To see the other types of publications on this topic, follow the link: Słowniki polskie.
Journal articles on the topic 'Słowniki polskie'
Create a spot-on reference in APA, MLA, Chicago, Harvard, and other styles
Consult the top 50 journal articles for your research on the topic 'Słowniki polskie.'
Next to every source in the list of references, there is an 'Add to bibliography' button. Press on it, and we will generate automatically the bibliographic reference to the chosen work in the citation style you need: APA, MLA, Harvard, Chicago, Vancouver, etc.
You can also download the full text of the academic publication as pdf and read online its abstract whenever available in the metadata.
Browse journal articles on a wide variety of disciplines and organise your bibliography correctly.
1
Zatorska, Agnieszka. "Nowoczesność w leksyce – obecność w słowniku przejawem normalizacji "Słownik nowszego słownictwa słoweńskiego" z 2012 roku." Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica 54 (December 2, 2020): 43–57. http://dx.doi.org/10.18778/0208-6077.54.04.
Full textAbstract:
Celem artykułu jest prezentacja rzeczowników należących do nowszego słownictwa słoweńskiego (600 jednostek) określających ludzi (w większości nomina agentis, nomina attributiva). Materiał słoweński skonfrontowano z polskim, w tym z danymi leksykograficznymi, a przeprowadzona analiza wykazała różnice między materiałem z obu języków. Polskie słowniki nie notują odpowiedników takich słoweńskich leksemów, jak: adrenalinec, agresivec, barbika, čokoholik, predzakonec, prestižnež, piarovka, piknikar, savnar. W materiale słoweńskim dostrzeżono kondensację treści i potencjał słowotwórczy oraz dążenie do normalizacji i standaryzacji słownictwa przez umieszczenie w słowniku.
2
Migdał, Jolanta, and Agnieszka Piotrowska-Wojaczyk. "Leksyka religijna we współczesnych słownikach języka polskiego (nazwy zakonnic i zakonników)." Poznańskie Spotkania Językoznawcze, no. 34 (November 29, 2018): 97–108. http://dx.doi.org/10.14746/psj.2017.34.7.
Full textAbstract:
Celem niniejszego tekstu, będącego kontynuacją naszych rozważań dotyczących unkcjonowania słownictwa religijnego na płaszczyźnie leksykograficznej, jest analiza jednowyrazowych chrześcijańskich nazw zakonnic i zakonników. Materiał badawczy został wyekscerpowany z trzech współczesnych słowników języka polskiego (Słownika języka polskiego pod redakcją Mieczysława Szymczaka, Słownika współczesnego języka polskiego pod redakcją Bogusława Dunaja oraz Uniwersalnego słownika języka polskiego pod redakcją Stanisława Dubisza). Na uzyskany z nich zbiór jednostek złożyło się 50 określeń wynotowanych ze słownika pod red. Szymczaka, 32 z dzieła pod red. Dunaja i 52 z ostatniego z wymienionych tytułów (dla porównania – w stanowiącym inspirację do podjęcia przez nas tego zagadnienia Słowniku tematycznym języka polskiego. Człowiek w krainie słów autorstwa Małgorzaty Kity i Edwarda Polańskiego nazw zakonnic i zakonników odnotowano 120). W tekście przeprowadziłyśmy wnikliwą analizę chronologiczną materiału, do czego posłużyły nam liczne opracowania leksykograficzne – od Słownika staropolskiego, Słownika polszczyzny XVI wieku, przez Słownik Lindego, wileński, warszawski, po Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny pod redakcją Haliny Zgółkowej. Wykazałyśmy również, że w siatce haseł poszczególnych słowników pojawiają się w większości te same jednostki językowe, a także w podobny sposób są one definiowane. Natomiast różnice między słownikami zaznaczają się wyraźniej na płaszczyźnie opisu leksykograficznego, a zwłaszcza dotyczą kwestii kwalifikacji haseł.
3
Ledzińska, Anna. "Sanctus vir sed non femina. Badania leksykalne przymiotnika sanctus z wykorzystaniem Korpusu Polskiej Hagiografii Średniowiecznej." Prace Filologiczne 73 (January 20, 2020): 165–85. http://dx.doi.org/10.32798/pf.490.
Full textAbstract:
Artykuł omawia semantyczne funkcjonowanie przymiotnika sanctus na przestrzeni dziejów, poczynając od łaciny klasycznej poprzez kościelną aż do średniowiecznej, z uwzględnieniem regionalnego zróżnicowania języka. Przedmiotem szczególnego zainteresowania jest funkcjonowanie omawianego wyrazu w łacinie polskiego średniowiecza. Materiał porównawczy i egzemplifikacja zostały zaczerpnięte z rozmaitych słowników i leksykonów naukowych, zaś omówienia polskiej specyfiki znaczeń i łączliwości semantycznej dokonano na podstawie Słownika łaciny średniowiecznej w Polsce oraz Korpusu Polskiej Hagiografii Średniowiecznej, który powstał poprzez wydzielenie Żywotów i Cudów świętych polskich z większego korpusu łaciny średniowiecznej na ziemiach polskich. Materiał ten przeszukiwany był przy użyciu kwerend dostępnych na wielonarzędziowej platformie do procesowania danych korpusowych TXM.
4
Jankowiak, Mirosław. "Recenzja: Iryda Grek-Pabisowa, "Polskie wyspy gwarowe z przełomu XIX i XX wieku na Białorusi. Gwary późnego osadnictwa na Polesiu, Witebszczyźnie i Mohylewszczyźnie. Z wykazem słownictwa przedstawionym leksykograficznie", Warszawa: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk, 2017." Acta Baltico-Slavica 43 (December 31, 2019): 248–56. http://dx.doi.org/10.11649/abs.2019.009.
Full textAbstract:
Review: Iryda Grek-Pabisowa, Polskie wyspy gwarowe z przełomu XIX i XX wieku na Białorusi. Gwary późnego osadnictwa na Polesiu, Witebszczyźnie i Mohylewszczyźnie. Z wykazem słownictwa przedstawionym leksykograficznie (Polish dialect islands in Belarus at the turn of the 20th century: Dialects of late settlement in Polesie, and the Vitebsk and Mogilev regions. With a lexicographic listing of vocabulary), Warszawa: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk.This article is a review of the work entitled Polskie wyspy gwarowe z przełomu XIX i XX wieku na Białorusi. Gwary późnego osadnictwa na Polesiu, Witebszczyźnie i Mohylewszczyźnie. Z wykazem słownictwa przedstawionym leksykograficznie (Polish dialect islands in Belarus at the turn of the 20th century: Dialects of late settlement in Polesie, and the Vitebsk and Mogilev regions. With a lexicographic listing of vocabulary), published in electronic version in Warsaw in 2017. The volume is a result of long studies by renowned Polish linguist Professor Iryda Grek-Pabisowa. In her publication, the author characterised late Polish settlement on the territory of contemporary Belarus, available language sources as well as features of the subdialects (including East Slavic influences and comparisons with North Borderland Polish, polszczyzna północnokresowa). The second part of the volume consists of three dictionaries presenting Polish speech in Polesie and the Vitebsk and Mogilev regions. Recenzja: Iryda Grek-Pabisowa, Polskie wyspy gwarowe z przełomu XIX i XX wieku na Białorusi. Gwary późnego osadnictwa na Polesiu, Witebszczyźnie i Mohylewszczyźnie. Z wykazem słownictwa przedstawionym leksykograficznie, Warszawa: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk.Tekst stanowi recenzję pracy pt. Polskie wyspy gwarowe z przełomu XIX i XX wieku na Białorusi. Gwary późnego osadnictwa na Polesiu, Witebszczyźnie i Mohylewszczyźnie. Z wykazem słownictwa przedstawionym leksykograficznie, która ukazała się w wersji elektronicznej w Warszawie w 2017 roku. Jest ona efektem wieloletniej pracy znanej polskiej lingwistki – prof. dr hab. Irydy Grek-Pabisowej. W publikacji autorka scharakteryzowała późne osadnictwo polskie na ziemiach współczesnej Białorusi, dostępne źródła językowe, a także cechy tychże gwar (z uwzględnieniem wpływów wschodniosłowiańskich i porównaniem z polszczyzną północnokresową). Drugą część publikacji stanowią trzy słowniki prezentujące mowę Polaków na Polesiu, Witebszczyźnie i Mohylewszczyźnie.
5
Marszałek, Marek. "Z dziejów wokabuł literowych w leksykografii polsko- rosyjskiej (na materiale ilustracyjnym XIX-wiecznego słownika Piotra Dubrowskiego)." Prace Językoznawcze 23, no. 3 (September 30, 2021): 197–213. http://dx.doi.org/10.31648/pj.6845.
Full textAbstract:
Autor zajął się słabo opracowanym zagadnieniem obecności w słownikach dwujęzycznychartykułów hasłowych z literą w nagłówku. Przedstawił skromny stan badań, wskazał– głównie na podstawie prac J. Wawrzyńczyka – potencjał przekładowy tkwiący w hasłachgrafemowych, dokonał przeglądu słowników polsko-rosyjskich i rosyjsko-polskich podkątem rejestrowania haseł literowych oraz pod kątem zawartości takich haseł. Autorpodał też w wielkim skrócie wyniki analizy zawartości wokabuł grafemowych, dokonanejwcześniej na podstawie części rosyjsko-polskiej XIX-wiecznego słownika P. Dubrowskiego,po czym przeszedł do krytycznego oglądu analogicznych haseł w części polsko-rosyjskiej.Wykazał, że tak jak w komponencie rosyjsko-polskim hasła literowe są segmentamiszkicu graficzno-fonetycznego, rozrzuconymi po całym korpusie słownika. LeksykografXIX-wieczny nie potraktował grafemów jako jednostek przekładowych, nie wykorzystałodnośnych artykułów nawet jako miejsca prezentacji frazeologii, którą pewne litery obrosły.
6
Czerepowicka, Monika. "Dictionaries and lexical databases of the Polish language." Prace Językoznawcze 22, no. 2 (February 27, 2020): 23–37. http://dx.doi.org/10.31648/pj.5231.
Full textAbstract:
Przedmiotem badań jest jednojęzyczna leksykografia elektroniczna. Celem artykułujest ukazanie wpływu technik komputerowych na organizację, rozmiar, przeznaczeniei zawartość słowników. W swych badaniach autorka koncentruje się na elektronicznychbazach danych. Definiuje, czym są, oraz objaśnia, jak ich budowa i sposób organizacjizgromadzonych w nich danych wpływają na postać słowników elektronicznych. W artykulezostały poddane analizie trzy współczesne słowniki języka polskiego: Uniwersalny słownikjęzyka polskiego PWN, Wielki słownik języka polskiego PAN oraz Słownik gramatycznyjęzyka polskiego. Autorka dowodzi, że sposób organizacji i prezentacji wiedzy w omówionychdziełach umożliwia użytkownikom korzystanie z nich w sposób zaawansowany,co oznacza sprawne dotarcie do szczegółowych informacji o jednostkach leksykalnych,grupowanie ich, jak również doraźne kompilowanie „podsłowników”, spełniających określoneoczekiwania odbiorców.
7
Piber-Zbieranowska, Marta. "Atlas historyczny Polski w badaniach nad średniowiecznym osadnictwem Polski. Związki Atlasu ze Słowikiem historyczno-geograficznym ziem polskich w średniowieczu." Studia Geohistorica, no. 10 (March 10, 2023): 172–88. http://dx.doi.org/10.12775/sg.2022.10.
Full textAbstract:
Artykuł przedstawia związki między dwiema pomnikowymi seriami opracowywanymi w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk – Atlasem historycznym Polski i Słownikiem historyczno-geograficznym ziem polskich w średniowieczu. Pod tym kątem omówiono ideę ich powstania, założenia koncepcyjne oraz dzieje powiązań instytucjonalnych. Odrębną część poświęcono analizie wykorzystania Atlasu w opracowywaniu Słownika, koncentrując się na tomach dotyczących Mazowsza.
8
Śliwa, Dorota. "Prédicats polonais et français relatifs aux étapes de la panification et leur application pour analyser des corpus bilingues comparables." Roczniki Humanistyczne 67, no. 8 (November 4, 2019): 135–54. http://dx.doi.org/10.18290/rh.2019.67.8-9.
