Academic literature on the topic 'Powieść polska'

Opinia Jean-Jacquesa Rousseau o powieści Daniela Defoe (pierwodruk: 1719) wpłynęła na późniejsze przekłady i adaptacje dzieła. W jej następstwie upowszechniło się mocniejsze niż w oryginale eksponowanie doświadczeń wyspiarskich w dziejach Robinsona Crusoe. Sukces powieści sprawił też, że jej bohater zaczął żyć jako postać emblematyczna dla kultury zachodniej (zwłaszcza angielskiej) ekspandującej poza granice Europy. Robinson-rozbitek, który przez wiele lat dawał sobie radę na bezludnej wyspie, uosabiał zespół cech gwarantujących sukces w podboju świata, połączenie indywidualizmu, przedsiębiorczości, protestanckiej religijności. Mimo że polska mentalność o rodowodzie szlacheckim miała charakter antymieszczański, powieść Defoe zdobyła popularność również wśród polskich czytelników. Wydaje się, że Robinson Crusoe był też sojusznikiem tych spośród polskich pisarzy, którzy działali najpierw na rzecz ratowania państwa pod koniec XVIII wieku, a kiedy to się nie udało, próbowali przynajmniej unowocześnić polską mentalność. Określa się ich zresztą niekiedy mianem „rozbitków”, nawiązując do popularnego toposu nawy państwowej jako okrętu. Jeden z nich, Julian Ursyn Niemcewicz, traktował Robinsona Crusoe jako postać z pogranicza fikcji i prawdy pozaliterackiej. Sam, jak Robinson, odbywał podróże do Nowego Świata i próbował tam przetrwać. W jego zapiskach dziennikowo-pamiętnikarskich można znaleźć wiele motywów, które rozważa się w związku z powieścią Defoe: migracje, etniczne uwarunkowania kolonizacji, stosunek przybyszów do rdzennych mieszkańców. Przez pryzmat Robinsona Crusoe warto również spojrzeć na powieść Niemcewicza Jan z Tęczyna. Jej bohater, podobnie jak Robinson, trafia na wyspę po katastrofie statku. Nie udaje mu się jednak na niej osiąść z powodu przeszkód natury wewnętrznej: idealistycznych wyobrażeń o miłości do kobiety oraz własnym statusie jako Polaka znakomitego rodu.

Popularnej powieści historycznej przypadła współcześnie – niezależnie od promowanych form „polityki pamięci” i ustaleń historyków – rola medium podtrzymującego i powtarzającego mity narodowe. Nawet jeśli bowiem obraz minionych czasów zostaje rozbity, w miejsce dotychczasowego mitu powstaje nowy. Ma on niekiedy – wobec chronologicznie wcześniejszego – charakter „anty-mitu”, tj. ukazuje „kulturowy rewers” dotychczasowej wizji. Jednakże jego funkcja pozostaje niezmienna – ma utrwalać dotychczasowe postrzeganie przeszłości, choćby expressis verbis deklarowana była konieczność rewindykacji. „Czytanie historii” przez twórców popularnej powieści historycznej pozostaje w niej zapisem o charakterze „kulturowego palimpsestu”, podporządkowanego funkcjonującym w wyobraźni społecznej „fantomom” przeszłości.

Artykuł zawiera omówienie dwóch zapomnianych przekładów prozy rosyj-skiej na język polski: opowieści preromantycznej Sierra-Morena Nikołaja Karamzina („Tygodnik Wileński” 1821, nr 13, s. 8–16) i opowieści moralizatorskiej Trzy siostry, czyli Widmo Minwany Wasilija Żukowskiego („Tygodnik Wileński” 1822, nr 9, s. 200–206). Przedstawiono tu polemikę z Wiktorem i Haliną Czernianinami, badaczami przede wszyst-kim atrybucji utworów, ich przynależności do gatunku literackiego (powieść – opowieść) i kierunku literackiego (sentymentalizm – preromantyzm). W artykule omówiono przekłady Sierry-Moreny i Trzech sióstr... w świetle: 1) programu, struktury i tematyki „Tygodnika Wileńskiego” – działy, literatura polska i zachodnioeuropejska, tłumaczenia utworów Karamzina oraz 2) specyfiki tłumaczenia – porównanie przekładu Sierry-Moreny z 1821 i 1839 roku („Rozmaitości” 1839, nr 18, s. 137–140).

