Academic literature on the topic 'Pałac Sztuki'

Kultura południa Hiszpanii oparta została na zdobyczach cywilizacyjnych chrześcijan, wandalów i imperium muzułmańskiego. Stanowi ona przykład współistnienia różnych kultur i wierzeń. Okres jej największego rozwoju datowany jest na czas panowania kalifa Abd ar-Rahmana i jego następcy Hakma II, jednak najsłynniejsze obiekty, będące najlepiej zachowanymi przykładami architektury i sztuki ogrodowej Islamu, powstały w wieku XIV, kiedy to następował powolny upadek emiratu ze stolicą w Grenadzie. Wówczas wzniesione zostały takie zespoły pałacowo – parkowe jak Alhambra i letni pałac Generalife. Celem artykułu jest zaprezentowanie najważniejszych osiągnięć arabskiej sztuki ogrodowej południa Hiszpanii. Autorka omawia wybrane założenia ogrodowe Andaluzji opisując ich historię, kompozycję i zastosowaną roślinność ze szczególnym podkreśleniem jej symboliki.

Niniejszy tekst dotyczy warszawskich rezydencji Jerzego Ignacego Lubomirskiego, najstarszego syna, założyciela rzeszowskiej linii rodu – Hieronima Augustyna (ok. 1647-1706) Lubomirskiego, kasztelana krakowskiego, hetmana wielkiego koronnego i jego potajemnie poślubionej żony, Konstancji Bokumówny, córki Jana Henryka, stolnika litewskiego. Po śmierci obydwojga rodziców – ojca w roku 1706 i matki w rok później, młody magnat skoncentrował w swym ręku zarząd nad ich dobrami, choć ostateczny podział schedy między spadkobierców nastąpił dopiero w roku 1726. Choć Jerzy Ignacy na tle przodków nie zasłużył się wybitnymi osiągnięciami na arenie politycznej czy militarnej, to z pewnością odziedziczył po ojcu i dziadku (Jerzym Sebastianie) zamiłowanie do sztuki. Był nie tylko zapalonym melomanem, ale również z powodzeniem prowadził liczne przedsięwzięcia artystyczne, głównie na terenie rodowego Rzeszowa i najbliższej okolicy. Stronnik Augusta II przebywający często w Dreźnie, skąd sprowadził swojego nadwornego architekta Carla Heinricha Wiedemanna. Młody książę choć należał do czołówki najbogatszych magnatów ówczesnej Rzeczypospolitej i był bliskim poplecznikiem Augusta II to nie przełożyło się na jego polityczną karierę. Lubomirski zadowolił się stopniem generała wojsk polskich i saskich, dowództwem nad królewskimi drabantami i tytułem chorążego wielkiego koronnego. Bliskie stosunki z monarchą znalazły odzwierciedlenie w dwóch intratnych małżeństwach zawartych w Dreźnie, najpierw z byłą królewską faworytą Marianną z Bielińskich Denhoffową (1718), a po jej śmierci (1730) z młodziutką Saksonką Joanną von Stein (1737), późniejszą faworytą wpływowego ministra Brühla, co umocniło pozycję Lubomirskiego. Lubomirski był w posiadaniu trzech siedzib w Warszawie. Jego główną siedzibą był podarowany przez Augusta II jego żonie Mariannie Bielińskiej (dawnej królewskiej faworycie) w prezencie ślubnym (1718), pałac przy Krakowskim Przedmieściu, wchodzący w skład królewskiego założenia, tzw. osi saskiej. Pierwszą warszawską siedzibą Jerzego Ignacego Lubomirskiego był położony również na terenie przyszłego królewskiego założenia dawny pałac Bokumów, który w r. 1713 odkupił od magnata August II. Ponadto był właścicielem drewnianego dworku na Solcu. Po śmierci (1753) pozostała po nim wdowa, Joanna von Stein w r. 1772 zakupiła pałac przy Krakowskim Przedmieściu 64 (nr hip. 370), który znajdował się w jej posiadaniu do r. 1778. Na przestrzeni kilkudziesięciu lat „Panowie na Rzeszowie” byli w posiadaniu kilku rezydencji w Warszawie, w tym dwóch pałaców przy reprezentacyjnym Krakowskim Przedmieściu. Co istotne, dwie z nich znajdowały się na terenie budowanego w owym czasie królewskiego pałacu. Dawny pałac Bokumów Jerzy Ignacy Lubomirski odstąpił królowi, natomiast dawny pałac Słuszków, który musiał być uwzględniany w kolejnych wersjach projektowych saskiego założenia, książę zatrzymał dla siebie, czyniąc z tego jawny symbol swojej pozycji jako wiernego stronnika królów z dynastii saskiej. Ilość posiadanych rezydencji zmieniała się, w związku z czym nie zawsze były one wystarczające dla chętnie i często przebywających w stolicy Lubomirskich. W związku z czym byli oni zmuszeni wynajmować dworki na potrzeby licznie przybywającej do Warszawy książęcej asysty. Dwory te wynajmowano na terenie jurydyki Wielopole, a więc stosunkowo w niewielkiej odległości od głównej rezydencji Lubomirskich przy Krakowskim Przedmieściu.