Full textAbstract:
POLSKIE I FRANCUSKIE PREDYKATY ZWIĄZANE Z ETAPAMI WYPIEKU CHLEBA ORAZ ICH ZASTOSOWANIE W ANALIZIE DWUJĘZYCZNYCH TEKSTÓW PORÓWNYWALNYCH
Teksty porównywalne są reprezentatywne dla różnych dziedzin rzemiosła. Wobec zapotrzebowania na dwujęzyczne słowniki z tych dziedzin w kształceniu specjalistów, zaproponowana została w tym artykule metoda analizy na przykładzie polskich i francuskich tekstów z dziedziny piekarstwa. Celem tej analizy jest ustalenie jednostek ekwiwalentnych, które będą zastosowane w językoznawstwie komputerowym na potrzeby w zakresie tłumaczeń, analiz kontrastywnych oraz tworzenia słowników polsko-francuskich. W pierwszej części wyjaśnione są jednostki ekwiwalentne stosowane w językoznawstwie komputerowym, a w następnych koncepcja skryptu poznawczego, ram konceptualnych oraz predykatów zastosowana do ekstrakcji jednostek leksykalnych oraz określenia ich relacji znaczeniowych (meronimia i hiponimia).
Prédicats polonais et français relatifs aux étapes de la panification et leur application pour analyser des corpus bilingues comparables
Les textes bilingues comparables sont représentatifs pour différents domaines de l’artisanat. Pour répondre aux besoins de la rédaction de dictionnaires bilingues pour la formation des professionnels, nous proposons dans cet article une méthode d’analyse à partir de textes polonais et français du domaine de la boulangerie. Le but de cette analyse est d’établir des unités équivalentes qui seront exploitées et appliquées dans le traitement automatique des langues et qui serviront pour la traduction, pour les analyses contrastives et pour la rédaction des dictionnaires polonais-français. Dans la première partie de l’article nous expliquons d’abord les unités équivalentes utilisées dans le traitement automatique de textes comparables. Dans les parties suivantes nous présentons la conception du script cognitif, du cadre conceptuel et des prédicats appliquée pour l’extraction des unités lexicales et pour déterminer les relations significatives entre elles (méronymie et hyponymie).
9
Mędelska, Jolanta, and Piotr Wierzchoń. "Leksyka morska w Słowniku rosyjsko-polskim p. Dubrowskiego jako punkt wyjścia do badań chronologizacyjnych polskich terminów marynistycznych." Prace Językoznawcze 25, no. 2 (June 30, 2023): 179–96. http://dx.doi.org/10.31648/pj.8921.
Full textAbstract:
Autorzy omówili rozwój leksyki marynistycznej w języku rosyjskim i polskim, wskazując na ogromną przewagę zasobów rosyjskich nad polskimi utrzymującą się aż do okresu międzywojennego. Poddali analizie 70 haseł z kwalifikatorem w Marynarce (litery K–L) w XIX-wiecznym słowniku rosyjsko-polskim. Stwierdzili, że redaktor zdołał dobrać polskie odpowiedniki dla zaledwie 22 translandów rosyjskich (31%), pozostałe opatrując tylko opisami znaczenia. Korzystając z dostępnych dziś źródeł, autorzy ustalili 74 translaty dla 48 jednostek rosyjskich pozostawionych bez przekładów i poddali je analizie chronologizacyjnej. Stwierdzili, że 16 z nich było w obiegu w czasach P. Dubrowskiego, z czego 7 od bardzo dawna. Pozostałe pojawiły się dopiero po wydaniu słownika, większość (42) dopiero w okresie 1920–1939, kolejnych 7 jeszcze później.
10
Sawaniewska-Mochowa, Zofia, and Vilija Sakalauskienė. "Litewska i polska spuścizna językowa Antoniego Juszkiewicza (Antanasa Juški) z perspektywy XXI wieku." Acta Baltico-Slavica 43 (December 31, 2019): 23–40. http://dx.doi.org/10.11649/abs.2019.014.
Full textAbstract:
The Lithuanian and Polish linguistic legacy of Antanas Juška from a twenty-first-century perspectiveThis article presents the assumptions of new research on the legacy of Antanas Juška, recorded in Lithuanian and Polish. We assume that the forgotten works of this bilingual author from Lithuania, mainly translation dictionaries, are an underestimated study material for interdisciplinary research. They are particularly important for understanding the rich conceptualisations of the world by two collective subjects, Poles and Lithuanians, co-existing in Lithuania under the Russian partition. We have formulated two research hypotheses: (1) the bilingual dictionaries authored by Antanas Juška, who was a Catholic priest, are not only a valuable source of knowledge about the state of the Polish and Lithuanian languages in the nineteenth century, but above all specific cultural texts which form part of the social discourse of their time and place, and thus carry relevant ethnolinguistic and ethnocultural information; (2) bilingual dictionaries as a genre had an impact on the crystallisation of Lithuanian national awareness and the strengthening of cultural identity of Lithuanians in the second half of the nineteenth century.Juška’s linguistic legacy will be jointly studied by Polish and Lithuanian researchers from different perspectives, applying the tools and methods available in twenty-first-century humanities.I. In the ethnolinguistic and ethnohistorical paradigm: in view of the hypothesis that bilingual dictionaries constitute a narrative about the world and its historical time, we extract linguistic data that will enable us to capture the lexical and conceptual symmetry and asymmetry between the linguistic woldview of Poles and Lithuanians in the context of the crystallisation of Lithuanian national awareness.II. In the comparative perspective: (1) we will present Juška’s lexicographic legacy against the background of the Lithuanian and Polish lexicographic tradition; we will confront the lexicographic practice and the macro- and microstructure of his dictionaries with important works of Lithuanian lexicography and contemporary dictionaries recording colloquial, dialectal and regional vocabulary of various sub-regions of Lithuania; (2) we will compare the Polish material recorded in Juška’s translation dictionaries with dictionaries of the general, dialectal and regional Polish language from Lithuania; (3) we will answer the question whether the introduction of Russian translations into the Lithuanian-Polish dictionary published by the Imperial Academy of Sciences in Saint Petersburg was merely a political requirement stemming from the political situation and censorship, or whether these translations complement the meanings of the Polish and Lithuanian entries.III. In the sociolinguistic and communication aspect: language contact and multilingualism, and the attendant processes of borrowing, mixing and “combining” vocabulary among users of the regional Polish language and spoken Lithuanian.Our research draws the attention of linguists to old, underestimated texts. It also indicates the cognitive value of linguistic analysis open to history, ethnology and identity studies. By studying Juška’s linguistic legacy in the context of modern scholarship, we introduce it into the sphere of collective life of Lithuanians and Poles. In this way, we create a plane for a better mutual understanding which will foster the overcoming of negative national stereotypes. Litewska i polska spuścizna językowa Antoniego Juszkiewicza (Antanasa Juški) z perspektywy XXI wiekuW artykule przedstawiamy założenia nowych badań spuścizny Antoniego Juszkiewicza (Juški) zapisanej w języku litewskim i polskim. Wychodzimy z założenia, że zapomniany dorobek Juszkiewicza, autora dwujęzycznego z Litwy, złożony głównie ze słowników przekładowych, jest niedocenioną bazą materiałową do prowadzenia interdyscyplinarnych badań, a zwłaszcza do poznania bogactwa konceptualizacji świata przez dwa podmioty zbiorowe, Polaków i Litwinów, współegzystujących na Litwie w sytuacji zaboru rosyjskiego Przyjmujemy dwie hipotezy badawcze: 1) słowniki dwujęzyczne, skonstruowane przez księdza katolickiego A. Juszkiewicza, są nie tylko cennym źródłem wiedzy o stanie języka polskiego i litewskiego w XIX wieku, lecz przede wszystkim swoistymi tekstami kultury, wpisującymi się w dyskurs społeczny czasu i miejsca oraz nośnikami relewantnych informacji etnolingwistycznych i etnokulturowych; 2) słowniki dwujęzyczne jako gatunek tekstu oddziaływały na krystalizowanie się narodowej świadomości litewskiej i umacnianie tożsamości kulturowej Litwinów w drugiej połowie XIX wieku.Spuścizna językowa Juszkiewicza będzie odczytana wspólnie przez badaczy polskich i litewskich na nowo z różnych perspektyw, z wykorzystaniem narzędzi i metod, jakie daje nam humanistyka XXI wieku:I. W paradygmacie etnolingwistycznym i etnohistorycznym: zgodnie z przyjętą hipotezą, że słowniki dwujęzyczne są swoistą narracją o świecie i czasie historycznym, będziemy ekscerpować z nich dane językowe, które pozwolą nam uchwycić symetrię i asymetrię leksykalno-pojęciową między językowym obrazem świata Polaków i Litwinów w sytuacji krystalizowania się litewskiej świadomości narodowej;II. W perspektywie komparatystycznej: 1) ukażemy spuściznę leksykograficzną Juszkiewicza na tle tradycji leksykograficznej litewskiej i polskiej; skonfrontujemy warsztat leksykograficzny oraz makro- i mikrostruktury słowników A. Juszkiewicza z ważnymi dziełami leksykografii przekładowej litewskiej oraz współczesnymi słownikami rejestrującymi słownictwo potoczne, gwarowe i regionalne różnych subregionów Litwy; 2) porównamy materiał polski zarejestrowany w słownikach przekładowych Juszkiewiczów ze Słownikiem języka polskiego tzw. wileńskim, Słownikiem gwar polskich J. Karłowicza, ze słownictwem współczesnej polszczyzny gwarowej na Litwie; 3) odpowiemy na pytanie, czy wprowadzenie tłumaczeń rosyjskich do wydanej przez Imperatorską Akademię Nauk w Sankt Petersburgu części słownika litewsko-polskiego, mające w sytuacji zaborów podłoże polityczne, wniosło uzupełnienia znaczeń haseł polskich i litewskich;III. W aspekcie socjolingwistycznym i komunikacyjnym: w kontekście kontaktów językowych i zachodzących w sytuacji wielojęzyczności procesów zapożyczania, mieszania i „uwspólniania” słownictwa między użytkownikami polszczyzny regionalnej i mówionego języka litewskiego.Nasze badania kierują uwagę lingwistów na teksty dawne, niedocenione, wskazując, jak ważne poznawczo efekty można uzyskać w ich analizie, gdy otwieramy językoznawstwo na historię, etnologię, naukę o tożsamości. Włączając spuściznę lingwistyczną A. Juszkiewicza w obszar współczesnej nauki, wprowadzamy ją zarazem w sferę życia zbiorowego Litwinów i Polaków. Stwarzamy tym samym płaszczyznę do lepszego zrozumienia siebie nawzajem i przewartościowania negatywnych stereotypów narodowych.
11
Сакалаускене [Sakalauskienė], Вилия [Vilija]. "Cлaвянизмы в литoвcкиx диaлeктныx cлoвapяx." Acta Baltico-Slavica 39 (December 31, 2015): 143–58. http://dx.doi.org/10.11649/abs.2015.009.
