Academic literature on the topic 'Partia Komuniste e Shqipërisë'

Diskutimi për formimin e shtetit shqiptar përfshiu edhe religjionin. Me shpalljen e Pavarësisë, qeveria e dalë nga Kuvendi Kombëtar i Vlorës e ruajti status quo-në e trashëguar nga Perandoria Osmane për çështjet fetare në Shqipëri. Sipas kapitulacioneve, ortodoksët i ruajtën lidhjet me Patrikanën dhe katolikët me Vatikanin, ndërsa myslimanët i shkëputën. Kjo situatë vazhdoi edhe në kohën e qeverisë së Esad Toptanit, të Princ Vidit, të Austro-Hungarisë, të Italisë si dhe të qeverisë së formuar nga Kongresi i Lushnjës. Me pushtimin e vendit, në 7 prill 1939, për efekte politike, regjimi propagandonte se do të ruante lirinë dhe fenë, por synonte ndryshimin e përbërjes fetare të popullsisë. Propaganda kundër komunitetit mysliman zhvillohej edhe në faqet e shtypit të kohës. Një pjesë e shtypit italian botoi shkrime kundër fesë islame, me qëllim përçarjen midis myslimanëve, ortodoksëve dhe katolikëve. Kur edhe këto veprime nuk patën sukses, ata ndërhynë drejtpërdrejt në çështjet e komunitetit. Nxisnin përçarjen midis klerikëve, duke i favorizuar disa me të holla dhe ushqime, por vetëm një pakicë e papërfillshme pranoi dhurata të tilla. Pushtuesit u munduan ta realizonin përçarjen dhe copëtimin e islamit duke aktivizuar e mbështetur sektet kryesore islame. Për këtë qëllim, mbështetën bektashizmin për ta vënë përballë Komunitetit Mysliman. Krahas përçarjes së myslimanëve, synohej bashkimi i të krishterëve nëpërmjet uniatizimit të ortodoksëve. Praktikat e konvertimeve fetare kanë qenë gjithnjë të pranishme edhe pas formimit të shtetit shqiptar. Në vitet e luftës pati kërkesa të shumta për konvertime nga religjione të tjera në fenë islame. Me vendosjen e regjimit komunist, në nëntor të vitit 1944, Shqipëria u përfshi në perandorinë komuniste të Lindjes. Partia Komuniste luftoi për çrrënjosjen e botëkuptimit idealist, për pastrimin nga vetëdija e popullit të atyre që i quante “dogma mistike fetare dhe zakone të prapambetura”. Lufta kundër religjioneve përfshinte edhe luftën kundër objekteve të kultit. Që kur erdhi në pushtet, Partia Komuniste e Shqipërisë u kujdes për edukimin ateist të masave dhe krijimin e njeriut të ri. Në luftë kundër fesë mori pjesë masa e popullit që mbështeste regjimin, i cili propagandonte “kotësinë dhe dëmin e besimeve fetare”. Një numër i madh klerikësh, i të tre besimeve, të konsideruar nga regjimi komunist si reaksionarë, u sakrifikuan për besimin dhe fenë e tyre.