Polska powieść kryminalna, szczególnie powstająca po roku 1989, wywołuje co najmniej dwa pytania badawcze. Pierwsze o chronologię literatury polskiej, a zarazem o uzależnienie jej rozwoju od przemian politycznych. Drugie o to, czy faktycznie zmiany takie miały (bądź mają) wpływ na kwestie np. formalne związane z kształtem tejże literatury. Zmiany polityczne mogły zapewne wpłynąć na podejmowanie tematów dotąd niemożliwych do opisu. Niniejsze studium ma na celu opis oraz analizę polskiej powieści kryminalnej z nieco innej perspektywy, a mianowicie opisu jej jako pewnego obiektu w znaczeniu, jaki nadał temu pojęciu Nicolai Hartmann. Stąd kwestie chronologiczne nie odegrają tu większej roli; będą traktowane jako pewien parametr pomocniczy. Natomiast artykuł podkreśla znaczenie tezy, że powieść kryminalna staje się, właśnie po roku 1989, powieścią o charakterze obyczajowo-psychologicznym. Także coraz silniej przejawia się w niej tendencja do czegoś, co sami autorzy określają jako „komedia kryminalna”. Artykuł zawiera zatem zarysowanie problemu badawczego (dzieło literackie jako obiekt), zaś główna teza to niezależność kwestii formalnych od problematyki przemian politycznych. Przyjęte w artykule metody badawcze to przede wszystkim opis obiektu, resp. dzieła literackiego i takich jego cech, jak: miejsce akcji (konkretne i opisane precyzyjnie bądź schematycznie), język protagonistów/antagonistów/narratora (konwencjonalny lub zindywidualizowany, z aluzjami intertekstowymi), postacie konwencjonalne lub zindywidualizowane, zagadka (najważniejsza, lub pretekstowa, czasem odkrywa drugie dno). Staram się wykazać, że zmiany polityczne wpłynęły na podejmowanie tematów dotąd niemożliwych do opisu. Natomiast same kwestie przemian politycznych na sferę kompozycji mają tylko wpływ głównie w warstwie językowej utworów.

W artykule scharakteryzowano w kontekście porównawczym zależność pomiędzy literaturą a fotografią. Na przykładzie dwóch utworów – Widnokręgu Wiesława Myśliwskiego i Nakarmić kamień Bronki Nowickiej – autorka wskazuje na sposoby literackiego wykorzystania sztuki fotografii w literackim przekazie. Przede wszystkim w artykule zaakcentowano rolę pamięci i unieruchomienia egzystencjalnego zdarzeń i ludzie prezentowanych zarówno w fotografii, jak i literaturze. Słowa kluczowe: powieść polska, fotografia, pamięć, przekład intersemiotyczny

The aim of this dissertation is to present the forgotten novel Wspomnienia wygnanki from 1844 by Paulina Krakowowa. The author draws attention to its readability and literary values, which made it a bestseller in the 19th century. The dissertation also offers an analysis and interpretation of Wspomnieniawygnanki in the context of nineteenth-century novels for girls, as well as in the context of adventure novels, the so-called “robinsonada”. This is because Krakowowa’s novel is saturated with sensational, adventure and travel themes. Therefore, it should be placed within and outside the circle of nineteenth-century novels for girls. Wspomnienia wygnanki is an innovative novel,going beyond the usual conventions of moral prose and novels of manners towards an adventure novel (“robinsonade”), which, in the nineteenth century, was reserved almost exclusively for boys.

Celem niniejszego artykułu jest analiza realizacji konceptów rosyjskości i polskości oraz ich konfrontacji w opublikowanej w 1993 roku powieści Wiaczesława Rybakowa Grawilot „Cesarzewicz”. Należący do nurtu historii alternatywnej utwór uka-zuje imperialistyczną wizję Rosji pozostającej przez cały XX wiek monarchią i światową potęgą. Polska wpisuje się w strukturę tekstu nie tylko jako lenne terytorium imperium, lecz także poprzez personalną więź głównego bohatera – gorliwego patrioty – z polską poetką. Przy pomocy metodologii oferowanej przez etnopsychologię oraz komunikację międzykulturową, przede wszystkim komparatystykę osobowości modalnych obu wzmian-kowanych kultur, zostaną zrekonstruowane zawarte w utworze portret typowego Polaka oraz typowego Rosjanina oraz ich wzajemne relacje. To pozwoli na porównanie obrazu tekstowego z rzeczywistością pozatekstową i zinterpretowanie go w kontekście zarówno postrzegania relacji polsko-rosyjskich w pierwszej postsowieckiej dekadzie, jak i dystrybucji władzy w relacjach między bohaterami. Tym samym losy polskiej bohaterki, Stanisławy, można odczytywać jako paralelne wobec projektowanych losów Polski w imperialnym dyskursie: od miłości względem Rosji, poprzez bunt i próby uzyskania niezależności, aż po ostateczną uległości i oddanie.

