Academic literature on the topic 'Słowniki polskie'

Celem artykułu jest prezentacja rzeczowników należących do nowszego słownictwa słoweńskiego (600 jednostek) określających ludzi (w większości nomina agentis, nomina attributiva). Materiał słoweński skonfrontowano z polskim, w tym z danymi leksykograficznymi, a przeprowadzona analiza wykazała różnice między materiałem z obu języków. Polskie słowniki nie notują odpowiedników takich słoweńskich leksemów, jak: adrenalinec, agresivec, barbika, čokoholik, predzakonec, prestižnež, piarovka, piknikar, savnar. W materiale słoweńskim dostrzeżono kondensację treści i potencjał słowotwórczy oraz dążenie do normalizacji i standaryzacji słownictwa przez umieszczenie w słowniku.

Celem niniejszego tekstu, będącego kontynuacją naszych rozważań dotyczących unkcjonowania słownictwa religijnego na płaszczyźnie leksykograficznej, jest analiza jednowyrazowych chrześcijańskich nazw zakonnic i zakonników. Materiał badawczy został wyekscerpowany z trzech współczesnych słowników języka polskiego (Słownika języka polskiego pod redakcją Mieczysława Szymczaka, Słownika współczesnego języka polskiego pod redakcją Bogusława Dunaja oraz Uniwersalnego słownika języka polskiego pod redakcją Stanisława Dubisza). Na uzyskany z nich zbiór jednostek złożyło się 50 określeń wynotowanych ze słownika pod red. Szymczaka, 32 z dzieła pod red. Dunaja i 52 z ostatniego z wymienionych tytułów (dla porównania – w stanowiącym inspirację do podjęcia przez nas tego zagadnienia Słowniku tematycznym języka polskiego. Człowiek w krainie słów autorstwa Małgorzaty Kity i Edwarda Polańskiego nazw zakonnic i zakonników odnotowano 120). W tekście przeprowadziłyśmy wnikliwą analizę chronologiczną materiału, do czego posłużyły nam liczne opracowania leksykograficzne – od Słownika staropolskiego, Słownika polszczyzny XVI wieku, przez Słownik Lindego, wileński, warszawski, po Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny pod redakcją Haliny Zgółkowej. Wykazałyśmy również, że w siatce haseł poszczególnych słowników pojawiają się w większości te same jednostki językowe, a także w podobny sposób są one definiowane. Natomiast różnice między słownikami zaznaczają się wyraźniej na płaszczyźnie opisu leksykograficznego, a zwłaszcza dotyczą kwestii kwalifikacji haseł.

Artykuł omawia semantyczne funkcjonowanie przymiotnika sanctus na przestrzeni dziejów, poczynając od łaciny klasycznej poprzez kościelną aż do średniowiecznej, z uwzględnieniem regionalnego zróżnicowania języka. Przedmiotem szczególnego zainteresowania jest funkcjonowanie omawianego wyrazu w łacinie polskiego średniowiecza. Materiał porównawczy i egzemplifikacja zostały zaczerpnięte z rozmaitych słowników i leksykonów naukowych, zaś omówienia polskiej specyfiki znaczeń i łączliwości semantycznej dokonano na podstawie Słownika łaciny średniowiecznej w Polsce oraz Korpusu Polskiej Hagiografii Średniowiecznej, który powstał poprzez wydzielenie Żywotów i Cudów świętych polskich z większego korpusu łaciny średniowiecznej na ziemiach polskich. Materiał ten przeszukiwany był przy użyciu kwerend dostępnych na wielonarzędziowej platformie do procesowania danych korpusowych TXM.

Review: Iryda Grek-Pabisowa, Polskie wyspy gwarowe z przełomu XIX i XX wieku na Białorusi. Gwary późnego osadnictwa na Polesiu, Witebszczyźnie i Mohylewszczyźnie. Z wykazem słownictwa przedstawionym leksykograficznie (Polish dialect islands in Belarus at the turn of the 20th century: Dialects of late settlement in Polesie, and the Vitebsk and Mogilev regions. With a lexicographic listing of vocabulary), Warszawa: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk.This article is a review of the work entitled Polskie wyspy gwarowe z przełomu XIX i XX wieku na Białorusi. Gwary późnego osadnictwa na Polesiu, Witebszczyźnie i Mohylewszczyźnie. Z wykazem słownictwa przedstawionym leksykograficznie (Polish dialect islands in Belarus at the turn of the 20th century: Dialects of late settlement in Polesie, and the Vitebsk and Mogilev regions. With a lexicographic listing of vocabulary), published in electronic version in Warsaw in 2017. The volume is a result of long studies by renowned Polish linguist Professor Iryda Grek-Pabisowa. In her publication, the author characterised late Polish settlement on the territory of contemporary Belarus, available language sources as well as features of the subdialects (including East Slavic influences and comparisons with North Borderland Polish, polszczyzna północnokresowa). The second part of the volume consists of three dictionaries presenting Polish speech in Polesie and the Vitebsk and Mogilev regions. Recenzja: Iryda Grek-Pabisowa, Polskie wyspy gwarowe z przełomu XIX i XX wieku na Białorusi. Gwary późnego osadnictwa na Polesiu, Witebszczyźnie i Mohylewszczyźnie. Z wykazem słownictwa przedstawionym leksykograficznie, Warszawa: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk.Tekst stanowi recenzję pracy pt. Polskie wyspy gwarowe z przełomu XIX i XX wieku na Białorusi. Gwary późnego osadnictwa na Polesiu, Witebszczyźnie i Mohylewszczyźnie. Z wykazem słownictwa przedstawionym leksykograficznie, która ukazała się w wersji elektronicznej w Warszawie w 2017 roku. Jest ona efektem wieloletniej pracy znanej polskiej lingwistki – prof. dr hab. Irydy Grek-Pabisowej. W publikacji autorka scharakteryzowała późne osadnictwo polskie na ziemiach współczesnej Białorusi, dostępne źródła językowe, a także cechy tychże gwar (z uwzględnieniem wpływów wschodniosłowiańskich i porównaniem z polszczyzną północnokresową). Drugą część publikacji stanowią trzy słowniki prezentujące mowę Polaków na Polesiu, Witebszczyźnie i Mohylewszczyźnie.

Autor zajął się słabo opracowanym zagadnieniem obecności w słownikach dwujęzycznychartykułów hasłowych z literą w nagłówku. Przedstawił skromny stan badań, wskazał– głównie na podstawie prac J. Wawrzyńczyka – potencjał przekładowy tkwiący w hasłachgrafemowych, dokonał przeglądu słowników polsko-rosyjskich i rosyjsko-polskich podkątem rejestrowania haseł literowych oraz pod kątem zawartości takich haseł. Autorpodał też w wielkim skrócie wyniki analizy zawartości wokabuł grafemowych, dokonanejwcześniej na podstawie części rosyjsko-polskiej XIX-wiecznego słownika P. Dubrowskiego,po czym przeszedł do krytycznego oglądu analogicznych haseł w części polsko-rosyjskiej.Wykazał, że tak jak w komponencie rosyjsko-polskim hasła literowe są segmentamiszkicu graficzno-fonetycznego, rozrzuconymi po całym korpusie słownika. LeksykografXIX-wieczny nie potraktował grafemów jako jednostek przekładowych, nie wykorzystałodnośnych artykułów nawet jako miejsca prezentacji frazeologii, którą pewne litery obrosły.

