Academic literature on the topic 'Zaburzenia mowy u dzieci'

Picie alkoholu przez kobietę w czasie ciąży może skutkować wystąpieniem u dziecka licznych zaburzeń rozwojowych, określanych mianem alkoholowego zespołu płodowego (fetal alcohol syndrome, FAS), które dotyczą sfery fizycznej, emocjonalnej, społecznej i poznawczej. Wśród tych deficytów istotne miejsce zajmują zaburzenia słuchu fonematycznego, negatywnie wpływające na opanowanie kompetencji językowej i komunikacyjnej. Zebrany materiał badawczy świadczy o zaburzeniach słuchu fonematycznego u prawie 50% sześciolatków z FAS (w grupie kontrolnej: 12%) i 21% dziesięciolatków z FAS (w grupie kontrolnej: 5%). Rodzaj trudności w obydwu grupach jest jednakowy, ponieważ wystąpił podobny układ zaburzonych kategorii fonologicznych (płynność – wibracja, stopień zbliżenia narządów mowy, dźwięczność – bezdźwięczność). U dzieci z FAS można również zauważyć osłabienie koncentracji uwagi i deficyty pamięci słuchowej, manifestujące się poprzez problemy w zapamiętywaniu i porównywaniu pseudowyrazow.

Przedmiotem artykułu jest specyfika apraksji mowy u dzieci, czyli zaburzeń w zakresieprzekształcania abstrakcyjnego kodu fonologicznego w ruch artykulacyjny, tj. deficytówdotyczących planowania i/lub programowania ruchów artykulacyjnych, skutkującychniestałością błędów językowych, niepłynnymi przejściami między poszczególnymi segmentamimowy i nieodpowiednią prozodią. Autorka artykułu przedstawia cechy wyróżniającedyspraksję werbalną. Wskazuje także na nierozpoznane jeszcze podłoże zaburzenia orazna jego ewentualne neurobiologiczne substraty. W drugiej części tekstu zwraca uwagęna specyfikę terapii dziecięcej apraksji mowy ze szczególnym uwzględnieniem metoddostępnych w polskiej logopedii.

Celem prezentowanych badań było ustalenie związku pomiędzy poziomem rozwoju umysłowego,wynikami w nauce i aktywnością społeczną w szkole dzieci z zaburzeniami mowy.Badania przeprowadzono w roku szkolnym 2017/2018. Zbadano 1043 dzieci w wieku 11 lat,uczniów klas IV szkół podstawowych pochodzących ze środowiska miejskiego (636; 61,0%)i wiejskiego (407; 39,0%). W badanej grupie było 931 (89,3%) dzieci bez zaburzeń mowyi 112 (10,7%) z zaburzeniami mowy. Materiał opracowano statystycznie. Stwierdzono,że w świetle wyników Testu Matryc Progresywnych Ravena rozwój umysłowy przebiegau uczniów z zaburzeniami mowy podobnie jak u uczniów bez zaburzeń. Ustalono,że uczniowie z zaburzeniami mowy, mając kłopoty z porozumiewaniem się, osiągają niższeod swoich rówieśników wyniki w nauce. Znacznie większe różnice pomiędzy uczniami z zaburzeniamii bez zaburzeń zaobserwowano w ocenach z języka polskiego niż z matematyki.Stwierdzono różnice w przystosowaniu szkolnym uczniów bez zaburzeń i z zaburzeniamimowy. Wyniki badań uzyskane na podstawie Arkusza Zachowania się Ucznia BarbaryMarkowskiej pozwalają stwierdzić, że dzieci z zaburzeniami mowy to uczniowie lękliwi,izolujący się od grupy klasowej, przygnębieni, brak im zaufania do siebie, pod wpływemnapotykanych trudności łatwo rezygnują z aktywności. W związku z tym badani wykazująmniejszą motywację do nauki, niższy poziom uspołecznienia i ogromne przyhamowaniew kontaktach społecznych.