The Exhibition of Modern Art (Wystawa Sztuki Nowoczesnej) organized in 1948 in the Palace of Art (Pałac Sztuki) in Cracow was one of the most prominent art events in Poland during the last century. It is considered one of the unprecedented moments in shaping the modernity. The exhibition was thought to be designed as a whole venture, integrating the modern art demonstration with the will to make it accessible to all the social groups. The desire of the authors was to endear the authorities, since the Stalinist repressions were approaching, and present the modern art as accessible to the society and needed in the “new socialist order”. Simultaneously, the primal context for the exhibition, underlined by its authors as well as the critics in subsequent years, were the surrealist exhibitions in Paris. This new avant-garde mode of displaying, so attractive for the Polish artists, put in the foreground not the traditional reception of art, implied by the traditional museology, but mostly focused on the spectator’s experience and used all possible kinds of tools to enhance it. These two approaches were usually presented as antagonistic and impossible to reconcile. The article attempts to analyze the tools which the display’s authors used to merge the avant-garde display with didacticism. While looking at the Recovered Territories Exhibition which took place a couple of months earlier, one might notice that the Exhibition of Modern Art was not the first display that accommodated the avant-garde solutions to the didactic and propagandistic venture.

Praca dotyczy sześciu drzeworytów chińskich ze zbiorów Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie. Odbitki są przykładem chińskiej sztuki ludowej, jaką są obrazki noworoczne (nianhua), pochodzą z warsztatu Wschodzącego Słońca rodziny Dai. Artykuł prezentuje historię dzieł oraz pomieszczenia, w którym były eksponowane odbitki. Wprowadzając temat drzeworytów noworocznych, poddano szczegółowej analizie treści przedstawień odbitek.

Na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu (16 maja – 30 września 1929), będącej podsumowaniem dorobku dziesięciu lat istnienia niepodległej Polski w dziedzinie gospodarczej, społecznej i kulturalnej, nie zabrakło zagadnień związanych z szeroko pojętym tematem książki. Była ona obecna i widoczna w wielu pawilonach wystawowych (np. instytucji kulturalno-oświatowych, wychowania fizycznego, pracy kobiet, oświaty rolniczej i kultury wsi, w dziale bibliotek w Pałacu Rządowym), ale w dwóch miejscach eksponowano ją w sposób szczególny. W dziale Piękna Książka mieszczącym się w Pałacu Sztuki położono nacisk na zewnętrzną szatę książki i pokazano prace artystów grafików, wydawców, drukarzy i introligatorów. W pawilonie Prasa i Książka, zaprojektowanym przez Rogera Sławskiego, obok stoisk redakcji różnych tytułów prasowych umieszczono stoiska 20 wydawców książek z całej Polski (takich jak Gebethner i Wolff, M. Arct, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, „Książnica-Atlas”, Drukarnia i Księgarnia Św. Wojciecha). Poznań przez kilka dni był ponadto stolicą polskiej książki – do miasta zjechali również miłośnicy książki i ludzie zawodowo z nią związani. W dniach 29 maja – 2 czerwca 1929 roku odbyły się II Zjazd Bibliotekarzy Polskich i IV Zjazd Bibliofilów Polskich, połączone z jubileuszem stulecia istnienia Biblioteki Raczyńskich i stulecia pierwszego wydawnictwa Biblioteki Kórnickiej.