Przedmiotem badań jest jednojęzyczna leksykografia elektroniczna. Celem artykułujest ukazanie wpływu technik komputerowych na organizację, rozmiar, przeznaczeniei zawartość słowników. W swych badaniach autorka koncentruje się na elektronicznychbazach danych. Definiuje, czym są, oraz objaśnia, jak ich budowa i sposób organizacjizgromadzonych w nich danych wpływają na postać słowników elektronicznych. W artykulezostały poddane analizie trzy współczesne słowniki języka polskiego: Uniwersalny słownikjęzyka polskiego PWN, Wielki słownik języka polskiego PAN oraz Słownik gramatycznyjęzyka polskiego. Autorka dowodzi, że sposób organizacji i prezentacji wiedzy w omówionychdziełach umożliwia użytkownikom korzystanie z nich w sposób zaawansowany,co oznacza sprawne dotarcie do szczegółowych informacji o jednostkach leksykalnych,grupowanie ich, jak również doraźne kompilowanie „podsłowników”, spełniających określoneoczekiwania odbiorców.

Artykuł przedstawia związki między dwiema pomnikowymi seriami opracowywanymi w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk – Atlasem historycznym Polski i Słownikiem historyczno-geograficznym ziem polskich w średniowieczu. Pod tym kątem omówiono ideę ich powstania, założenia koncepcyjne oraz dzieje powiązań instytucjonalnych. Odrębną część poświęcono analizie wykorzystania Atlasu w opracowywaniu Słownika, koncentrując się na tomach dotyczących Mazowsza.

POLSKIE I FRANCUSKIE PREDYKATY ZWIĄZANE Z ETAPAMI WYPIEKU CHLEBA ORAZ ICH ZASTOSOWANIE W ANALIZIE DWUJĘZYCZNYCH TEKSTÓW PORÓWNYWALNYCH Teksty porównywalne są reprezentatywne dla różnych dziedzin rzemiosła. Wobec zapotrzebowania na dwujęzyczne słowniki z tych dziedzin w kształceniu specjalistów, zaproponowana została w tym artykule metoda analizy na przykładzie polskich i francuskich tekstów z dziedziny piekarstwa. Celem tej analizy jest ustalenie jednostek ekwiwalentnych, które będą zastosowane w językoznawstwie komputerowym na potrzeby w zakresie tłumaczeń, analiz kontrastywnych oraz tworzenia słowników polsko-francuskich. W pierwszej części wyjaśnione są jednostki ekwiwalentne stosowane w językoznawstwie komputerowym, a w następnych koncepcja skryptu poznawczego, ram konceptualnych oraz predykatów zastosowana do ekstrakcji jednostek leksykalnych oraz określenia ich relacji znaczeniowych (meronimia i hiponimia). Prédicats polonais et français relatifs aux étapes de la panification et leur application pour analyser des corpus bilingues comparables Les textes bilingues comparables sont représentatifs pour différents domaines de l’artisanat. Pour répondre aux besoins de la rédaction de dictionnaires bilingues pour la formation des professionnels, nous proposons dans cet article une méthode d’analyse à partir de textes polonais et français du domaine de la boulangerie. Le but de cette analyse est d’établir des unités équivalentes qui seront exploitées et appliquées dans le traitement automatique des langues et qui serviront pour la traduction, pour les analyses contrastives et pour la rédaction des dictionnaires polonais-français. Dans la première partie de l’article nous expliquons d’abord les unités équivalentes utilisées dans le traitement automatique de textes comparables. Dans les parties suivantes nous présentons la conception du script cognitif, du cadre conceptuel et des prédicats appliquée pour l’extraction des unités lexicales et pour déterminer les relations significatives entre elles (méronymie et hyponymie).

Autorzy omówili rozwój leksyki marynistycznej w języku rosyjskim i polskim, wskazując na ogromną przewagę zasobów rosyjskich nad polskimi utrzymującą się aż do okresu międzywojennego. Poddali analizie 70 haseł z kwalifikatorem w Marynarce (litery K–L) w XIX-wiecznym słowniku rosyjsko-polskim. Stwierdzili, że redaktor zdołał dobrać polskie odpowiedniki dla zaledwie 22 translandów rosyjskich (31%), pozostałe opatrując tylko opisami znaczenia. Korzystając z dostępnych dziś źródeł, autorzy ustalili 74 translaty dla 48 jednostek rosyjskich pozostawionych bez przekładów i poddali je analizie chronologizacyjnej. Stwierdzili, że 16 z nich było w obiegu w czasach P. Dubrowskiego, z czego 7 od bardzo dawna. Pozostałe pojawiły się dopiero po wydaniu słownika, większość (42) dopiero w okresie 1920–1939, kolejnych 7 jeszcze później.