Mutyzm wybiórczy (SM) jest rozpoznawany u coraz większej grupy dzieci. Jego istotą jest brak komunikowania się werbalnego, przy jednoczesnym wykluczeniu anatomicznego uszkodzenia narządów mowy. Dla jednostki z mutyzmem rozpoczęcie nauki oraz edukacja w klasie I szkoły podstawowej to duże wyzwanie. Artykuł prezentuje przyczyny i objawy mutyzmu. Przedstawia także przebieg diagnozy oraz metody terapii dzieci obarczonych SM. Konkretne objawy mutyzmu wybiórczego oraz sposób funkcjonowania jednostek na niego cierpiących ukazano w oparciu o przypadki dwojga uczniów klas I-III szkoły podstawowej. Sprecyzowanie wytycznych dla nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej, którzy w swojej klasie mogą spotkać ucznia z mutyzmem wybiórczym stanowi istotny element tekstu. Brak wiedzy u wychowawcy na temat dziecięcego milczenia może przyczynić się do nieświadomego pogłębienia zaburzenia u podopiecznego. Właściwa postawa wobec dziecka z mutyzmem, stopniowanie wymagań, stworzenie przyjaznej atmosfery w klasie oraz zadbanie o pozytywne nastawienie rówieśników do mutystycznego kolegi to tylko niektóre z wytycznych, jakie pojawiają się w tekście. Nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej jawi się tu także w roli łącznika pomiędzy logopedą a pozostałymi pracownikami szkoły.

Udar mózgu (ang. AIS, arterial ischemic stroke) w populacji dzieci i młodzieży występuje z częstością około 3 nowych zachorowań na 100 000 dzieci w ciągu roku; częściej pojawia się w okresie noworodkowym, a kolejno- w wieku adolescencji. Czynniki predysponujące do wystąpienia udaru dziecięcego są inne niż w populacji pacjentów dorosłych, a jednocześnie bardzo złożone. Aktualnie wśród najistotniejszych czynników ryzyka AIS u dzieci, z uwagi na częstość występowania, wyróżnia się arteriopatie naczyń mózgowych, wrodzone i nabyte choroby serca oraz stany sprzyjające zakrzepicy. Obraz kliniczny zależy od lokalizacji ogniska udarowego, a także od wieku pacjenta. Większość udarów dziecięcych lokalizuje się w zakresie przedniego kręgu unaczynienia mózgowia, wobec czego w obrazie klinicznym ostrej fazy choroby dominują porażenia i niedowłady kończyn oraz nerwów czaszkowych, a także afazja. U noworodków i niemowląt objawy często są niespecyficzne. Większość dzieci po przebyciu udaru mózgu prezentuje trwałe następstwa, zwłaszcza niedowłady, zaburzenia mowy o typie afazji oraz padaczkę pourazową. W diagnostyce różnicowej ostrego niedokrwienia mózgu u dzieci należy jednak uwzględnić także przyczyny rzadko występujące, zwłaszcza, jeśli ich rozpoznanie daje możliwość leczenia i uniknięcia nawrotów udaru. Autorki przedstawiają opis wybranych rzadkich schorzeń, w przebiegu których występują udary niedokrwienne mózgu w populacji pediatrycznej.

Wieloczynnikowa koncepcja jąkania zakłada indywidualną kombinację uzupełniających się czynników, które mogą stanowić przyczynę wystąpienia tego zaburzenia mowy u dziecka. Są to czynniki fizjologiczne, lingwistyczne, psychologiczne oraz środowiskowe. Koncentrując się na dwóch ostatnich, autor przedstawia fakty na temat jąkania oraz dokonuje opisu jego złożoności w kontekście terapeutycznym. Jąkający się uczeń wymaga bowiem wsparcia nie tylko ze strony logopedy i rodziców, ale również nauczycieli. W artykule opisane zostało funkcjonowanie jąkającego się ucznia w szkole. Ponadto autor na podstawie literatury przedmiotu prezentuje rady dla nauczycieli, które mogą wykorzystać w swojej pracy wychowawczo-dydaktycznej z dzieckiem, które się jąka.

