Academic literature on the topic 'Poezja kobiet'

Tekst stanowi omówienie kwestii reprodukcji życia codziennego w dwóch tomach poetyckich Jestem baba Anny Świrszczyńskiej oraz Dom, pokarmy Krystyny Miłobędzkiej, opublikowanych w pierwszej połowie lat 70. Przyglądając się twórczości poetek z perspektywy feministycznych teorii społecznej reprodukcji, można postawić tezę, że istnieje ścisły związek między oddolną działalnością emancypacyjną kobiet w PRL-u a twórczością literacką i poetycką. Perspektywa ta uwidacznia się w dwóch omawianych tomach, których głównym tematem i zarazem strategią emancypacyjną staje się kwestia pracy reprodukcyjnej kobiet.

W artykule wyodrębniony zostaje opis autotematyczny jako technika metapoetyckiej refleksji, z jednej strony odniesiona do strukturalistycznej teorii opisu, z drugiej – do praktyki poetyckiej kobiet, w której metarefleksja jest ważnym, ale niedostatecznie omówionym zjawiskiem. Stosowane przez poetki zabiegi autotematyczne nakierowane są często nie tyle na problematyzowanie poetyckiego medium, mającego wywołać Barthes’owski „efekt rzeczywistości”, ile na samopoznanie podmiotu i konstruowanie indywidualnych projektów epistemologicznych. Przykładowo przywołana zostaje poezja Wisławy Szymborskiej, Julii Hartwig, Bogumiły Latawiec i Haliny Poświatowskiej, a osobną interpretację zyskuje wiersz Joanny Pollakówny.

<p>The aim of the article is to look at the identity of an old woman on the example of works by Anna Świrszczyńska, which were compared with selected paintings. It was emphasized that the specificity of the poet’s artistic creation, her way of presenting a woman’s point of view to all phenomena and feelings, did not lead to the negation of male reality, but constituted its complement. The intended interdisciplinary nature of discourse is justified by the belief that the diversity of linguistic message multiplies the strength of art’s influence, empathically orientates recipients to the uniqueness as well as the individuality of the subject’s existential relationship with the world in works of art.</p>

The Feminine Sphere of Yiddish Heritage: Review of the book: Joanna Lisek (2018), Kol isze – głos kobiet w poezji jidysz (od XVI w. do 1939 r.). Sejny: Wydawnictwo Pogranicze.The review presents the monograph Kol isze – głos kobiet w poezji jidysz (od XVI w. do 1939 r.) [Kol ishe: The Voice of Women in Yiddish Poetry (from the 16th Century to 1939)], published in 2018 by Joanna Lisek. The article focuses on the main topic of the monograph – the literary voices of women within Yiddish culture – and its historical, social and literary framework. Kobieca sfera dziedzictwa jidysz. Recenzja książki: Joanna Lisek (2018), Kol isze – głos kobiet w poezji jidysz (od XVI w. do 1939 r.). Sejny: Wydawnictwo Pogranicze.Celem recenzji jest prezentacja wydanej w 2018 r. monografii Joanny Lisek, Kol isze – głos kobiet w poezji jidysz (od XVI w. do 1939 r.). Omówienie koncentruje się na głównym temacie publikacji – literackich głosach kobiet z kręgu kultury jidysz – oraz jego historycznych, społecznych i literackich ramach.