Full textAbstract:
Slavisms in Lithuanian Dialect DictionariesThis arcticle discusses dialect dictionaries where words are recorded either from living language or from other, written sources of dialect. Up to now, ten Lithuanian dialect dictioniaries have been published and five are being compiled. Dialect changes along with our everyday life. A lot of words from the old dialect are being forgotten. Those words are no longer being used in the common language as well as in other dialects. In addition, some words gain new meanings. The same processes apply to loanwords which are used in dialects and are included in dialect dictionaries. The lexical system of a dialect dictionary shows the functioning of loanwords and their relationship with the words of the common language.The majority of Lithuanian loanwords are Slavisms, used in those dialects which have had a direct contact with Slavic languages, such as Polish, Belarusian or Russian. Slavisms and loanwords from other languages are marked variously in different dictionaries. In one of them, shortened language names are written in parentheses after the entry, which indicates that it is a word of foreign origin. Other dictionaries simply indicate Slavisms or additionally present the foreign equivalent from which they originate.A number of Slavisms from the dictionaries is analysed in the article. This examplary group are occupation names: kamarnykas (“debt collector”), cf. Polish komornik (DrskŽ 134, DvŽ I 239, KltŽ 97, KpŽ II 161, KrtnŽ 142, ZanŽ I 604); kupčius (“merchant”), cf. Polish kupiec, Belarusian кyпeц (DrskŽ 176, DvŽ I 323, KltŽ 130, KpŽ II 525, KrtnŽ 196, KzRŽ I 407, ZanŽ I 808, ZtŽ 332); strielčius (“shooter, huntsman”), cf. Polish strzelec, Belarusian cтpэлeц (DrskŽ 352, DvŽ II 299, KpŽ III 876, KrtnŽ 394, ZanŽ III 196); rimorius (“leatherworker”), cf. Polish rymarz (DrskŽ 305, KpŽ III 499, KzRŽ II 176, ZanŽ II 557).Dialects are affected by various linguistic and extralinguistic factors. The intensity of word loaning depends on the outer circumstances of language or dialect. Loanwords only fill gaps in some fields. The research of Slavisms provides abundant material for the study of their origins as well as how and why they spread, and of the history of Lithuanian dialects in general. Slawizmy w litewskich słownikach gwarowychPrzedmiotem analizy są litewskie słowniki gwarowe, rejestrujące słownictwo z żywej mowy lub z zapisów w źródłach dialektologicznych. Język litewski doczekał się dotychczas dziesięciu takich słowników, kolejnych pięć jest w opracowaniu.Zmiany w zasobie słownictwa dialektalnego są pochodną przemian zachodzących w życiu codziennym użytkowników gwar. Wiele starych nazw wycofuje się zarówno z języka literackiego, jak i z dialektów. Niektóre wyrazy zachowują żywotność, ale zmieniają znaczenia. Wskazanym procesom ulegają także zapożyczenia w leksyce gwarowej. Opis leksykograficzny zastosowany w badanych słownikach pozwala śledzić zakres dystrybucji słownictwa zapożyczonego w gwarach w relacji do jednostek języka literackiego.Najliczniejszą grupę zapożyczeń leksykalnych stanowią slawizmy używane w tych gwarach litewskich, które zetknęły się bezpośrednio z którymś z języków słowiańskich – polskim, białoruskim czy rosyjskim. W badanych słownikach zastosowano różne metody kwalifikowania slawizmów. Jedno ze źródeł podaje w nawiasie skrót nazwy języka, z którego przejęta została dana jednostka, inne słowniki sygnalizują tylko ogólnie, że słowo jest pochodzenia słowiańskiego, czasami przywoływane są także wyrazy, które stanowią podstawę zapożyczeń.W artykule poddano analizie wybrane slawizmy wyekscerpowane z dziesięciu słowników gwarowych. Jedną z opisywanych grup znaczeniowych stanowią określania wykonawców zawodów: kamarnykas, por. polskie komornik (DrskŽ 134, DvŽ I 239, KltŽ 97, KpŽ II 161, KrtnŽ 142, ZanŽ I 604); kupčius, por. polskie kupiec, białoruskie кyпeц (DrskŽ 176, DvŽ I 323, KltŽ 130, KpŽ II 525, KrtnŽ 196, KzRŽ I 407, ZanŽ I 808, ZtŽ 332); strielčius, por. polskie strzelec, białoruskie cтpэлeц (DrskŽ 352, DvŽ II 299, KpŽ III 876, KrtnŽ 394, ZanŽ III 196); rimorius, por. polskie rymarz (DrskŽ 305, KpŽ III 499, KzRŽ II 176, ZanŽ II 557).Zasób leksyki dialektalnej kształtowały różne czynniki językowe i pozajęzykowe. Intensywność zapożyczeń leksykalnych zależy od uwarunkowań zewnętrznych względem języka czy dialektu, a luki, które mogą wypełnić zapożyczenia, występują tylko w niektórych obszarach tematycznych słownictwa gwarowego. Analiza slawizmów ukierunkowana na ustalanie genezy i powodów zapożyczania obcych nazw oraz dynamiki ich rozprzestrzeniania się na gruncie litewskim wpisuje się w szerszą problematykę studiów nad historią dialektów litewskich.
12
Gnyś, Urszula. "Italian-Polish and Polish-Italian dictionaries at the turn of the 20th and 21st centuries – a preliminary bibliography." Studia Językoznawcze : synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny 17 (2018): 105–17. http://dx.doi.org/10.18276/sj.2018.17-06.
Full text
13
Walczak, Bogdan. "Agnieszka Frączek, Słowniki polsko-niemieckie i niemiecko-polskie z przełomu XVII i XVIII wieku. Analiza leksykograficzna, Warszawa 2010." Białostockie Archiwum Językowe, no. 12 (2012): 403–6. http://dx.doi.org/10.15290/baj.2012.12.29.
Full text
14
Citko, Lilia. "Słowniki w Wielkim Księstwie Litewskim – przyczynek do historii (zachodnio)ruskiej leksykografii i leksyki." Acta Baltico-Slavica 40 (December 28, 2016): 109–25. http://dx.doi.org/10.11649/abs.2016.003.
Full textAbstract:
Dictionaries in the Grand Duchy of Lithuania – a Contribution to the History of (Western)Ruthenian Lexicography and Word-Inventory In the article an attempt to describe the oldest Western Ruthenian dictionary has been made. The analysis is based on the following texts: 1) Leksis s tolkovanīem slovenskikh mov prosto of the first part of the 16th century, 2) Leksis siriech rechenïia v"krat"tsie s"bran(")ny. I īz slove(n)skago iazyka naprosty(ĭ) ruskīĭ diale(k)t istol(")kovany L,Z by L. Zizaniy (Vilno 1596), 3) Leksīkon slavenorosskīĭ ī imen tl"kovanīe by P. Berynda (Kiev 1627), 4) Sinonima slavenorosskaia (the end of the 17th century). The focus of attention is directed to lexicographic specificity of the antique texts, the elements of their macro- and microstructures, sources and techniques of material documentation, which made it possible to observe the evolution of lexicographers` methodological procedure in the range of the structure of an entry, e.g.: efforts to introduce grammatical information, qualifiers (mostly etymological and stylistic), and material exemplification.Dictionaries, which were essentially used to learn the language of liturgical celebration, contained religious vocabulary. It should be noted, however, that their authors introduced Ruthenian words of various thematic groups and stylistic registers to the translated parts of lexicons. In Berynda`s dictionary Polish loan words appeared as entries. Słowniki w Wielkim Księstwie Litewskim – przyczynek do historii (zachodnio)ruskiej leksykografii i leksykiW artykule podjęto próbę charakterystyki najstarszych słowników zachodnioruskich na podstawie kilku źródeł: 1) Leksis s tolkovanīem slovenskikh mov prosto z pierwszej połowy XVI w.; 2) Leksis siriech rechenïia v"krat"tsie s"bran(")ny. I īz slove(n)skago iazyka naprosty(ĭ) ruskīĭ diale(k)t istol(")kovany L,Z W. Zizaniego (Wilno 1596); 3) Leksīkon slavenorosskīĭ ī imen tl"kovanīe P. Beryndy (Kijów 1627); 4) Sinonima slavenorosskaia (koniec XVII w.). Głównie uwagę skupiono na specyfice leksykograficznej zabytków, elementach ich makro-i mikrostruktury, źródłach oraz sposobach dokumentacji materiału. Pozwoliło to zaobserwować pewną ewolucję warsztatu metodologicznego leksykografów w zakresie budowy artykułu hasłowego, jak np. próby wprowadzania informacji gramatycznej, kwalifikatorów (głównie etymologicznych, stylistycznych) oraz egzemplifikacji materiałowej.Słowniki, przeznaczone zasadniczo do nauki języka liturgicznego i lektury ksiąg cerkiewnych, gromadziły przede wszystkim leksykę religijną. Należy jednak zauważyć, że do przekładowej części leksykonów ich autorzy wprowadzali słownictwo ruskie należące do różnych grup tematycznych i rejestrów stylistycznych. W charakterze wyrazów hasłowych słownika Beryndy mogły występować również pożyczki polskie.
15
Tadeusiewicz, Hanna. "O wydawnictwie słownikowym z zakresu biografistyki księgoznawczej." Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi 10 (December 11, 2019): 335–44. http://dx.doi.org/10.33077/uw.25448730.zbkh.2016.127.
Full textAbstract:
W artykule zaprezentowano wydawnictwo z zakresu biografistyki księgoznawczej pt. Słownik pracowników książki polskiej, realizowane w Uniwersytecie Łódzkim – najpierw w Bibliotece Uniwersyteckiej w Łodzi (od 1958 r.), następnie – w Katedrze Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej UŁ (od 1992 r.). W latach 1972-2016 ukazał się tom podstawowy Słownika (1972) i cztery suplementy (1986, 2000, 2010, 2016). Redaktorami naukowymi były kolejno: I. Treichel, H. Tadeusiewicz, M. Rzadkowolska. Planowany piąty suplement poprowadzi A. Walczak-Niewiadomska. Edytorem Słownika było Państwowe Wydawnictwo Naukowe (tomy z 1972 i z 1986 r.) i Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich (tomy z 2000, 2010 i 2016 r.). Autorka omówiła także zakres tematyczny i zasięg chronologiczny Słownika, jego warsztat (publikacje towarzyszące, kartoteki, archiwum); podała ogólna liczbę haseł (4842) i autorów (1100), podkreśliła znaczenie wydawnictwa dla biografistyki księgoznawczej oraz dziejów książki w Polsce.
16
Rak, Maciej. "Słowniki zapożyczeń świadectwem mocy języków (na przykładzie "Słownika polonizmów w języku litewskim" Rolandasa Kregždysa)." Acta Baltico-Slavica 44 (December 31, 2020): 43–64. http://dx.doi.org/10.11649/abs.2020.009.
Full textAbstract:
Loanword Dictionaries as Evidence of the Power of Languages (on the Example of Słownik polonizmów w języku litewskim [Dictionary of Polish Loanwords in Lithuanian] by Rolandas Kregždys)Two publications by Rolandas Kregždys – Lietuvių kalbos polonizmų žodyno specifikacija / Charakterystyka słownika polonizmów w języku litewskim [Specification of the Dictionary of Polish Loanwords in Lithuanian] and Lietuvių kalbos polonizmų žodynas / Słownik polonizmów w języku litewskim [Dictionary of Polish Loanwords in Lithuanian], both published in Vilnius in 2016 in the series Studia Etymologica Baltica – enable a closer look at Polish-Lithuanian relations through the prism of lexis. As discussed in this article, there is a clear disparity in these relations. While the Lithuanian language adopted a lot of Polonisms (maybe even about 3,000), Lithuanian borrowings in the general Polish language are a resource of at most a dozen or so words. This can be explained by the power of the Polish language. Polish loans in Lithuanian are mostly old words (extracted from documents from the sixteenth–eighteenth centuries), including those originating from Western European languages. Thanks to them, the Polish language has enabled and strengthened cultural transmission, perpetuating the position of Lithuania in the sphere of Western (Latin) culture. Słowniki zapożyczeń świadectwem mocy języków (na przykładzie Słownika polonizmów w języku litewskim Rolandasa Kregždysa)Lietuvių kalbos polonizmų žodyno specifikacija / Charakterystyka słownika polonizmów w języku litewskim i Lietuvių kalbos polonizmų žodynas / Słownik polonizmów w języku litewskim Rolandasa Kregždysa, opublikowane w Wilnie w 2016 roku, w serii Studia Etymologica Baltica, pozwalają dokładniej spojrzeć na relacje polsko-litewskie przez pryzmat leksyki. W tych relacjach widać wyraźną dysproporcję. O ile litewszczyzna przejęła z języka polskiego bardzo dużo leksemów (może nawet ok. 3 tysięcy), o tyle pożyczki litewskie w polszczyźnie ogólnej to zasób najwyżej kilkunastu wyrazów. Można to wyjaśnić mocą języka polskiego. Polonizmy w litewszczyźnie to przede wszystkim dawne wyrazy (wynotowane z dokumentów z XVI–XVIII wieku). Są w tej grupie słowa przejęte z języków zachodnioeuropejskich. Dzięki nim polszczyzna umożliwiła i wzmocniła transmisję kulturową, utrwalając pozycję Litwy w kręgu kultury zachodniej (łacińskiej).
17
Chlebda, Wojciech. "Wielojęzyczny słownik biblizmów: czy potrzebny? Czy możliwy?" Prace Językoznawcze 22, no. 3 (July 29, 2020): 5–24. http://dx.doi.org/10.31648/pj.5703.