A child’s language development is one of the main factors of the personal formation. The level of personal development determines the formation of social and cognitive skills in children. Speech development disorders, in particular mastering of syntagmatic constructions with different structural complexity, complicates children’s communication with peers and adults and impedes written language development. The purpose of this study is to examine the basic parameters of the compositional rhythmic speech structure (movement, rhythm and space) and to determine its development level in preschool children with multiple disabilities (disabilities in sensory, motor and speech systems). In order to examine these parameters a special technique consisting of four diagnostic units (“rhythmic movement”, “rhythmic space”, “rhythmic pronunciation” and “complex rhythm of speech”) was developed. First, an empirical study for each diagnostic unit was conducted, and the findings suggested that majority of preschool children with sensory, motor and speech disorders have underveloped compositional structure of speech, which requires further targeted interventions. The study found that preschool children with multiple disabilities have a reduced ability to pronounce words with different structural complexity, impaired perception of lexical units and a disturbed ability to perform dynamic and rhythmic serial movements, which indicates an insufficient level of motor, rhythmic and spatial skills development. Then, a correlation analysis was performed, the results of which indicate that the diagnostic units – “rhythmic movement”, “rhythmic space”, “rhythmic pronunciation” – are inextricably linked. When the skills assessed by the above-mentioned diagnostic units are developed, the skills, assessed by the “Complex rhythm of speech” diagnostic unit can begin their development as well. Determination of the child’s functioning level in each diagnostic unit will allow describing the effective strategies to influence parameters of compositional rhythmic speech in children with multiple disabilities based on potential capabilities and their maximal implementation in the speech therapy process.

Artykuł stanowi doniesienie z badań prowadzonych w jednym z miejskich przedszkoli w Pabianicach, których głównym celem było określenie wpływu zaburzeń mowy wybranych postaci z bajek, filmów bądź kreskówek na rozwój mowy dzieci. Za cele szczegółowe postawiono porównanie liczby oglądanych bohaterów z zaburzeniami mowy, czasu poświęcanego na ich oglądanie oraz naśladownictwa mowy bohaterów przez dzieci z wadami wymowy a dzieci bez wad. Sformułowano także szanse i zagrożenia wynikające z ich oglądania oraz to, jakie jest stanowisko rodziców w kwestii wpływu wymowy postaci z bajek na mowę dzieci. Tego typu obserwacje, prowadzone na gruncie logopedii, jak dotąd nie były prezentowane w literaturze polskiej.

Tężyczka jest zespołem objawów będących wynikiem nadpobudliwości nerwowo-mięśniowej. Bezpośrednią przyczyną nadmiernej pobudliwości nerwowo-mięśniowej są zaburzenia elektrolitowe, najczęściej związane z niedoborem Ca2+, Mg2+ czy H+ (alkalozą). Charakterystyczne objawy tężyczkowe obejmują skurcze toniczne konkretnych grup mięśniowych i zaburzenia sensoryczne. W swej najcięższej postaci tężyczka może stanowić zagrożenie dla życia. Praca ta ma na celu przedstawienie najistotniejszych klinicznie zagadnień związanych z tym zespołem – objawów, diagnostyki oraz leczenia.

Zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD) i padaczka należą do częstych zaburzeń neurologicznych u dzieci. Częstość ich występowania szacuje się na około 1% populacji. Schorzenia te mogą występować niezależnie lub współwystępować u tej samej osoby, często z towarzyszącymi specyficznymi zaburzeniami neurorozwojowymi oraz niepełnosprawnością intelektualną. Współwystępowanie ASD i padaczki jest dobrze znane w literaturze, a występowanie padaczki w ASD szacuje się, wg różnych autorów od 2,7% do 46%. Związek między ASD i padaczką jest dwukierunkowy: u pacjentów z rozpoznaniem ASD może rozwinąć się padaczka i odwrotnie u pacjentów z napadami padaczkowymi mogą pojawić się cechy autyzmu. Podkreśla się jednak częstsze występowanie padaczki u pacjentów z ASD (13,7%) niż ASD u pacjentów z padaczką (3,4%). Istotnym czynnikiem ryzyka w obu przypadkach jest niepełnosprawność intelektualna. Ryzyko rozwoju padaczki u pacjentów z ASD wynosi wg różnych autorów od 6% do 46%. W ASD nie odnotowano dominującego typu lub zespołu padaczkowego. Jednak większość badaczy wskazuje na najczęstsze występowanie napadów ogniskowych. Ryzyko rozwoju padaczki jest większe u dzieci starszych oraz u pacjentów z niskim ilorazem inteligencji. Z drugiej strony u dzieci z rozpoznaną padaczką może również rozwinąć się ASD, wg danych z piśmiennictwa ryzyko wynosi od 3,4% do 37%, najwyższe u dzieci z wczesnym początkiem i dużą częstością napadów. Większe ryzyko rozwoju ASD istnieje również w różnych zespołach padaczkowych (zespół Westa, zespół Dravet) a także u dzieci z opóźnieniem rozwoju i niepełnosprawnością intelektualną. W wielu pracach wykazano wspólne mechanizmy patofizjologiczne obu tych schorzeń. Obecność padaczki i ASD może być zdeterminowana zmianami strukturalnymi OUN, czynnikami genetycznymi oraz zaburzeniami metabolicznymi, środowiskowymi i okołoporodowymi, które odgrywają istotną rolę w patogenezie zarówno padaczki jak i autyzmu.