Gjithçka që erdhi në jetën kulturore dhe fetare shqiptare, veçmas me fillimet e Lëvizjes së Rilindjes Kombëtare, u përgatit me dashuri dhe kujdes nga prijësat, çka siguronte se do të jepte prodhim të mbarë. Kongresi i Alfabetimit i vitit 1908 tregoi se diversiteti i panevojshëm gjuhësor, mund të ndalej. Duke miratuar alfabetin latin, u dëshmua kahja pro perëndimore, ku Rilindja Evropiane kishte vënë në krye besimin te njeriu dhe njëherazi qasja me filozofinë lindore të evolucionit. Pozicioni komod midis Lindjes dhe Perëndimit, solli në letrat shqipe fjalët: Atdhe-Fe, hak (e drejta), mirësi, shpirt, Shqipëri, Shqipëtar, pari, pamvarësi, besë, optimizëm për të ardhmen, fanatizëm, mbrothësi, mirëkuptim, butësi, durim, tërther (N. Veqilharxhi: për sakrifikoj), përulësi, falje, zemër, libër, besim, besimtar, besnikëri, Rilindje Kombëtare, liri demokratike, fletore, mirëdashje, kryelartë, kalorës, burrni, mbarësi, falje, civilizim, filozofi, folklor, etni, traditë, epos, Homer, prijetar, liturgji, bashkëpunëtor, vëllazërim, mysliman, i krishterë, bektashi, franceskan, jezuit, ortodoks, Haxhi, Hafiz, At, Peshkop, Kryepeshkop, diplomat, orator, republikë, fisnik, blu, flamur i bardhë, qytetërim… të përcjella me grishjen për shpresë dhe besim për të ardhmen e kombit dhe atdheut, konteksti historik dhe kulturor, në të cilin ato u nyjëtuan, ndillnin urtësi gjatë marrëdhënies midis shqiptarëve, duke e përmirësuar realitetin kulturor, social dhe jo vetëm atë. Përkthimi i Biblës dhe pjesëve të Kuranit, u pasua nga sjellja në shqip e kryeveprave të letërsisë botërore, kulturës e shkencës. Publicistika, veçmas botimet e revistave nxitën diskutime mbi neo-shqiptarizmën, që predikonte ecjen përpara pa e dëmtuar traditën. Fjalët, togfjalëshat, emrat, nofkat, emërtimet dhe shprehjet: kryengritje, helmim, hakmarrje, politikë, gjykim politik ideologjik, dhunë revolucionare, prefekt, kryeplak, bashki, konservatorizëm, inat, halle, kështjellë, forcat tona, socializëm, kapitalizëm, materializëm, bej, aga, imperializëm, internacionalizmi proletar, proletkult, kolektiv, kolektivizim, kooperativë, mjerime, duhen qërruar tradhëtorët, pengimtarët më të këqij të zhvillimit kombëtar, lufta e klasave, mikroborgjezi, borgjez, autokritikë, egoizëm, moral proletar, zakone prapanike, fletërrufe, emancipim i gruas, aksionist, satrapi Zog, regjim antipopullor, i arratisur, vullnetar, pas(a-u)nik, varfanjak, Xhem komunisti, atentatori, zbor, kleçkë/njollë në biografi, rrethi familjar, dosje, tesër partie/rinie, anëtarësim, kulak, prapanik, fetar, shamia e kuqe, njësiti gueril, ylli i kuq me pesëcepa, organizata bazë, byro, rrethim, rruga “Komuna e Parisit”, “Shkolla e Kuqe”, oxhak, opingë…, të vendosura në kontekstet gjegjëse të kohës marrin vlerën e koncepteve, që grishnin dhe nxitnin urrejtje, prishnin vëllazërimin e lënë amanet nga të moçmit duke krijuar konflikte ideologjike dhe klasa antagoniste, përmes ligjërimit riosh i zëvendësoi hap pas hapi butësia e përcjellë nëpërmjet llojit të duhur të ligjërimit, që e kërkonte koha. Kur fjalë kyç doli politika/ideologjia, ajo zhvleftësoi gjithçka tjetër duke zyrtarizuar largimin ekstrem deri mohimin e së kaluarës, që u shoqërua me arsimim të mangët të mbështetur mbi trekëndëshin revolucionar mësim-punë prodhuese-edukim fizik dhe ushtarak. Njëherazi ligjërimi i butë libror, i marrë si metodë e praktikë komunikimi me shkrim dhe me gojë, pengoi sa mundi kuptimet e figurshme të fjalëve oxhak, opingë, bujk, bej, borgjez, bankier, klerik, bolshevik, proletar, komunist, ateist… duke u përpjekur të pengonte përhapjen e ideologjisë bolshevike, e cila gjeti strehë tek shtresa e mesme e sapokrijuar, që kryesisht mes qëndrimeve emotive iu bë krah përçarjes sociale, ligjëroi dhunën dhe hakmarrjen klasore, mbolli urrejtjen që mezi priste ardhjen e pesimizmit apokaliptik. Në anë të kundërt me iluzionet e përhapura prej saj, kultura e komunikimit fituar mes ligjërimit të butë libror ftonte dhe shpresonte për mirëkuptim, që i parapriu vëllazërimit kombëtar, si bazë për ecurinë e dëshiruar, veçmas në krijimin e ndërgjegjes kombëtare. Ndikimi ishte i dyfishtë. Ligjërimi i butë libror ndihmoi në forcimin e sedrës vetjake dhe në krijimin e ndërgjegjes kombëtare si dhe të pranimit të qëndrimit kritik pasuruar me filozofinë e evolucionit, por, nga ana tjetër, kjo lloj kujtese kolektive dha ndihmesën e vet në pasurimin e këtij lloji të komunikimit me anë të gjuhës. Baza e hedhur nga prijësat fetarë shqiptarë shërbeu si themel i shëndoshë për ecurinë e mëtejshme të kësaj prirjeje komunikimi masiv, e cila me kohë u përhap më gjerë mendësisë intelektuale, e cila nxitte për më shumë grurë sesa heroizma. Në përhapjen e tij ndihmuan fjalorët shpjegues shqip të kohës dhe kur u vyshk nga furtunat e kohës ideologjike moniste, u ndalua, u përçmua apo u përjashtua ligjërisht nga përdorimi në Atdhe, sepse filloi mbjellja e fjalorit politik revolucionar, që do të rriste mendësi e praktika revolucionare, atë e morën me vete dhe mundi të mbijetojë te mërgimtarët, kryesisht në SHBA, Itali, Gjermani e gjetiu, të cilët binomin Atdhe-Fe, si dëshmi e ndritur e ligjërimit të butë libror, e mbajtën gjallë.

