011-2014 године.
U doktorskoj disertacijiprikazan je razvoj stohastičkog modela optimizacije vremena trajanja ciklusa proizvodnje u malim i srednjim preduzećima. Model će omogućiti efikasno praćenje i analizu elemenata vrema ciklusa proizvodnje u malim i srednjim preduzećima, u cilju optimizacije serijske proizvodnje i poboljšanja konkurentnosti u savremenom poslovanju. Cilj je bolje upravljanje proizvodnjom u malim i sredljim preduzećima kao nosiocima privrednog rasta i razvoja. Model je primenjen i eksperimentalno dokazan u tri preduzeća gde je istraživanje sprovedeno u periodu 2011-2014 godine.
The Doctoral Dissertation presents the development of stochastic optimization model of production cycle time in small and medium size enterprises.The model will enable efficient tracking and analysis of production cycle time elements in small and medium size enterprises in order to optimize assenibly line production and to improve competitiveness in modern business.The aim is better production contol in small and medium size enterprisesas industial growth and development holders. The model was applied and proved experimentally in three enerprises where the research was caried out from 2011 to 2014.

У овом раду приказан је модел заобезбеђење унапређења процесапроизводње у предузећимамалосеријског типа производње натериторији Републике Србије. Модел јетестиран у малосеријској производњи.Веродостојност модела се огледа кроз:дефинисање основних функција,дефинисање фактора окружења, значајресурса, анализу улаза и излаза упроцесу малосеријске производње.Модел даје решење за унапређењеконкурентске способности домаћихпредузећа при освајању и лансирањуновог производа. Модел је применљив упредузећима на територији РепубликеСрбије чије се пословање заснива наистом или сличном технолошкомпоступку. На основу податакаистраживања евидентирани су пробеми упредузећима са малосеријскомпроизводњом: знање појединаца, поделаи реализација задатака, неусклађеностпослова, трошкови операција, слабакомуникација са потрошачима, давањеодложеног плаћања.
U ovom radu prikazan je model zaobezbeđenje unapređenja procesaproizvodnje u preduzećimamaloserijskog tipa proizvodnje nateritoriji Republike Srbije. Model jetestiran u maloserijskoj proizvodnji.Verodostojnost modela se ogleda kroz:definisanje osnovnih funkcija,definisanje faktora okruženja, značajresursa, analizu ulaza i izlaza uprocesu maloserijske proizvodnje.Model daje rešenje za unapređenjekonkurentske sposobnosti domaćihpreduzeća pri osvajanju i lansiranjunovog proizvoda. Model je primenljiv upreduzećima na teritoriji RepublikeSrbije čije se poslovanje zasniva naistom ili sličnom tehnološkompostupku. Na osnovu podatakaistraživanja evidentirani su probemi upreduzećima sa maloserijskomproizvodnjom: znanje pojedinaca, podelai realizacija zadataka, neusklađenostposlova, troškovi operacija, slabakomunikacija sa potrošačima, davanjeodloženog plaćanja.
This paper shows a model for improvementof manufacturing process in small-scaleenterprises on the territory of Republic ofSerbia. The model was tested on smallscaleproduction. The validity of the modelcan be seen through: defining basicfunctions, defining environmental factors,importance of resources, analysis of inputand output in the process of small-scaleproduction. The model provides thesolution for improvement of competitiveability of domestic enterprises inconquering and launching a new product.The model is applicable in enterprises onthe territory of Republic of Serbia whosebusiness is based on the same or similartechnological procedure. Based on researchdata, problems in enterprises with smallscaleproduction were evident: knowledgeof individuals, distribution and realizationof the project, mismatch of jobs,operational expenses, poor communicationwith consumers, granting differed payment.