The Lithuanian and Polish linguistic legacy of Antanas Juška from a twenty-first-century perspectiveThis article presents the assumptions of new research on the legacy of Antanas Juška, recorded in Lithuanian and Polish. We assume that the forgotten works of this bilingual author from Lithuania, mainly translation dictionaries, are an underestimated study material for interdisciplinary research. They are particularly important for understanding the rich conceptualisations of the world by two collective subjects, Poles and Lithuanians, co-existing in Lithuania under the Russian partition. We have formulated two research hypotheses: (1) the bilingual dictionaries authored by Antanas Juška, who was a Catholic priest, are not only a valuable source of knowledge about the state of the Polish and Lithuanian languages in the nineteenth century, but above all specific cultural texts which form part of the social discourse of their time and place, and thus carry relevant ethnolinguistic and ethnocultural information; (2) bilingual dictionaries as a genre had an impact on the crystallisation of Lithuanian national awareness and the strengthening of cultural identity of Lithuanians in the second half of the nineteenth century.Juška’s linguistic legacy will be jointly studied by Polish and Lithuanian researchers from different perspectives, applying the tools and methods available in twenty-first-century humanities.I. In the ethnolinguistic and ethnohistorical paradigm: in view of the hypothesis that bilingual dictionaries constitute a narrative about the world and its historical time, we extract linguistic data that will enable us to capture the lexical and conceptual symmetry and asymmetry between the linguistic woldview of Poles and Lithuanians in the context of the crystallisation of Lithuanian national awareness.II. In the comparative perspective: (1) we will present Juška’s lexicographic legacy against the background of the Lithuanian and Polish lexicographic tradition; we will confront the lexicographic practice and the macro- and microstructure of his dictionaries with important works of Lithuanian lexicography and contemporary dictionaries recording colloquial, dialectal and regional vocabulary of various sub-regions of Lithuania; (2) we will compare the Polish material recorded in Juška’s translation dictionaries with dictionaries of the general, dialectal and regional Polish language from Lithuania; (3) we will answer the question whether the introduction of Russian translations into the Lithuanian-Polish dictionary published by the Imperial Academy of Sciences in Saint Petersburg was merely a political requirement stemming from the political situation and censorship, or whether these translations complement the meanings of the Polish and Lithuanian entries.III. In the sociolinguistic and communication aspect: language contact and multilingualism, and the attendant processes of borrowing, mixing and “combining” vocabulary among users of the regional Polish language and spoken Lithuanian.Our research draws the attention of linguists to old, underestimated texts. It also indicates the cognitive value of linguistic analysis open to history, ethnology and identity studies. By studying Juška’s linguistic legacy in the context of modern scholarship, we introduce it into the sphere of collective life of Lithuanians and Poles. In this way, we create a plane for a better mutual understanding which will foster the overcoming of negative national stereotypes. Litewska i polska spuścizna językowa Antoniego Juszkiewicza (Antanasa Juški) z perspektywy XXI wiekuW artykule przedstawiamy założenia nowych badań spuścizny Antoniego Juszkiewicza (Juški) zapisanej w języku litewskim i polskim. Wychodzimy z założenia, że zapomniany dorobek Juszkiewicza, autora dwujęzycznego z Litwy, złożony głównie ze słowników przekładowych, jest niedocenioną bazą materiałową do prowadzenia interdyscyplinarnych badań, a zwłaszcza do poznania bogactwa konceptualizacji świata przez dwa podmioty zbiorowe, Polaków i Litwinów, współegzystujących na Litwie w sytuacji zaboru rosyjskiego Przyjmujemy dwie hipotezy badawcze: 1) słowniki dwujęzyczne, skonstruowane przez księdza katolickiego A. Juszkiewicza, są nie tylko cennym źródłem wiedzy o stanie języka polskiego i litewskiego w XIX wieku, lecz przede wszystkim swoistymi tekstami kultury, wpisującymi się w dyskurs społeczny czasu i miejsca oraz nośnikami relewantnych informacji etnolingwistycznych i etnokulturowych; 2) słowniki dwujęzyczne jako gatunek tekstu oddziaływały na krystalizowanie się narodowej świadomości litewskiej i umacnianie tożsamości kulturowej Litwinów w drugiej połowie XIX wieku.Spuścizna językowa Juszkiewicza będzie odczytana wspólnie przez badaczy polskich i litewskich na nowo z różnych perspektyw, z wykorzystaniem narzędzi i metod, jakie daje nam humanistyka XXI wieku:I. W paradygmacie etnolingwistycznym i etnohistorycznym: zgodnie z przyjętą hipotezą, że słowniki dwujęzyczne są swoistą narracją o świecie i czasie historycznym, będziemy ekscerpować z nich dane językowe, które pozwolą nam uchwycić symetrię i asymetrię leksykalno-pojęciową między językowym obrazem świata Polaków i Litwinów w sytuacji krystalizowania się litewskiej świadomości narodowej;II. W perspektywie komparatystycznej: 1) ukażemy spuściznę leksykograficzną Juszkiewicza na tle tradycji leksykograficznej litewskiej i polskiej; skonfrontujemy warsztat leksykograficzny oraz makro- i mikrostruktury słowników A. Juszkiewicza z ważnymi dziełami leksykografii przekładowej litewskiej oraz współczesnymi słownikami rejestrującymi słownictwo potoczne, gwarowe i regionalne różnych subregionów Litwy; 2) porównamy materiał polski zarejestrowany w słownikach przekładowych Juszkiewiczów ze Słownikiem języka polskiego tzw. wileńskim, Słownikiem gwar polskich J. Karłowicza, ze słownictwem współczesnej polszczyzny gwarowej na Litwie; 3) odpowiemy na pytanie, czy wprowadzenie tłumaczeń rosyjskich do wydanej przez Imperatorską Akademię Nauk w Sankt Petersburgu części słownika litewsko-polskiego, mające w sytuacji zaborów podłoże polityczne, wniosło uzupełnienia znaczeń haseł polskich i litewskich;III. W aspekcie socjolingwistycznym i komunikacyjnym: w kontekście kontaktów językowych i zachodzących w sytuacji wielojęzyczności procesów zapożyczania, mieszania i „uwspólniania” słownictwa między użytkownikami polszczyzny regionalnej i mówionego języka litewskiego.Nasze badania kierują uwagę lingwistów na teksty dawne, niedocenione, wskazując, jak ważne poznawczo efekty można uzyskać w ich analizie, gdy otwieramy językoznawstwo na historię, etnologię, naukę o tożsamości. Włączając spuściznę lingwistyczną A. Juszkiewicza w obszar współczesnej nauki, wprowadzamy ją zarazem w sferę życia zbiorowego Litwinów i Polaków. Stwarzamy tym samym płaszczyznę do lepszego zrozumienia siebie nawzajem i przewartościowania negatywnych stereotypów narodowych.

The objective of the PhD thesis was to perform a linguistic analysis of several lesser-known XVIII century French-Polish and Polish-French bilingual dictionaries: * Lexykon francusko-polski… (1701) of Bartłomiej Kazimierz Malicki ["French-Polish Lexicon"], * Mały dykcyonarz polski y francuski… (1746, 1773, 1782) of Józef Uszak Kulikowski [“Small Polish-French Dictionary"], * Anonymous Dykcyonarzyk Francuzki z krotką Informacyą o Pronuncyacyi… (1757) [“French Dictionary with brief information on the pronunciation (…)"; it's about the Polish-French Dictionary], * Słownik polsko-francuski… (1779) of Marcin Kazimierz Piotrowski ["Polish-French Dictionary"], * Anonymous Nowy dykcyonarzyk polsko-francuzko-niemiecki (1792) ["New French-Polish-German Dictionary"; discussed especially among bilingual dictionaries]. The analysis of these dictionaries was carried out within the context of the multilingual lexicography tradition. So, we also discussed the multilingual dictionaries containing Polish and French vocabulary, published since the second half of the sixteenth century to the end of the eighteenth century. Thus, the submitted thesis became a monograph of all dictionaries published before the end of the eighteenth century, in which the Polish language has been compiled with the French language. The thesis is consist of a metalexicographic analysis of the advisable dictionaries. The term metalexicography is used in reference to historical lexicography and we was, first and foremost, try to reconstruct and describe the way XVIII century lexicographers worked. Two broad metalexicographic terms, i.e. macro- and microstructure of a dictionary, was been key to the analysis of French-Polish and Polish-French XVIII century dictionaries. Moreover, the research was also try to establish what were the original dictionaries on which the analysed works were based. A monograph on XVIII century French-Polish and Polish-French lexicography, carried out as described above, will: a) broaden knowledge on French sources in Polish lexicography; b) add and update information on the history of Polish lexicography; c) present the analysed dictionaries as possible sources of research into XVIII century Polish and French languages; d) describe the analysed lexicographic works, which belong to Polish cultural heritage and provide evidence of language contact between Polish and French. The above-mentioned dictionaries are primarily one of the manifestations increased in the eighteenth century Polish-French contacts (cultural and linguistic), as well as a response to the growing demand for this type of publication in the then thriving Polish education.