Niniejszy artykuł stanowi analizę feministycznych interpretacji poezji Anny Świrszczyńskiej, jednej z najbardziej rozpoznawalnych poetek w Polsce, której twórczość charakteryzuje wyraźnie feministyczna wrażliwość. Wiele interpretatorek i interpretatorów poezji Świrszczyńskiej nie dociekało, skąd wziął się ów światopogląd poetki, twierdząc raczej, że jak na czasy PRL-u był on zjawiskiem wyjątkowym i rzadkim. W przeciwieństwie do narracji ustanowionej po 1989 roku przez interpretatorki tej poezji, uważam, że feministyczny światopogląd Świrszczyńskiej nie był zjawiskiem indywidualnym i odosobnionym, ponieważ wyłonił się w kontekście wzmożonej aktywności kobiet i w czasie wdrażania socjalistycznego projektu równości kobiet po 1945 roku. Uważam, że zarówno polityczna działalność komunistek, jak i oddolne akcje przeprowadzane przez kobiety z klasy robotniczej miały znaczący wpływ na światopogląd poetki. Jednakże kształtująca się po 1989 roku feministyczna narracja zdominowana była przez antykomunistyczny paradygmat i nie uwzględniła w historii polskiego feminizmu lewicowych ruchów kobiecych. Skutkowało to aplikowaniem do historii polskich ruchów kobiecych: 1) liberalnego ujęcia feministycznej sprawczości; 2) zachodnich teorii feministycznych pozbawionych paradygmatu teorii marksistowskich; 3) normatywnej definicji feminizmu ograniczonej wyłącznie do działalności opozycyjnej. Przyglądając się poetyckiej aktywności Świrszczyńskiej, staram się podkreślić konieczność uzupełnienia luk w historii polskich ruchów kobiecych. Strategia ta wiąże się nieodłącznie z koniecznością przemyślenia genealogii polskiego feminizmu oraz redefinicji pojęcia feministycznej sprawczości.

The article addresses the problem of absence of women’s poetry in the linguistic current of 20th-century Polish poetry. It analyses its causes, amongst which the pivotal role is played by the stereotypical vision of women’s poetry, deeply ingrained in general awareness. The vision in question does not admit “difficult” forms and thus places women’s poetic work outside the avant-garde tendencies, linguistic experiment and metareflection. The authoress calls for inclusion of the omitted or forgotten poetesses who play with language in their poems and she articulates the need to redefine our understanding of linguistic poetry.

Utwory Wisławy Szymborskiej doczekały się wielu opracowań, zwłaszcza literaturoznawczych. Badacze (np. S. Balbus, E. Balcerzan, A. Legeżyńska) szczegółowo omówili najważniejsze tematy tej poezji oraz cechy jej poetyki. Zwracali też uwagę na zabiegi stylistyczne oraz stosowane przez poetkę gry językowe. Jednak w niewielkim stopniu interesowała ich warstwa onimiczna wierszy. Tymczasem poezja Szymborskiej jest źródłem bogatego zbioru nazw własnych, występujących samodzielnie lub stanowiących człony metafor i porównań. Są to zarówno antroponimy, jak i nazwy miejscowe, hydronimy oraz ideonimy. W dorobku poetki są też utwory pozbawione nazw własnych, co także jest sygnałem funkcji tekstowych (np. przemilczenia, przemijania, niepewności). Przeprowadzone analizy (np. wiersza „Portret kobiecy”) pokazują, jak objęcie obserwacją nazw własnych wpływa na wzbogacenie interpretacyjnych wniosków