Muajt gusht-shtator 1943 janë një moment shumë i rëndësishëm për historinë e Luftës së Dytë Botërore në Shqipëri. Ato ishin një moment kthese në raportet e grupeve ndërluftuese të kësaj lufte dhe patën ndikim të padiskutueshëm edhe në Shqipërinë e vogël. Ky artikull fokusohet kryesisht në marrëdhëniet midis dy grupeve politike në Shqipëri Partia Komuniste e Shqipërisë (PKSH) / Lufta Nacionalçlirimtare (LNÇ) dhe Ballit Kombëtar (BK). Ai ka synim të analizojë arsyet dhe faktorët që ndikuan në tensionimin e marrëdhënieve mes tyre që përfundoi në një luftë civile, e cila u bë një prej tiparevetë historisë së Luftës së Dytë Botërore në Shqipëri.

Ardhja e Nikita Hrushovit në krye të Bashkimit Sovjetik (BS) ridimensionoi jo vetëm botën komuniste, por edhe marrëdhëniet ndërkombëtare. Fjalimi i tij sekret në Kongresin XX të PK të BRSS dhe dënimi i kultit të individit, të krijuar nga Stalini, shkaktoi tërmet në lidershipin ekzistues të Lindjes Komuniste. Situata po ndryshonte duke përjetuar dinamika të fuqishme, që u demonstruan qartazi në ngjarjet e ndodhura në Poloni, Hungari apo edhe në Shqipëri me Konferencën III të Komitetit të Partisë së Punës së Shqipërisë (PPSH) së Tiranës. Në të njëjtën mënyrë, Kongresi XX i PK të BS-së hapi rrugën edhe për reagimin e komunistëve të vendeve perëndimore. Ideja e policentrizmit dhe “rrugës italiane për në socializëm”, e hedhur nga kreu i Partisë Komuniste Italiane (PKI), Palmiro Togliatti, në Kongresin VIII të saj (8 dhjetor 1957) ishte dëshmi tjetër e rëndësishme e një bote komuniste në ndryshim.

Vitet që pasuan prishjen e marrëdhënieve ndërmjet Shqipërisë dhe Bashkimit Sovjetik, shënuan tensionim të ndjeshëm të marrëdhënieve mes Partisë së Punës së Shqipërisë (PPSH) dhe partive komuniste dhe punëtore në Botë e, midis tyre edhe me Partinë Komuniste të Italisë (PKI). Në të vërtetë, pakënaqësitë mes PPSH-së dhe PKI-së kishin filluar që prej vitit 1957, kur sekretari i Përgjithshëm, Palmiro Togliatti prezantoi në Kongresin VII, tezat mbi “rrugën italiane për në socializëm”. Pas Mbledhjes së 81 partive Komuniste dhe Punëtore të mbajtur në Moskë, ku Enver Hoxha shpalosi hapur qëndrimin e PPSH për vijën politike të Nikita Hrushovit, konflikti doli hapur në sipërfaqe.

Pas Luftës së Dytë Botërore regjimi politik në Shqipëri u formësua sipas modelit sovjetik të qeverisjes të frymëzuar nga marksizëm-leninizmi. Në shkencat politike, marksizmi-leninizmi konsiderohet si ideologjia zyrtare e shtetit sovjetik dhe e të gjitha partive komuniste besnike ndaj Stalinit dhe pasardhësve të tij. Marksizmi dhe leninizmi sipas një përcaktimi më konkret nuk është as marksizëm e as leninizëm, as sintezë filozofike, por një term artificial që Stalini e përdori personalisht kur u botua për herë të parë më 1938 Historia e Partisë Komuniste të BS (Bolshevike), për të përcaktuar se çfarë është komunizmi dhe çfarë nuk është komunizmi. Mund të thuhet se marksizmi është teoria dhe komunizmi praktika - ose ndryshe që të dyja janë përzierje te ndërlikuara të teorisë dhe praktikës.