Przedmiotem rozprawy doktorskiej pt. „Łączliwość terminologiczna w słowniku polskiego i rosyjskiego prawa farmaceutycznego” jest łączliwość terminologiczna jako sposób tworzenia złożonych jednostek terminologicznych i ich reprezentacja w słowniku terminologicznym. Rozprawa składa się z dwóch części. W części pierwszej w czterech kolejnych rozdziałach zostały poruszone zagadnienia teoretyczne dotyczące języka prawa, łączliwości terminologicznej, struktury leksykonu terminologicznego prawa farmaceutycznego oraz wybranych aspektów konstruowania terminograficznego. Część ta zawiera również rozważania, analizy oraz główne aspekty metodyki opracowania przedmiotowego słownika. Część druga pracy obejmuje opracowanie leksykograficzne terminologii prawa farmaceutycznego w postaci „Polsko-rosyjskiego słownika kombinatorycznego terminologii prawa farmaceutycznego”. Łączliwość terminologiczna została zdefiniowana jako jeden ze sposobów terminotwórstwa, polegający na zdolności jednostek językowych do tworzenia złożonych jednostek terminologicznych. Jednostki te stanowią istotne źródło wzbogacania leksyki specjalistycznej wielu dziedzin. Posiadają one zdolność precyzyjnego i jednoznacznego nazywania pojęcia, a dzięki swojej złożonej strukturze, odzwierciedlają cechy dyferencjalne pojęcia i w ten sposób stają się wskaźnikami systemowości danej terminologii. W rozprawie porusza się m.in. zagadnienia dotyczące przyczyn wzrostu liczby terminów wielowyrazowych we współczesnych językach specjalistycznych, stopnia terminologizacji i granic jednostki terminologicznej oraz sposobów kompresji terminów złożonych. Wszystkie jednostki terminologiczne zostały podzielone na: terminy-wyrazy, połączenia terminologiczne oraz terminy-deskrypcje. Wśród połączeń terminologicznych z kolei wyróżniono: 1) bazowe połączenia terminologiczne (niepodzielne) składające się z dwóch komponentów (np. znak towarowy, побочное действие), 2) pochodne połączenia terminologiczne (podzielne), składające się z reguły z trzech komponentów (np. chroniony znak towarowy, непредвиденное побочное действие), 3) kombinatoryczne połączenia terminologiczne, składające się co najmniej z czterech komponentów i jednocześnie będące zestawieniem bazowych i/lub pochodnych połączeń terminologicznych wśród których wyróżniono: a) łańcuchy terminologiczne, tworzone poprzez dodawanie komponentów atrybutywnych do bazowego (pochodnego) połączenia terminologicznego (np. традиционное растительное лекарственное средство, двойное слепое клиническое исследование), b) teleskopowe połączenia terminologiczne, tworzone poprzez zestawienie dwóch bazowych (pochodnych) połączeń terminologicznych (np. биологическая активность лекарственного средства, государственная регистрация лекарственного средства). Zarówno polski, jak i rosyjski język prawa farmaceutycznego cechuje podobna struktura pod względem ilości terminów-wyrazów, połączeń terminologicznych i terminów-deskrypcji. Połączenia terminologiczne w polskim i rosyjskim prawie farmaceutycznym stanowią główny przedmiot opracowanego przez autorkę rozprawy słownika kombinatorycznego. Jest to słownik w układzie paralelnym, który polega na tym, że artykuły hasłowe w języku docelowym są strukturalnymi odpowiednikami artykułów hasłowych w języku wyjściowym. Mikrostruktura odzwierciedla podział jednostek terminologicznych na terminy-wyrazy, połączenia terminologiczne bazowe, pochodne i kombinatoryczne (łańcuchy, terminy teleskopowe) oraz terminy-deskrypcje. Słownik obejmuje 150 artykułów hasłowych, w ramach których ujęto około 2500 jednostek — terminów-wyrazów, połączeń terminologicznych oraz terminów-deskrypcji. Słownik zawiera również niezbędne części pomocnicze: wprowadzenie i zasady korzystania ze słownika, indeksy, polsko-rosyjski glosariusz postaci farmaceutycznych oraz wykaz źródeł w języku polskim i rosyjskim. Słownik jest przeznaczony w pierwszej kolejności dla specjalistów z przedmiotowej dziedziny oraz tłumaczy, którym ma pomóc w tworzeniu tekstów fachowych (słownik aktywny).

Celem niniejszej rozprawy jest opracowanie zasad konstruowania słowników specjalistycznych dla celów dydaktycznych, ponieważ zgodnie ze stwierdzeniem S. Gajdy „nie istnieją ogólne zasady przygotowywania poszczególnych typów słowników. Stąd terminografowie-praktycy zdani są na własne doświadczenia i wyobrażenia o potrzebach przyszłych użytkowników. Utrudnia to pracę, wydłuża czas jej przygotowania i obniża jakość końcowego efektu”(Gajda 1990). Mimo że w ostatnich latach pojawiają się na rynku wydawniczym słowniki dydaktyczne, jednakże w porównaniu do słowników terminologicznych o innym przeznaczeniu, ich liczba jest niewielka. Brak jak do tej pory w literaturze naukowej ogólnie przyjętych zasad konstruowania specjalistycznych słowników dydaktycznych zapewne powoduje znikome zainteresowanie leksykografów tego typu pracą badawczą. Realizacja wyżej nakreślonego celu wymaga uwzględnienia następujących zadań: 1) przedstawienia zasad konstruowania słowników, sformułowanych w pracach niektórych leksykografów i terminografów z zakresu rosyjsko-polskiej i polsko-rosyjskiej leksykografii i terminografii oraz 2) przeanalizowania istniejących polsko-rosyjskich i rosyjsko-polskich słowników ogólnych i specjalistycznych pod względem ich struktury oraz zasad ich konstruowania. Wysnute wnioski posłużyły w pewnym sensie jako kierunkowskaz przy konstruowaniu terminologicznego Rosyjsko-polskiego słownika dydaktycznego papierów wartościowych. Rozprawa składa się z następujących komponentów, stanowiących schemat pracy nad przygotowywaniem słownika: „teoria”, „analiza”, „metodyka”, „praktyka”. Treść pracy obejmuje następujące rozdziały: 1) Leksykografia i terminografia polsko-rosyjska i rosyjsko-polska w latach 1990-2012; 2) Analiza parametryczna polsko-rosyjskich i rosyjsko-polskich słowników ogólnych i specjalistycznych wydanych w latach 1900-2012; 3) Zasady konstruowania dwujęzycznego słownika terminologicznego dla celów dydaktycznych 4) Rosyjsko-polski słownik dydaktyczny papierów wartościowych. Wszystkie rozdziały pracy są opatrzone krótkimi wnioskami. Praca zawiera również podsumowanie, bibliografię oraz aneks obejmujący listę przebadanych czasopism naukowych, przeanalizowane pozycje zwarte, listę przebadanych rosyjskich czasopism naukowych, wykaz polsko-rosyjskich i rosyjsko-polskich słowników ogólnych wydanych w latach 1900-2012 oraz wykaz polsko-rosyjskich i rosyjsko-polskich słowników specjalistycznych wydanych w latach 1900-2012. Pierwszy rozdział rozprawy doktorskiej zatytułowany Leksykografia i terminografia polsko-rosyjska i rosyjsko-polska w latach 1990-2012 prezentuje stan badań nad leksykografią i terminografią polsko-rosyjską i rosyjsko-polską odzwierciedlony w publikacjach wydanych w Polsce i w Rosji latach 1990-2012. Dokonano w nim przeglądu prac o charakterze monograficznym, artykułów, szkiców, recenzji oraz prac doktorskich poświęconych wspominanej powyżej tematyce. Dzięki szczegółowej analizie dotychczasowych publikacji ujawnione zostały proponowane rozwiązania, obowiązujące w praktyce leksykograficznej i terminograficznej, a także przedstawione zostały ogólne zasady obowiązujące przy konstruowaniu współczesnych słowników ogólnych i specjalistycznych. Rozdział drugi (Analiza parametryczna polsko-rosyjskich i rosyjsko-polskich słowników ogólnych i specjalistycznych wydanych w latach 1900-2012) przedstawia metodologię badań, wyniki oraz wnioski z analizy 168 słowników. Słowniki podzielono na trzy grupy: dzieła powstałe w okresie przedwojennym (1900-1944); powojennym (1945-1989) oraz współczesne (1990-2012). Wyniki przeprowadzonych badań pozwoliły na ujawnienie powstałych zmian w zakresie liczby oraz jakości słowników, a także sprawdzenie, w jakim stopniu uległy zmianie zasady konstruowania słowników ogólnych i specjalistycznych na przestrzeni 112 lat. W części trzeciej rozprawy (Zasady konstruowania dwujęzycznego słownika terminologicznego dla celów dydaktycznych) zaproponowano zasady konstruowania takiego słownika. Rozdział ten rozpoczyna typologia specjalistycznych słowników dla celów dydaktycznych, po czym przedstawiony został przegląd istniejących rosyjsko-polskich i polsko-rosyjskich słowników terminologicznych dla celów dydaktycznych. Następnie dokonano charakterystyki makro- oraz mikrostruktur słowników dydaktycznych przeznaczonych dla następujących grup użytkowników: uczniowie szkół podstawowych i gimnazjów, uczniowie liceów oraz studenci. Ostatnia część rozdziału prezentuje dokładny opis zasad oraz etapów konstruowania rosyjsko-polskiego słownika dydaktycznego z zakresu papierów wartościowych. Po trzech rozdziałach zostały umieszczone wnioski dotyczące analizy zarówno przebadanej literatury przedmiotu, jak i słowników ogólnych i specjalistycznych zbadanych i opisanych w rozprawie. Ostatnim komponentem pracy jest rosyjsko-polski słownik dydaktyczny papierów wartościowych, składający się z następujących części: 1) wstęp (w języku rosyjskim i polskim); 2) struktura słownika (opis makro- oraz mikrostruktury w języku rosyjskim i polskim); 3) znaki umowne oraz skróty zastosowane w słowniku (w języku rosyjskim i polskim); 4) spis skrótów przyjętych dla oznaczenia źródeł terminologii; 5) bibliografia uzupełniająca; 6) prezentacje graficzne terminologii znajdującej się w słowniku; 7) słownik rosyjsko-polski składający się z 3 modułów: papiery wartościowe, finanse, handel; 8) indeks terminów rosyjskich; 9) indeks polskich odpowiedników; 10) aneks w formie rosyjskich blankietów papierów wartościowych. Istniejące na polskim rynku wydawniczym słowniki terminologiczne odzwierciedlają terminologię papierów wartościowych, funkcjonujących na polskich rynkach: finansowym i towarowym. Są one jednakże niewystarczające do zrozumienia specyfiki obrotu papierami wartościowymi w Federacji Rosyjskiej. Dlatego też skonstruowanie rosyjsko-polskiego tezaurusa z zakresu papierów wartościowych występujących w Federacji Rosyjskiej jest projektem, który wypełni lukę na liście profesjonalnie sporządzonych dwujęzycznych dydaktycznych słowników terminologicznych.

