Academic literature on the topic 'Przygody'

Geografia świata przedstawionego w hiszpańskich romansach rycerskich zwykła łączyć przestrzenie prawdziwe bądź takimi inspirowane z innymi, całkowicie zmyślonymi, czystymi owocami fantazji autorów. Z reguły toponimy stosowane w kronikach przygód błędnych rycerzy nie służą poinformowaniu czytelnika o cechach charakterystycznych miejsca akcji. Gdziekolwiek dzieje się przygoda: zatonięcie, bitwa, pojedynek czy magiczna próba, najważniejszy pozostaje bohater, nie miejsce. Jednakże autorzy romansów rycerskich nie tylko stosują liczne toponimy, ale nie wahają się przed przywołaniem krajów mniej znanych swoim czytelnikom w celu wprowadzenia pewnej różnorodności i wyodrębnienia swojego dzieła na tle pozostałych. W ten sposób toponim „Polska” pojawia się w historiach błędnych rycerzy, określając niekiedy przestrzeń przygody, ale przede wszystkim ojczyznę wojowników, którzy najczęściej są przyjaciółmi głównego bohatera. W niniejszym artykule przeanalizowany został obraz Polski i Polaków nakreślony przez autorów romansów rycerskich, zarówno w przypadku gdy przestrzeń ta pełni funkcję czysto epizodyczną, jak i wtedy gdy staje się jedną z najważniejszych dla geografii świata przedstawionego. Autorka stawia także hipotezę dotyczącą możliwych źródeł inspiracji dla opisu terytoriów Polski i zamieszkujących je ludzi.

W artykule zostały przedstawione wyniki badania własnego, przeprowadzonego na próbie biegaczy-amatorów z województwa łódzkiego. W badaniu sprawdzano, jakimi motywacjami kierowali się biegacze, rozpoczynając przygodę z tym sportem oraz jak bieganie zmieniło ich życie i stan zdrowia. Badanie zostało wykonane z wykorzystaniem kwestionariusza ankiety on-line, objęło 101 respondentów, należących do klubów biegacza i społeczności biegaczy z województwa łódzkiego. Wyniki badań wykazały, iż ankietowani, gdy rozpoczynali treningi biegowe, kierowali się głównie przesłankami zdrowotnymi. Bieganie stało się łatwym sposobem na poprawę zdrowia, kondycji czy zredukowanie stresu. Rozpoczęcie przygody z bieganiem zmieniło także ich pozasportową sferę codziennego życia, zmieniły się ich nawyki i przyzwyczajenia; bieganie wniosło do ich życia wiele pozytywnych zmian.

Historia Robinsona Crusoe została w filmie opowiedziana wielokrotnie, czasem z dochowaniem wierności oryginałowi literackiemu, częściej z licznymi odstępstwami i mniej lub bardziej pomysłowymi wariantami. Twórcy różnej rangi i autoramentu wpisywali przygody bohatera w liczne schematy gatunkowe, poczynając – w sposób najbardziej naturalny – od filmu przygodowego, a kończąc na komedii i science fiction. Inspiracji dostarczał raczej Daniel Defoe niż prototyp jego bohatera – Alexander Selkirk. Co ciekawe, daleko idące transkrypcje przygód Robinsona pojawiły się już w latach trzydziestych ubiegłego wieku. O tym, co działo się wcześniej, niewiele wiadomo. Filmy, o których informacje można znaleźć, przeważnie uchodzą za zaginione. W swoim tekście piszę o węgiersko-kubańskiej wersji przygód Robinsona Crusoe oraz o innych filmach, które w pewnym stopniu mogły być dla reżysera tego dzieła, Pétera Tímára inspiracją.

This article is about the possibilities of transdisciplinary research and was written from the perspective of the specialist in Polish philology. The paper also refers to proposals presented at the 12th Convention of Specialists in Polish Studies [Zjazd Polonistów] (2011) and the volume Nowa humanistyka (New Humanities) (2017). These texts postulated transforming the specific “identity” of Polish philology into cultural studies or anthropology of literature and an attempt to “build bridges” with other specializations so far falling within the paradigm of interdisciplinarity. The author proposes a better way to cross the traditional divisions between the humanities and sciences and presents the term “transdisciplinarity”, which is somehow connected to the metaphor of “jumping over the wall”. Consequently, he proposes the figure of the catapult, which is used in poetics, is derived from the military machine, and is now understood as a rescue launcher. Thinking in terms of catapult assume a ferocity and the risk of entering foreign territory, the need to enter into a direct, concrete and difficult relationship with another world (of matter, laws, methods and problems).