Artykuł jest próbą przybliżenia czytelnikowi historii polskiej powieści dla dzieci, która doczekała się największej liczby angielskich przekładów. Jest to próba wyjaśnienia, za pomocą nieomawianych wcześniej przykładów, w jaki sposób tłumacze Korczaka potraktowali tekst Króla Maciusia Pierwszego w przekładzie, stosując odmienne strategie tłumaczeniowe. Badany materiał zasługuje na uwagę nie tylko ze względu na to, że pozostawał dotąd jedną z „białych plam” polskiego przekładoznawstwa, ale również dlatego że każdy ze wspomnianych tłumaczy zaakcentował inne pokłady znaczeniowe oryginału, modyfikując go pod względem stylu, organizacji językowej oraz odniesień kulturowych.

The article proposes an interpretation of Aniela Gruszecka’s Przygoda w nieznanym kraju [Adventure in an unknown country] of 1933 as the first Polish Sapphic novel. The author of the article draws attention to the poetics of the novel. It narrates the story of two women – their acquaintance, unrequited love, rejection and reconciliation, following Virginia Woolf’s style: the main persona observes and analyses her developing feelings. This open and friendly reflection on non-heterosexuality is particularly interesting in the context of Polish culture, which is only today recovering the queerstory, until recently silent (even more so about female) homosexuality.

Tekst porusza tematykę obrazów polskiej wsi, obecnych w Malowanym ptaku Jerzego Kosińskiego. Analizy dokonano z punktu widzenia antropologii kulturowej, między innymi poprzez kategorie: swój – obcy, orbis interior – orbis exterior, centrum – peryferie, wędrówka, dziecko. Przy antropologicznym dekodowaniu tekstu literackiego o charakterze autofikcji autor artykułu posługuje się pomocnymi w tym działaniu terminami antropologii pamięci: autobiografią, pamięcią autobiograficzną, traumą. Polska wieś czasów Holocaustu, ukazana w pozie J. Kosińskiego, okazuje się przestrzenią wędrówki głównego bohatera, bliską naturze, położoną w obszarze dalekich peryferii kultury i cywilizacji. Tragiczna w wielu wymiarach podróż, choć bliska inicjacyjnej wędrówce, jednak nie jest nią. Powodem jest brak ostatniego, trzeciego elementu charakterystycznego dla klasycznego schematu obrzędów przejścia według Arnolda van Gennepa. Mieszkańcy wsi, ich życie i wierzenia ukazane zostały jako zgodne z etnograficznymi i socjologicznymi opracowaniami tematu. Powieść należy do nurtu krytycznie traktującego tematykę wiejską we współczesnej literaturze.

