Academic literature on the topic 'Regiony przygraniczne'

<p>Granice i regiony przygraniczne to szczególnie ważne miejsca dla badań społecznych, zwłaszcza w erze postępującej globalizacji oraz rozwoju regionów ponadpaństwowych, takich jak Unia Europejska (UE). Migracyjny kryzys Europy wymusił aktualną refleksję na temat bezpieczeństwa granic. Wszystko to natychmiast znalazło odbicie w literaturze badawczej, która oferuje krytyczne spojrzenie na bieżąca politykę migracyjną dotyczącą zatrzymań, deportacji i kontroli granicznej w trakcie ostatnich lat. Poprzez paradygmat aksjologiczny nowego materializmu oraz krytycznej i radykalnej geografii spróbuję porównać koncepcje granic z lat 90ch (É. Balibar, A. Paasi, H. Donnan i Th.M. Wilson) z koncepcjami z pierwszych dziesięcioleci XXI wieku, które reprezentują nowy sposób myślenia o granicach Europy poprzez takie definicje, jak <em>wahanie granic, dyfrakcja, dehumanizacja</em> i <em>animalizacja migrantów, biopolityczne bezpieczeństwo</em>. Artykuł pokazuje, w jaki sposób powstała w ostatnich latach sytuacja na europejskich granicach wpływa na hierarchię wartości europejskich, uwidoczniającą się w mediach i internetowych sieciach społecznych. Ponadto w artykule mowa jest o moralnych kwestiach kryzysu środowiska i zmiany klimatu.</p>

Ukraina jest bardzo ważnym politycznym i gospodarczym partnerem Polski. Ze względu na położenie na zewnętrznej wschodniej granicy Unii Europejskiej, sąsiedztwo to ma strategiczne znaczenie także dla całej Unii. Szczelna granica UE oraz asymetria systemów gospodarczych i politycznych, tworzy szereg barier rozwojowych nie tylko dla regionów przygranicznych, ale także dla ich mieszkańców oraz podmiotów gospodarczych. W szczególnej roli w tym kontekście, znajdują się regiony przygraniczne, zarówno po stronie polskiej jak i ukraińskiej. Rozwój regionów transgranicznych we wszystkich krajach Europy stanowi ważny element zarówno narodowych polityk jak i europejskiej polityki rozwoju. W artykule podjęto próbę analizy problemów i uwarunkowań współpracy dwóch regionów polskich i trzech ukraińskich bezpośrednio ze sobą sąsiadujących i położonych wzdłuż wschodniej granicy „schengeńskiej”. Na tle podstaw prawnych oraz uwarunkowań geopolitycznych, dokonano delimitacji oraz zdefiniowano Polsko-Ukraiński Region Transgraniczny (PURT), określono jego pozycję gospodarczą, zidentyfikowano formy, zakres oraz problematykę współpracy, ze szczególnym uwzględnieniem problemów tzw. „stykowych” w tym, infrastruktury granicznej i transportowej. W oparciu o zidentyfikowane problemy, a także szanse i zagrożenia, w artykule sformułowano główne kierunki działań wyzwania i rekomendacje związane wykorzystaniem transgranicznych potencjałów rozwojowych w perspektywie 2025-2030 roku. Określone wnioski i rekomendacje mają także swoje odniesienie do Partnerstwa Wschodniego, które jest jednym z priorytetów Polskiej Prezydencji w Radzie UE w 2011 roku.

Cechami charakterystycznymi regionu transgranicznego w aspekcie wsparcia i wdrażania procesu konwergencji są: jednorodność przestrzenno-geograficzna, instytucjonalna tożsamość prawna, integracja komunikacyjna, tożsamość społeczno-kulturowa i koordynacja rynku. Każda z nich wywiera wpływ na konwergencję społeczno-gospodarczą obszarów przygranicznych wchodzących w skład regionu transgranicznego.