In analysing the complete diaries, the author points out that they are a specific form of personal document in which we encounter a doubly personalised approach to the world (through the author of the diaries and those who appear in the diary because they feature in her life). In the diary Dąbrowska is completely turned towards the world – primarily towards the other person (an exocentric, not egocentric, diary). It is from the point of view that the author describes four basic lines of tension in the diary – the private–public, the personal–social and historic, the internal–external, the conscious–subconscious, as well as its important function (keeping a balance of a situation of almost permanent crisis which is a part of the relationship between “me” and the world). Later, the author points to the most important components of Dąbrowska’s consciousness (the interrelated experiences of danger and the secrets of existence, the reality of the other person and its values and the undiminished ties which link people constituting a metaphysical and ethical component of their condition) and their sources (Abramowski, Conrad). The description of Dąbrowska identifies her embracing the “ethos of the democratic Polish intelligentsia” as well as her particular place within it. At the end the author emphasises that Dąbrowska’s private version as presented in the manuscripts of the diary is more authentic and real than the published version and that it demands the earliest possible publication of the whole diary in a philological edition (without footnotes), followed by academic work on it using the full critical apparatus.

This doctor's thesis „The star of adventure”. Antonio Halik – studies about his life and creation concentrates on biography and travelling of traveller. This thesis consists of four units which are devides on smaller structures. Next part of units are about other problems. Thesis „The star of adventure”. Antonio Halik – studies about his life and creation tried to complete information about Tony Halik, informations which don't have proper place in people's conciousness. The first unit – Biography of writer and traveller consist of Tony Halik's biography facts. This facts are completed from different sources and my informations. Travelling passion was with Tony Halik since he was young. During the second world war he was a young boy so he couldn't realise any dreaming about travelling. After the war Halik and his wife Pierrette went to the USA. He started work as a TV reporter in american TV – NBC. This work allowed him travelling. His experience casused that he want to make programs about travelling. Pepper and vanilla had a lot of viewers. The program told about his yourneys. Theirs analysis are written in second unit. This part of thesis talled about Halik's literatures. He wrote in polish language : By Mato Grosso with camera and gun, 1800 000 kilometers of adventure, My huge adventure, Born for adventure, Huge adventure of young Patrisha. Each of book describes his adventures which he had in different part of the Earth – in the jungle, in dessert, in selva....He told, my life is full of dangerous that is why we could three times heard about his death. The one of the most dangerous journey he described in his book 1800 000 kilometers of adventure. The journey lasted 1536 days and he travelled by north and south America. During this travelling his son Ozana was born. The name of his son was in honour of Indian, who saved Tonny's life. By four years the Halik's familly travelled by jeep. It was their home. The expedition finnished succesfully. At the end Tonny planted the flag in Alaska peninsula. To analyse Tony Halik's travelling we are thinking about journeys and its influence over people and theirs lifes. The third unit of thesis Personality of man on a journey tells us about it. In this unit we can read about character of traveller. He was reporter, turists, travelebrity... In his job he had a high opinios about other man. „Different” was his partner and friend. The fourth part of thesis Exoticism: Tony Halik and his meeting with Different told us about it. The other form of his „journalist activity” was described in this part of the thesis. He was reporter of litarature, photography and film. All of them were joined with exoticism. The role of „different” is described in this part of the thesis. There is no doubt that Tony Halik is unusual for us now. The most impressive is quantity of his journeys. He wrote a lot of books and made a lot of films. His biography was „more coloured than a fairy-tale”.