Logopedia, jako nauka o kształtowaniu mowy jest dyscypliną o szerokim zakresie praktycznym, ale również o złożonych podstawach teoretycznych. Zagadnienia logopedii koncentrują się wokół zasadniczego przedmiotu, jakim jest mowa, integrując na swej płaszczyźnie treści medyczne, psychologiczne, językoznawcze, pedagogiczne, społeczne, a także artystyczne. Mowa, przebieg procesu komunikowania się między ludźmi, jest istotny z punktu widzenia logopedii, tak więc przy analizie powyższych zjawisk uwzględnia się możliwość wystąpienia ich zakłóceń, zaburzeń, a wówczas określa się ich objawy i przyczyny. Istotne są również konsekwencje powyższych dla jednostki. Dlatego, nie rozpatruje się procesów porozumiewania się językowego w sposób izolowany, lecz uwzględnia się wpływ różnych czynników (biologicznych, psychospołecznych) na ich rozwój oraz uwarunkowania i działania, które wpływają pozytywnie na ustępowanie/niwelowanie deficytów mowy. Niniejsza praca stanowi próbę przedstawienia zagadnień dotyczących opieki logopedycznej nad procesami komunikacji językowej przy uwzględnieniu przemian oraz uwarunkowań na Górnym Śląsku od 1922 roku po współczesność. Problem ten pragnę zaprezentować w oparciu o zebrany materiał historyczny, informacje o współczesnym stanie systemu opieki logopedycznej uzyskane od nauczycieli, logopedów i rodziców dzieci korzystających z usług logopedycznych, a także analizę indywidualnych przypadków. Niniejsza praca składa się z trzech rozdziałów. Pierwszy ma charakter teoretyczny, drugi zawiera ustalenia metodologiczne, a pięć pozostałych podrozdziałów zawierających się w rozdziale III prezentuje wyniki dokonanych analiz. W rozdziale pierwszym omówiono zagadnienia związane z postrzeganiem logopedii, jako nauki, a zarazem działalności społecznej. Dokonano próby przedstawienia interdyscyplinarnych podstaw logopedii, zaprezentowano jej koncepcje teoretyczne. Na bazie wcześniejszych ustaleń starano się wyznaczyć przedmiot zainteresowań logopedii prezentując go przy uwzględnieniu stanowiska badaczy problemu. Następnie próbowano określić zasadniczy, dla niniejszej pracy termin „opieka logopedyczna”, a także „system opieki logopedycznej”. Zaprezentowano potrzeby społeczne na tę opiekę w świetle dotychczasowych badań. Dalej, scharakteryzowano podstawy organizacyjno-prawne regulujące funkcjonowaniem systemu świadczeń logopedycznych w Polsce. W ostatnim podrozdziale I rozdziału dokonano prezentacji funkcjonowania i struktury systemów opieki logopedycznej w Irlandii i Republice Czeskiej. Zabiegu tego dokonano w celu zwrócenia uwagi na stosowane ciekawe rozwiązania organizacyjne. Metodologiczne podstawy badań własnych przedstawione zostały w rozdziale drugim. Opisano w nim cel i przedmiot badań, główne i szczegółowe problemy badawcze, założenia wyznaczające kierunek poszukiwań badawczych. Scharakteryzowano również zastosowane metody i techniki badawcze. W rozdziale tym zawarte są również informacje dotyczące przebiegu, organizacji badań, a także charakterystyka próby badawczej. Rozdział trzeci stanowi zbiór podrozdziałów przedstawiających wyniki dokonanych analiz. W tym rozdziale wyodrębnić można jego dwie części składowe: część I - studium historyczne, część II - studium empiryczne. W części historycznej znalazły się dwa podrozdziały. Pierwsze specjalistyczne osr0odki pomocy logopedycznej na terenie Górnego Śląska zostały zaprezentowane w pierwszym podrozdziale. Wyróżniono tu placówki wraz z prekursorami ruchu logopedycznego na badanym terenie. Przedstawiona została wielokierunkowa działalność ks. prof. Stanisława Wilczewskiego, a także dr Kazimierza Głogowskiego. Pierwszy z nich założył Poradnię Logopedyczną przy Instytucie Fonetycznym w Katowicach, drugi działał w charakteryzowanych na łamach tego podrozdziału, Śląskich Zakładach dla Głuchych w Rybniku i Lublińcu. Zaprezentowany został także Zakład dla Głuchoniemych w Raciborzu, który był pierwszą placówką na terenie Górnego Śląska (w okresie po zaborach miasto nie należał do Polski), realizującą zadania surdologopedii. Specjalistycznym, a zarazem jednym z pierwszych ośrodków pomocy logopedycznej na badanym terenie była Szkolna Poradnia Psychologiczno- Lekarska oraz Poradnia Zaburzeń Mowy, których funkcjonowanie zostało również naświetlone. Drugi podrozdział części historycznej zawiera szczegółowe opisy modyfikacji struktur systemu opieki logopedycznej po II wojnie światowej. Zaprezentowane zostały cztery modele organizacyjne pomocy logopedycznej, które odegrały znaczącą rolę dla praktyki logopedycznej realizowanej w naszym kraju. Jako pierwszy opisany został model Benedykta Dylewskiego, opracowany jeszcze przed II wojną światową, jednak wnoszący