Przedmiotem niniejszego artykułu jest kategoria pogranicza i jej usytuowanie w nauce o polityce (politologii). Istotne jest ukazanie pogranicza w różnych kontekstach i ujęciach, co wynika ze wzrastającego zainteresowania tą problematyką ze strony różnorodnych nauk, w tym politologii, socjologii, geografii czy ekonomii. Widoczna jest tu wymiana myśli i idei oraz wzajemne korzystanie z dorobku naukowo-badawczego. Kategoria pogranicza współwystępuje z innymi pojęciami, a interdyscyplinarność badań prowadzi niekiedy do odmiennego ich definiowania. Dlatego też w pierwszej części artykułu określono podstawowe pojęcia, takie jak: region, region przygraniczny i transgraniczny, współpraca transgraniczna. W drugiej – odniesiono się do badań nad pograniczami na kontynencie afrykańskim, gdzie mimo braku realnych powiązań integracyjnych, w ostatnich latach dostrzec można praktyczne inicjatywy dotyczące pograniczy i promujące współpracę transgraniczną.

The aim of this research was to recognize the importance of cross-border movement for the development of communes located along the eastern border. The research was carried out in two communes: Terespol and Piszczac. The analysis showed that the communes are rural and they are characterized by a low degree of entrepreneurship. High unemployment contributes to the migration of people to urban centres or abroad. Border traffic is an important element of economic life in such regions. Entrepreneurs and traders use a passive trade policy in relation to consumers across the eastern border. Such policy raises concerns about the further cooperation. Socio-economic development of the communes requires institutional support for small businesses and improvement of professional skills of the unemployed. What is more, taking advantage of natural values to develop tourism and recreation offer and increasing trade and cooperation with companies from the East are equally significant.

In line with the observation that tourism is becoming a key element of economic development in border regions, the author describes an approach to a specific form characteristic of border regions alone, i.e. cross-border tourism and its role as a factor in the development of regional and local economies. Cross-border tourism gains presentation here in relation to the mobility of tourists (with differing purposes) between neighbouring border regions of the Russian Federation and Finland, with no account taken, however, of the development and functioning of the tourist system overall. The aim has thus been to seek to substantiate the importance of the development of cross-border tourism in the socio-economic development of the Russian-Finnish borderland. In its several parts, this article focuses first on theoretical and practical developments of Russian and foreign academic thinking as regards the development of cross-border tourism. A second part then reveals (and looks for structure among) factors influencing the nature and dynamics of cross-border tourism development in the Russian-Finnish borderland. The role of these factors in the phenomenon’s development is identified. Empirical data are then used in a third part identifying features and general trends, with the stimulation of cross-border tourism considered a direction of importance in the development of border regions either side of the state border under study. Given the positive effect of cross-border trade on the development of Finnish border regions, it would seem crucial that Finnish tourists should be attracted to the Russian border area. Finally, the significance of the development of cross-border tourism in the Russian-Finnish borderland is deliberated, where the area in question is taken to encompass Murmansk Oblast, the Republic of Karelia and Leningrad Oblast in Russia, as well as Finnish Lapland, Northern Ostrobothnia, Kainuu, North Karelia, South Karelia and Kymenlaakso. Median indices are calculated. The outcomes of the research are regarded as of both academic and practical significance to the development of cross-border tourism, seen academically and from the point of view of both regional and municipal authorities and representatives of the tourist industry.