Pierwszy rozdział niniejszej pracy poświęcam kilku kwestiom porządkującym, ma on więc charakter przede wszystkim historycznoliteracki. Kościec fabularny baśni dla dzieci autor wziął z Księgi tysiąca i jednej nocy, a u genezy książek tkwi zamówienie wydawnicze. Zanim oba tomy baśni pojawiły się w obiegu, Orient przez wieki oddziaływał na kulturę europejską i w ten nurt wpływów staram się wpisać Klechdy sezamowe i Przygody Sindbada Żeglarza. Po wydaniu tych książek nie rozbrzmiały się liczne głosy recenzentów i literaturoznawców, jednak przez stulecie od momentu druku oba tomy stały się poczytnymi książkami dla młodego odbiorcy. W Polsce żadna inna wersja opowieści zaczerpniętej z Księgi tysiąca i jednej nocy prawdopodobnie nie doczekała się tylu wznowień. Tak więc książki są uznawane przez kolejne pokolenia dzieci, a leśmianologia – poza nielicznymi głosami – zbywa je milczeniem. Postulatem, który jak lejtmotyw przewija się przez tę rozprawę, jest szersze wykorzystanie tychże baśni w badaniach leśmianologicznych. Klechdy… i Przygody… zawierają elementy, obrazy i wątki niejednokrotnie i różnorodnie wykorzystywane przez Leśmiana w poezji, dlatego też postrzegam je jako teksty przemycające istotne wskazówki dla odczytań niektórych sensów zawartych w pozostałych dziełach autora. Poezja z kolei odwołuje się do znaczeń mitycznych, których rekonstrukcji chciałabym się podjąć. Ten kierunek badawczy od Klechd… i Przygód… do poezji pozwoli wskazać, jak baśń – mit zdegradowany naprowadza na sferę mythos zaszyfrowaną w twórczości poetyckiej Leśmiana. Przy tak postawionym problemie badawczym najwłaściwszą metodologią jest nowoczesna wykładnia mitu, czerpiąca z osiągnięć wielu dyscyplin, m.in. antropologii kulturowej, hermeneutyki mitograficznej i osiągnięć nowoczesnej psychoanalizy i psychologii głębi. W związku z wyborem eklektyzmu metodologicznego potrzebna jest konstrukcja czytelnej siatki „pojęć operacyjnych”, która będzie ramą dla ustaleń w części badawczej. Jest to tym istotniejsze, że nawet dwa kluczowe pojęcia – mit i baśń – doczekały się już tylu definicji, że naukowe ich użycie wymaga komentarza. Część analityczna zawiera się w dwóch rozdziałach: trzecim i czwartym. W pierwszym z nich dokonuję rekonstrukcji Leśmianowskiej „filozofii słowa”, by następnie sprawdzić, jak „poetyka sformułowana” przekłada się na Klechdy sezamowe i Przygody Sindbada Żeglarza. Te ustalenia mają na celu udowodnienie, że jak najbardziej zasadnym jest postrzeganie dorobku Leśmiana jako spójnej, bo wynikającej z dość wcześnie wykrystalizowanego światopoglądu autora, całości. Rozważania na temat stylu i roli słowa w obu tomach baśni nie mają charakteru językoznawczego. Korzystam w tej części pracy z ustaleń teorii literatury, ale przede wszystkim jest to propozycja interpretacji tychże baśni dla dzieci jako swoistej autorskiej zabawy słowem, czy też gry językiem, która przeradza się w igranie z konwencją baśni odbywające się we wszystkich warstwach tekstu, tj. w warstwie językowej, świata przedstawionego i ukrytych sensów. Z kolei grę z nadawcą/autorem/Leśmianem może też podjąć odbiorca, ale nie dziecięcy, gdyż dziecko nie rozpozna wszystkich aluzji i nawiązań wpisanych w teksty. Intertekstualność dzieł jest zarezerwowana dla adresata bardziej świadomego i obdarzonego konkretnymi kompetencjami – jako „modelowego odbiorcę” mam tu na myśli kogoś, kto zna twórczość Leśmiana. Dla niego wszystkie sygnały pęknięć baśniowej konwencji czy gry słowem powinny stać się wskazówką i naprowadzać na pozabaśniowe obszary. Chodzi o przekierowanie uwagi w stronę poezji Leśmiana, a na jeszcze głębszym poziomie odbioru – w stronę mitu. Odnosząc baśniowe ujęcia do analogicznych wpisanych w twórczość poetycką, dramaty i ballady, widać, że następuje przesunięcie semantyczne. Bajkem staje się mitemem, gdy ten sam obraz wykorzystany w kolejnym utworze zaczyna konotować problematykę egzystencjalną. Omówieniu takich sytuacji jest poświęcony rozdział czwarty. Wskazuję w nim m.in. na zawarte w Klechdach… oraz Przygodach… postacie, elementy bajkosfery i uwikłania czasoprzestrzenne, by je skonfrontować z poetyckimi odpowiednikami, rozwinięciami bądź przekształceniami. Takie postępowanie badawcze ma udowodnić, że w twórczości Leśmiana mit zdegradowany naprowadza na strukturę mityczną, o ile potraktuje się wszystkie jego utwory jako elementy jednej układanki, a siecią powiązań będą miejsca wspólne. Ze względu na wykorzystaną metodologię i zakres poruszanej problematyki rozprawa ma charakter interdyscyplinarny. Jej zasadniczym celem jest wskazanie, jaką rolę pełnią, czy też mogą pełnić, Klechdy sezamowe i Przygody Sindbada Żeglarza w całokształcie dorobku Bolesława Leśmiana. Postrzegam je jako prolegomena do twórczości poetyckiej – kolejny komentarz do genialnej poezji autora. Są to zarazem baśnie, które prawdopodobnie większość zna bądź kojarzy z dzieciństwa i w tym sensie też je można potraktować jako wprowadzenie do kolejnych doświadczeń lekturowych, wśród których może się znaleźć wybitna poezja ich autora.