Marrëdhëniet shqiptaro-sovjetike filluan të ndryshojnë pas vdekjes së Stalinit, ndërsa pas Kongresit XX të PKBS u shtuan mosmarrëveshjet, të cilat u shoqëruan me acarime, që arritën kulmin me ndërprerjen e marrëdhënieve diplomatike në dhjetor 1961. Pavarësisht nga një lloj konformizmi sipërfaqësor me politikën e Hrushovit, udhëheqja komuniste e Shqipërisë ishte e pakënaqur nga vendimet kryesore të Kongresit XX. Politika e Hrushovit duke pasur në qendër të saj, luftën kundër kultit të individit, ngarkonte me faj edhe stalinistët e tjerë, duke përfshirë edhe Enver Hoxhën e Mehmet Shehun-dy liderët kryesorë të udhëheqjes shqiptare. Rreziku i ndryshimit të udhëheqjes së lartë të Shqipërisë mund të binte sidomos mbi kreun e saj, Enver Hoxhën. Në këtë mënyrë, përveç arsyeve të tjera, vendimet e Kongresit XX të PKBS, kishin një motiv të fortë personal për t’u kundërshtuar nga Enver Hoxha-frikën e largimit të tij të detyruar nga udhëheqja e PPSH. Një arsye tjetër ishte edhe politika e afrimit të BRSS me Jugosllavinë dhe e rishikimit të marrëdhënieve me Titon, duke parë në perspektivë mundësinë e rikthimit të saj, në bllokun e vendeve komuniste. Kjo politikë do të rëndonte mbi Enver Hoxhën dhe udhëheqjen e lartë të Shqipërisë, e cila kishte qenë në vijën e parë të kundërshtimit ndaj tij, pas vitit 1948.

Artikulli ‘Kosova në kryqëzim gjeopolitik: Shqipëria, Jugosllavia dhe Fuqitë e Mëdha 1945-1948’ paraprihet nga një parathënie e shkurtër në trajtë hipotetike, në të cilën pretendohet t’i jepet përgjigje pyetjes se, pse qeveria shqiptare nuk i paraqiti pretendimet e saj për Kosovën në Konferencën e Paqes të Parisit të vitit 1946? Pjesa e parë e artikullit merret me bashkimin e detyruar të Kosovës me Jugosllavinë Federative, me qëndrimin e Shqipërisë, Bashkimit Sovjetik e ish Aleatëve të Mëdhenj Perëndimorë të Luftës (SHBA dhe Britania e Madhe) ndaj çështjes së Kosovës, në periudhën janar 1945-qershor 1946. Problemi i Kosovës nuk u bë pjesë e agjendës ndërkombëtare. Ajo u konsiderua si një çështje e brendshme e Jugosllavisë, ‘zgjidhja afatgjatë’ e së cilës do t’i lihej vullnetit të Jugosllavisë e Shqipërisë dhe regjimeve komuniste të vendosura në të dy vendet. Pjesa e dytë e artikullit fokusohet tek problemi i Kosovës në vitet e miqësisë dhe të ndarjes së Shqipërisë me Jugosllavinë (qershor 1946-qershor 1948). Pas Konferencës së Paqes të Parisit problemi i Kosovës u konsiderua si një çështje që mund të zgjidhej përmes krijimit të Federatës Ballkanike. Kjo ide u mbështet parimisht edhe nga Stalini, por zbatimi i saj u frenua e ndalua prej tij. Arsyet duhen kërkuar tek dyshimet e Stalinit ndaj ambicieve hegjemoniste të Jugosllavisë në Ballkan e veçanërisht në Shqipëri, tek politika e pavarur e Tito-s ndaj BS, në rrethana ndërkombëtare të ndryshuara pas fillimit të Luftës së Ftohtë, tek qëndrimi i PKJ ndaj lëvizjes së komunistëve grekë etj. Keqësimi i marrëdhënieve të Jugosllavisë me Shqipërinë dhe vendet e tjera të Bllokut Komunist krijoi iluzion tek udhëheqja komuniste e Shqipërisë, se pas ‘rrëzimit’ të regjimit të Tito-s, Stalin-i mund të miratonte bashkimin e Kosovës me Shqipërinë. Letra e E. Hoxhës drejtuar Stalin-it në vitin 1949 ndeshi në refuzimin e tij. Pas kësaj kjo çështje u ‘arkivua’.Për shkrimin e këtij artikulli janë shfrytëzuar burime arkivore shqiptare, jugosllave, ruse, amerikane e britanike, si dhe disa botime të fundit të rëndësishme.