W związku z wstąpieniem Polski w struktury Unii Europejskiej granica polsko-rosyjska stała się zewnętrzną granicą Wspólnoty, pełniącą ważne funkcje obronne dla wszystkich państw stowarzyszonych. Od 2003 roku na granicy polsko-rosyjskiej obowiązuje ruch wizowy, który przyczynił się do spadku aktywności transgranicznej. W 2012 roku w celu ułatwienia przekraczania granicy polsko-rosyjskiej, wprowadzono umowę o ruchu bezwizowym, która spowodowała gwałtowny wzrost jej przekroczeń. Porozumienie o małym ruchu granicznym stanowi element znoszenia ruchu wizowego na granicach unijno-rosyjskich. Jest zaledwie elementem dużego projektu, ale jego znaczenie dla funkcjonowanie granicy i pogranicza polsko-rosyjskiego, a także relacji Bruksela – Moskwa okazało się większe niż oczekiwano.<br />Celem artykułu jest zobrazowanie zmienności funkcji granic i ich oddziaływania na pogranicza. W opracowaniu przedstawiono przekształcenia granicy polsko-rosyjskiej po wejściu w życie umowy o ruchu bezwizowym i jej wpływu na rozwój stref przygranicznych i aktywność transgraniczną mieszkańców objętych porozumieniem. W pracy zwrócono szczególną uwagę na zmieniającą się rolę granicy i jej wpływ na życie lokalnych społeczności.

Praca składa się z siedmiu rozdziałów, których taki a nie inny podział ma swoje logiczne uzasadnienie. Prezentacja zasadniczej części została poprzedzona teoretycznym wprowadzeniem w problematykę tematu. Rozdział pierwszy mojej dysertacji poświęcam regionalizmowi i regionalizacji na kontynencie europejskim, gdyż jest to ważny aspekt mający na celu zrozumienie dalszych rozważań. Trzeba mieć cały czas na względzie fakt, że szeroko rozumiana kwestia regionalna zawsze budziła i nadal budzi wiele emocji i dyskusji. To zjawisko uwydatniło się szczególnie w obliczu współczesnych problemów integracyjnych w Europie kiedy można zacząć się zastanawiać, czy rozwój tendencji regionalistycznych stanowi szansę czy zagrożenie dla jednoczącej się Europy. Dlatego oprócz samego regionalizmu wyjaśniona została regionalizacja, rozumiana jako polityka regionalna, a więc celowa ingerencja państwa w rozwój regionów. Zrozumienie polityki regionalnej oczywiście nie byłoby możliwe bez określenia i pokazania stosownych narzędzi służących realizacji tejże polityki dlatego w podrozdziale drugim opisałem Fundusze Strukturalne i Inicjatywy Wspólnotowe. W tym rozdziale wyjaśniłem także niektóre terminy i pojęcia, w tym zwłaszcza pojęcie „regionu transgranicznego”. W rozdziale drugim dokonałem zdefiniowania współpracy transgranicznej, głównych uwarunkowań w jej rozwoju, funkcji i stadiów oraz barier w realizacji tej współpracy. Opisałem również kwestie społeczności lokalnych i regionalnych oraz warunków ich rozwoju. Wydaje mi się, że właśnie dokładne zrozumienie tych zjawisk od strony teoretycznej pozwala dopiero na prawidłową analizę rezultatów jakie współpraca tego typu przynosi dla społeczności lokalnych i regionalnych. Co więcej można nawet na jej podstawie wnioskować bardziej ogólnie o jej roli w budowie społeczeństwa otwartego. Trzeci rozdział z kolei, będący niejako naturalną konsekwencją dwóch poprzednich, stanowi analizę podstaw prawnych i instytucjonalnych współpracy transgranicznej w Europie. Zwrócona została w nim szczególna uwaga na różnorodność uregulowań i instytucji zajmujących się tą współpracą oraz zostały pokazane konsekwencje tego faktu na kształt regulacji prawnych współpracy przygranicznej na polskich pograniczach. Natomiast rozdział czwarty mojej pracy stanowi próbę oceny wpływu euroregionalizacji zachodnioeuropejskiej na społeczności lokalne i regionalne. Wprowadzenie tego rozdziału jest moim zdaniem warunkiem po