Rzeźba z klatki schodowej białostockiego pałacu Jana Klemensa Branickiego, najczęściej określana jako Rotator („Obracający się”) albo Arrotino („Ostrzący nóż”), według nowszych badań mogła przedstawiać jednego z rzymskich bohaterów (Windycjusza, Milichusa, czy też Feniusza Rufusa), który podczas wykonywania swojej pracy podsłuchał spiskowców i tym samym udaremnił ich knowania. Miała to być aluzja do roli hetmana Jana Klemensa Branickiego (fundatora rzeźby) we współczesnych mu wydarzeniach – konfliktu o ordynację ostrogską. Tezę tę potwierdzają rękopiśmienne satyry, powstałe w związku ze sporem o ordynację (Łysa rada kolbuszowska oraz Scena tragiczno-komiczna...), których Branicki jest jednym z głównych bohaterów. W Scenie tragiczno-komicznej podział ordynacji przedstawiony został jako spisek przeciwko Rzeczypospolitej, który odkrył i zbrojnie spacyfikował hetman Branicki. Działania te rozpoczął samodzielnie podczas nieobecności w Rzeczypospolitej króla, stając się najważniejszą osobą w kraju i jego mężem opatrznościowym, a dokończył, współdziałając z powracającym monarchą. Białostocki Rotator może więc być odnoszony do Branickiego, ukochanego syna ojczyzny, lojalnego poddanego oraz wielkiego wodza, który zapobiegł wojnie domowej. W publicystyce związanej ze sporem o ordynację ostrogską Branicki porównywany był także do swego przodka – hetmana Stefana Czarnieckiego, gdyż podobie jak on miał uchronić Rzeczpospolitą od wewnętrznego konfliktu. Stefan Czarniecki to bohater w Białymstoku bardzo popularny, często przedstawiany na zamawianych przez Branickiego rzeźbach i obrazach. W rzeczywistości Branicki nie miał poważniejszych zasług jako hetman i dopiero z perspektywy sporu o ordynację ostrogską i kreowania go wówczas na wielkiego wodza i męża opatrznościowego kultywowanie pamięci o Stefanie Czarnieckim zyskiwało szczególny wymiar.

Artykuł prezentuje postać saksońskiego architekta Jana Chrystiana Kamsetzera w świetle nowych badań źródłowych, przede wszystkim na podstawie jego korespondencji z dworem królewskim w Warszawie. Kamsetzer urodził się 14 stycznia 1753 roku w Dreźnie w ewangelickiej parafii Kreuzkirche w rodzinie piekarzy. Naukę pobierał w drezdeńskiej Akademii Sztuk Pięknych, m.in. u Friedricha Krubsaciusa (1718-1790). W wieku dwudziestu lat przybył do Warszawy, zapewne z rekomendacji Marcella Bacciarellego i pozostawał w służbie króla od 1773 roku przez dwadzieścia dwa lata. Współpracował na początku z architektem Jakubem Fontaną, a po jego śmierci z Domenico Merlinim, który piastował tytuł pierwszego architekta na dworze. Kamsetzer brał udział w rozbudowie królewskich rezydencji: letniego pałacu w Łazienkach Królewskich m.in. w 1788 r. zaprojektował samodzielnie fasadę północną