Full textAbstract:
Biblia jest wspólnym dobrem kultury europejskiej, ale w każdym języku narodowymzostawiła nieco odmienny ślad. Autor stawia tezę, że wielojęzyczny słownik frazeologiipochodzenia biblijnego mógłby pomóc w określaniu części wspólnej tego dziedzictwa i jegonarodowych części odmiennych. W związku z tym autor charakteryzuje trzy pojęcia: korpusbiblizmów, kanon biblizmów oraz leksykograficzny kanon biblizmów. Wykorzystującwiele przykładów z różnych języków (głównie polskiego, rosyjskiego i niemieckiego) autoranalizuje trzy drogi dochodzenia do wielojęzycznego słownika biblizmów: rozszerzanieobecnych słowników dwujęzycznych, zestawianie narodowych leksykograficznych kanonówbiblizmów oraz słownik ideograficzny, budowany według zasady: od wspólnych dlaróżnych języków postaci, miejsc, obrazów i motywów biblijnych do ich zróżnicowanychjęzykowo pochodnych frazeologicznych.
18
Achremczyk, Stanisław. "Historical biography of Warmia and Masuria." Masuro-Warmian Bulletin 302, no. 4 (January 4, 2019): 729–63. http://dx.doi.org/10.51974/kmw-134863.
Full textAbstract:
Historiografia polska do 1945 roku wykazywała zainteresowanie tylko znakomitymi postaciami, głównie Warmii. Liczne artykuły i publikacje książkowe pojawiły się na temat Igancego Krasickiego, Stanisława Hozjusza i Marcina Kromera. Dopiero w latach sześćdziesiatych, gdy w Olsztynie zawiązało się instytucjonalne środowisko humanistyczne pojawiły się poważne biograficzne artykuły odnoszące się głównie ludzi związanych z działaniami na rzecz Polski. Niewątpliwym dorobkiem biografistyki polskiej dotoczącej Warmii i Mazur są słowniki biogra�ficzne Tadeusza Orackiego, które były odpowiedzią na podobny słownik wschodniopruski wydany w pierwszej połowie XX wieku. Gdy powstała oficyna wydawnicza Pojezierze i Ośrodek Badań Naukowych im. W. Kętrzyń�skiego zaczęły pojawiać się serie biograficzne znakomitych ludzi ale działajacych na rzecz kultury i nauki polskiej na ziemiach pruskich. Nie brakowało wówczas też biografii związanych z kulturą niemiecką, pojawiły się książki o Herderze czy Ernście Wiechercie. Dorobek powojennej biografistyki historycznej jest spory a nawet duży jeżeli go porównanmy z innym regionami Polski. Biografie znakomitych ludzi żyjacych na ziemiach też byłych Prus Wschodnich zaczęto publikowac w licznych regionalnych czasopsimach a także monografiach miast i powiatów wydanych po 1990 roku. Zaczęto wówczas traktować owe dziedzictwo kulturalne jako wspólne europejskie. Nie sposób wyliczyć ile biograficznych publikacji powstało wskutek inicjatyw działaczy regionalnych a wpływały one wszystkie na kształtowanie się świadomości regionalnej.
19
Cygal-Krupa, Zofia. "Polskie słownictwo przyrodnicze w "Dictionarii variarum rerum […]" J. Murmeliusza." Humanities and Cultural Studies 3, no. 4 (February 23, 2023): 115–30. http://dx.doi.org/10.55225/hcs.482.
Full textAbstract:
Tematem artykułu jest polskie słownictwo botaniczne w słowniku J. Murmeliusza z 1526 r. Łacińskie terminy botaniczne w Dictionario […] stanowią podstawę materiałową dla polskich nazw roślin, które powstały jako rezultat tłumaczenia łacińskiego oryginału. Materiał polski został uporządkowany i opracowany w formie alfabetycznego Słowniczka polskich nazw przyrodniczych, a także opatrzony krótkim komentarzem na temat znaczenia poszczególnych leksemów oraz struktury całego makropola, jakie tworzą owe nazwy.
20
Nowak, Małgorzata. "Objaśnianie terminów religijnych w Ilustrowanym słowniku katechetycznym Beaty Boguszewskiej." Roczniki Humanistyczne 68, no. 6 (September 15, 2020): 141–54. http://dx.doi.org/10.18290/rh20686-8.
Full textAbstract:
W artykule omawia się mikrostrukturę adresowanego do dzieci szkolnych Ilustrowanego słownika katechetycznego autorstwa Beaty Boguszewskiej (Wydawnictwo JUT, Szczebrzeszyn 2018), jednego z nielicznych tego typu leksykonów w Polsce. W zamierzeniu twórcy słownik, obejmujący 336 haseł, ma wyjaśniać podstawowe pojęcia teologiczne, terminy związane z modlitwą, liturgią oraz sakramentami i stanowić uzupełnienie wiedzy otrzymanej w czasie katechezy szkolnej. Sygnalizowany w tytule leksykonu kod ikoniczny ma charakter pomocniczy – w słowniku Boguszewskiej nie występują „czyste” definicje ikonograficzne. Artykuły hasłowe są zasadniczo pozbawione informacji językowych (sporadycznie pojawiają się uproszczone objaśnienia etymologiczne typu: słowo / wyraz pochodzi z języka x (i) oznacza…). W leksykonie przyjęto dyskursywny model objaśniania pojęć. Definicje (pełnozdaniowe, analityczne, pozbawione zbędnych elementów scjentystycznych) wkomponowane są w narracje (opowiadania) stanowiące artykuł hasłowy. Specyficzne opowiadania służą nie tylko oczekiwanemu od słownika objaśnianiu pojęć (funkcja nominatywna i deskryptywna), ale także ogólniejszemu kształceniu i wychowaniu człowieka wierzącego (funkcja wychowawczo-formacyjna). Odbiorca dzieła jest wyraźnie profilowany jako (prawdziwy) przyjaciel (Pana) Jezusa.
21
Mędelska, Jolanta. "Język rosyjski przełomu lat 20. i 30. XX wieku w krzywym zwierciadle trzech słowników przekładowych." Acta Baltico-Slavica 40 (December 28, 2016): 263–90. http://dx.doi.org/10.11649/abs.2016.005.
Full textAbstract:
The Russian Language of the 1920s and 1930s in the Distorting Mirror of the Three Translational DictionariesThe author compares key word entries of three translational dictionaries: Russian-German, Russian-Polish, and Russian-Lithuanian. These are moderately-sized dictionaries published about 1930. For their respective authors (a German, a Pole, and a Lithuanian), Russian was not their native language, and yet they each mastered it wonderfully, having spent part of their lives in the Russian Empire and in the USSR.The dictionaries studied were compiled in a period of unprecedented growth in new Russian lexis. Lexical resources expanded rapidly due to violent socio-political changes and the new phenomena they brought about that needed to be named, as well as the concomitant, equally dynamic scientific and technical advances, which also caused a substantial increase in new lexis. The level of difficulty in constructing a list of key words was increased by the lack of current Russian definition dictionaries at the time.The author has shown that the editors of the Russian-German and the Russian-Polish dictionaries, that appeared in Moscow, included abundant neologisms: the most variegated Sovietisms (e.g., агитпункт, cоциал-предатель), scientific and technical vocabulary (авиация, автомобиль), acronyms (нэп, Главрепертком), as well as borrowings from the national languages of the USSR (арык, аул). At the same time, the Russian-Lithuanian dictionary published in Kovno (Kaunas) does not include a single Sovieticism, no acronyms, no “Soviet” orientalism, even a suprisingly modest showing of scientific and technical lexis (merely a few percent of the resources included in the Moscow dictionaries). This dictionary includes numerous archaic and regional vocabulary units (e.g., чаемый, чапыжник), omitted in the remaining dictionaries.These dictionaries present a false picture of the Russian vocabulary of the 1920s and 1930s. Whereas the Kovno (Kaunas) lexicographer reflected lexis that was to a large degree anachronic, belonging to another, irrevocably past era, the Moscow lexicographers were overzealous in the inclusion of political neologisms, often quite fresh, impermanent, even “for a day,” overloading the list with the code of the new authorities disproportionately. Język rosyjski przełomu lat 20. i 30. XX wieku w krzywym zwierciadle trzech słowników przekładowychAutorka porównuje siatki haseł trzech słowników przekładowych: rosyjsko-niemieckiego, rosyjsko-polskiego i rosyjsko-litewskiego. Są to słowniki średniej wielkości, opublikowane na przełomie lat 20. i 30. XX w. Dla ich autorów (Niemiec, Polak, Litwin) rosyjski nie był językiem ojczystym, opanowali go jednak doskonale, spędziwszy część życia w Imperium Rosyjskim i ZSRR.Badane słowniki powstawały w okresie niebywałego przyrostu nowej leksyki rosyjskiej. Zasoby słownikowe powiększały się szybko z powodu gwałtownych przemian społeczno-politycznych i wywołanych przez nie nowych zjawisk, które należało nazwać, oraz ze względu na towarzyszący im równie dynamiczny postęp naukowo-techniczny, także powodujący znaczny przyrost nowej leksyki. Skalę trudności w konstruowaniu siatek haseł powiększał brak w owym czasie aktualnych słowników definicyjnych języka rosyjskiego. Autorka wykazała, że redaktorzy słownika rosyjsko-niemieckiego i rosyjsko-polskiego, które ukazały się w Moskwie, obficie włączali leksykę neologiczną: najrozmaitsze sowietyzmy (np. агитпункт, cоциал‑предатель), słownictwo naukowo-techniczne (авиация, автомобиль), skrótowce (нэп, Главрепертком), a także pożyczki z języków narodów ZSRR (арык, аул). Tymczasem w słowniku rosyjsko-litewskim wydanym w Kownie nie ma żadnego sowietyzmu, żadnego skrótowca, żadnego „radzieckiego” orientalizmu, zaskakująco skromnie jest w nim reprezentowana leksyka naukowo-techniczna (zaledwie kilka procent zasobów umieszczonych w słownikach moskiewskich). Słownik ten zawiera bardzo dużo słownictwa przestarzałego i regionalnego (np. чаемый, чапыжник), z którego pozostali słownikarze słusznie zrezygnowali.Badane słowniki prezentują fałszywy obraz słownictwa rosyjskiego lat 20. i 30. XX w. Leksykograf kowieński odzwierciedlił leksykę w znacznym stopniu anachroniczną, przebrzmiałą, z innej, bezpowrotnie minionej epoki, słownikarze moskiewscy zaś nadgorliwie wprowadzali polityczną leksykę neologiczną, nierzadko bardzo świeżą, nieutrwaloną, „jednodniową”, przeciążając siatki kodem nowej władzy i naruszając proporcje.
22
Jankowski, Henryk. "Wkład Hadży Seraji Szapszała do turkologii." Almanach Karaimski 3 (December 30, 2014): 48–58. http://dx.doi.org/10.33229/ak.2014.3.05.
Full textAbstract:
Celem artykułu jest ocena części wkładu Hadży Seraji Szapszała do badań turkologicznych, a mianowicie artykułu z 1939 o przyrostku -γur(u) ~ -γyr(y) oraz jego udziału w pracach nad Słownikiem karaimsko-rosyjsko-polskim. O ile słownik jest bardzo dobrze znany w środowisku turkologicznym i wykorzystywały go w swych badaniach szerokie rzesze badaczy, wspomniany artykuł pozostaje do dziś niemal zupełnie niezauważony. W artkule tym Szapszał omawia przyrostek słowotwórczy -γur ~ -γyr, znany w turkologii, choć niezbyt częsty, ale wskazuje też na jego zupełnie niezauważoną funkcję gramatyczną. Można zatem twierdzić, że mamy do czynienia z dwoma homofonicznymi przyrostkami, z których jeden wyraża modalność, a ściślej tryb złożyczący (termin mój, nie Szpszała). Jeśli chodzi o słownik, to choć miał on kilka recenzji po ukazaniu się, dotychczasowe omówienia nie oceniały w nim wkładu poszczególnych redaktorów i autorów. Tymczasem zasługi Szapszała dla przygotowania tego słownika są ogromne, gdyż dawna leksyka karaimska w dużej mierze opiera się na jego kartotece, zaś hasła z dialektu krymskiego zostały opracowane głównie przez niego.