Мала и средња предузећа су тренутно најважнији покретач свих економских токова у привреди неке земље. Основна тежња у докторској дисертацији била је да се испитају специфичне карактеристике које мала и средња туристичка предузећа у Војводини разликују од великих, а самим тим  и  потврди значај мале привреде у односу на велике пословне формате у туристичкој привреди.  Маркетиншким активностима малих и средњих туристичких предузећа дуго времена се приступало у контексту постојећих традиционалних модела који су се ослањали на маркетинг стратегије и праксе великих компанија. Међутим, специфичности туристичког МСП сектора, као и ограничења која ова предузећа имају у сопственом пословању, указују на потребу развијања нових приступа и маркетинг модела.Истраживање у докторској дисертацији било је мотивисано проблематикомутврђивања примене маркетинга тоталног односа и релација које су њимедефинисане у пословању малих и средњих туристичких предузећа у Војводини.Основни циљ истраживања је компарација теоријски присутних релација, описаних у литератури, са њиховом присутношћу на туристичком тржишту и у пословању малих и средњих туристичких предузећа. Такође, у докторској дисертацији су најбитније релације маркетинга тоталног односа за пословање ових испитани су ставови запослених о примени 30 маркетинг релација ипримени интерног маркетинга, као једног од значајнијих сегмената маркетингатоталног односа. Сам истраживачки процес, путем квалитативних иквантитативних метода, односно примарних и секундарних истраживања трајао је две године и обухватио је укупно 675 испитаника.Спроведенa истраживања  упућују на закључак да мала и средња туристичкапредузећа, у зависности од природе посла који обављају и потреба пословања,примењују савремене маркетиншке стратегије. Интензивнија примена би ипактребало да укључи све остале учеснике који се јављају у туристичкој дестинацији.Блиски и дугорочни односи са њима довешће до јачања конкурентности Војводине на туристичком тржишту. Маркетинг тоталног односа требало би да прожима све аспекте пословања малих и средњих туристичких предузећа, као и осталих заинтересованих страна.
Mala i srednja preduzeća su trenutno najvažniji pokretač svih ekonomskih tokova u privredi neke zemlje. Osnovna težnja u doktorskoj disertaciji bila je da se ispitaju specifične karakteristike koje mala i srednja turistička preduzeća u Vojvodini razlikuju od velikih, a samim tim  i  potvrdi značaj male privrede u odnosu na velike poslovne formate u turističkoj privredi.  Marketinškim aktivnostima malih i srednjih turističkih preduzeća dugo vremena se pristupalo u kontekstu postojećih tradicionalnih modela koji su se oslanjali na marketing strategije i prakse velikih kompanija. Međutim, specifičnosti turističkog MSP sektora, kao i ograničenja koja ova preduzeća imaju u sopstvenom poslovanju, ukazuju na potrebu razvijanja novih pristupa i marketing modela.Istraživanje u doktorskoj disertaciji bilo je motivisano problematikomutvrđivanja primene marketinga totalnog odnosa i relacija koje su njimedefinisane u poslovanju malih i srednjih turističkih preduzeća u Vojvodini.Osnovni cilj istraživanja je komparacija teorijski prisutnih relacija, opisanih u literaturi, sa njihovom prisutnošću na turističkom tržištu i u poslovanju malih i srednjih turističkih preduzeća. Takođe, u doktorskoj disertaciji su najbitnije relacije marketinga totalnog odnosa za poslovanje ovih ispitani su stavovi zaposlenih o primeni 30 marketing relacija iprimeni internog marketinga, kao jednog od značajnijih segmenata marketingatotalnog odnosa. Sam istraživački proces, putem kvalitativnih ikvantitativnih metoda, odnosno primarnih i sekundarnih istraživanja trajao je dve godine i obuhvatio je ukupno 675 ispitanika.Sprovedena istraživanja  upućuju na zaključak da mala i srednja turističkapreduzeća, u zavisnosti od prirode posla koji obavljaju i potreba poslovanja,primenjuju savremene marketinške strategije. Intenzivnija primena bi ipaktrebalo da uključi sve ostale učesnike koji se javljaju u turističkoj destinaciji.Bliski i dugoročni odnosi sa njima dovešće do jačanja konkurentnosti Vojvodine na turističkom tržištu. Marketing totalnog odnosa trebalo bi da prožima sve aspekte poslovanja malih i srednjih turističkih preduzeća, kao i ostalih zainteresovanih strana.
Small and medium enterprises are currently the most important driver of every country. Since tourism is representing a fertile ground for the development of small and medium-sized enterprises, it is important to emphasize that the synergy between them will improve comparative advantages and achieve more effective results in tourism industry. The main tendency in this doctoral dissertation was to examine specific characteristics that small and medium tourism enterprises differ from large, and thus confirms the importance of small business in relation to large commercial formats in the tourism industry. Marketing activities of small and medium-sized tourism enterprises for a long time has been approached in the context of the traditional model, which relied on marketing strategies and practices of large companies. However, the specifics of SME tourism sector, as well as the constraints that these companies have in their own operations, point to the need for development of new approaches and marketing models.The research in this doctoral dissertation was motivated by determining the application of the total relationship marketing by small and medium-sized tourism enterprises in Vojvodina as well as the relationships defined by total relationship marketing. The  aim of the research is a comparison of the theoretically present relationships described in literature, with their presence in the tourism market and in the operations of small and medium-sized tourism enterprises in Vojvodina. One of the objectives is to determine the most important relationships for small and medium-sized tourism enterprises, as well as the attitudes of employees about the present relationships in enterprises, and the implementation of internal marketing as a significant segment of the total relationship marketing.  The research process, through qualitative and quantitative methods, and primary and secondary research, included a total of 675 respondents.Research reports indicate that small and medium-sized tourism enterprises,  depending on the nature of their work and the needs of the business, are applying modern marketing strategies. Intensive implementation should still include all t he other participants  in the tourist destination. Close and long-term relations with them will strengthen the competitiveness of Vojvodina in the tourist market. Total  relationship marketing  should permeate all aspects of the business of small and medium-sized tourism enterprises, as well as all other interested parties.

Sektor kulturnih i kreativnih industrija (KKI) predstavlja jedan od najbrže rastućih sektora europskoga gospodarstva, sa značajnim udjelima u zaposlenosti i BDP-u. Aktivnosti ovoga sektora su većinom vezane za mala i srednja poduzeća, a koja predstavljaju ključne pokretače europskoga gospodarstva. Iz svega navedenoga je vidljivo značenje ovoga sektora za ostvarivanje konkurentnosti na razini EU-a. Problem istraživanja proizlazi iz poteškoća s kojima se KKI sektor suočava na razini EUa, a koje su posebno vezane za prepreke u zakonodavnom okruženju te izazove digitalizacije. Cilj provedenog istraživanja je prezentirati teorijske aspekte kreativnih i kulturnih industrija u EU te provesti analizu ključnih značajki sektora i čimbenika njegove konkurentnosti. Svrha istraživanja je predložiti znanstveno utemeljene mjere kojima će osigurati daljnji napredak ovoga sektora na razini Unije.