oraz Zamku Królewskiego. Jego dziełem były również wnętrza Łazienek Królewskich, np. Sala Balowa oraz Teatr na Wyspie, który powstał w latach 1790-1793. Jego antykizująca forma nawiązuje do widowni budowli teatralnych w Pompejach i Herkulanum, które architekt osobiście studiował w czasie swojej podróży. Działalność architekta i próba analizy genezy jego twórczości może stanowić przyczynek do szerszych badań nad zagadnieniem architektury czasów panowania Stanisława Augusta. Jednym z ważniejszych czynników kształtujących ten obraz, oprócz studiów akademickich, były dwie podróże architekta. W latach 1776-1777 wyruszył z poselstwem polskim do Stambułu jako oficjalny rysownik misji, w trakcie której udało mu się również zwiedzić zachodnie wybrzeże Azji Mniejszej, Wyspy Cykladzkie, Grecję, a przede wszystkim Ateny. Wyjątkowe znaczenie miała jego druga artystyczna podróż po Europie w latach 1780-1782 . Wówczas był w Austrii (Wiedeń), zobaczył wiele miejsc w Italii (Wenecja, Vicenza, Rzym, Neapol, Sycylia), potem dotarł do Francji, Anglii, Holandii oraz krajów niemieckich. Król finansował obydwie podróże architekta. Drugim źródłem pokazującym proces kształtowania się gustu architektonicznego Kamsetzera były wysyłane z podróży listy bezpośrednio do Marcella Bacciarellego i przekazywane następnie królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu. Analiza listów architekta pozwala prześledzić trasy jego podróży, ale też sposób odbioru poszczególnych dzieł architektury. We Włoszech fascynowała go architektura antyczna, której poświęcił najwięcej miejsca i którą opisywał i rysował z dużym znawstwem oraz dzieła Palladia i Vignoli czyli tradycja klasyczna. Odwiedził Vicenzę oraz Wenecję, w której zawarł znajomość z architektem Tommaso Temanzą (1705-1789). Odrysował jego plany i bryłę kościoła św. Marii Magdaleny, zaprojektowanego w 1760 r. Zatrzymał się w okolicach Spoleto by przyjrzeć się longobardzkiej świątyni Klitumnusa (the Tempietto del Clitumno near Spoleto), która umieścił w swoim traktacie Palladio. Będąc już w Rzymie zwiedzał Caprarolę, dwukrotnie wybrał się do Neapolu, zwiedzając jego okolice, a następnie objechał Sycylię i Maltę oraz wysepkę Gozo. Podziwiał doryckie budowle w Paestum. Zwrócił uwagę na dzieła Luigiego Vanvitellego, ale generalnie barok neapolitański, a potem sycylijski nie wywołały u niego pozytywnych wrażeń. We Francji zajmował się rysowaniem pałaców i ogrodów, które zostały zlecone przez samego Stanisława Augusta. Poznał wówczas wybitnego szwedzkiego portrecistę pracującego w Paryżu Alexandra Roslina (1718-1793). W Anglii doceniał urbanistykę Londynu, zachwycił się katedrą św. Pawła oraz parkami i wiejskimi posiadłościami z ogrodami usytuowanymi w okolicach miasta.