The source materials of the remarks made in the doctoral dissertation consist of nearly 80 Polish prayer-books, which were printed as the first or next edition during the Age of Enlightenment. All the texts characterized in the thesis’ chapters derive from the Catholic prayer-books. The analogous Protestant publications were used only as a contextual comparison. Furthermore, as it was mentioned previously, all analysed prayers were published in Polish language and published in a printed form between 1740s and 1830s. The Sources taken into consideration comprises (apart from the texts of our native Enlightenment writers) the Polish translations of foreign works and 18th-centry reprints of the prayer-books from the earlier period. The selection of analysed prayers was therefore determined neither by their origin nor the time of their print. The decisive factor in this regard was the offer of that time publishing market because the catalogue of available books stemmed from the actual or foreseen (by initiators of the edition), social need for that type of religious prints designed for individual or collective use. The prayers characterized in the dissertation are occasional, that is they concern various celebrations and circumstances of human life as well as events and facts of the surrounding world. The analysis of these pieces prayers enabled to understand many interesting realities and aspects of the living space by which human is affected. The works (in the context of personal confession) express desires and fears related to family, work, illness and death as well as weather phenomena, travels and current political and social situation. The dissertation explores the applied ways of shaping religious and moral attitudes of the 18th-centry believers. It examines therefore the didactic functions of the persuasive figures of speech used in collected prayers. The pragmatic, emotional, and strictly artistic determinants as well as aspects of these pieces’ content and composition are also specified in the course of the argument. In addition, the thesis explains ways and specific features of how the sign of Enlightenment culture appeared in analyzed works..

Moja rozprawa doktorska poświęcona jest całości opublikowanego dorobku prozatorskiego Mariana Pankowskiego. Nie jest ona natomiast klasyczną monografią. Nie dążę też do sprecyzowania miejsca, jakie zajmuje pisarstwo autora Rudolfa w ramach polskiej literatury emigracyjnej. Zamiast tego się analizuję prozę Pankowskiego na tle literackiej formacji modernistycznej. Jak wiadomo, jednym z kluczowych czynników wpływających na kształt tej formacji był kryzys przedstawienia, rozpoczynający się w drugiej połowie XIX wieku i możliwy do zaobserwowania także w utworach pisarzy dwudziestowiecznych. Zjawisko to było opisywane na różne sposoby, także w odniesieniu do literatury polskiej, przy czym badacze są zgodni co do tego, iż ów kryzys objawiał się utratą zaufania do języka i jego podstawowych funkcji: referencji, ekspresji, komunikacji. W tym kontekście Michał Paweł Markowski pisał o dwóch liniach rozwojowych polskiej nowoczesności: o ile linia zachowawcza polskiej literatury nowoczesnej kontynuuje tradycję romantyczną i młodopolską, o tyle linia krytyczna wyrasta z doświadczenia kryzysu o poczwórnym obliczu: kryzysu tożsamości (który sprawia, iż nie można jednoznacznie określić tożsamości podmiotu, czyli pozycji zajmowanej przezeń w świecie), kryzysu przedstawienia (nie można przedstawić rzeczywistości, która byłaby uprzednio ukształtowana i czekała na przedstawienie), kryzysu prawdy (nie istnieje żadne transcendentne źródło prawomocności przedstawień, nie jest nim ani Bóg, ani tradycja, ani społeczeństwo) oraz kryzysu interpretacji (interpretacja przedstawień nie jest oczywista). Mimo, że założenia Markowskiego mogę zaakceptować jedynie częściowo, w mojej pracy dążę do udowodnienia, że Marian Pankowski to jeden z autorów nowoczesności krytycznej. Jednym