Głównym celem dysertacji jest redefinicja gatunku sagi rodzinnej – skonfrontowanie najnowszych reprezentacji literackich z modelem sagi i rozszerzenie definicji tak, by otwierała się na kulturową ewolucję gatunku. Dysertacja obejmuje materiał badawczy w postaci dwunastu powieści i jednego zbioru opowiadań o tematyce rodzinnej. Podstawę metodologiczną stanowi genologia kulturowa, która pozwala rozszerzyć perspektywę literaturoznawczą o wątki z dyscypliny nauk o kulturze i religii. Część pierwsza to teoretyczne wprowadzenie zawierające zarys genologii kulturowej, historię gatunku sagi oraz zarys obrazu rodziny w kulturze, w tym w literaturze polskiej. Analityczną część rozprawy otwiera wprowadzenie dotyczące arcynarracji rodzinnej. Analizowane są utwory literackie o tematyce rodzinnej z dwóch grup sag. Pierwsza, określona jako sagi powieściowe konwencjonalne, obejmuje popularne kobiece sagi powieściowe: Małgorzaty Kalicińskiej, Ałbeny Grabowskiej oraz Ewy Madeyskiej, które w znacznym stopniu kontynuują tradycyjną linię gatunku. Do drugiej grupy, sag powieściowych kontestacyjnych, należą utwory polemizujące z tradycyjnym modelem sagi: "Piaskowa Góra" Joanny Bator, "Włoskie szpilki" i "Szum" Magdaleny Tulli, "Chochoły" Wita Szostaka oraz "Saturn" Jacka Dehnela. Analiza wskazanych reprezentacji literackich pozwala pokazać dwie drogi ewolucji gatunku. Pierwsza stanowi kontynuację tradycyjnego modelu sagi rodzinnej, najpopularniejszego w końcu XIX i na początku XX wieku – należące do niej reprezentacje literackie (sagi konwencjonalne) zachowują wierność wypracowanemu wówczas modelowi rodziny i powielają większość elementów z zakresu poetyki. Na drugiej drodze rozwoju sagi znalazły się utwory (sagi kontestacyjne), które czerpią z tradycji genologicznej, ale jednocześnie dokonują jej krytycznej reinterpretacji. Ostatnia część dysertacji zawiera propozycję wprowadzenia dla takich reprezentacji sag rodzinnych terminu „antysaga”, dotąd niefunkcjonującego w dyskursie naukowym w sposób uporządkowany i niemającego definicji.
The main purpose is to redefine the family saga genre – the latest literary representations were confronted with the saga model that functions in the literary genology; the definition was expanded in order to open it up to the cultural evolution of the genre, not only in the field of subject but also poetics. It includes analysis of twelve novels and one set of short stories. In this research the cultural genology, in which there are elements of cultural studies serves as a key methodology. The first part is a theoretical introduction to cultural genology (the history of the saga, the image of the family in culture…). The analytical part begins with an introduction on the family narrative. Analyzed family sagas are divided into two groups: conventional and contentious. The first group includes so-called popular female saga: by Małgorzata Kalicińska, Ałbena Grabowska, Ewa Madeyska, which continue the traditional line of the genre. The second group includes works that argue against the traditional saga model: by Joanna Bator, Magdalena Tulli, Wit Szostak, Jacek Dehnel. The analysis of the literary representations shows two ways of evolution of the genre. The first one is a continuation of the traditional family saga model. They are also based on the same elements of poetic structure. Literary works from the second group of sagas refer to the genological tradition, but at the same time they serve as its critical reinterpretation. The last part of the dissertation introduces the term "anti-saga" for such representations of family sagas.