znaczący wkład w organizację późniejszych projektów systemowych rozwiązań. Kontynuatorką myśli B. Dylewskiego była Genowefa Demel, która zaproponowała system opieki logopedycznej z pełniącymi istotną rolę Punktami Logopedycznymi. Następnym z prezentowanych był wielospecjalistyczny model opieki logopedycznej autorstwa Leona Kaczmarka, który stał się podstawą aktualnie funkcjonującego. Ostatnim z charakteryzowanych systemów jest holistyczny model logoterapii opracowany przez Krystynę Błachnio. Jest to propozycja nowatorska, w dużej mierze przystająca do współczesnych potrzeb społecznych na opiekę logopedyczną. Opis modelu K. Błachnio stanowi łącznik między dwiema częściami dysertacji, zamyka część historyczną, a zarazem stanowi wstęp do ustaleń empirycznych drugiej części rozdziału trzeciego. W części empirycznej w podrozdziale trzecim starano się określić zakres wiedzy o s.o.l., jakim dysponują respondenci oraz źródła tej wiedzy. Przedstawiono zestawienia powstałe z formułowanych przez badane osoby terminów „opieka logopedyczna”, „system opieki logopedycznej”. Wyznaczając zakres wiedzy o systemie badani wskazali osoby, dla których s.o.l. funkcjonuje, typy działań, które wykonują indywidualnie bądź przy współpracy z szerokim gronem osób i instytucji realizujących zadania związane ze świadczeniem opieki nad mową. Badani nauczyciele i logopedzi wyróżnili różnorodne źródła wiedzy o zagadnieniach mowy, regulacjach prawnych, określających zasady funkcjonowania s.o.l. Przedstawiono dokonaną przez badanych subiektywną ocenę zakresu wiedzy o s.o.l. oraz jej przydatności w praktyce zawodowej. Głównym zamierzeniem czwartego podrozdziału, w III rozdziale, było dokonanie diagnozy jakości funkcjonowania s.o.l. wyrażonej w opiniach badanych. Stanowiły one istotne źródło informacji dotyczące stanu współcześnie funkcjonującego na Górnym Śląsku systemu opieki logopedycznej. Respondenci określili satysfakcje czerpaną z działającego w naszym regionie s.o.l., podawali atuty współczesnego modelu oraz wskazywali mankamenty, które mogą zostać wykorzystane do konstruktywnej modernizacji systemu. Przechodząc do meritum - badani określili poziomy jakości usług logopedycznych świadczonych w s.o.l. Wskazali także przyczyny różnic tej, jakości przy uwzględnieniu zwierzchnictwa Ministerstwa Zdrowia i Ministerstwa Edukacji Narodowej nad placówkami realizującymi zadania s.o.l. Dookreśleniem poziomów, jakości był zakres działań s.o.l. Zaprezentowano w tym miejscu informacje na temat dostrzeganej przez respondentów dostępności pomocy logopedycznej, wskazano na adresatów tej opieki oraz określono zakres działań podejmowanych przez uczestników badań. Podrozdział piąty opracowania zawiera wyniki badań własnych charakteryzujące wpływ oczekiwań społecznych na modyfikacje s.o.l. Opisano w nim zjawiska, które w opiniach respondentów, wywołują zmiany w strukturze i organizacji opieki logopedycznej. Badani rodzice, nauczyciele i logopedzi wskazali pozytywne oraz negatywne aspekty życia społecznego występujące na Górnym Śląsku, które w przekonaniu respondentów, wywierają wpływ na funkcjonujący tu s.o.l. Wyliczyli swe oczekiwania względem nowoczesnego modelu opieki uwzględniając zarazem potencjalne możliwości, którymi dysponuje społeczność regionu. Podrozdział szósty III rozdziału składa się z dwóch części. Pierwsza zawiera wyniki analizy dokonanej w oparciu o opinie wyrażone przez badaną populację o współczesnym s.o.l. Stanowi bogate źródło informacji charakteryzujące pacjentów tego systemu. Ustalenia dotyczą między innymi przyczyn rozpoczęcia terapii logopedycznej, czasu jej trwania, osób i instytucji współpracujących w procesie terapeutycznym, zrealizowanych rodzajów działań oraz ich efektów dostrzeganych przez rodziców dzieci, na które s.o.l. oddziaływał. Tak, więc rodzice wyrażając opinie o s.o.l dokonali oceny jego funkcjonowania przez pryzmat własnych dzieci, które były odbiorcami usług logopedycznych. W drugiej części podrozdziału szóstego dokonałam opisu trzech indywidualnych przypadków dzieci z deficytami mowy. Analizy pozwoliły na zarysowanie sieci osób i instytucji skupionych wokół problemu danego dziecka, a funkcjonujących w ramach systemu opieki logopedycznej na Górnym Śląsku. Tak zebrany materiał badawczy wskazał na dotychczasowe indywidualne rozwiązania stosowane w s.o.l. w naszym regionie. Zaprezentowane wyniki badań pozwalają zająć stanowisko wobec sformułowanych w pracy problemów badawczych oraz wygenerować wnioski, co zostało zawarte w zakończeniu niniejszej rozprawy. Także w zakończeniu podjęto próbę nakreślenia szkicu systemu opieki logopedycznej, który mógłby stanowić rozwiązania dla obecnie funkcjonującego.