z najważniejszych zagadnień, jakie pojawiają się w jego prozie, jest kwestia możliwości i ograniczeń literackiej reprezentacji. Wszystkie najistotniejsze i najciekawsze zagadnienia tego pisarstwa, takie jak specyficzne ukształtowanie języka (poetycki model prozy), nastawienie eksperymentatorskie w zakresie poetyki prozy (rozmaitość wykorzystywanych konwencji i gatunków), kwestia autobiograficzności, wreszcie próba znalezienia języka dla doświadczeń i zjawisk o niezbyt wyrazistym, ustabilizowanym wzorcu opisu (obozy koncentracyjne, nienormatywna seksualność) można rozpatrywać w odniesieniu do problematyki reprezentacji. Nowoczesność dzieła Pankowskiego polega na ponawianiu pytania o moce mimetyczne słowa, o możliwości i granice przedstawienia, o relację słów i rzeczy. To próba tworzenia prozy oddającej bogactwo świata i przeżyć podmiotu, ale już ze świadomością ograniczeń literackiej reprezentacji. Na powracające pytanie o relacje pomiędzy tekstem a rzeczywistością Pankowski nie udziela w swojej twórczości jednej odpowiedzi, przeciwnie, udziela szeregu odpowiedzi różniących się między sobą. To kolejna właściwość zbliżająca prozę Pankowskiego do nurtu krytycznego polskiej literatury nowoczesnej: obserwujemy tu ciągłą oscylację pomiędzy przekonaniem o możliwości zbudowania przekazu skutecznie reprezentującego jakąś zewnętrzną wobec tekstu rzeczywistość (psychiczną, kulturową, historyczną, społeczną), a sceptyczną tezą o nieprzedstawialności świata. Usytuowanie prozy Mariana Pankowskiego w takim kontekście pozwala w sposób odmienny niż w dotychczasowej literaturze przedmiotu potraktować kwestię krytycznego charakteru pisarstwa autora z Brukseli. W mojej rozprawie starałem się pokazać, że wbrew temu, co dotychczas sugerowali badacze jego twórczości, o krytycznym potencjale tego dzieła stanowi nie tyle ostrość zarzutów stawianych wobec pojedynczych mitów czy stereotypów polskiej kultury, nie dekonstrukcja specyficznie polskiego światoodczucia (które współcześnie zdają się ulegać samoczynnej erozji i nie potrzebują dekonstruktorów wśród artystów), być może nawet nie sposób mówienia o naszej cielesności i seksualności (współczesna kultura masowa z jej obsesją obrazów stawia pod znakiem zapytania zasadność używania kategorii tabu i transgresji w odniesieniu do tych sfer), ale wnikliwa refleksja nad samym statusem i sposobem funkcjonowania literackiej i – szerzej – językowej reprezentacji, a zatem, nad elementarnymi sposobami naszego odnoszenia się do świata. Pisarze tacy jak Pankowski realizują krytyczną funkcję sztuki nie poprzez dekonstrukcję takiego czy innego konkretnego społecznego wyobrażenia, lecz poprzez wskazanie na ideologiczny charakter samej reprezentacji, a więc poprzez uświadomienie odbiorcy faktu, że już sam związek między znakami a zjawiskami nie ma charakteru naturalnego, lecz oparty jest na określonych przekonaniach. Praca składa się ze wstępu, części pierwszej, części drugiej i zakończenia. We wstępie prezentuję stan badań nad twórczością Pankowskiego, najważniejsze założenia dotyczące celów pracy oraz metodologii. Dalej następują dwie części poświęcone analizie prozy autora Rudolfa. Badanie problematyki reprezentacji zakłada zajmowanie się zarówno konstrukcją podmiotu literackiego przedstawienia, jak i jego przedmiotu; kryzys tkwiący u podstaw nowoczesności dotyka wszak obu sfer. W związku z tym pierwsza część dotyczy tekstowego „ja”, druga natomiast opowiada o tym, jak tekst literacki definiuje przedmiot swego odniesienia, co mówi na temat własnych możliwości przedstawieniowych i poznawczych. W zakończeniu, w którym podsumowuję moje rozważania, a także zamieszczam pewne sugestie dotyczące możliwego późniejszego rozwinięcia badań nad reprezentacją. W mojej pracy wykorzystuję rozpoznania tych krytyków, przede wszystkim związanych z literaturoznawstwem poststrukturalistycznym, którzy swoje koncepcje tworzyli w oparciu o wyjściową tezę o retoryczności jako cesze