Ky punim, duke marrë si rast studimi trajtimin e Kryengritjes sëShqipërisë së Mesme të viteve 1914-1915, analizon politizimin ehistorisë gjatë periudhës komuniste dhe përdorimin e saj siinstrument i legjitimit të regjimit stalinist shqiptar. Një hapësirë eposaçme i është kushtuar sidomos ndërhyrjes së Enver Hoxhës mbimënyrën e trajtimit të kësaj kryengritjeje dhe tezave që ai hodhi përinterpretimin e saj. Në këtë artikull, argumentohet se udhëheqësikomunist shqiptar e integroi Kryengritjen e Shqipërisë së Mesmebrenda një skeme historike teleologjike, që kishte për synim tëjustifikonte dhe legjitimonte të tashmen nëpërmjet së shkuarës. SipasE. Hoxhës, lëvizja e armatosur e drejtuar kundër Princ Vidit dhe EsatPashë Toptanit ishte një luftë me karakter klasor, të cilën fshatarësiashqiptare e drejtonte kundër Fuqive të Mëdha europiane dhe klasëssë bejlerëve që u shërbente interesave të huaj në Shqipëri. Përrrjedhim, lufta për emancipimin kombëtar dhe klasor integroheshinnë një emërues të vetëm. Kryengritja e Shqipërisë së Mesme ishërbente Enver Hoxhës për të ndërtuar një traditë revolucionare nëShqipëri, pika kulmore e së cilës ishte qëndresa e drejtuar prejkomunistëve gjatë Luftës së Dytë Botërore. Nevoja për të treguar sethemelimi i PKSh-së dhe ardhja në pushtet e saj nuk ishin aksidentehistorike por rezultat i logjikës së vetë historisë së Shqipërisë, ishtearsyeja pse E. Hoxha i dha Kryengritjes së Shqipërisë së Mesme njërëndësi shumë të madhe dhe të përcaktonte personalisht mënyrën etrajtimit të saj.

Vizita e Hrushovit në Shqipëri u prezantua me pompozitet nga shtypishqiptar, por kohët e mira të miqësisë me Bashkimin Sovjetik e kishinkaluar pikun e tyre. E planifikuar për vitin 1958, vizita u shty, nga ana esovjetikëve, dhe u bë në një kohë që i vlente më shumë Hrushovit sesashqiptarëve, të cilët kishin nisur tashmë të bënin lojë të dyfishtë nëmarrëdhëniet me fuqitë brenda Kampit Socialist. Vizita, të cilënudhëheqja komuniste e Shqipërisë nuk nguroi ta cilësonte “një kontributtjetër në forcimin e unitetit dhe kompaktësisë së kampit socialist”,Hrushovit i interesonte për lojën e madhe ndërkombëtare, sepse eprezantonte Kampin Socialist të unifikuar dhe BS të fortë, por drejtuesit ePartisë së Punës së Shqipërisë (PPSH), pavarësisht entuziazmitpropagandistik, kishin tjetër gjë në mendje. Në kohën që Hrushovindodhej në Shqipëri, Tiranën e vizitoi një delegacion ushtarak kinez inivelit të lartë, i kryesuar nga ministri i Mbrojtjes Kombëtare, Pin DeHuaj. Ndërsa Hrushovi paralajmëronte nga Tirana vendet kapitaliste se,nëse do të guxonin të preknin kufijtë e Shqipërisë, ata do të përballeshin“me gjithë forcën e kampit të madh socialist”, regjimi shqiptar, përmesgazetave të tij, brohoriste “Rroftë miqësia e vllazërimi i UshtrisëPopullore Shqiptare e Kineze!” Fakti që dy delegacionet u mbajtën tëveçuar dhe kryetarët e tyre u takuan, ka autorë që e komentuan si shenjëtë një politike të dyfishtë të Tiranës.