23
Sakalauskienė, Vilija, and Zofia Sawaniewska-Mochowa. "Filologia a tożsamość. Dwugłos polsko‑litewski o ks. Antonim Juszkiewiczu, twórcy słowników przekładowych." Acta Baltico-Slavica 38 (December 31, 2014): 108–25. http://dx.doi.org/10.11649/abs.2014.001.
Full textAbstract:
Philology and identity. The Polish-Lithuanian dialogue on father Antoni Juszkiewicz (Antanas Juška), as author of translational dictionariesThe nineteenth-century lexicographical legacy of Fr. Antoni Juszkiewicz (Antanas Juška) is a common linguistic and cultural heritage of Poles and Lithuanians. The translational dictionaries, made by the bilingual author, document the spoken Lithuanian language (in dialectal and colloquial versions) and, as well, Polish regional language in the contemporary territory of Lithuania in the period of partitions of the Polish-Lithuanian Commonwealth. The dictionaries are treated as important sources that provide ethnolinguistic information on two phenomena:conceptualization of the world by the two nations at the time of crystallization of the Lithuanian identity,personal vision of the world presented by the lexicographer, the priest, remaining in the situation of a cultural Polish-Lithuanian bivalence.In the mid-19th century the Antanas Juška’s idea of documenting the folk colloquial vocabulary was a new and significant phenomenon in Lithuanian lexicography. The dictionary of Lithuanian-Polish language was a matter of importance for the society. Lithuanians needed the dictionary even more than Poles did. At first the author of this dictionary dedicated his attention to the intellectuals. The brightest minds of that time were going to Polish schools, so the Polish and Lithuanian languages were always used side by side.As a lexicographer, Antanas Juška understood that not only folk colloquial language but also ethnography was an important aspect of national cultural development. For a few decades he dedicated his inexhaustible energy to recording Lithuanian words, phrases, songs and customs of the country. He was attentive to the psychological, historical and traditional aspects of the culture as well as tried to describe the way people expressed their thoughts.Anatans Juška recorded more than 30,000 words of the spoken language. The ‘Lithuanian-Polish Dictionary’ in its different editions reflects the state of Lithuanian language in the second half of the 19th century. The words in this dictionary include loanwords, vulgarities and sentences that reflect the difficult human conditions of that time.‘The Lithuanian-Polish Dictionary’ by Antanas Juška is an important source of lexicography. The remaining manuscript and editorial processes reflect many difficulties leading to the final results. It is an important and valuable source for researching the development of Lithuanian literary writing. Filologia a tożsamość. Dwugłos polsko‑litewski o ks. Antonim Juszkiewiczu, twórcy słowników przekładowychXIX-wieczna spuścizna leksykograficzna ks. Antoniego Juszkiewicza (lit. Antanas Juška) stanowi wspólne dziedzictwo językowo-kulturowe Polaków i Litwinów. Układane przez dwujęzycznego autora słowniki przekładowe dokumentują litewski język mówiony (gwarowy i potoczny) i polski regionalny na Litwie w dobie rozbiorów. Traktujemy je jako ważne źródła, które dostarczają dwojakich informacji etnolingwistycznych:mówią o konceptualizacji świata przez dwa narody w momencie krystalizowania się tożsamości litewskiej,informują o indywidualnej wizji świata samego leksykografa, kapłana, pozostającego w biwalencji kulturowej polsko-litewskiej.Idea Antoniego Juszkiewicza, by gromadzić słownictwo ludowe i potoczne, była nowym, znaczącym fenomenem w litewskiej leksykografii połowy XIX w. Słownik litewsko-polski to swoiste novum dla ówczesnego społeczeństwa. Litwini potrzebowali takiego słownika bardziej niż Polacy. W pierwszym rzędzie, autor adresował ten słownik do inteligencji. Najświatlejsze umysły tego czasu uczęszczały do polskich szkół, więc języki polski i litewski egzystowały zawsze blisko siebie.Jako leksykograf, Antoni Juszkiewicz rozumiał, że nie tylko słownik języka ludowego, mówionego, ale również etnografia przyczynia się do rozwoju kultury narodowej. Przez kilka dziesięcioleci swą niewyczerpaną energię poświęcał zapisywaniu litewskich słów, wyrażeń, pieśni i zwyczajów ludowych. Podczas zbierania materiału zwracał baczną uwagę na aspekty psychologiczne, historyczne, tradycje kulturowe, a także na sposób, w jaki ludzie wyrażają swoje myśli, jak kategoryzują świat.Antoni Juszkiewicz zgromadził ponad 30 tys. słów z języka mówionego. Słownik odzwierciedla stan języka litewskiego w drugiej połowie XIX w. W zasobie leksykalnym litewskim znalazły się zapożyczenia, wyrazy pospolite i sentencje odzwierciedlające trudne warunki życia w tym okresie, gdy Litwa pozostawała pod władzą carów. Słownik Antoniego Juszkiewicza jest ważnym źródłem leksykograficznym, choć ciągle pod względem naukowym i poznawczym niedocenionym. Proces przygotowywania rękopisów do druku przez wielu redaktorów był bardzo żmudny i nie doprowadził do wydania całości zbioru. Jest to jednak wciąż ważne i wartościowe źródło do badania rozwoju języka litewskiego.
24
Mądry, Wojciech. "Słownik starożytności słowiańskich – zapomniany epizod polskiej myśli slawistycznej dwudziestolecia międzywojennego." Przegląd Archiwalno-Historyczny 4 (2017): 223–32. http://dx.doi.org/10.4467/2391-890xpah.17.013.14916.
Full textAbstract:
Słownik starożytności słowiańskich zalicza się niewątpliwie do czołowych osiągnięć Instytutu Slawistyki PAN. Prace nad nim zostały zapoczątkowane pod koniec lat 40. XX w. i zakończone wraz z wydaniem ostatniego tomu w 1996 r. Do dziś stanowi jedyne tego rodzaju całościowe kompendium wiedzy o początkach Słowiańszczyzny. Potrzebę wydania Słownika polscy slawiści widzieli jednak już dużo wcześniej, o czym świadczy powołanie przez nich w 1927 r. Komitetu Redakcyjnego Słownika starożytności słowiańskich pod przewodnictwem profesora Uniwersytetu Lwowskiego Franciszka Bujaka. Pracami redakcyjnymi kierował dr Henryk Batowski. Od samego początku napotykał on coraz większe trudności ze strony zagranicznych współpracowników i coraz większe problemy związane z finansowaniem tego przedsięwzięcia. W 1934 r. zdołano wydać zeszyt próbny Słownika, lecz wkrótce potem, wraz z rezygnacją dr. Batowskiego z funkcji sekretarza Redakcji, dalsze prace związane ze Słownikiem zostały przerwane. Podjęto je ponownie po II wojnie światowej w 1945 r. z inicjatywy prof. Tadeusza Lehra-Spławińskiego i prof. Zygmunta Wojciechowskiego, według odmiennej koncepcji, wiążąc redakcję Słownika z prężnie działającym poznańskim ośrodkiem slawistycznym skupionym wokół Instytutu Zachodniego. Wraz z powstaniem Polskiej Akademii Nauk i powołaniem do życia w 1954 r. Zakładu Słowianoznawstwa (dzisiejszego Instytutu Slawistyki), w 1955 r. Redakcja Słownika weszła w jego skład, zyskując zarówno zaplecze finansowe, jak i oparcie w dalszych pracach nad powstawaniem i wydawaniem kolejnych jego tomów. Reflections regarding the origins of Słownik Starożytności Słowiańskich (The Dictionary of Slavic Antiquities) Słownik starożytności słowiańskich (The Dictionary of Slavic Antiquities) is without any doubt one of the most notable achievements of the Institute of Slavic Studies of the Polish Academy of Sciences. The editorial works began in the late 1940s and were concluded in 1996 with the publication of the last volume. It still remains a unique and comprehensive compendium on the origins of Slavdom. Polish slavists were well aware of the need for such dictionary — in 1927 they established the editorial board of the Dictionary of Slavic Antiquities. The chairperson of the board was professor Franciszek Bujak from the Lviv University, and doctor Henryk Batowski was in charge of editorial works. From the very beginning, he had to overcome serious obstacles regarding cooperation with foreign colleagues and financing the whole project. In 1934, the first trial volume of the dictionary was published. Later, the editorial works were discontinued when doctor Batowski resigned from his post as editorial board assistant. Owing to the initiative of professor Tadeusz Lehr-Spławiński and professor Zygmunt Wojciechowski, the editorial works were resumed, though with a completely different approach: the new editorial board was established to include Slavic scholars from Poznań working with the Institute for Western Affairs (Instytut Zachodni). The foundation of the Department of Slavic Studies at the Polish Academy of Sciences (now: the Institute of Slavic Studies of the Polish Academy of Sciences) resulted in the incorporation of the editorial board into the departmental structure, which granted the board both financial and scientific support in their day-to-day editorial works on the dictionary.
25
Szamryk, Konrad Kazimierz. "Leksyka religijna w Słowniku polsko-łacińsko-łotewskim Jana Kurmina." Prace Językoznawcze 22, no. 1 (January 22, 2020): 255–70. http://dx.doi.org/10.31648/pj.4984.
Full textAbstract:
Niniejszy artykuł podejmuje problem analizy ilościowej i jakościowej leksyki religijnej w Słowniku polsko-łacińsko-łotewskim Jana Kurmina (Wilno, 1858). Wynotowany materiał (591 jednostek w 523 hasłach) autor zestawia z obliczeniami dotyczącymi słowników języka polskiego z XX i XXI wieku, co pozwala zauważyć, że leksyka religijna w słowniku Kurmina pod względem procentowym mieści się w granicy zasobu typowego dla słowników ogólnych. W dalszej części materiał poddano analizie metodą pól językowych: <wiara jako wyznanie>, <religia jako przedmiot wiary>, <wiara jako zgromadzenie> oraz <wiara jako obrządek>, a następnie podzielono na słownictwo związane z wierzeniami chrześcijańskimi, uniwersalne oraz niechrześcijańskie. Dzięki temu opisowi ujawniło się podłoże kulturowo-społeczne badanego leksykonu. Najbardziej rozbudowana jest warstwa słownictwa chrześcijańskiego, ale wyróżnia się także leksyka związana z pogaństwem i judaizmem.
26
Sierociuk, Jerzy. "Wielkopolskie Słowniki Regionalne – założenia leksykograficzne serii." Gwary Dziś 14 (December 10, 2021): 289–305. http://dx.doi.org/10.14746/gd.2021.14.25.
Full textAbstract:
Gwary wielkopolskie są najsłabiej udokumentowane leksykograficznie, toteż proponowana seria Wielkopolskie Słowniki Regionalne jest próbą nadrobienia tych zaległości. Ze względu na ograniczoną liczebność zespołu dialektologów (tylko 3 osoby) zdecydowano, że współpracować będziemy z różnymi środowiskami lokalnymi, szczególnie ze szkołami. Eksploracja terenowa o wyraźnym założeniu leksykograficznym zawężona jest do wybranego pola tematycznego, a specjalny kwestionariusz zawiera 600–800 specjalnie skonstruowanych pytań prowokujących rozmówców do dłuższych wypowiedzi; pożądane też są fotografie omawianych desygnatów. Identyczne tematycznie słowniki mają być przygotowane dla kilku regionów Wielkopolski – w zamierzeniu ma ich być 4–5 – co w dalszej perspektywie stwarza możliwości analiz komparatystycznych. Dopuszczamy ponadto możliwość zestawiania podobnych słowników także z różnych dialektów polskich jak i w kontekście slawistycznym. Słowniki mają mieć charakter popularnonaukowy, przez co rezygnujemy z zamieszczania informacji gramatycznych, etymologii itp. Wartość naukową dodatkowo akcentuje obecność jednostek leksykalnych istotnych w badaniach lingwistycznych, zarówno dotyczących języka polskiego jak i niektórych zależności slawistycznych. Przestrzegana jest zasada synchronii – podajemy datę rejestracji materiału w terenie, charakterystykę współczesnego stanu gwary oraz szkic o historii terenu i współpracującej szkoły.