Moja praca jest poświęcona polskiej postkolonialności oraz teorii i praktyce postkolonialnej lektury. Przyjęta przez mnie definicja polskiej postkolonialności różni się jednak od tej zrównującej ją z kondycją kraju, który przez lata pozostawał pod zaborami, był okupowany i najeżdżany przez siły Imperium. Przedstawiając swój sposób rozumienia tego pojęcia, wymieniam osiem wyznaczników polskiej postkolonialności. Są to: 1. przekonanie o wyjątkowości Polski jako przedmurza cywilizacji; 2. poczucie niższości i gorszości, wynikające z nieprzynależenia do tej „właściwej”, zachodniej Europy zaawansowanego kapitału; 3. Kresy i mit kresowy; 4. kwestia żydowska i pamięć o Shoah; 5. pamięć o wypędzeniach i o „odzyskiwaniu” Ziem Odzyskanych; 6. skomplikowana pozycja Polski w zglobalizowanym świecie; 7. wewnętrzna kolonizacja i jej dziedzictwo; 8. idea kolonialna i wiążące się z nią (post)kolonialne imaginarium. Praktycznym celem pracy jest przeanalizowanie, jak te wyznaczniki funkcjonują w utworach Stasiuka i Masłowskiej. To jednak wymaga namysłu nad samym sposobem postkolonialnego pisania i czytania, innymi słowy – krytycznego odniesienia się do tradycji badań postkolonialnych. Przyjmuję założenie, że świat społeczny i świat przedstawiony w literaturze współdefiniują się, ponieważ są rezultatem pewnej praktyki interpretacyjnej i praktyki wspólnego tworzenia, określanej przez to, co już zostało wytworzone. To współdefiniowanie można badać na dwa sposoby: poprzez krytykę literatury rozumianą jako krytyka dyskursu i poprzez krytykę literatury rozumianą jako krytyka ideologii. Napięcie między tymi dwoma sposobami odzwierciedla istotę sporów o teorię postkolonialną, której źródła inspiracji tkwią w poststrukturalizmie i marksizmie. Aby poradzić sobie z tym dylematem, postanowiłam pójść śladem Petera Hallwarda, który w swojej pracy Absolutely Postcolonial zaproponował przyjęcie dwóch kategorii ogólnej logiki indywiduacji: osobliwego (singular) i konkretnego (specific). Te dwie zasadniczo rozbieżne koncepcje indywidualizacji i zróżnicowania mają kluczowy wpływ na to, którą drogą będziemy odchodzić od zdeterminowania i esencjalizującego określenia (specyfying) tożsamości, i jaką pozycję obierzemy pomiędzy deterytorializacją a zlokalizowaniem. Odniesienie tych kategorii do tematyki poruszanej przez teorię postkolonialną (takich jak właśnie zlokalizowanie i deterytorializacja, narodowe zdeterminowanie i wolność od niego) umożliwia nowe podejście do niej, a zarazem chroni przed impasem, w który teoria ta popada. U Hallwarda tytułowa postkolonialność absolutna to tendencja osobliwa; tendencji konkretnej odpowiadałoby raczej to, co antykolonialne. Funkcjonowanie wyznaczników polskiej postkolonialności w wybranych utworach Stasiuka i Masłowskiej badam więc, przykładając do nich kategorie Hallwarda. Ich wybory, dokonywane w poszczególnych utworach, pozwalają wyrażać się tendencji osobliwej, tendencji konkretnej, a także temu, co określone (specified). Analizowani autorzy w niektórych swoich utworach pozostają w domenie postkolonialnej osobliwości: Stasiuk w peryferyjnej rzeczywistości Europy Środkowo-Wschodniej, celebrującej swój brak historycznej podmiotowości, zaś Masłowska – we wszechogarniającym centrum globalnego kapitalizmu. Jednakże wszędzie tam, gdzie autorom udaje się wykroczyć poza postkolonialną osobliwość, lektura postkolonialna musi ustąpić miejsca takim odczytaniom, które zakładają (i promują) wykuwanie podmiotowości w walce, akcentują konflikty interesów i podkreślają konkretną pozycję podmiotu, sprzeciwiającą się zarazem jej esencjalizacji poprzez do-określenie. Lektura postkolonialna rozumiana w ten sposób będzie niejednokrotnie napotykać swój własny kres. Stanowi punkt wyjścia, który należy poddać krytycznemu namysłowi, a następnie go przekroczyć.
In my dissertation I raise the topic of Polish post-coloniality and examine the theory and practice of post-colonial reading. My definition of Polish post-coloniality, however, differs from that identifying it with the condition of the country which for years remained under partitions, was erased from the map, occupied and invaded by the forces of the Empire. Presenting my own understanding of this concept, I mention eight determinants of Polish post-coloniality: 1. Belief in the uniqueness of Poland as a bulwark of civilization. 2. Polish sense of inferiority and worseness, resulting from not belonging to the "proper" part of Western Europe of advanced capital; 3. Kresy and its myth. 4. Jewish question and the Shoah memory. 5. The expulsions and the "recovery" of the Recovered Territories. 6. Complicated position of Poland in a globalized world. 7. Internal colonization and its heritage. 8. The colonial idea and the (post)colonial set of imaginations. The practical aim of my thesis is to analyse how these determinants operate in the works of Stasiuk and Masłowska. This, however, requires deeper reflection on the practice of post-colonial writing and reading, in other words – it requires a critical reference to the tradition of post-colonial studies. My main assumption is that there is a strict co-definition between the social world and the world represented in the literature. They are both a result of a practice of interpretation and a practice of creation, always determined by what has already been produced. This co-definition can be investigated in two ways: through literary criticism understood as a critique of discourse, and by literary criticism understood as a critique of ideology. The tension between these two perspectives is the crux of the dispute over the post-colonial theory, whose sources of inspiration are post-structuralism and Marxism. To deal with this tension, I decided to follow the path of Peter Hallward, who in his work Absolutely Postcolonial proposes to use two categories of general logic of individuation: the singular and the specific. They define the mode we move away from determination and essentializing specification of identity, and the position we take between de-territorialization and localisation. Applying these categories to the themes raised by post-colonial theory (such as localisation and de-territorialization, national determination and freedom from it) provides a new approach to it, and also prevents deadlock in which this theory falls. In Hallward's book the absolutely post-colonial is the singular tendency; the specific tendency is rather equal to the anti-colonial. I analyse the functioning of the mentioned determinants of Polish post-coloniality in selected works of Stasiuk and Masłowska, by putting to them Hallward's categories. The choices of both authors, made in individual pieces, allow to express the singular tendency and the specific tendency. Both authors in some of their works remain in the domain of post-colonial singularity: Stasiuk in the peripheral reality of Central and Eastern Europe, celebrating its lack of historical subjectivity, and Masłowska - in an all-encompassing centre of global capitalism. But wherever the authors manage to go beyond the post-colonial singularity, post-colonial reading must give way to such interpretations that assume (and promote) the forging of subjectivity in the fight, accentuating conflicts of interest and emphasizing the specific position of an individual, at the same time opposing its essentialization by specifying it. Understood in this way, post-colonial reading will often encounter its own limit. It should be seen as a starting point that should be subjected to reflection, and then transgressed.