języka. Retoryczność należy rozumieć jako pewną właściwość języka, sprawiającą, iż nigdy nie jest on przezroczysty, całkowicie logiczny i całkowicie dosłowny: w języku istnieje pewien nieredukowalny potencjał podważający referencjalność wypowiedzi, odbierający jej poznawczą neutralność i przywilej niezawodnej komunikacyjnej fortunności. Wykorzystanie tego typu rozpoznań w badaniach twórczości przedstawiciela nowoczesności krytycznej uznałem za w pełni uzasadnione: modernistyczne „odkrycie języka” to, z pewnego punktu widzenia, nic innego jak odkrycie jego retoryczności, a więc faktu, że nie stanowi on jedynie poręcznego narzędzia opisu rzeczywistości, wyrażania własnego „ja” i kontaktu z innymi, lecz zaczyna być postrzegany jako przeszkoda utrudniająca dostęp do świata i zniekształcająca jego obraz. W części pierwszej rozprawy opisuję przemiany podmiotu w tekstach prozatorskich Pankowskiego przy użyciu kategorii zaczerpniętych z retoryki. Korzystam tu między innymi z ustaleń Ryszarda Nycza z tekstu o tropach „ja” w polskiej literaturze nowoczesnej. W drugiej części pracy, traktującej o przedmiocie literackiego przedstawienia, proponuję pojęcie tropu reprezentacji. Pojęcie tropu zakłada każdorazowo rozziew pomiędzy znakiem a sensem, dwuwymiarowość znaczenia. Ten warunek, spełniony w przypadku tekstowego „ja”, zostaje spełniony również w przypadku rozważań o reprezentacji, o której możemy mówić w odniesieniu do każdej aktywności znakowej, wszędzie tam, gdzie znak pojawia się w miejsce czegoś innego niż on sam (rzeczy bądź innego znaku). Przyjąłem zatem, że skoro takie ujęcie tropu pozwoliło na schematyczne określenie możliwych relacji między podmiotem a tekstem oraz „ja” tekstowym a „ja” twórcy, to pozwoli też na schematyczne określenie relacji między tekstem a rzeczywistością, a więc na określenie różnych modeli literackiej reprezentacji. Pojęcia tropu „ja” i tropu reprezentacji funkcjonują w odmienny sposób. Badania nad retorycznością rozważają zazwyczaj dwa najistotniejsze aspekty tej ostatniej: perswazyjność oraz figuratywność. Retoryka perswazji skupia się na wymiarze performatywnym wypowiedzi, na jej oddziaływaniu na odbiorcę, natomiast retoryka tropów rozważa możliwości poznawcze wypowiedzi językowych. Odwołując się do słynnego dialogu między Haroldem Bloomem a Paulem de Manem, możemy powiedzieć, że postrzegamy narzędzia retoryczne albo jako figury woli, albo jako figury wiedzy. Pojęcie tropu „ja”, którego używam w części pierwszej pracy akcentuje pierwszy z aspektów, kwestię performatywności: interesuje mnie bowiem to, jak autobiograficzny podmiot prozy Pankowskiego ustanawia sam siebie, jakie strategie stosuje, by wydać się czytelnikowi wiarygodnym reprezentantem autora empirycznego, a zatem, jakie figury woli zostały przezeń uruchomione. Natomiast w drugiej części pracy przyglądam się przede wszystkim wymiarowi epistemologicznemu. Pytanie o funkcjonowanie literackiej reprezentacji jest zawsze pytaniem o to, co poznaje literatura, czy też co tekst literacki uznaje za przedmiot swojego poznania. Tropy reprezentacji to zatem, by odwołać się do wcześniejszego rozróżnienia, figury wiedzy. W części pierwszej rozwijam tezę o autobiograficznym charakterze pisarstwa Pankowskiego. Mamy tu do czynienia z autobiografizmem spod znaku Gombrowicza: to już nie dokonywany z dobrą wiarą zapis własnych doświadczeń, myśli i uczuć, lecz gra z konwencjami intymistycznymi. Autobiografizm jawi się jako problem, jako wyzwanie postawione przed czytelnikiem: w rozdziale pierwszym tej części obszernie opisuję chwyty, przy pomocy których Pankowski sugeruje czytelnikowi autobiograficzny tryb lektury, a jednocześnie tę lekturę utrudnia. Ponadto dokonuję podziału pisarstwa Pankowskiego na trzy okresy ze względu na funkcjonowanie autobiograficznego subiectum: wczesny (lata 50.), którego najważniejszym wyróżnikiem pozostaje obcość „ja” wobec świata; dojrzały (od początku lat 60. aż do końca 80.), w którym owo „ja” stopniowo