27
Jaworska-Biskup, Katarzyna. "Prawo średniowiecznej Walii Cyfraith Hywel – prolegomena do Glosariusza walijsko-polskiej terminologii prawnej." Roczniki Humanistyczne 69, no. 6 (June 29, 2021): 55–85. http://dx.doi.org/10.18290/rh21696-4.
Full textAbstract:
W artykule dokonano przeglądu wybranej terminologii prawa średniowiecznej Walii wraz z przekładem na język polski. Analizowane słownictwo podzielono na takie kategorie, jak urzędy dworskie, prawo rodzinne i małżeńskie, rzeczowe, zobowiązań, karne i postępowanie sądowe. Opracowanie stanowi przyczynek do walijsko-polskiego słownika średniowiecznej terminologii prawnej. Materiał badawczy zebrano na podstawie źródeł prawa, komentarzy i literatury przedmiotowej, zarówno polskiej, jak i obcej.
28
Prorok, Katarzyna. "Małe, czarne, okrągłe, a każdego wyszczypie. O pieprzu i pieprzeniu w polszczyźnie ludowej i potocznej." Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury 29 (November 3, 2017): 61. http://dx.doi.org/10.17951/et.2017.29.61.
Full textAbstract:
<p>W pierwszej części artykułu autorka rekonstruuje metodą definicji kognitywnej językowo-kulturowy obraz pieprzu w polskiej tradycji ludowej. Podstawę analizy stanowi bogaty materiał XIX- i XX-wieczny pochodzący z kartoteki Słownika stereotypów i symboli ludowych (różnogatunkowe teksty folkloru oraz zapisy wierzeń i opisy praktyk ludowych) oraz dane systemowe czerpane ze słowników języka polskiego (ogólnych, gwarowych, frazeologicznych, etymologicznych). Pieprz jest traktowany nie tylko jako ostro-gorzka przyprawa, dawniej droga i pożądana, ale też jako środek mający liczne zastosowania lecznicze i magiczne. Ze względu na palący smak konotuje też takie cechy, jak złośliwość, obraza, nieprzyzwoitość, wulgarność, zniszczenie, głupota, co jest szczególnie widoczne w znaczeniach licznych derywatów pochodzących od wyrazu pieprz, głównie czasowników, należących dziś do „kanonu” polskich przekleństw i wulgaryzmów, np. pieprzyć, spieprzyć, zapieprzyć, wypieprzyć i in. Ich analizą zajmuje się autorka w drugiej części artykułu, próbując określić, na ile bliski jest ich związek z językowo-kulturowym stereotypem pieprzu.</p>
29
Whealton, Virginia E. "Polski patriota w Paryżu: Wojciech (Albert) Sowiński, eseista, antologista i leksykograf." Studia Chopinowskie 6, no. 2 (December 15, 2020): 50–77. http://dx.doi.org/10.56693/sc.41.
Full textAbstract:
Jeśli w Paryżu połowy XIX wieku żył jakikolwiek muzyk żarliwie propagujący zdobycze kultury polskiej, to był nim Albert (Wojciech) Sowiński. Od przyjazdu do Francji w 1828 roku aż do śmierci w roku 1880 był on orędownikiem sprawy polskiej jako pianista, kompozytor i badacz. Był też płodnym autorem, a mimo to jego liczne prace poświęcone polskiemu repertuarowi – z wyjątkiem Les musiciens polonais et slaves, anciens et modernes: dictionnaire (1857) – z rzadka jedynie i przelotnie przyciągały uwagę współczesnych badaczy. W niniejszym eseju śledzę ewolucję paradygmatu postawy narodowej i polskiej tożsamości w najważniejszych pismach Sowińskiego poświęconych tym kwestiom oraz w zbiorach polskich melodii: Chants polonais nationaux et populaires (1830), Souvenirs de Pologne. Chants de la révolution du 29 novembre 1830 (1830), Mélodies polonaises: album lyrique (1833), Chants populaires de l’Ukraine (1842), De l’état actuel de la musique en Pologne (1842), Dictionnaire (1857) oraz Chants religieux de la Pologne op. 93 (1859). Cztery dzieła z roku 1830, aranżacje polskich melodii ludowych i pieśni powstańczych, łączyły się ściśle ze współpracą Sowińskiego z Leonardem Chodźką i jego paryskim otoczeniem. Zwłaszcza w Chants polonais kompozytor nawiązał do propagowanych przez Chodźkę i Joachima Lelewela poglądów podkreślających wyjątkową geograficzną, językową i etniczną różnorodność Rzeczypospolitej Obojga Narodów, różnorodność, która miała zaowocować wspaniałą muzyczną i polityczną przyszłością. Tymczasem w swoich pismach krytycznych z lat 40. ludowe tradycje ukraińskie Sowiński interpretował już jako przemawiające głównie do doświadczeń regionalnie ograniczonych, za podstawę dla tworzenia się nowoczesnej polskiej tożsamości muzycznej uznając Warszawę z jej muzycznymi instytucjami. W okresie pracy nad Słownikiem i Polskimi pieśniami religijnymi kompozytor przesunął punkt ciężkości swojej argumentacji z owego wyjątkowego statusu Polski na rzecz długiej tradycji wymiany intelektualnej z Europą Zachodnią, którą kraj miał w przeważającej mierze zawdzięczać działalności dworów i Kościoła katolickiego.
30
Kowalczyk, Joanna. "Użyteczność i relewancja semantyczna terminów prawnych definiowanych w słownikach ogólnej polszczyzny." Prace Filologiczne 73 (January 20, 2020): 135–52. http://dx.doi.org/10.32798/pf.488.
Full textAbstract:
Artykuł porusza kwestie korelacji ogólnej i specjalistycznej odmiany polszczyzny. Odmienność w sposobach nadawania znaczeń stanowiła podstawę podjętych analiz. Bazę materiałową tworzyły cztery źródła leksykograficzne o profilu ogólnym: Wielki słownik poprawnej polszczyzny (WSPP), internetowy Słownik języka polskiego PWN (SJP PWN), internetowy Wielki słownik języka polskiego PAN (WSJP PAN), Inny słownik języka polskiego (ISJP). Przedmiotem oglądu uczyniono odpowiedniość semantyczną terminów prawnych wyjaśnionych w słownikach polszczyzny ogólnej względem ich znaczenia legislacyjnego.Celem badania było określenie poziomów zbieżności i dywergencji definicji prawnych inkorporowanych do słowników oraz ustalenie, czy mogą one zostać uznane za afirmowane źródło wiedzy prawnej (chociażby w stopniu podstawowym).
31
Baliszewska, Maria, and Jerzy Bartmiński. "Dunaje i szczedriłki. O polskich i ukraińskich tradycjach kolędniczych. Z Jerzym Bartmińskim rozmawia Maria Baliszewska." Literatura Ludowa 66, no. 1 (September 13, 2022): 89–93. http://dx.doi.org/10.12775/ll.1.2022.007.
Full textAbstract:
JERZY BARTMIŃSKI (1939–2022) – wybitny polski polski językoznawca, etnolingwista, folklorysta i slawista. Twórca lubelskiej szkoły etnolingwistyki i wieloletni wykładowca Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Autor i redaktor wielu książek, m.in O języku folkloru (1973), Folklor – język – poetyka (1990), Polskie kolędy ludowe (2002), Jazykovoj obraz mira: Očerki po etnolingvistike (Moskwa 2005), Językowe podstawy obrazu świata (2006), Stereotypy mieszkają w języku (2007), Aspects of Cognitive Ethnolinguistics (Londyn 2009), Tekstologia (2009), Jezyk – slika – svet (Belgrad 2011). Autor koncepcji i redaktor Słownika stereotypów i symboli ludowych oraz tomu Lubelskie w serii „Polska Pieśń i Muzyka Ludowa. Źródła i Materiały“ (t. 4, 2011). Założyciel i wieloletni redaktor naczelny czasopisma „Etnolingwistyka“.
32
Ladorucki, Jacek, and Tomasz Stolarczyk. "O potrzebie stworzenia "Słownika biograficznego ziemi łęczyckiej". Ogólne zasady opracowania kompendium i jego znaczenie dla regionu." Acta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum 1, no. 22-23 (December 30, 2016): 117–29. http://dx.doi.org/10.18778/0860-7435.22.23.08.
Full textAbstract:
Łęczyca to miasto o bogatych tradycjach historycznych, położone w centrum Polski w województwie łódzkim. Miasto i ziemia łęczycka nie posiadały dotychczas słownika najważniejszych postaci związanych z regionem. Autorzy artykułu podjęli się opracowania Słownika biograficznego ziemi łęczyckiej, w którym znajdą się biogramy osób posiadających różnorodne związki z miastem i jego otoczeniem. W Słowniku prezentowane będą jedynie biogramy osoby nieżyjących. Ważnym elementem tego przedsięwzięcia naukowego jest dbałość o pamięć i zachowanie dziedzictwa kulturowego „małej ojczyzny”, jaką dla wielu jest ziemia łęczycka.
33
Dybaś, Bogusław. "Samuel Bogumił Linde w Lipsku i Wiedniu. Wokół genezy Słownika języka polskiego." Rocznik Toruński 48, no. 48 (June 1, 2022): 7–27. http://dx.doi.org/10.12775/rt.2021.001.
Full textAbstract:
Pochodzący z osiadłej w Toruniu szwedzkiej rodziny Samuel Bogumił Linde (1771-1847) jest znany przede wszystkim jako twórca sześciotomowego Słownika języka polskiego, opublikowanego po raz pierwszy w latach 1807-1814. Linde uczył się najpierw w Toruniu, następnie studiował od 1789 r.w Lipsku, szczególnie interesując się językoznawstwem, uzyskując z czasem stanowisko lektora języka polskiego na Uniwersytecie Lipskim. W czasie studiów, a także w efekcie kontaktów z polską emigracją polityczną po klęsce w wojnie polsko-rosyjskiej w 1792 r., zrodziła się idea opracowania słownika języka polskiego. W zasadniczej części została ona zrealizowana podczas dziewięcioletniej pracy w Wiedniu w charakterze bibliotekarza w prywatnej bibliotece Józefa Maksymiliana Ossolińskiego (późniejszej Bibliotece Ossolineum).
34
Mędelska, Jolanta. "Fonetyczno-graficzny obraz polszczyzny końca XIX stulecia zawarty w hasłach literowych słownika polsko-rosyjskiego P. Dubrowskiego." Prace Językoznawcze 23, no. 3 (September 30, 2021): 215–25. http://dx.doi.org/10.31648/pj.6846.
Full textAbstract:
Autorka przedstawia obraz XIX-wiecznej wymowy i pisowni polskiej wyłaniający sięze wskazówek na temat realizacji głoskowej liter polskiego alfabetu. Te rekomendacjefonetyczne, skierowane do Rosjan, zawarte są w artykułach hasłowych z literami w nagłówkachzamieszczonymi w słowniku polsko-rosyjskim P. Dubrowskiego. Stwierdzono,że opracowując zasady współczesnej sobie polskiej wymowy (rzadziej pisowni), RosjaninP. Dubrowski niekiedy odrzucał dane przedstawione w słownikach jednojęzycznychi prezentował swoje stanowisko albo – wobec braku w źródłach potrzebnej informacji– opierał się na własnych obserwacjach. Zdarzało mu się ignorować różnice artykulacyjnemiędzy głoskami przy zgodności funkcjonalnej. Słownikarz zazwyczaj upraszczał opisy,nie uwzględniał szczegółów i wyjątków, czasem istotnych. Prawdopodobnie celowo niekomplikował deskrypcji, ale możliwe też, że będąc nierodzimym użytkownikiem polszczyzny,po prostu pewnych kwestii nie dostrzegał, innych nie uważał za ważne, wiedzącz własnego doświadczenia, że nie zaburzają procesu komunikacji. Rezultaty analizy wskazująteż, że wiele nieścisłości dostrzeżonych w opisach polskich głosek mogło wynikać zewschodniosłowiańskich przyzwyczajeń mownych rosyjskiego słownikarza, urodzonegona ziemi ukraińskiej i osłuchanego z polszczyzną kresową. Zestawienie rekomendacjiP. Dubrowskiego z tendencjami rozwojowymi polszczyzny ostatniej ćwierci XIX w. zdajesię wskazywać na przywiązanie leksykografa do starszych norm. Jednakże ten konserwatyzmleksykografa mógł być tylko pozorny i jedynie odzwierciedlać nawyki artykulacyjneosoby rosyjskojęzycznej.