The aim of this study was to assess the quality of consonant phonemes implementations in children aged 3 to 9 with breathing and swallowing dysfunction. In the first chapter theoretical bases of research have been presented including the description of children’s development of articulation, methods and diagnostic tools used in speech therapy, typology of speech defects as well as the overview of breathing and swallowing dysfunction. In the methodological chapter the methodology of performed scientific analyses has been discussed in details. Moreover, the author presents theoretical and practical objectives of her research, main problems and research hypotheses along with the description of research assumptions. Research results of the quality of consonant phonemes in studied population have been presented in the third chapter. Based on the results, the distribution of the frequency of individual phonetic disorders in Polish language in terms of place and manner of articulation as well as the role of vocal ligaments and nasal resonator has been determined. In the fourth chapter the authors presents answers to the main and detailed research problems that were raised formerly. The conclusions of the conducted research and analyses are also presented. In the fifth chapter the paradigm of diagnosis and speech therapy for children with breathing and swallowing dysfunction has been presented.

Dziecko w wieku przedszkolnym ma ogromny potencjał w zakresie przyswajania języka, a tym samym rozwoju intelektualnego. Wczesne wykrywanie zaburzeń rozwoju mowy, stymulowanie sprawności językowej, a także monitorowanie i wspomaganie tego procesu poprzez ukierunkowane oddziaływania logopedyczne o charakterze profilaktyczno-terapeutycznym to czynniki warunkujące prawidłowy rozwój dziecka. Pozwalają na optymalne przygotowanie dzieci do rozpoczęcia edukacji szkolnej. To z kolei umożliwi tym dzieciom w przyszłości pełnowartościowe uczestnictwo w życiu społecznym i kulturalnym.