części koniecznym, jak również pomocnym dla zrozumienia euroregionalizacji i w ogóle procesów transgranicznych w Europie Środkowo-Wschodniej, a więc i w Polsce. W związku z tym wybrałem dla celów analizy trzy euroregiony, a mianowicie Euregio, Euroregion Basilensis i Euroregion Saar-Lor-Lux. Wybór tych euroregionów do prezentacji euroregionalizacji zachodnioeuropejskiej nie jest wcale przypadkowy, gdyż z jednej strony Euregio jest najstarszą strukturą euroregionalną, stanowiącą wzorzec m.in. dla polskich euroregionów, Euroregion Basiliensis z kolei jest ciekawym przykładem heterogenicznej struktury pod względem społeczno-ekonomicznym oraz warunków naturalnych, która uruchamia szersze inicjatywy integracyjne. Natomiast Euroregion Saar-Lor-Lux także jako przykład regionu homogenicznego spełnia funkcje koordynacyjne i ma duże znaczenie integracyjne. Koncentrując się na problemie wpływu tej euroregionalizacji na społeczności lokalne i regionalne starałem się rozważyć specyfikę tej współpracy i jej osiągnięcia oraz spróbowałem zastanowić się, czy są to struktury modelowe, których rozwiązania mogą być wykorzystywane na polskich pograniczach. W kolejnym rozdziale zatytułowanym: „Specyfika pogranicza Polski i jej implikacje dla rozwoju współpracy transgranicznej na tych obszarach” usiłowałem określić jakie różnorodne cechy wyróżniają polskie pogranicze i tym samym determinują kształt i intensyfikację współpracy transgranicznej. Poddałem analizie osobno pogranicze zachodnie, południowe oraz łącznie północne i wschodnie. Wybór takiej systematyki warunkowany jest utrwalonym podziałem w literaturze przedmiotu, w której bardzo często można właśnie odnajdywać fragmenty poświęcone problematyce transgranicznej w takim, a nie innym układzie. Pogranicze północne trudno jednoznacznie określić, co jest spowodowane w głównej mierze czynnikami geograficznymi (granica morska jest bowiem inaczej identyfikowana, niż granica lądowa). Stąd bardzo często spotykany zabieg polegający na łączeniu wschodniego i północnego pogranicza. Duży problem stanowiło także samo wyznaczenie początku i końca pogranicza w takim podziale, dlatego przyjąłem umowną delimitację opartą bardziej o czynniki geograficzne, niż społecznoadministracyjne. W rozdziale postarałem się również przedstawić szanse, które tkwią w pograniczu i pośrednio stwarzają szanse dla rozwoju społeczności lokalnych i regionalnych. Szósty rozdział, stanowiący zasadniczy trzon pracy, poświęcony został analizie realizowanej współpracy transgranicznej na polskich pograniczach z uwzględnieniem jej wpływu na rozwój lokalny i regionalny. Wyodrębniłem w nim kilka podrozdziałów w celu uporządkowania wywodu. Opisując w pierwszym z nich współpracę transgraniczną na szczeblu lokalnym, skupiłem się na współpracy gmin i innych struktur, których charakter pozostawał jednak wybitnie lokalny. Posługiwałem się tu głównie przykładami z pogranicza polsko-niemieckiego, gdyż długie tradycje współpracy oraz jej intensywność pozwalają poprawnie wnioskować. Celowo pominąłem współpracę na poziomie euroregionów, gdyż uznałem, że należy tą najbardziej zinstytucjonalizowaną formę współpracy omówić odrębnie ukazując jej specyfikę, która tak do końca nie pozwala moim zdaniem zakwalifikować euroregionów do tego najniższego szczebla współpracy. W podrozdziale drugim do analizy współpracy transgranicznej na poziomie regionalnym wybrałem trzy województwa: dolnośląskie, śląskie i lubelskie. Wybór tych regionów był podyktowany kryterium przestrzennym, czyli wyborem województwa z pogranicza zachodniego, które obejmuje obszar o najdłuższych w przypadku Polski tradycjach współpracy transgranicznej (przypomnieć należy, że