35
Szczyszek, Michał. "Emocje w parlamencie – parlament w emocjach: ujęcie statystyczne. O projekcie słownika polskiego parlamentaryzmu XX wieku (lata 1918–2018)." Prace Językoznawcze 21, no. 3 (August 21, 2019): 203–18. http://dx.doi.org/10.31648/pj.4442.
Full textAbstract:
W artykule omówiono wstępne wyniki badań nad materiałem językowym zawartym w stenogramach sejmowych polskiego parlamentu w latach 1918-2018. Stenogramy parlamentarne stały się podstawą dla Polskiego Korpusu Sejmowego (http://clip.ipipan.waw.pl/PSC) stworzonego w Zespole Inżynierii Lingwistycznej Instytutu Podstaw Informatyki Polskiej Akademii Nauk. W niniejszym przyczynku przedstawiono rezultaty początkowych prac lingwistycznych nad tym korpusem: omówiono nacechowanie emocjonalne losowo wybranych stenogramów z poszczególnych dziesięcioleci XX wieku. W podsumowaniu zawarto informacje dotyczące zbieżności zachodzącej w różnych dziesięcioleciach i w różnych okresach historii Polski (historii polskiego parlamentaryzmu) w zakresie konstruowania dyskursu parlamentarnego – jego emocjonalności liczonej poziomem ekspresji językowej.
36
Magiera, Jacek, Kamil Wala, and Anna Czaplejewicz. "Słownik podstawowych pojęć i terminów norm ISO 19650-1 i 19650-2 – propozycja polskiej terminologii BIM." BUILDER 286, no. 5 (April 29, 2021): 68–77. http://dx.doi.org/10.5604/01.3001.0014.8428.
Full textAbstract:
Standaryzacja procesów informacyjnych BIM jest istotnym elementem sukcesu wdrażania metodyki BIM poziomu dojrzałości 2 w projektach inwestycyjnych na całym świecie. W roku 2018 międzynarodowa organizacja standaryzacji ISO opublikowała długo oczekiwany międzynarodowy standard procesów informacyjnych BIM znany jako norma ISO 19650, a dokładniej dwie pierwsze normy z tej serii, czyli ISO 19650-1 i ISO 19650-2. Polski Komitet Normalizacji wydał je w styczniu oraz lutym 2019 roku jako PN-EN ISO 19650-1 i PN-EN ISO 19650-2, jednak bez tłumaczenia na język polski treści normy. Ponieważ aplikacja procesów BIM w krajowych projektach inwestycyjnych na podstawie anglojęzycznej wersji normy jest utrudniona przez jej hermetyczne słownictwo, łączące terminologię z obszaru prawa, techniki budowlanej, technologii informatycznych oraz metod zarządzania pochodzących z obcych systemów prawnych, uregulowań branżowych, a nawet zasad zwyczajowych dla środowisk zawodowych z obszaru budownictwa, głównie z Wielkiej Brytanii, niniejszy artykuł jest propozycją polskiego tłumaczenia terminologii normy ISO 19650 dostosowanego do realiów krajowych procesów inwestycyjnych. Celem tej propozycji jest z jednej strony wsparcie osób czynnie zaangażowanych w przygotowanie i realizację projektów BIM na krajowym rynku budowlanym, a z drugiej animowanie dyskusji nad wypracowaniem oraz ustabilizowaniem polskiej terminologii norm BIM z serii ISO 19650 i w konsekwencji przygotowanie wysokiej jakości tłumaczenia polskich wersji norm ISO 19650.
37
Kononenko, Iryna. "The Problems of Semantic Equivalence in Different Types of Ukrainian-Polish and Polish-Ukrainian Dictionaries." Cognitive Studies | Études cognitives, no. 16 (December 31, 2016): 172–79. http://dx.doi.org/10.11649/cs.2016.016.
Full textAbstract:
The Problems of Semantic Equivalence in Different Types of Ukrainian-Polish and Polish-Ukrainian DictionariesThis article deals with the problems of semantic equivalence that authors of various types of dictionaries, including bilingual ones, are faced with. Words and phraseological units of common Polish and Ukrainian origin separately developed their systems of meanings in both languages, making it difficult to identify analogues that adequately reflect the semantic structure of linguistic units. In general, the author’s assumptions are based on experience of publishing Polish-Ukrainian and Ukrainian-Polish dictionaries of various types. Problemy ekwiwalencji semantycznej w ukraińsko-polskich i polsko-ukraińskich słownikach różnych typówArtykuł porusza problem ekwiwalencji semantycznej, który napotykają autorzy słowników różnych typów, w tym dwujęzycznych. Polskie i ukraińskie wyrazy i jednostki frazeologiczne o wspólnym pochodzeniu rozwijają w każdym języku swoje własne systemy znaczeń, utrudniając określenie odpowiedników i adekwatne odzwierciedlenie struktury semantycznej jednostek. Ogólne założenia autorki są oparte na jej doświadczeniu w publikowaniu polsko-ukraińskich i ukraińsko-polskich słowników różnych typów.
38
Kuzicki, Jerzy. "Duszpasterstwo emigracji polskiej w Rzymie i innych krajach włoskich w latach 1795-1863: okoliczności powstania, postulaty i kierunki badawcze." Studia Polonijne 39 (July 30, 2019): 45–73. http://dx.doi.org/10.18290/sp.2018.3.
Full textAbstract:
Niniejszy artykuł jest szkicem ukazującym okoliczności powstania oraz funkcjonowanie duszpasterstwa emigracji polskiej w Rzymie i innych krajach włoskich w latach 1795-1863. Działalność placówek duszpasterstwa polonijnego oznaczała uwzględnienie odmiennego stylu duszpasterzowania poprzez dopuszczenie różnych elementów, właściwych rodzinnej religijności. Polska historiografia może pochwalić się szeregiem artykułów i słowników, w których znajdują się dane odnośnie do duchownych pracujących wśród emigrantów w krajach włoskich. Pomimo tego tematyka duszpasterstwa polskiego w pierwszej połowie XIX wieku w Państwie Kościelnym i Włoszech wymaga szczegółowych badań. Monograficzne opracowanie tego zagadnienia historycznego musi poprzedzać wieloletnia kwerenda źródłowa w polskich i zagranicznych archiwach i bibliotekach. Obok prezentacji ustaleń, autor wskazał postulaty badawcze związane z podjętą problematyką oraz przybliżył źródła z archiwum zmartwychwstańców w Rzymie, archiwum Czartoryskich w Krakowie, dokumenty wydane drukiem. Tematyka tutaj zaprezentowana, jak sądzi autor, powinna stanowić inspirację do całościowych studiów nad duszpasterstwem polonijnym na Półwyspie Apenińskim w XIX stuleciu.
39
Matkowska-Jerzyk, Magdalena. "Nazwiska czeskie a Czesi w Polsce w XX w." Slavica Wratislaviensia 166 (June 22, 2018): 161–75. http://dx.doi.org/10.19195/0137-1150.166.12.
Full textAbstract:
Czech names and Czech in Poland in the 20th centuryThe article was based on more than 600 Czech surnames from Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych used by Kazimierz Rymut. The article shows the state of research of Czech anthroponymy in Poland, which was treated by researchers quite marginally. An outline of the history of contacts and Czech settlements in Poland was also presented, which had an important impact on the extension of the Polish anthroponymic system with the Czech genetic names. The four most important areas on which the Czech settlement was developed were: Galicia Galicja, “Czech Corner” Czeski Zakątek, Settlement areas areas of settlements of the Czech brothers and Silesia Śląsk. The article compares the data of names in Poland in the twentieth century with the map of the Czech population, which mostly overlapped. Česká příjmení a Češi v Polsku ve 20. stoletíTento článek byl založen na více než 600 českých příjmeních excerpovaných ze Słowniku nazwisk współcześnie używanych ed. Kazimierze Rymuta. Článek představuje současný stav výzkumu českých příjmení v polském antroponomastickém systému, který doposud byl považován vědci spíše okrajově. Zaroveň představuje také stručnou historii česko-polských vztahu a českého usázení v Polsku, které měly významný vliv na expanzi geneticky českých příjmení do polského antroponomastického systému. Autorka vyčlenila 4 nejdůležitější oblasti, ve kterých vznikaly největší české společnosti, a to: Galicie, Český koutek, místa, na kterých se usazeli čeští exulanti členové Jednoty bratrské a Slezsko. Ve svém článku autorka srovnává údaje tykající se českých příjmení v Polsku ve 20. století s mapou Čechů bydlících v Polsku, a ty se ve vetší míře shoduji.
40
Komorowski, Jarosław. "«Wymawia się Szekspir»: Mistrzowi Williamowi w czterechsetną zgonu jego rocznicę." Pamiętnik Teatralny 65, no. 3 (September 30, 2016): 5–24. http://dx.doi.org/10.36744/pt.2080.
Full textAbstract:
Wojciech Bogusławski poprzedził pierwodruk swojego przekładu Hamleta, umieszczonego w czwartym tomie Dzieł dramatycznych, przedmową zatytułowaną „Shakespeare", w której w przypisie zdradził: „Wymawia się Szekspir". W ciągu prawie stu lat pisownia nazwiska dramaturga ze Stratfordu w Polsce wahała się między tymi dwoma skrajnościami: „Shakespeare" lub starsza wersja „Shakespear" z jednej strony i jakaś forma polskiego zapisu fonetycznego, najbardziej rozpowszechniona – i w końcu zwycięska – „Szekspir" z drugiej. Pomiędzy tymi biegunami w latach 1765–1849 pojawiło się w polskich drukach i rękopisach co najmniej 40 (słownie czterdzieści) wariantów zapisu, angielskich, niby-angielskich, bardziej lub mniej fonetycznych i na różne sposoby hybrydowych. Większość wariantów to próby autorów i redaktorów zapisania lub „oswojenia” nazwiska autora Hamleta w języku polskim. Zawarta w artykule lista, publikowana w tej formie po raz pierwszy, jest ułożona chronologicznie. Każdy przypadek pierwszego użycia jest cytowany i opatrzony zwięzłym komentarzem. Lista jest jednak potencjalnie niekompletna, ponieważ odnalezienie kolejnych wersji nie jest wykluczone.
41
Narloch, Andrzej. "Yury Fedorushkov. 2018. Kieszonkowy słownik piłki nożnej rosyjsko-polski i polsko-rosyjski (Карманный словарь футбола русско-польский и польско-русский). Warszawa: Wydawnictwo Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia." Acta Polono-Ruthenica 4, no. XXIII (December 30, 2018): 93–95. http://dx.doi.org/10.31648/apr.3566.
Full textAbstract:
Yury Fedorushkov. 2018. Kieszonkowy słownik piłki nożnej rosyjsko-polski i polsko-rosyjski (Карманный словарь футбола русско-польский и польско-русский). Warszawa: Wydawnictwo Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia
42
Kowalewska, Olena, and ОКСАНА ДУФЕНЮК. "КОМУНІКАТИВНІ ДЕВІАЦІЇ В ПРОЦЕСІ ПЕРЕКЛАДУ ПОЛЬСЬКОГО ПРАВОВОГО ТЕКСТУ." Studia Ukrainica Posnaniensia 8, no. 1 (June 30, 2020): 95–102. http://dx.doi.org/10.14746/sup.2020.8.1.09.
Full textAbstract:
Artykuł został poświęcony kwestii błędów komunikacyjnych w procesie tłumaczenia polskiego tekstu prawnego na język ukraiński. Aktualność tematu badawczego wynika z konieczności zapewnienia ukraińskim prawnikom szerszego dostępu do polskojęzycznych aktów prawnych. Wzmożone zainteresowanie jest rezultatem sprawności wprowadzania przez Polskę europejskich praktyk w interpretacji prawa. W artykule został przedstawiony schemat komparatystycznej analizy polskich tekstów prawnych i prawniczych, scharakteryzowano grupy terminów prawnych pod względem trudności ich tłumaczenia na język ukraiński oraz określono najczęstsze przyczyny powstawania błędów komunikacyjnych. Tłumaczenie polskiego tekstu prawnego wymaga od tłumacza nie tylko doskonałej znajomości języka polskiego i ukraińskiego, ale także obowiązującego ustawodawstwa obu państw. Wspólna praca językoznawców, tłumaczy i prawników nad tworzeniem dwujęzycznych słowników terminologicznych pozwoli uniknąć błędów, które można zaobserwować w tłumaczeniach polskich tekstów prawnych na język ukraiński.