Choć specyficzne zaburzenie językowe (specific language impairment, SLI) dotyka około 7% dzieci (Tomblin, Records & Zhang, 1997), natura tego zaburzenia oraz jego objawy, zwłaszcza w językach innych niż angielski, wciąż nie są do końca poznane. Podstawowym przejawem SLI są trudności w przyswajaniu gramatyki, zarówno na poziomie rozumienia, jak i tworzenia konstrukcji składniowych (van der Lely & Pinker, 2014). Wciąż niejasny jest jednak status właściwości słownika umysłowego – jego rozmiaru, organizacji i dostępu leksykalnego – u dzieci z SLI. Cel teoretyczny rozprawy stanowiła weryfikacja teorii dotyczących rozmiaru oraz organizacji słownika umysłowego u pięcio- i sześcioletnich dzieci z grupy ryzyka SLI w porównaniu do dzieci o typowym rozwoju językowym. Celem praktycznym była ocena użyteczności narzędzi słownikowych służących do pomiaru zasobu słownictwa w przesiewowym rozpoznawaniu SLI. Na podstawie dokonanej przez nauczycieli oceny funkcjonowania językowego dzieci oraz badania standaryzowanym Testem Rozwoju Językowego (Smoczyńska i in., 2015), wyodrębniono trzy grupy: wysokiego ryzyka SLI (n = 20), niskiego ryzyka SLI (n = 29) oraz grupę kontrolną (n = 30). Przeprowadzone analizy międzygrupowe pokazały, że dzieci z grupy wysokiego ryzyka SLI nie tylko gorzej niż pozostałe dwie grupy wykonały wszystkie ujęte w TRJ podtesty, ale przejawiały także poważne deficyty w zakresie zasobu słownictwa, zarówno biernego, jak i czynnego. Grupa wysokiego ryzyka SLI odbiegała od dzieci o typowym rozwoju językowym również pod względem organizacji słownika umysłowego, nie wykazywała natomiast oczekiwanego spowolnienia dostępu leksykalnego. Grupa niskiego ryzyka SLI, choć wskazana przez nauczycieli jako przejawiająca część objawów SLI, nie odbiegała od grupy kontrolnej pod względem poziomu wykonania TRJ, ani żadnego z testów słownikowych. Pod względem liczby wypowiadanych słów w zadaniu opisu obrazka oraz przetwarzania fonologicznego grupa ta osiągała jednak wyniki na poziomie grupy wysokiego ryzyka SLI, istotnie niższe od wyników grupy kontrolnej. Analiza użyteczności różnego typu zadań słownikowych w badaniach przesiewowych sugeruje, że choć żadne z wykorzystanych narzędzi nie może być samodzielnie stosowane w badaniach przesiewowych ryzyka SLI, zastosowanie w nich może znaleźć kombinacja odpowiednio trudnych i rzetelnych testów słownictwa biernego i słownictwa czynnego: Obrazkowego Testu Słownikowego – Rozumienie (OTSR; Haman & Fronczyk, 2012) oraz skróconej wersji Zadania Nazywania Obrazków (ZNO; Haman, Smoczyńska, Łuniewska & Chyl, 2013). Kombinacja ta cechuje się przekraczającymi 85% czułością i swoistością, wystarczającymi na potrzeby badań przesiewowych.
Although prevalence of specific language impairment SLI is estimated to be about 7% (Tomblin, Records & Zhang, 1997), the nature of this impairment and its symptoms, especially in languages other than English, is still partially unknown. Difficulties in acquiring grammar, both in terms of comprehension and production of sentences, are the core and most investigated symptoms of SLI (van der Lely & Pinker, 2014). However, it is still unclear whether children with SLI show deficits in other aspects of language, namely vocabulary size, organization of the mental lexicon or lexical access. The theoretical aim of the current thesis was to verify the theories concerning vocabulary size and organization of the mental lexicon in 5-6-year-old children at risk of SLI as compared to typically developing peers. The pragmatic aim of the study was to assess the usability of lexical tasks as potential screening tools for SLI in preschool children. The outcomes of a screening questionnaire filled by preschool teachers and the assessment done with a standardized psychometric test of language development (Test Rozwoju Językowego TRJ, Smoczyńska et al., 2015), resulted in selection of three groups: high risk of SLI (n = 20), low risk of SLI (n = 29), and a control group of typically developing children (n = 30). Between-group comparisons revealed that children at high risk of SLI obtain low scores in all subtests of TRJ, and show major deficits in both passive and active vocabulary size. The group at high risk of SLI underperformed their peers also in the level of the organization of the mental lexicon. However, we did not observe the hypothesized delay in lexical access in this group. The group at low risk of SLI, although indicated by teachers as children with some symptoms of SLI, achieved the same scores as the typically-developing control group in all subtests of TRJ, as well as in all vocabulary tests. However, in terms of the number of words produced during the picture description and the level of phonological processing, the group at low risk of SLI was indistinguishable from the high risk group, and underperformed typically-developing peers. The analysis of sensitivity and specificity of lexical tools suggests that none of the used tasks can be applied alone as a single screening tool for SLI. However, carefully selected tests of active and passive vocabulary size may be used in screening of risk of SLI in preschool children. The combination of Obrazkowy Test Słownikowy – Rozumienie (OTSR; Haman & Fronczyk, 2012) and a shortened version of Zadanie Nazywania Obrazków (ZNO; Haman, Smoczyńska, Łuniewska & Chyl, 2013) obtained both sensitivity and specificity higher than 85%, which is sufficient for screening.