The striking gap discernible between the high reputation of many Polish narratives dating to the 1945-1989 period and their absence in English translation became an inspiration for the study of the selection criteria employed by Anglo-American as well as Polish translation commissioners in the time between 1945 and 2015. The theoretical framework adopted in the thesis remains in accordance with the polysystemic approach theorised by Itamar Even-Zohar. Drawing on the ideas of the Russian formalists, Even-Zohar suggested that in studying the status and image of translated literature in a given target culture, extra-literary factors should be taken into account as well. Questions about how a text is selected for translation, what role translation agents (commissioners, publishers, translators, editors) play in it, or how a text will be received in the target system are at the heart of the polysystemic approach to studying translation. The structure of the dissertation reflects its focus in the following way: the literary, as well as extra-literary factors conditioning the import/export of Polish narratives into English are discussed in Chapter One, Chapter Two constitutes the qualitative and quantitative analysis of Polish novels and short-story collections of the 1945-1989 period translated into English and presented decade by decade until 2015, Chapter Three, in contrast, focuses on those notable Polish writers whose narratives have not found their way into English-language translated literature. Although until 1989 the reasons for the acceptance and promotion or the rejection and ignorance of the works studied in the thesis were mainly connected with Cold War politics, while after that caesura it was the publishing policies which was the decisive factor, by no means were they exclusive.
Uderzająca rozbieżność pomiędzy wysokim statusem wielu polskich utworów literackich z lat 1945-1989 a ich nieobecnością w anglojęzycznym przekładzie stała się inspiracją dla zbadania kryteriów doboru stosowanych przez anglo-amerykańskich jak i polskich zleceniodawców tłumaczeń w latach 1945-2015. Za teoretyczną podstawę przeprowadzonych studiów przyjęłam teorię polisystemów Itamara Evena-Zohara. Bazując na ideach rosyjskich formalistów, Even-Zohar uznał, że w badaniach pozycji jaką zajmuje tłumaczona literatura w jakiejkolwiek kulturze docelowej, poza czynnikami czysto literackimi, pod uwagę należy wziąć także czynniki pozaliterackie. Pytania o to, jak dany tekst zostaje wytypowany do przełożenia na język docelowy, o to, jaką rolę odgrywają uczestnicy procesu przekładowego (zleceniodawcy, wydawcy, tłumacze, redaktorzy), lub o to, jak dany tekst ma zostać przyjęty w danej kulturze docelowej, pozostają w centrum polisystemowego podejścia do studiów nad przekładem. Struktura dysertacji odzwierciedla powyższe ujęcie w następujący sposób: literackie jak i pozaliterackie czynniki wpływające na import/eksport polskojęzycznych powieści i opowiadań do anglojęzycznego polisystemu literackiego przedstawione są w Rozdziale I. pracy, Rozdział II. stanowi jakościową i liczbową analizę badanego materiału zaprezentowaną dekada po dekadzie aż do roku 2015, Rozdział III., z kolei, poświęcony jest wybitnym polskim tekstom literackim datowanym na okres 1945-1989, które do tej pory nie zostały przełożone na język angielski. Mimo że do 1989 roku główną przyczyną stojącą za przekładem i promocją lub odrzuceniem i nieznajomością polskojęzycznej literatury była zimnowojenna polityka, zaś po tej cezurze była to polityka wydawnicza, nie były to w żadnym razie czynniki jedyne.

Ponad 20-letnia recepcja Madame Antoniego Libery pozostaje bez precedensu. Jej unikalność polega na równoczesnym i intensywnym funkcjonowaniu utworu w trzech kręgach odbiorczych: profesjonalnym, nieprofesjonalnym oraz szkolnym (od 2018 roku to obowiązkowa lektura w szkołach ponadpodstawowych). Obecność Madame w obiegu krajowym podkreślają wskaźniki liczbowe: 150 tys. nakładu, drugie miejsce w plebiscycie 20-lecia. Powieść reprezentuje polską prozę za granicą: przełożono ją na ponad 20 języków, jest finalistką IMPAC oraz francuskiej nagrody europejskiej. Aby zrozumieć, w czym tkwi magnetyczna tajemnica utworu, który już za życia autora uzyskuje status arcydzieła, należy omówić kilka zagadnień: warstwy interpretacyjne (romans, obraz Polski gomułkowskiej, natura mitu), ukształtowanie języka (heksametr), kompozycję (powieść w powieści, echa i refreny), wielogatunkowość utworu oraz kreację narratora.