pierwszy Euroregion powstał na obszarze, które obecnie obejmuje województwo dolnośląskie), województwa śląskiego reprezentującego region umiejscowiony prawie centralnie na pograniczu południowym oraz województwa lubelskiego jako „reprezentanta” z pogranicza wschodniego. Trzeci podrozdział, tak jak wspomniałem już wcześniej, zawiera analizę euroregionów funkcjonujących na polskich pograniczach. Zrezygnowałem z opisywania wszystkich struktur z osobna, gdyż z racji obszerności problematyki, byłoby to technicznie niemożliwe, a z drugiej strony także zbędne metodologicznie. Uznałem zatem, że najlepszym ujęciem będzie syntetyczne przedstawienie cech polskich euroregionów z uwzględnieniem ich szczególnej roli w rozwoju społeczności lokalnych i regionalnych. W kolejnej części szóstego rozdziału skupiłem się na efektach jakie przynosi współpraca transgraniczna dla społeczności lokalnych i regionalnych. W tym celu ponownie posłużyłem się przykładem pogranicza polskoniemieckiego, jako najbardziej zaawansowanego w tej współpracy. Wyodrębniając aspekty społeczno-kulturalny, gospodarczy, infrastrukturalny i związany z ochroną środowiska starałem się znaleźć odpowiedzi na wiele nurtujących pytań takich jak m.in.: czy dzięki współpracy kulturalnej, organizowaniu wspólnych przedsięwzięć i imprez masowych przełamywane są wzajemne stereotypy, jak wygląda kwestia nauki języka sąsiada, czy wymiana międzyszkolna, w jaki sposób liczba przejść granicznych, standard sieci komunikacyjnych i ich lokalizacja wpływają na intensywność kontaktów społeczności lokalnych i regionalnych, w jaki sposób budowa oczyszczalni ścieków przyczynia się do podnoszenia standardów życia mieszkańców itp. W celu dopełnienia obrazu odrębny fragment poświęciłem zidentyfikowaniu zjawisk niepożądanych, które mogą zakłócać i utrudniać rozwój społeczności lokalnych i regionalnych. Takich barier i zjawisk niekorzystnych jest wiele, wystarczy podać chociażby parę przykładów: bariery natury społecznej (np. uprzedzenia, stereotypy, obawy przed dominacją strony niemieckiej), bariery natury ekonomicznej (np. asymetrie rozwojowe, dostęp do finansowych środków wsparcia, peryferyjność obszarów, które tracą fundusze na rzecz wielkich metropolii), bariery organizacyjne i prawne (np. niekompatybilne przepisy prawne i kompetencje samorządów po obu stronach granicy, brak doświadczenia strony polskiej w realizacji instytucjonalnej współpracy). Wreszcie ostatni rozdział pracy stanowi niejako dopełnienie pozostałych. Oparty został o badania empiryczne jakie prowadzono na polskich pograniczach w ostatnich latach (zwłaszcza od połowy lat 90. ubiegłego wieku), a także własne badania, jakie przeprowadziłem przygotowując dysertację. Wydaje mi się, że właśnie społeczna percepcja współpracy transgranicznej pozwala na faktyczną ocenę znaczenia tej współpracy w rozwoju społeczności lokalnych i regionalnych, stąd tak ważna wydaje mi się analiza wyników przeprowadzonych badań. Treść pracy została wzbogacona tabelami, wykresami i rysunkami. W nich czytelnik znajdzie między innymi ważne dane statystyczne, ilustrację wyników dotychczasowych badań, a także badań własnych autora oraz wiele innych informacji związanych z tematyką pracy. Na zakończenie pragnę dodać, iż współpraca transgraniczna w swym kształcie jaki mieliśmy okazję dotychczas obserwować przedstawia obraz niezmiernie złożony, który nie poddaje się łatwym ocenom. W tej sytuacji autor zdaje sobie sprawę, iż jedynie dokłada skromną cząstkę do dotychczasowego dorobku w tej dziedzinie i ma nadzieję, że swoją pracą przyczyni się do lepszego zrozumienia poruszanej problematyki i pomoże w usystematyzowaniu obszaru badawczego.