Jakie wnioski pojawiają się w efekcie połączenia tak wielu dyskursów w symboliczną całość? Po pierwsze: w ramach interpretowanych wierszy takich autorek jak m.in. Eda Ostrowska, Elżbieta Michalska, Ewa Sonnenberg, Jolanta Stefko — stygmat Innego jako dominanta wywierająca wpływ na konstrukcję literackiego świata i bohatera lirycznego — powoduje, iż w obrębie tekstu literackiego, właściwie niezależnie od podejmowanej wprost tematyki, powraca motyw nieustannej, bezpośredniej konfrontacji ze światem zewnętrznym, jak również nieufności, która rozwija się zawsze dwukierunkowo („ja” – rzeczywistość, rzeczywistość – „ja”). Ale twórczość tych autorek nie jest jedynie świadectwem buntu i represji Innego. Te wiersze udowadniają bowiem, iż w obrębie dominujących, nieraz wrogich struktur języka — możliwe jest stworzenie kodu alternatywnego, jakim staje się poezja. Jest to język wyczulony na różnicę, to właściwie swoisty dialekt Innych poruszający się na obrzeżach dyskursu oficjalnego (i nieraz szydzący z niego) oraz języka intymnego, pozasystemowego. Dodajmy jednak — język poezji to kod elitarny, dyskurs mniejszości. Poezja jako zemsta odmieńca, jako gest wykluczenia? Zastanawiałam się także nad figurami obcości, które pojawiają się we współczesnej liryce kobiecej. Jak sugerowałam wielokrotnie: wybór twórczości kobiecej jako przedmiotu analizy wynikał z przeświadczenia, iż to właśnie w obrębie tekstu kobiecego można prześledzić piętrowość wykluczenia, intensyfikację obcości, jej wielowymiarowość. Oczywiście, nie oznacza to, iż w przypadku tekstów napisanych przez mężczyzn tych zjawisk nie możemy zaobserwować. Teoria queer uświadamia nam, iż represjom związanym z funkcjonowaniem m.in. tożsamości normatywnych — podlegamy wszyscy, bez względu na płeć i preferencje seksualne. Jednak, w kontekście problemu wykluczenia, interesowała mnie poezja kobieca — przede wszystkim z powodu języka (traktowanego przez feminizm jako strefa z ograniczonym dostępem dla kobiet) oraz fantazmatu kobiety jako Innej. Śledzenie jego obecności we współczesnej poezji kobiecej pozwala na sformułowanie tezy, iż obecnie fantazmat kobiety jako Innej znacznie częściej jest punktem wyjścia podmiotowej obcości niż jej epicentrum. Obcość generowana przez płeć pozostaje ważnym elementem tożsamości odmieńca, ale rzadko występuje samodzielnie, bez innych współczynników warunkujących poczucie inności. Tym wszystkim rodzajom obcości, do których odnosiłam się analizując wybrane teksty poetyckie, towarzyszy ponadto, z różną intensywnością, stereotyp twórcy jako Innego. Dominuje negatywny aspekt „inności twórcy” — szaleńca narażonego na śmieszność i wykluczenie, artysty odrzuconego przez stado, ale też negującego schemat społecznego życia. Odwołań do pozytywnego wymiaru twórcy jako Innego (na przykład: poczucie bycia wybranym, idea geniuszu itp.) jest znacznie mniej. Jeżeli jednak tego typu nawiązania już się pojawiają, to służą przede wszystkim ukazaniu rozdarcia pomiędzy byciem wybranym a byciem potępionym, demaskują podmiotową sprzeczność i wątpliwości — od afirmacji Inności, aż po tęsknotę za Tożsamym. Istotna — w kontekście przemian liryki współczesnej — wydaje się być natomiast koncepcja twórczości jako transgresji. Jeśli odmieniec z racji swojego „statusu” przebywa w przestrzeni granicznej, na obrzeżach życia zbiorowego, wówczas jego naturalnym stanem jest transgresyjność egzystencji. Jednym z jej wymiarów jest właśnie literatura. Twórcy zbliżają się do granicy i zawracają, by móc o tym napisać. Niekiedy powrotu nie ma, stąd zauważona przez Michela Foucaulta — nieobecność dzieła, zawieszona rozmowa, przerwana sieć tekstu. I po trzecie: interesowała mnie twarz współczesnego odmieńca, jego aktualny obraz wyłaniający się z interdyscyplinarnej refleksji humanistycznej. I tu ponownie powraca, charakterystyczne dla inności, rozdarcie. Z jednej strony: pojawia się autentyczny głód inności — traktowanej jako wyzwanie i zarazem alternatywa wobec taśmowej produkcji tożsamości, opór przeciwko powtarzalności ludzkiej egzystencji, szansa na włamanie się do systemu operacyjnego, który zarządza społeczną rzeczywistością. W ramach realizacji tego projektu, popularnego wśród (użyjmy jeszcze raz terminologii Hansa Mayera) odmieńców intencjonalnych, dozwolone są wszelkie ingerencje w ciało i tożsamość. Wszystko w imię odmienności. To obsesyjne pożądanie Innego, tęsknota za oryginałem bez kopii, lęk przed Tym Samym — będą narastały wraz z postępem globalizacji, zbliżając się coraz bardziej do niebezpiecznej granicy eksperymentu i zarazem granicy człowieczeństwa.