Dyskusyjne zagadnienia związane z opisem związków frazeologicznych w powojennych słownikach ogólnych języka polskiego (na przykładzie frazeologii somatycznej) Przedmiotem pracy jest opis związków frazeologicznych zawierających leksemy należące do pola semantycznego „ciało i jego części”, notowanych w powojennych słownikach ogólnych języka polskiego: Słowniku języka polskiego pod red. Witolda Doroszewskiego, Słowniku języka polskiego pod red. Mieczysława Szymczaka, Słowniku współczesnego języka polskiego pod red. Bogusława Dunaja, Innym słowniku języka polskiego pod red. Mirosława Bańki oraz Uniwersalnym słowniku języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza. Analizie poddano wszystkie związki somatyczne notowane w tychże słownikach, jednak w pracy omówiono dokładnie tylko wybrane. Są to przykładowe związki, których sposób opisu okazał się pod jakimś względem problematyczny. Dyskusyjnych zagadnień związanych z opisem związków frazeologicznych w słownikach jest niemało. W rozprawie skoncentrowano się na trzech zagadnieniach. Są to: status związku frazeologicznego, metody jego objaśniania oraz problem wariantywności. Pierwszym z celów rozprawy było udzielenie odpowiedzi na pytanie, jakim połączeniom wyrazowym nadano w poszczególnych słownikach status związku frazeologicznego, w tym, jak założenia przedstawione w instrukcjach do słowników zostały zrealizowane w samych słownikach. Drugim celem pracy było zbadanie tego, w jaki sposób w poszczególnych dziełach leksykograficznych został rozwiązany problem wariantywności związku frazeologicznego, w tym problem określenia jego granicy. Trzecim celem rozprawy było określenie, które rozstrzygnięcia dotyczące miejsca notowania związków frazeologicznych w słowniku i w strukturze hasła, a także rozwiązania co do sposobu definiowania tych związków, najlepiej zdają sprawę z ich motywacji semantycznej. Podjęto też próbę odpowiedzi na pytanie, czy jest możliwe wypracowanie takiego wzorca opisu związków frazeologicznych w słownikach, który by uwzględniał − tam gdzie to możliwe − motywację semantyczną frazeologizmów. Aby zrealizować cele rozprawy, przeanalizowano instrukcje i wstępy do słowników oraz hasła słownikowe, zawierające badane frazeologizmy. Szczegółowa analiza stanowi zasadniczą część pracy. Rozdział analityczny poprzedzają dwa rozdziały teoretyczne. Pierwszy z nich stanowi krytyczny przegląd badań nad związkiem frazeologicznym, drugi zaś traktuje o wyjątkowości słownika jako autorskiego i indywidualnego dzieła. Analiza materiału pozwoliła zauważyć, że w instrukcjach słownikowych nie poświęca się wiele miejsca statusowi frazeologizmów, a wytyczne dla redaktorów nie są wystarczająco precyzyjne, tak by mogli oni jednoznacznie określić, czy dane połączenie wyrazowe jest związkiem frazeologicznym, czy nie. W konsekwencji można wskazać wiele połączeń wyrazowych, które w jednym słowniku zostały zanotowane jako frazeologizmy, a w innym jako swobodne połączenia wyrazowe, będące jedynie przykładem użycia jednego z komponentów. Problem ten ilustrują m.in. takie połączenia, jak: złote serce, kamienne serce i krzaczaste brwi. Przykłady te wyraźnie pokazują, że o statusie połączenia wyrazowego często decydują indywidualne rozstrzygnięcia i językowa intuicja danego leksykografa. To samo spostrzeżenie nasuwa się po analizie sposobów notowania wariantywności związków frazeologicznych. Autorzy instrukcji nie określają m.in. tego, ile wariantów danego frazeologizmu notować w słowniku − wszystkie czy tylko wybrane. Nie precyzują także tego, w jaki sposób ustalać granicę związku frazeologicznego. Na przykład w jednym ze słowników zanotowano związek wariantywny brać, czerpać wiadomości z pierwszej ręki, w innym słowniku zarejestrowano związek niewariantywny wiadomości z pierwszej ręki, a w jeszcze innym przesunięto jego granicę do postaci z pierwszej ręki. Szczegółowe badanie materiału wykazało, że słownikiem, w którym motywacja semantyczna frazeologizmów została ukazana najczytelniej, jest Inny słownik języka polskiego pod red. Mirosława Bańki. Rozwiązania dotyczące opisu frazeologizmów, przyjęte w tym dziele leksykograficznym, stały się punktem wyjścia do opracowania nowej propozycji opisu związków frazeologicznych w słowniku, który ukazywałby ich motywację semantyczną. Jednym z elementów tej propozycji jest postulat notowania konotacji semantycznych poszczególnych komponentów związków frazeologicznych. Drugi postulat dotyczy podawania krótkiej informacji etymologicznej do tych związków, których znaczenie nawiązuje do dawnych zwyczajów, wierzeń, przekonań, znaczących kulturowo gestów i zachowań. Można przypuszczać, że hipotetyczny słownik, w którym zrealizowano by powyższe postulaty, miałby jeszcze większe walory edukacyjne, pomagałby odpowiedzieć odbiorcy na pytanie, dlaczego dany frazeologizm znaczy właśnie to, co znaczy, i pozwalałby odkrywać zawarty we frazeologii językowy obraz świata. Controversial problems connected with the description of idioms in postwar general-purpose dictionaries of Polish language (basing on somatic phraseology) In my work I dealt with problems connected with the description of idioms in postwar general-purpose dictionaries of Polish language. I chose the following dictionaries: Słownik języka polskiego by Witold Doroszewski, Słownik języka polskiego by Mieczysław Szymczak, Słownik współczesnego języka polskiego by Bogusław Dunaj, Inny słownik języka polskiego by Mirosław Bańko and Uniwersalny słownik języka polskiego by Stanisław Dubisz. I decided to narrow down the researched material to idioms including words connected with parts of the body. I studied all of them, however, in my work I analysed a certain group of idioms, which were problematic in some respects. Various issues connected with the description of idioms in dictionaries could be discussed. I concentrated on three aspects of description. First of all, status of idioms, then methods of their description and finally their variant noting problems. One of the aims of my study was to answer the question which word connections were noted as idioms in given dictionaries. I also checked whether the guidelines included in dictionary instructions were fully realized in those dictionaries. The next issue I studied was to check what ways there were to note variants of idioms and how to define their limits. Last but not least, was the issue which methods regarding idioms noting in the dictionaries and ways of their defining showed their semantic motivation in the best way. Therefore, the vital question arose whether it would be possible to find a better solution to describe idioms in dictionaries which would present their semantic motivation. In order to respond to the presented problems I analysed dictionary instructions, introductions to dictionaries and dictionary entries including chosen idioms. The acute analysis comprised the main part of my doctoral thesis and was preceded by two theoretical chapters. The first one included a review of research on idioms while the second one concerned a dictionary as a original and unique piece of work. The first conclusion which I have come to is that the guidelines included in dictionary instructions are not detailed enough to let the authors define precisely which word connections are idioms and which are not. In consequence, there are many cases when the same word connection is regarded as an idiom in one dictionary while in the other it is presented as a non-idiom expression being only an example of the use of one of its components. Among some of the examples are heart of gold, heart of stone or bushy eyebrows. This clearly shows that decisions concerning status of idioms depend on linguistic intuition and individual approach of certain lexicographers. The same applies to the variant noting problems. In dictionary instructions there are not many guidelines regarding variant idioms. For example, the authors of instructions did not determine, how many variants of idioms are presented in the dictionary − all of them or just a few. It is also not distinguished how to define the limits of the idioms. For instance, in one of the dictionaries we can find the variant idioms to get, to receive information at first hand, in the other it is presented as a non-variant idiom − information at first hand and in another it is limited to at first hand. My deep analysis let me come to a conclusion that the best methods regarding idioms noting which show their semantic motivation are presented in Inny słownik języka polskiego by Mirosław Bańko. This model of lexicographic description became a starting-point of my own conception regarding idioms noting in the dictionaries. I agree with such a model, however, I believe it can be developed. Therefore, I make an attempt to do it in my doctoral thesis. In my opinion it is a better solution to describe idioms in dictionaries which would present their semantic motivation by noting the connotations of their components. Moreover, it would be interesting to give a short information regarding idioms which meaning comes from the old traditions, beliefs, cultural gestures and behaviour. I do hope that such a hypothetical dictionary basing on these ideas would be more useful for educational purposes and would indicate a linguistic image of the world.