przezwycięża swoje wyobcowanie i uzyskuje pewien stopień zadomowienia w świecie; wreszcie późny (zwany senioralnym, od określenia „senioralność”, używanego przez Henryka Berezę; od początku lat 90. do ostatnich utworów pisarza), w którym mamy do czynienia z „ja” zwróconym w stronę przeszłości. W okresie wczesnym podmiot prozy Pankowskiego funkcjonuje dzięki takim tropom „ja”, jak ironia i alegoria; w okresie dojrzałym dzięki hiperboli i metonimii; wreszcie w okresie senioralnym dzięki metalepsis. W części drugiej, dotyczącej przedmiotu przedstawienia, pokazywałem w jaki sposób tekst modeluje swoje odniesienia do świata, co uznaje za obiekt literackiej reprezentacji i jak reguluje dystans między tym, co reprezentujące i tym, co reprezentowane. Aby opisać te zjawiska, posługuję się typologią czterech tropów literackiej reprezentacji, które określają warianty usytuowania tekstu wobec przedmiotu przedstawienia: będą to metonimia, metafora, alegoria, syllepsis. Metonimia akcentuje relacje przyległości tekstu i rzeczywistości, pojawia się w utworach budujących (na różne sposoby) efekt realności. Metafora występuje tam, gdzie akcentowane są relacje podobieństwa (a zatem i różnicy) między językiem i tym, co ten język opisuje. Literatura jest tutaj zamiast rzeczywistości, podczas gdy metonimia była raczej obok niej; metafora zakłada przekształcenie rzeczywistości w literackiej reprezentacji, metonimia zaś to relacja oparta na odwzorowaniu. Alegoria akcentuje rozbieżność, nieprzekraczalny dystans między porządkiem rzeczywistości a porządkiem znaków. Wreszcie w przypadku syllepsy rzeczywistość i tekst pozostają porządkami odrębnymi, ale nie sposób zrozumieć rzeczywistości bez tekstu, ani tekstu bez rzeczywistości: relacja pomiędzy nimi jest relacją nierozstrzygalności. O ile w pierwszej części proponowałem ujęcie diachroniczne, o tyle w części drugiej posługuję się ujęciem synchronicznym: w przypadku tropów reprezentacji nie sposób mówić o procesie, ewolucji czy historii, gdyż w jednym utworze możemy niekiedy zaobserwować obecność na przykład przemienność trzech różnych modeli w niemożliwej do przewidzenia kolejności. Z pewnego punktu widzenia najciekawsze są takie utwory, w których panuje nieustanny ruch tropów reprezentacji. Dla owego zjawiska oscylacji, zmienności czy ruchu tropów reprezentacji zaproponowałem nazwę ironii nowoczesnej. Ironia nowoczesna nie jest zatem jeszcze jednym tropem reprezentacji, ale samym ruchem tropów, ich oscylacją, wymiennością, lub też, ujmując rzecz nieco inaczej, tym co wprawia w ruch cztery tropy reprezentacji: metonimię, metaforę, alegorię i syllepsis. Jako „trop tropów” ironia organizuje i zarazem destabilizuje pole literackiego przedstawienia, ukazując jego konwencjonalny charakter. W Przygodach mowy łatwo dostrzec nawiązania do tradycji close reading, rozumianej jako skrupulatna analiza mechanizmów tekstowych: chwytów, tropów, figur retorycznych, służących konstruowaniu literackiej podmiotowości i reprezentacji; konteksty historyczne czy polityczne pojawiają się jedynie z rzadka jako tło. Analizowanie modeli reprezentacji zbiega się z zasadniczymi założeniami dekonstrukcji jako metody wydobywania z tekstu nieuświadomionych bądź nie w pełni uświadomionych przesłanek, które legły u podstaw jego konstrukcji i umożliwiają jego funkcjonowanie. Choć moje analizy wiele zawdzięczają lekturze pism Paula de Mana i jego metodzie retorycznej dekonstrukcji, choć dążę nie tyle do odczytania sensu, ile do określenia reguł jego ustanawiania, dekonstrukcji nie traktuję jako metody przeciwstawnej hermeneutyce, lecz raczej jako radykalizację przedsięwzięcia hermeneutycznego. Z kolei myślenie o autobiograficzności czy konstrukcjach literackiego przedstawienia w kategoriach ideologii (z nieodłączną ideologiczności intersubiektywnością i performatywnością) zbliża nieco moje przedsięwzięcie do przestrzeni określanej jako kulturowa teoria literatury. Z mojej rozprawy wyłania się