Fabuła powieści Drabina Jakubowa albo Podróż toczy się u schyłku XVIII stulecia. Opowiada o tajnej misji odbytej na polecenie Stanisława Augusta Poniatowskiego do cesarzowej Katarzyny II przez dwóch bohaterów: Hrabiego i towarzyszącego mu karła Aleksandra. Wyruszają oni w tajemniczą podróż obfitującą w niebezpieczne i sensacyjne przygody. Podróż ta okazuje się wędrówką w głąb własnej psychiki. Utwór Terleckiego jest powieścią historyczno-psychologiczno-filozoficzną. Jej stylistyka nawiązuje do relacji z podróży, powiastki filozoficznej, horroru i romansów grozy. Tok narracji przerywany jest licznymi dygresjami i rozważaniami filozoficznymi bohaterów, dotyczącymi granic wolności jednostki, moralności władzy czy stosunku człowieka do natury i kultury. W obliczu rzeczywistości carskiej Rosji dochodzi do bankructwa myśli oświeceniowej. Podróż po Rosji ujawnia okrutną prawdę o świecie i człowieku. Terlecki dokonuje rozrachunku z polską historią i obecnymi w niej stereotypami dotyczącymi rozbiorów i stosunków polsko-rosyjskich. Polska staje się w tym ujęciu karłem Europy wchłoniętym przez Rosję. Powieść wyróżnia bogactwo treści dyskursywnych, literackich, historiozoficznych, kulturowych i fabularnych. Utwór nie poddaje się jednoznacznemu odczytaniu.

Artykuł skupia się na powieści Noc żywych Żydów (2012) Igora Ostachowicza, która proponuje nowe podejście do trudnego i otwierającego dyskusję tematu historii polskiej XX wieku. Artykuł analizuje książkę jako ciekawy eksperyment formalny oraz artystyczny i skupia się na wykorzystaniu różnych konwencji gatunkowych (fantastyki oraz horroru) do przedstawienia traumy historycznej z drugiej wojny światowej. Celem tekstu jest analiza przedstawień stosunków polsko-żydowskich w Nocy żywych Żydów oraz stereotypów zbiorowej wyobraźni na ten temat, a także próba odnalezienia odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób prowokacyjna powieść Ostachowicza korzysta z tradycji kultury masowej, żeby wyrazić ważne i aktualne dla polskiego społeczeństwa problemy.

Romansowo-mistyczna fabuła przedstawiona w Lemowskiej Solaris w anturażu science fiction daje się rozpatrywać jako wielka parabola o poznawaniu głębinowego ja. Tę z kolei możemy odczytywać na dwóch poziomach: psychoanalitycznym oraz chrześcijańskim. Relacja miłosna Krisa z Harey – kobietą stworzoną przez wielki ocean na obraz i podobieństwo dawnej kochanki bohatera – jawi się jako spotkanie z animą, z pierwiastkiem żeńskim męskiej psychiki. Z drugiej zaś strony licznie obecne aluzje chrystologiczne pozwalają rozumieć tę oś fabularną jako alegorię miłości Duszy-Oblubienicy i Chrystusa-Oblubieńca, co odsyła do Pieśni nad Pieśniami. Harey, decydując się na dobrowolną ofiarę ze swego życia, dąży do uwolnienia Krisa z zamkniętego pokoju pamięci, z kręgu symulakrów, co w kontekście mistycznym należy odczytywać jako możliwy początek procesu chrystoformizacji głównego bohatera. Licznie obecne w powieści obrazy akwatyczne, fabularyzowane opisy wielkiego oceanu w perspektywie wyższych układów znaczeniowych dają się rozpatrywać jako topiczne wyobrażenia praporodu i wejścia do sfery archetypów. W tym sensie świat przedstawiony Solaris w całości obrazuje wnętrze psychiki Krisa, zaś wpisana w powieść interpretacyjna wieloznaczność skłania do refleksji nad kondycją człowieka doby nowoczesnej.

Przedmiotem interpretacji jest powieść Włodzimierza Kowalewskiego Excentrycy, wydana po raz pierwszy w 2007 roku. Utrzymana w konwencji realistycznej fabuła ukazuje rzeczywistość PRL-u z lat 1957–1958 na przykładzie miasteczka uzdrowiskowego – Ciechocinka. W ówczesne realia wpisany został wątek muzyczny, romansowy i sensacyjny. Pisarz korzysta z konwencji literatury popularnej, by w opozycji do socjalistycznej powagi wykreować klimat zabawy. Wprowadza elementy komiczne w charakterystykach postaci, w dialogach i sytuacjach, używając humoru w celach ludycznych. Jest to podejście empatyczne, którego zamiarem okazuje się rozbawienie czytelnika, a nie wywołanie negatywnych emocji. Zmysł humorystyczny przeważa nad satyrycznym nastawieniem wobec świata przedstawionego.