Warszawskie koszary z czasów panowania króla Stanisława Augusta nie stały się dotychczas przedmiotem szczegółowych badań, zupełnie też niewykorzystane pozostały zarówno źródła archiwalne, jak i drukowane. Wobec unicestwienia stołecznych budynków koszarowych z czasów Oświecenia – najpierw w wyniku rozmaitych przekształceń, później zaś całkowitego ich zburzenia – tym większego znaczenia nabiera zachowana ikonografia, a zwłaszcza akwarele Zygmunta Vogla, który je uwiecznił. Realizm i staranność tych prac pozwala dokonać architektonicznej analizy namalowanych obiektów. Wybudowanie koszar powierzono majorowi Stanisławowi Zawadzkiemu, sprawującemu w latach 1777-1795 urząd architekta wojsk koronnych. Swe umiejętności projektanckie doskonalił on niegdyś w cieszącej się renomą rzymskiej Akademii św. Łukasza. Zyskał już uprzednio uznanie, projektując w 1782 r. gmach koszar w Kamieńcu Podolskim. Wzniesienie go w tamtejszej twierdzy, która broniła południowo-wschodnich rubieży Rzeczypospolitej, miało w intencji monarchy istotnie przyczynić się do podniesienia obronności kraju. Stąd wzięła się chęć zrealizowania stworzonego przez Zawadzkiego projektu jako dzieła wzorcowego: odznaczającego się nowoczesnością formy zewnętrznej i funkcjonalnie rozwiązanych wnętrz. Jeszcze wcześniej, w 1781 r., architekt wystawił w Warszawie koszary Kadeckie, położone opodal pałacu Kazimierzowskiego, stanowiącego podówczas główną siedzibę założonej przez króla Stanisława Augusta Szkoły Rycerskiej. Pozyskanie środków finansowych i formalny nadzór nad wznoszonymi gmachami warszawskich koszar poruczono wyznaczonej królewskim rozporządzeniem Komisji Lokacyjnej. Ludność stolicy czuła się utrudzona obowiązkiem nieustannego „goszczenia” żołnierzy, więc obietnica uwolnienia jej od tej powinności pozwoliła zebrać wystarczające fundusze na budowę koszar dla stołecznego garnizonu. Celem poboru owego podatku została w 1784 r. sporządzona specjalna Taryfa miasta Warszawy (nadająca po raz pierwszy wszystkim posesjom konsekwentną numerację). Inwestycja miała zresztą same zalety. Nie tylko uwalniała mieszkańców od przekleństwa kwaterunku, lecz także, gromadząc daną jednostkę wojska w jednej przestrzeni, w sposób istotny wpływała na subordynację żołnierzy oraz ich dyspozycyjność. Cała inwestycja – realizowana do 1788 r. – obejmowała cztery zespoły koszarowe w różnych częściach miasta. Na skarpie rozciągającej się wzdłuż Wisły od strony północnej mieściły się koszary Gwardii Pieszej Koronnej, a od strony południowej – koszary Gwardii Pieszej Litewskiej. Dalej od rzeki, okalając Starą i Nową Warszawę od zachodu, zlokalizowane były na północy koszary Artylerii Koronnej, a na południu koszary Gwardii Konnej Koronnej. Wszakże w jednym tylko przypadku – koszar Artylerii Koronnej miała to być budowa całkowicie nowego, wznoszonego od podstaw kompleksu, w dwóch innych: koszar Gwardii Pieszej Koronnej oraz koszar Gwardii Pieszej Litewskiej – daleko posunięta rozbudowa albo istniejącego już założenia koszarowego, albo budynku cywilnego wcześniej przeznaczenia, w przypadku zaś ostatnim – koszar Gwardii Konnej Koronnej – gruntowna renowacja funkcjonującego zespołu. Za dzieło najważniejsze – bo pozwalające projektantowi na największą swobodę –należy uznać koszary Artyleryjskie. Ich kompozycja zamknięta została w rozległym czworoboku zewnętrznych skrzydeł mieszkalnych, dwudziestotrzyosiowego od frontu oraz dwudziestosześcioosiowych bocznych. Owe skrzydła wydzielały trzy wewnętrzne dziedzińce, dwa mniejsze kwadratowe, tylne, oraz większy prostokątny, przedni. Elewacje zyskały surowy wystrój. Najokazalsza była fasada, rozczłonkowana trzema ryzalitami, ujętymi artykulacją porządkową, z których środkowy, ozdobiony dodatkowo kolumnowym portykiem zwieńczonym trójkątnym frontonem, mieścił bramę wjazdową koszar, a boczne wieńczyła dekoracja