Tematem rozprawy uczyniono analizę wycinka słownictwa poezji Wacława Potockiego (1621–1696). Na potrzeby badań ekscerpcji poddano próbę tekstową objętości 3000 linijek (wersów) pochodzących z trzech najbardziej znanych dzieł barokowego poety, to jest Transakcji wojny chocimskiej, Ogrodu nie plewionego i Moraliów. Podstawę źródłową badań stanowiło trzytomowe wydanie Dzieł W. Potockiego w edycji Leszka Kukulskiego (1987). Integralną częścią dysertacji stał się słownik języka autora, gromadzący całość zebranego materiału leksykalnego. Oprócz tegoż Słownika języka Wacława Potockiego (SJWPot), liczącego 6116 jednostek hasłowych, do pracy dołączono również dwa inne leksykony języka idiolektu, zawierające 1149 związków frazeologicznych (Słownik frazeologizmów Wacława Potockiego – SFWPot) oraz 679 łączliwych związków wyrazowych (Słownik kolokacji Wacława Potockiego – SKWPot). Na podstawie haseł SJWPot przeprowadzono kilkupłaszczyznową analizę językoznawczą, która przybrała postać analizy etymologicznej, słowotwórczej, semantycznej i leksykograficznej. Pomocniczo zgromadzoną leksykę poddano także analizie rejestrująco-opisowej, statystycznej, onomastycznej oraz analizie porównawczej. Każdy z wymienionych typów analizy miał na celu zbadanie wyekscerpowanego materiału pod innym kątem. Tak więc dzięki analizie genetycznej możliwe stało się oszacowanie, jaki procent słownictwa utworów W. Potockiego stanowiły jednostki rodzime, a jaki wyrazy obce. Wśród tych ostatnich za interesujące uznano zwłaszcza to, z którego języka wybrany pisarz czerpał najwięcej inspiracji. A zatem czy była to bardzo rozpowszechniona w XVII w. łacina, czy może W. Potocki preferował inne źródła zapożyczeń, np. niemieckie i czeskie? Zenon Klemensiewicz dowodził zbytniego nasycenia poezji autora Moraliów latynizmami, podczas gdy Aleksander Brückner wskazywał na dominujące w niej pożyczki węgierskie, tatarskie oraz ruskie. Autorka dysertacji starała się ustosunkować do opinii wymienionych badaczy, próbując zarazem dociec, w jakim stopniu ich sądy znalazły potwierdzenie w zebranym materiale. Z kolei słowa Janusza S. Gruchały zmotywowały ją do sprawdzenia, jak prezentuje się zgromadzone słownictwo pod względem realizowanych w jego obrębie kategorii, technik oraz typów słowotwórczych. Informacji na ten temat dostarczyła analiza strukturalna leksyki rodzimej, w tym analiza jednostek derywowanych od innych wyrazów już po wyodrębnieniu się języka polskiego ze wspólnoty prasłowiańskiej. Przyjęcie synchroniczno-diachronicznej perspektywy badawczej pozwoliło wskazać na pewne upodobania indywidualne W. Potockiego w zakresie tworzenia jednostek leksykalnych, jak też umożliwiło ono wysnucie pewnych wniosków dotyczących całego średniopolskiego podsystemu słowotwórczego polszczyzny. Dzięki obranemu trybowi postępowania chociaż w części możliwe stało się wypełnienie luki powstałej po opracowaniu przez językoznawców wzorca opisu staropolskiego systemu słowotwórczego (Kleszczowa, 1996, 1998, 2003, 2015), a jeszcze wcześniej – współczesnego (Grzegorczykowa, Laskowski i in, 1999). Strukturę tematyczną zebranego materiału zbadano z zastosowaniem metody pól leksykalno-semantycznych, wzorując się na podziale polowym słownictwa staropolskiego w opracowaniu Stanisława Dubisza. Zasadniczym celem tego etapu analizy było sprawdzenie, wokół jakich kręgów znaczeniowych sytuowało się słownictwo dzieł twórcy Ogrodu nie plewionego. Stosunki jakościowo- -ilościowe zaobserwowane pomiędzy wyodrębnionymi zbiorami wyrazów miały pomóc stwierdzić, czy najpłodniejszy poeta epoki baroku rzeczywiście interesował się „wszystkim” i „wszystkimi”. Dotychczas bowiem badacze tej spuścizny literackiej podkreślali ogromną różnorodność tematów w niej poruszanych. Kolejny etap podjętych badań stanowiła analiza leksykograficzna materiału, mająca na celu udokumentowanie kilkuset haseł SJWPot w reprezentatywnych opracowaniach słownikowych. Aby warstwę leksykalną utworów XVII-wiecznego autora móc ukazać w przekroju synchroniczno- -diachronicznym, kwerendą objęto słowniki gromadzące zasób wyrazowy polszczyzny, począwszy od epoki staropolskiej po początek wieku XIX. Były nimi: Słownik staropolski, Słownik polszczyzny XVI wieku, Elektroniczny słownik języka polskiego XVII i XVIII wieku, Słownik języka polskiego Samuela Bogumiła Lindego oraz leksykon pisarza w postaci Słownika języka Jana Chryzostoma Paska. Ze względu na obszerność prezentowanego materiału zrezygnowano zaś z oddzielnych rozdziałów poświęconych wyekscerpowanym nazwom własnym i frazeologizmom. Przedłożona rozprawa doktorska składa się z pięciu rozdziałów, w tym dwóch rozdziałów teoretycznych i trzech analitycznych. Po krótkim Wstępie informującym o celach, założeniach i strukturze pracy w rozdziale pierwszym autorka uzasadnia wybór tematu badawczego, objaśnia kryteria doboru próby materiałowej i podaję jej zakres, a także prezentuje stan badań nad twórczością W. Potockiego. Dalsza część rozdziału pierwszego zawiera charakterystykę epoki, w której żył i tworzył autor Moraliów, oraz omówienie najważniejszych pojęć i terminów związanych z barokiem. W tym fragmencie dysertacji zamieszczono również kalendarium życia i twórczości XVII-wiecznego poety. Rozdział drugi w całości poświęcono opisowi metodologii, kierunków i narzędzi badawczych wykorzystanych podczas analizy wybranego wycinka języka pisarza. Część teoretyczną pracy kończy podrozdział zatytułowany: Słownik języka Wacława Potockiego. Idea, struktura, zasady opracowania. Trzeci rozdział rozpoczyna część analityczną rozprawy i stanowi zarazem jej najobszerniejszy fragment. Tworzą go dwa mniejsze podrozdziały, wyodrębnione na podstawie wyników analizy genetycznej przyjętej próby materiałowej. W pierwszej części rozdziału zaprezentowano zbiór słownictwa rodzimego, w obrębie którego odpowiednio wcześniej wydzielono wyrazy podstawowe (niederywowane na gruncie polskim) oraz pochodne słowotwórczo. Ważny etap podjętych badań stanowiła analiza strukturalna tych ostatnich, polegająca na pogrupowaniu jednostek motywowanych słowotwórczo według typów, kategorii i technik derywacyjnych. W części drugiej rozdziału trzeciego, zawierającej charakterystykę zapożyczeń, umieszczono dane jakościowo-ilościowe obrazujące podział leksemów obcych według źródła pochodzenia, przedmiotu zapożyczenia oraz stopnia ich przyswojenia do polskiego systemu językowego. W rozdziale czwartym przedstawiono wyniki analizy leksykalno-semantycznej materiału, przeprowadzonej przy użyciu metody pól wyrazowych. Jeden z podrozdziałów rozdziału czwartego przeznaczono na charakterystykę słownictwa zgromadzonego w polu <„Metajęzyk” człowieka>, w którym to polu, zgodnie z przyjętą klasyfikacją, oprócz większości wyrazów funkcyjnych znalazły się również wyekscerpowane nazwy własne. Rozdział piąty dysertacji traktuje przede wszystkim o wynikach badań statystycznych. Ponadto w rozdziale tym omówiono wyniki badań leksykograficznych, obejmujących określony wycinek słownictwa dzieł W. Potockiego. Wnioski z przeprowadzonej analizy mieści syntetyzujące Zakończenie. Rozprawę zamykają: wykaz stosowanych skrótów i oznaczeń, indeks tabel znajdujących się w tekście głównym rozprawy, bibliografia uwzględniająca słowniki i inne źródła (elektroniczne) oraz dwuczęściowy aneks w wersji tradycyjnej i multimedialnej. Pierwszą część aneksu stanowią tabele załączone do dysertacji