43
Mędelska, Jolanta. "Palatalne spółgłoski wargowe w wygłosie. Reminiscencje pod wpływem postaci (orto)graficznych w słowniku języka polskiego i rosyjskiego z końca XIX w." Prace Językoznawcze 24, no. 2 (June 30, 2022): 109–24. http://dx.doi.org/10.31648/pj.7737.
Full textAbstract:
Ze słownika polsko-rosyjskiego i rosyjsko-polskiego wydanego w Warszawie w latach70. XIX w. wyekscerpowano leksykę kończącą się na spółgłoskę wargową niegdyś miękką.Ekscerpt zawiera ok. 80 jednostek poświadczonych ok. 230 wystąpieniami. Są to głównierzeczowniki typu gołąb’ lub kotew’, a także liczebniki ośm’ i siedm’ oraz kilka rozkaźników,np. mów’. W zakresie kreskowania liter wygłosowych stwierdzono chaos charakterystycznydla XIX w., w którym kwestia ta – mimo stwardnienia odpowiednich spółgłosek w wymowiewiększości wykształconych użytkowników polszczyzny – doczekała się ostatecznej regulacjidopiero w latach 90. Część polsko-rosyjska zdaje się odzwierciedlać stan normy teoretycznej,część rosyjsko-polska – stan w uzusie, czyli porzucanie kreskowania, zakłócane przezświadomość istnienia reguł narzucających używanie zbędnych liter diakrytyzowanych.
44
Sroka, Anna, and Natalia Nowicka. "Językowy obraz deszczu we frazeologii polskiej i chińskiej – analiza porównawcza." Językoznawstwo, no. 1/20 (May 29, 2024): 161–78. http://dx.doi.org/10.25312/j.5817.
Full textAbstract:
Celem artykułu jest porównanie językowych obrazów deszczu występujących we frazeologii polskiej i chińskiej, ukazanie ich podobieństw i rozbieżności oraz przedstawienie wartościowania samego elementu deszczu. Praca stanowi również próbę odnalezienia przyczyn różnic w wykreowanych przez Polaków i Chińczyków w językowych interpretacjach rzeczywistości. Do analizy semantyczno-leksykalnej i komparatystycznej wykorzystane zostały założenia oraz narzędzia JOS, dzięki którym możliwe jest niepowierzchowne poznanie i zrozumienie kultury utrwalonej w języku danych narodów. W badaniu wykorzystane zostały dane leksykograficzne wyekscerpowane z polskich i chińskich słowników jednojęzycznych (ogólnych i frazeologicznych) oraz chińsko-angielskich słowników dwujęzycznych. Analiza wykazała między innymi, że obrazy te mają wspólne cechy wynikające z kwestii fizycznych, jak również z komunikatywnej funkcji języka. Rozbieżności są jednak bardziej uwidocznione, a językowe obrazy deszczu specyficzne dla języka polskiego i chińskiego uwydatniają różnice w postrzeganiu rzeczywistości przez użytkowników tych języków.
45
Bronk, Zbigniew, and Zygmunt Saloni. "O odmianie nazwisk Polek i Polaków oraz ich opisie w Słowniku gramatycznym języka polskiego." Prace Językoznawcze 21, no. 3 (August 19, 2019): 25–37. http://dx.doi.org/10.31648/pj.4427.
Full textAbstract:
Problem odnoszenia rzeczowników do ludzi określonej płci jest ostatnio modny – rzeczywiście stwarza problemy w różnych językach. W języku polskim, w których rodzaj (u jego podstaw leży zróżnicowanie płci) przenika cały system gramatyczny, rodzaju męskiego lub żeńskiego używa się nie zawsze zgodnie z płcią osoby. Częste jest zwłaszcza jest używanie rzeczownika męskiego w odniesieniu do kobiet. Używa się też derywatów żeńskich od ustabilizowanych rzeczowników męskich.
Grupą nazw, dla których możliwość równoprawnego odnoszenia do osób obu płci jest oczywista, są nazwiska. Nazwisko jest bowiem nazwą wspólną członków rodziny; tradycyjnie było przekazywane dzieciom przez ojca (lub matkę), żonie – przez męża, obecnie mąż może przejmować nazwisko również od żony. Niemniej w języku polskim (podobnie jak w niektórych innych językach) postać nazwiska jest często różna w zależności od płci nosiciela. Choć intuicyjnie nazwisko mężczyzny i kobiety to ten sam byt, słowniki czy spisy notują osobno dwa nazwiska typu Kowalski i Kowalska – jako dwa różne leksemy rzeczownikowe, odmienne przez przypadek i liczbę. Trzymaliśmy się tego rozstrzygnięcia w Słowniku gramatycznym języka polskiego (SGJP), który ostatnio wzbogaciliśmy o nazwiska często powtarzalne wśród Polaków; wprowadziliśmy doń systematycznie nazwiska, które – według bazy PESEL – mają co najmniej 50 nosicieli jednej płci, indywidualnie zaś nazwiska rzadsze, ale ogólnie znane (także osób innej narodowości). Zgodnie z założeniami SGJP została wskazana ich odmiana (nazwisko mające jedną postać w mianowniku, np. Nowak czy Mickiewicz, inaczej się odmienia w rodzaju męskim i żeńskim) łącznie z wariantami, a także odpowiedniość między męską i żeńską wersją nazwiska.
46
Wawrzyńczyk, Jan. "Nowa sonda hasłownikograficzna Piotra Wierzchonia." Studia Rossica Gedanensia, no. 6 (December 28, 2019): 272–76. http://dx.doi.org/10.26881/srg.2019.6.22.
Full textAbstract:
Autor prezentuje dokonanie prof. Piotra Wierzchonia, który w swych badaniach nad leksyką polską XIX w. skoncentrował się tylko na jednym roku – 1898, wykazując, że w tekstach opublikowanych wówczas użytych zostało aż ok. 150 000 różnych wyrazów, co przewyższa wyraźnie liczbę haseł opisanych w Słowniku języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego. Materiał ten pozwala redatować szereg haseł ujętych w internetowym Wielkim słowniku języka polskiego PAN.
47
Łukasik, Marek Wojciech. "A Short History of Polish-Ukrainian Terminography." Cognitive Studies | Études cognitives, no. 16 (December 31, 2016): 65–89. http://dx.doi.org/10.11649/cs.2016.007.
Full textAbstract:
A Short History of Polish-Ukrainian TerminographySpecialised dictionaries fulfil a plethora of linguistic and cognitive functions in specialised communication. In particular, such reference works help introduce, harmonise and standardise national terminologies, thus playing an indispensable role in disseminating high quality specialised knowledge. An even more important role may be attributed to bilingual and multilingual specialised dictionaries, whose primary goal is to facilitate the flow of scientific and technical information at an international level. This function has come to the fore in today’s multinational and interconnected professional world.In light of the developing and ever stronger cooperation between Poland and Ukraine, an attempt is being made to evaluate bilingual and multilingual terminographic works containing Polish and Ukrainian which have been published in Poland to date. The aim is to assess the positive developments and to identify the gaps in Polish-Ukrainian terminography. It is hoped that the findings presented in this paper will be applied by terminographers in order to compile terminological dictionaries of higher quality, which satisfy the needs of specific users and follow terminographic principles. Krótka historia terminografii polsko-ukraińskiejSłowniki specjalistyczne pełnią ważne funkcje lingwistyczne i kognitywne w komunikacji specjalistycznej. W szczególności dzieła terminograficzne umożliwiają rozpowszechnianie, harmonizację i standaryzację terminologii narodowych, stając się niezbędnym narzędziem w transferze wysokiej jakości wiedzy specjalistycznej. Jeszcze ważniejszą rolę można przypisać dwu- i wielojęzycznym słownikom specjalistycznym, których prymarnym celem jest ułatwienie przepływu informacji naukowej i technicznej w wymiarze globalnym, szczególnie w dzisiejszym jednoczącym się, wielonarodowościowym świecie.W świetle rozwijającej się coraz ściślejszej współpracy między Polską i Ukrainą w niniejszym artykule autor podejmuje się próby oceny opublikowanych w Polsce dwu- i wielojęzycznych dzieł terminograficznych z językami polskim i ukraińskim. Celem badania była ewaluacja pozytywnych oraz negatywnych aspektów praktyki terminograficznej polsko-ukraińskiej. Autor ma nadzieję, że wnioski przedstawione w niniejszej pracy znajdą zastosowanie w praktyce przy tworzeniu słowników coraz lepszej jakości, odpowiadających potrzebom konkretnych grup odbiorców oraz stosujących zasady współczesnej terminografii.
48
Lenartowicz-Zagrodna, Anna. "Polish-Latin Dictionary of Antoni Bielikowicz (1863–1866) – between The Polish Language Dictionary by Samuel Linde and "The Vilnius Dictionary"." Studia Językoznawcze : synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny 14 (2015): 111–27. http://dx.doi.org/10.18276/sj.2015.14-08.
Full text
49
Libionka, Dariusz. "W poszukiwaniu miliona Sprawiedliwych." Zagłada Żydów. Studia i Materiały, no. 11 (December 1, 2015): 773–81. http://dx.doi.org/10.32927/zzsim.512.
Full textAbstract:
Jan Żaryn, Polacy ratujący Żydów. Historie niezwykłe, Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2014, 571 s.; Janina Hera, Polacy ratujący Żydów. Słownik, Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2014, 498 s.
Tematyka polskiej pomocy udzielanej Żydom od kilku lat nie schodzi z pierwszych stron gazet. Zwiększa się liczba instytucji i inicjatyw, które czasami współpracują, a czasami otwarcie konkurują w dziele upamiętnienia i edukacji. Zajmują się tym politycy (szczególnie Kancelaria Prezydenta RP i Ministerstwo Spraw Zagranicznych), muzea (najbardziej zaangażowane w te działania są Muzeum Historii Żydów Polskich oraz Muzeum Historii Polski), Instytut Pamięci Narodowej, czy wreszcie różne organizacje społeczne (w ostatnich latach główna rola przypadła Fundacji Edukacyjnej Jana Karskiego). Last but not least środowiska prawicowe i kościelne, z koncernem ojca Tadeusza Rydzyka na czele. Pisaliśmy o tym wielokrotnie, a niektórzy członkowie Centrum zabierali na ten temat głos w debacie publicznej.
50
Kostecka-Sadowa, Anna. "Nazwy potraw w mowie mieszkańców dawnych Kresów południo-wschodnich (na przykładzie kilku wsi z obwodu lwowskiego)." Prace Filologiczne 77 (December 5, 2022): 185–99. http://dx.doi.org/10.32798/pf.1058.
Full textAbstract:
Celem tego artykułu jest omówienie nazw potraw w mowie Polaków dawnych Kresów południowo-wschodnich na przykładzie kilku wsi z obwodu lwowskiego. Przedmiotem badań jest charakterystyka pokoleniowa nazw lokalnych potraw przygotowywanych i spożywanych jako posiłki codzienne. Analizy koncentruję wokół dynamiki zmian w zakresie funkcjonowania nazw pożywienia. Zaprezentowany materiał i wstępne jego analizy pozwalają jednoznacznie przyporządkować wiele nazw potraw konkretnym grupom pokoleniowym badanych osób. Porównanie omówionych nazw potraw z zawartością kartoteki Słownika gwar polskich wykazało, że wiele z nich jest wspólnych z gwarami polskimi na terenie kraju. W Małopolsce poświadczono następujące nazwy: chamuła, czyr, kulesza, maczanka. W Małopolsce i na Mazowszu występują takie nazwy, jak lemieszka, prażucha, pieróg, zgliwiały ser, na Pomorzu – maczajka, na Śląsku znana jest maczka, na Śląsku i w Małopolsce mamy gałuszki. Zaś konfrontacja ze Słownikiem języka ukraińskiego i ukraińskimipracami dialektologicznymi z badanego obszaru wykazała, że wiele wyrazów współistnieje w języku ukraińskim, np. gałuszka – ukr. галушка, lemieszka – ukr. лемішка, sałamacha – ukr. саламата, саламаxа.