rzeźbiarska wyraźnie mówiąca nie tylko o militarnym przeznaczeniu gmachu, lecz także o ulokowaniu w nim siedziby artylerzystów. Wystrój, choć zgodnie z zasadami surowy, zyskał jednak dość wykwintny charakter, dostosowany do lokalizacji gmachu w centrum stolicy Rzeczypospolitej. Projektując koszary Artylerii Koronnej, Zawadzki nie naśladował żadnego konkretnego wzoru, lecz wykorzystywał twórczo najnowsze europejskie trendy. Może je udokumentować niemal współcześnie powstały plan koszar stworzony przez Jean-Françoisa Neufforge’a i zamieszony w suplemencie do jego autorskiego wydawnictwa Recueil élémentaire d'architecture…, które opublikowane zostało w Paryżu w latach 1775-1780. Koncepcji Zawadzkiego nie należy wszakże traktować jako modyfikacji francuskiego abrysu, gdyż nie na tym opiera się ich podobieństwo. Identyczne bowiem są nie formy, lecz zasady stosowane przez obu architektów: komponowanie – przy zachowaniu ścisłych reguł symetrii – monumentalnego, wieloskrzydłowego gmachu z wewnętrznymi dziedzińcami, z praktycznymi rozwiązaniami wynikającymi z powtarzalności starannie rozplanowanych jednostkowych modułów formalno-funkcjonalnych, dostosowanych do zróżnicowanego poziomu komfortu kwater oficerskich i żołnierskich. Skala przedsięwzięcia, jakie podejmowano przystępując do budowy stołecznych koszar, była w stanisławowskiej Warszawie bez precedensu. W 1788 r. podawano, że „na cztery fabryki koszar wyszło z kasy Komisji Lokacyjnej 1 473 693 zł”. Była to suma ogromna. Inne dane statystyczne również wkraczają w strefę wielkich liczb. Przy czterech prowadzonych równolegle „fabrykach” zatrudnionych było jednocześnie ponad tysiąc robotników, co również stanowiło liczbę znaczącą, zważywszy że ludność całej Warszawy w 1784 r. liczyła 63 tysiące mieszkańców. Należało zapanować nad tak gigantycznym zespołem zaangażowanych pracowników, skupionych na odległych od siebie placach, ale też – jak rzemieślnicy czy dostawcy – rozproszonych po całej ówczesnej aglomeracji. Front robót budowlanych został rozwinięty tak szeroko, że w roku 1785 cena cegły w stolicy gwałtownie podskoczyła o jedną trzecią. Pierwsze tworzone w Warszawie dzieła klasycystyczne nie mogły jeszcze przesądzić o zmianie jej barokowego oblicza. Sprawiły to dopiero rozrzucone w różnych częściach miasta monumentalne gmachy koszar, „wszystkie inne budowle tej stolicy wielkością i ozdobą architektury przewyższające”, a zwłaszcza odznaczające się znakomitym wyeksponowaniem w przestrzeni urbanistycznej koszary Artylerii Koronnej i koszary Gwardii Pieszej Litewskiej. Cechą wyraźnie je też wyróżniającą spośród innych dzieł, które nierzadko, wprowadzając klasycystyczną stylistykę, nie odcinały się całkowicie od baroku czy rokoka, była konsekwencja w zastosowaniu surowych form. Z jednej strony wynikało to z przyjęcia propagowanej przez teoretyków architektury zasady stosowności odniesionej do architektury militarnej, z drugiej zaś z wyraźnej osobistej predylekcji Zawadzkiego do takiej właśnie „rewolucyjnej” – jak to niekiedy określali badacze – odmiany klasycyzmu. Powstałe w stolicy budowle garnizonowe stały się istotnym tytułem do zasłużonej sławy Zawadzkiego pośród współczesnych, którzy zgodnie twierdzili, „iż wystawione przez niego gmachy koszar wojskowych w Warszawie i Kamieńcu Podolskim z nieporównaną oszczędnością nie tylko wygodę wojsku i mieszkańcom tych miast przyniosły, ale ozdobę w kraju i zaszczyt narodowi do późnej potomności przeniosą”. Spoglądając zaś z perspektywy ponad dwóch stuleci musimy w Stanisławie Zawadzkim docenić znakomitego architekta klasycystę, który miał odwagę wypowiadać się w najbardziej surowych, kubicznych formach, potrafił wykorzystywać najnowsze europejskie trendy sztuki architektonicznej, umiał też sprawnie rozwiązywać skomplikowane zagadnienia zarówno konstrukcyjne, jak i funkcjonalne tworzonych dzieł.