wraz z indeksem do nich. Drugi z aneksów, umieszczony na nośniku elektronicznym (płyta CD), zawiera trzy słowniki gromadzące leksykę utworów wybranego autora, tj. SJWPot, SFWPot oraz SKWPot. „Język J.Ch. Paska reprezentuje zasób leksykalny przeciętnego Polaka szlachcica z XVII wieku” – stwierdziła niegdyś Maria Borejszo w jednym z artykułów traktujących o leksyce Pamiętników Jana Chryzostoma Paska. Wnioski wyprowadzone z analizy porównawczej ujawniły podobieństwo jakościowo-ilościowe łączące warstwę słowną tekstu prozatorskiego z materiałem wyekscerpowanym z wycinka poezji W. Potockiego. Zarówno autor Ogrodu nie plewionego, jak i Jan Chryzostom Pasek najczęściej posługiwali się w swoich utworach wyrazami odziedziczonymi przez polszczyznę po wiekach poprzednich, w tym dużą liczbą jednostek niepodzielnych słowotwórczo i o najstarszej genezie w naszym języku. Wbrew też przypuszczeniom wysuwanym przez badaczy polszczyzny okresu średniopolskiego, żaden z autorów nie nadużywał zapożyczeń z języków obcych, przy czym XVII-wieczny poeta sięgał po nie rzadziej niż pamiętnikarz. Wacław Potocki okazał się tradycjonalistą językowym nie tylko w zakresie doboru słownictwa rodzimego, lecz także obcego i częściej niż średniopolskie latynizmy stosował w swoich wierszach pożyczki niemieckie, przejęte do polszczyzny przeważnie już w średniowieczu. Podobnie jak słownictwo zapożyczane z innych języków były to w zdecydowanej większości pożyczki formalnosemantyczne przyswojone drogą słuchową i spełniające określoną (utylitarną) funkcję w tekście. W przeciwieństwie do prozy Pamiętników J.Ch. Paska poezja W. Potockiego okazała się wolna od wspomnianej przez M. Borejszo „powodzi” makaronizmów, co jednak należy uznać za typowe dla ówcześnie powstających utworów wierszowanych.
The subject of this dissertation is the analysis of a part of Wacław Potocki's poetry vocabulary. For the purposes of the study, a text sample of 3000 verses from three representative works of the 17th-century poet (Transakcja wojny chocimskiej, Ogród nie plewiony, Moralia) was excerpted. The three-volume edition of Wacław Potocki's Dzieła edited by Leszek Kukulski (1987) was adopted as the source for the study. A dictionary of the author's language is an integral part of the dissertation, bringing together all the collected lexis: Słownik języka Wacława Potockiego (SJWPot), Słownik frazeologizmów Wacława Potockiego (SFWPot) and Słownik kolokacji Wacława Potockiego (SKWPot). On the basis of the SJWPot entries a linguistic analysis was conducted at several levels: etymological, word-formation, semantic and lexicographical. The collected lexica was auxiliary subjected to register-descriptive, statistical, onomastic and comparative analysis. The adoption of a synchronic-diachronic research perspective has made it possible to point to certain preferences of Wacław Potocki in the creation of lexical units, as well as to draw certain conclusions concerning the entire medieval Polish vocabulary subsystem. The thematic structure of the collected material was examined using the method of lexical-semantic fields. The next stage of the research was a lexicographic analysis of the material, aimed at documenting several hundred SJWPot entries in representative dictionary studies. The search covered five dictionaries collecting Polish word resources from the Old Polish period to the beginning of the 19th century. The dissertation consists of five chapters, including two theoretical and three analytical ones. After a short introduction informing about the aims, assumptions and structure of the work in the first chapter, the author justifies the choice of the research topic, explains the criteria for the selection of the material sample and gives its scope, as well as presents the state of research into the works of Wacław Potocki. The next part of chapter one contains the characteristics of the epoch, in which the author of Moralia lived and worked, and a discussion of the most important concepts and terms associated with the Baroque. In this part of the work there is also a calendar of life and work of the seventeenth-century poet. The second chapter is entirely devoted to the description of methodology, directions and research tools used in the analysis of a selected fragment of the writer's language. The theoretical part of the work ends with a subsection entitled: Słownik języka Wacława Potockiego. Idea, struktura, zasady opracowania. The third chapter begins the analytical part of the dissertation and constitutes its most extensive fragment. It consists of two smaller subsections, distinguished on the basis of the results of the genetic analysis of the material sample. In the first part of the chapter a set of native vocabulary is presented, within which basic (non-derivative) words and words derived from it are distinguished. The first stage of the research was a structural analysis of the latter, consisting in grouping the vocabulary-motivated units according to types, categories and derivational techniques. In the second part of the third chapter, which was devoted to the characteristics of borrowings, the qualitative-quantitative data were placed showing the division of foreign lexemes according to the source of origin, the object of borrowing and the degree of their assimilation into the Polish language system. The fourth chapter presents the results of lexical-semantic analysis of the material, conducted with the use of the word field method. The fifth chapter deals mainly with the results of statistical research. In addition, the chapter discusses the results of lexicographic research, covering a specific section of vocabulary of Wacław Potocki's works. Conclusions from the conducted analysis are included in the conclusion. The dissertation ends with a list of abbreviations and designations used, an index of tables included in the main text of the dissertation, a bibliography including dictionaries and other sources and a two-part appendix in traditional and multimedia versions. The first part of the appendix consists of tables attached to the dissertation together with an index to them. The second part of the appendix, placed on an electronic carrier, contains three dictionaries collecting the lexicon of works of a selected author – SJWPot, SFWPot and SKWPot. As the analysis has shown, Wacław Potocki most frequently used words inherited by the Polish language from previous centuries, including a large number of units with indivisible vocabulary and the oldest origins in our language. Contrary to the assumptions put forward by scholars of the Polish language of the Middle Polish period, the author of Moralia did not overuse borrowings from foreign languages. Wacław Potocki turned out to be a traditionalist not only in his choice of native vocabulary, but also of foreign languages, and more often than Middle Polish latinisms, he used German loans in his poems, which were brought into Polish mostly as early as the Middle Ages. Like the vocabulary borrowed from other languages, these were mostly formal- -semantic loans acquired by ear and fulfilling a utilitarian function in the text. In contrast to the prose of Pamiętniki of Jan Chryzostom Pasek, Wacław Potocki's poetry turned out to be free of macaronisms, which, however, should be considered typical of poems written at that time.