Opuszczający ojczystą ziemię po powstaniach XIX w., udający się na emigrację czy zsyłani na Sybir zabierali ze sobą najdroższe wspomnienia osób, miejsc, a także zapamiętane smaki, które będą im w każdym czasie przypominać Polskę. Opisywali je potem w pamiętnikach i wspomnieniach, a literaci utrwalili je na kartach powieści i w strofach wierszy. Z dala od rodzinnego kraju próbowali przypominać sobie polskie potrawy, czasem nawet starali się je przygotować, tworząc w ten sposób namiastkę ojczyzny. Na sposób polski urządzano wigilię i święcone. Niektóre przepisy weszły do kanonu literatury polskiej i nieodłącznie wpisały się w patriotyczno-literacką apoteozę polskiej kuchni, tworząc kanon polskiej kuchni narodowej. Mistrzem był tu Adam Mickiewicz, którego opisy potraw i zastawy stołowej utrwalone na kartach narodowej epopei weszły na trwałe do historii literatury, ale też zbudowały wyobrażenie ojczyzny poprzez smaki i zapachy potraw uznawanych niemal za narodowe.

Max Blecher (1909–1938) – zestawiany z Brunonem Schulzem rumuński poeta i prozaik, a zarazem wielki europejski modernista – to dla polskiego czytelnika pisarz jak najbardziej współczesny. Jego największe dzieło Zdarzenia w bliskiej nierzeczywistości (1936) – powieść pisana prozą poetycką – została wydana w Polsce dopiero w 2013 roku. Długi modernizm wciąż trwa, dlatego dekadę po „polskim debiucie” Maxa Blechera warto przypomnieć kilka najważniejszych wyznaczników tej oryginalnej i niepowtarzalnej wyobraźni twórczej, a tak przecież charakterystycznej – chciałoby się powiedzieć – dla całej europejskiej literatury nowoczesnej.

Celem artykułu jest ukazanie, jak urząd cenzury obchodził się z dziełami Teodora Parnickiego (na przykładzie cyklu Nowa baśń), czego świadectwem są dokumenty zachowane w Archiwum Akt Nowych. Teodor Parnicki (1908–1988) – polski prozaik, eseista, krytyk literacki, autor licznych powieści historycznych i fantastyczno-baśniowych, mimo iż do 1967 roku przebywał na emigracji, publikował w dużej mierze w Polsce, dlatego też wszystkie jego utwory – podobnie jak cała literatura wychodząca w oficjalnych krajowych wydawnictwach – były poddawane ocenie głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, zatem cenzurze instytucjonalnej. Artykuł opisuje cenzorską historię trzech książek wydanych w cyklu – dwóch pierwszych z serii oraz drugiego wydania pierwszej. Główne zastrzeżenia urzędników kontroli skupiały się na sposobie opisu w powieściach kwestii żydowskiej.

W artykule została przeprowadzona interpretacja życia fantazmatycznego jednej z bohaterek powieści Joanny Bator Gorzko, gorzko, Berty Koch, w kontekście bowaryzmu; tym samym dokonano analizy porównawczej polskiej powieści z Panią Bovary Gustave’a Flauberta. Za istotne uznano rozpatrywanie bowaryzmu z uwypukleniem charakterystycznych dla romantyzmu motywów i tematów, ponieważ właśnie w antropologii tej epoki należy upatrywać jego proweniencji. Wykorzystana metodologia opiera się w głównej mierze na psychoanalitycznej koncepcji dzieła literackiego (krytyka fantazmatyczna) oraz dociekaniach komparatystycznych.

Przedmiotem artykułu jest związek powieści Joanny Bator Ciemno, prawie noc z konwencją fantastyki grozy, ujawniający się w organizującym fabułę wątku odkrywania tajemnicy. Do fantastyki grozy wprost odnosi się w powieści sama narratorka, która nie tylko dąży do rozwikłania zagadki, ale też wielokrotnie podczas wypełniającego tę historię procesu odkrywania czyni refleksję nad wiedzą i poznaniem. W swoich rozważaniach wkracza ona w problematykę istotną z punktu widzenia konwencji, która „zrodziła się wtedy, gdy każdy był już w mniejszym czy większym stopniu przekonany o niemożliwości cudu” (Caillois), i która stała się miejscem ekspresji dla treści wykluczonych z powszechnie obowiązującego dyskursu.