nowy wizerunek Mariana Pankowskiego jako prozaika. Jest to możliwe dlatego, że, po pierwsze, jest to pierwsza praca naukowa proponująca analizę całości jego twórczości prozatorskiej. Po drugie dlatego, że sytuuje ją w innym niż dotychczas kontekście historycznoliterackim (nie jest tu już szydercą wobec romantycznej legendy i romantycznego paradygmatu kultury polskiej, lecz pisarzem nawiązującym do ważnego nurtu polskiej literatury nowoczesności, uczniem i kontynuatorem dzieła twórców takich jak Witkacy, Schulz czy Gombrowicz). Po trzecie wreszcie dlatego, że pozwala w sposób inny niż dotychczas wyjaśnić na czym polegał krytyczny potencjał jego dzieła (za ważniejsze od rozmaitego rodzaju transgresji, obyczajowych czy politycznych prowokacji wydaje mi się ukazanie przezeń konwencjonalnego charakteru wszelkich wypowiedzi o świecie, a tym samym podważenie tezy mówiącej, że istnieje jakiś jeden właściwy, adekwatny i wystarczający sposób mówienia o rzeczywistości). Moja rozprawa mieści się w dziedzinie historii literatury, ale wkracza momentami na teren teorii literatury. Korzyści, jakie przynosi dla tej pierwszej dyscypliny, to pierwsza interpretacja całości prozy Mariana Pankowskiego oraz poszerzenie wiedzy na temat polskiej literatury nowoczesnej. Z kolei możliwe pożytki teoretycznoliterackie to rozwinięcie badań dotyczących reprezentacji oraz uzyskanie bardziej precyzyjnych narzędzi do analizy tej ostatniej.

W średniowiecznym manuskrypcie, zwanym Panteonem sandomierskim, wraz z dziełem Godfryda z Viterbo znajduje się apokryficzny list Aleksandra Wielkiego do Arystotelesa. Król macedoński opisuje w nim przygody, jakie przeżywał wraz ze swoją armią w czasie wyprawy do Indii. Wśród nich dużą część zajmują walki, które musiał toczyć wraz ze swymi ludźmi z napotykanymi tam groźnymi zwierzętami, atakującymi ich w czasie tej wędrówki. Były wśród nich hipopotamy, lwy, węże, dziki, wielkie myszy, nietoperze, skorpiony, raki, słonie, a także monstrualne stworzenia, z których jedno miało dwie głowy, inne na głowie trzy rogi, jeszcze inne – wystające z czoła ostre, zębate kości. Odpieranie ich ataków wymagało różnych sposobów i użycia broni, w którą macedońscy żołnierze byli wyposażeni. Opisy tych zmagań zostały w manuskrypcie zilustrowane barwionymi rysunkami. Król i jego podwładni zostali na nich przedstawieni zgodnie z XIV-wiecznymi realiami, natomiast wygląd zwierząt jest efektem wyobraźni rysownika. Ideowe treści tego dzieła są zbieżne z zasadami średniowiecznego rycerskiego etosu, który głosił potrzebę stawiania czoła siłom zła, symbolicznie uosabianym także przez groźne zwierzęta.

Kwestia „pozytywnego doświadczenia” w kontekście wojny i okupacji może prowadzić do niepotrzebnych w punkcie wyjścia kontrowersji. Aby ich uniknąć, Autor na wstępie jasno określa, do jakich faktów i jakich problemów ogranicza swoje opracowanie. Wyjściowym faktem jest, że w zbiorze narracji dotyczących okresu wojny i okupacji, pochodzących z badań „Biografia a tożsamość narodowa”, nieliczni narratorzy wprost formułują pozytywne oceny mieszczące się w spektrum od „żyło mi się całkiem dobrze” po „to była przygoda”. Fakt ten prowadzi do trzech pytań problemowych: 1) w jakich wymiarach dokonywana jest pozytywna ocena własnych doświadczeń biograficznych, 2) w jakich warunkach mogą się pojawić pozytywnie oceniane doświadczenia biograficzne w czasie okupacji, 3) jakie konsekwencje dla interpretacji cierpienia i śmierci innych (spowodowanych wojną i okupacją) ma „pozytywna” interpretacja własnego doświadczenia. W opracowaniu Autor wykorzystał zasady metody opracowanej przez Fritza Schützego. Jest zrozumiałe, że osiągnięcie poziomu ugruntowanych twierdzeń teoretycznych jest zadaniem bardzo pracochłonnym i przez to odległym. W niniejszym tekście Autor ogranicza się do analizy czterech przypadków reprezentujących dwa różne środowiska społeczne i zarazem dwa różne i przeciwstawne wymiary „pozytywnych” doświadczeń okupacyjnych.