Problems with respect to building the Polish database of Anglicisms in the context of the GLAD network Summary The aim of this paper is to present the rational behind the international project GLAD (Global Anglicism Database) and to highlight different problems with respect to building the Polish Anglicism database. The data is collected from A Dictionary of European Anglicisms. A Usage Dictionary of Anglicisms in Sixteen European Languages edited by M. Görlach in 2001/2005, Słownik zapożyczeń angielskich w polszczyźnie edited by E. Mańczak-Wohlfeld (2010), various Polish lexicons of foreign words (e.g. Wielki słownik wyrazów obcych PWN edited by M. Bańko in 2003/2018) as well as from both the internet sources, including language corpora, and the contemporary mass media. The problems which arise concern the criteria to determine which Anglicisms should be included in the database. Particular difficulties are found in the case of both internationalisms mistakenly treated as Anglicisms and specialist vocabulary.

Problem językowo-kulturowego obrazu świata stanowi istotny element w programie badawczym etnolingwistyki, zwanej też lingwistyką antropologiczno-kulturową. Jej założeniem jest ujmowanie języka w relacji do człowieka i tworzonej przez niego kultury. W poniższym artykule Autorka postara się zrekonstruować obraz WIŚNI, utrwalony w świadomości nosicieli polskiej kultury ludowej. Badaczka odwoła się do metodologii stosowanej w „Słowniku stereotypów i symboli ludowych”, który stosuje definicje kognitywne, odbiegające znacznie od znanych sposobów definiowania przyjętych w leksykografii lingwistycznej.

The paper deals with the phenomenon of approximate, taking into consideration Polish and Russian. Approximate is understood as sound similarity of words which have different meanings. The research material consists of approximate nouns excerpted from two dictionaries: Rosyjsko-polski słownik paraleli leksykalnych [The Russian-Polish dictionary of lexical parallels] by W. Dubiczyński (in preparation) and Rosyjsko-polski słownik homonimów międzyjęzykowych [The Russian-Polish dictionary of interlingual homonyms] by K. Kusal. Approximate may be divided into two basic groups: complete approximate, which have identical graphic notation and sound almost identical, but differ in meaning, and incomplete approximate, which have different degrees of graphic similarity and sound similar, but differ in meaning. Complete approximate are, for example, УРÓК ‘lesson’ – UROK ‘spell, charm, grace’, and incomplete homonyms include, for example, ДИВÁН ‘sofa’ – DYWAN ‘carpet’. Approximate are subjected to lexical-semantic analysis. The method of profiling meanings is used as well. It is possible to distinguish the following types of homonyms: homonyms of antonymic meanings (e.g. ЗАПОМИНAНИЕ ‘memorizing’ – ZAPOMINANIE ‘forgetting’), homonyms with different scopes of meaning (e.g. НЕДÉЛЯ ‘week’, broader meaning – NIEDZIELA ‘Sunday’, one day of the week, narrower meaning) and homonyms having different connotations (e.g. ЛЕНЬ ‘lazy person’ – LEŃ ‘state of being lazy’).

Usefulness of Greater Poland Regional Dictionaries for the study of dialectal inflection of a noun Summary In the article are presented Greater Poland Region Dictionaries as a source of grammatical material, mainly concerning the noun. The author present the advantages and disadvantages of this type of materials as a basis for systemic research on the language of rural residents. From these dictionaries there are cited authentic examples.

Phraseologism (tam) gdzie diabeł mówi dobranoc in the dictionary and in texts. Modified forms Summary The purpose of the paper is to present the phraseological unit, which is used for naming and visual demonstration of distant, secluded, hard-to-reach and forgotten places. The subject of analysis are notations of this unit in lexicographic sources, as well as its textual uses (data from the National Corpus of Polish). Particular attention has been paid to conscious and deliberate modifications of the phraseological unit, which were applied in titles: innovations concerning exchange, development, shortening, regulation and contamination. Also, semantic changes resulting from the use of the phraseological unit in a modified form have been analysed.

Słownik języka polskiego bohatera definiuje jako osobę „odznaczającą się niezwykłymi czynami”, „męstwem”, co czyni ją wyjątkową, ale też podziwianą i wartą pamięci potomnych. Informacje o bohaterach i ich osiągnięciach są więc upowszechniane oraz przekazywane z pokolenia na pokolenie. Treści na ten temat obecne były także na łamach polskiej prasy dla kobiet. Ukazywano wątki związane z historią oraz postaciami, które zapisały się na jej kartach w różnych dziedzinach życia publicznego, m.in.: w polityce, nauce, sztuce, literaturze, sporcie. Celem badań była rekonstrukcja obrazu bohaterki historycznej w polskiej prasie dla kobiet w latach 1989-1992. Aby zrealizować cel badawczy, sformułowano następujące pytania badawcze: 1) jaki jest udział pisarstwa o bohaterach, a jaki o bohaterkach na łamach polskiej prasy dla kobiet w latach 1989-1992?; 2) czym różnił się obraz bohatera od obrazu bohaterki?; 3) w jakiej dziedzinie życia dominowały „bohaterki”? Przedmiotem badań były artykuły opublikowane w „Kobiecie i Życiu”.