Badanie z użyciem funkcjonalnego rezonansu magnetycznego, pozwalające na wyznaczenie mózgowych ośrodków określonych sprawności poznawczych, stanowi element diagnozy przedoperacyjnej u pacjentów neurochirurgicznych z półkulowymi lezjami o.u.n. Dane z badania funkcjonalnego oraz wyniki diagnozy neuropsychologicznej, dotyczące ewentualnych deficytów poznawczych oraz lateralizacji, są istotne przy planowaniu zakresu resekcji zmiany patologicznej i drogi dostępu operacyjnego. Celem niniejszej pracy jest ocena sprawności werbalnych i ich mózgowej reprezentacji u dzieci z półkulowymi ogniskowymi zmianami o.u.n. Opisywane badania miały charakter kliniczny, zostały przeprowadzone na Oddziale Neurochirurgii Instytutu „Pomnik - Centrum Zdrowia Dziecka”. Badaniami objęto 23 dzieci, w wieku od 8 do 18 lat, u których lokalizacja lezji lub planowana droga operacyjna stwarzały ryzyko wystąpienia zaburzeń w zakresie funkcji werbalnych. Przeprowadzenie procedur czynnościowych, dobieranych indywidualnie do każdego pacjenta, było poprzedzone diagnozą neuropsychologiczną, ze szczególnym uwzględnieniem funkcji językowych oraz lateralizacji. W badanej grupie stwierdzono zbliżoną częstość występowania prawopółkulowej (39%) i lewopółkulowej (35%) dominacji dla sprawności werbalnych, reprezentacja obustronna występowała u 25% dzieci. Trudności w zakresie sprawności werbalnych zdiagnozowano u połowy pacjentów. Nie stwierdzono zależności pomiędzy obecnością zaburzeń językowych a umiejscowieniem lezji w półkuli dominującej vs. niedominującej dla mowy. Stwierdzane w badaniu neuropsychologicznym zaburzenia werbalne były często „niecharakterystyczne” dla lokalizacji zmiany patologicznej. Analiza wyników uzyskanych w badaniu neuropsychologicznym w odniesieniu do danych pochodzących z badań fMRI pokazała, że występowanie zaburzeń językowych, bądź ich brak, ani też dane na temat dominacji strony ciała, nie mogą być podstawą do orzekania o półkulowej dominacji dla mowy u pacjentów pediatrycznych ze zmianami półkulowymi o.u.n. Obserwowane u badanych dzieci trudności językowe nie miały charakteru afazji, rozumianej jako utrata zdolności wcześniej opanowanych, ale świadczyły raczej o nieprawidłowym rozwoju mowy, jaki następował w wyniku zadziałania wczesnego czynnika uszkadzającego o.u.n. Uzyskane rezultaty stanowią potwierdzenie stanowiska, iż specjalizacja półkulowa dla sprawności werbalnych ma charakter wrodzony. Niedoskonałość transferu międzypółkulowego przy bardzo wczesnych uszkodzeniach mózgu, której wyrazem jest nie w pełni prawidłowy rozwój mowy, wzmacnia tezę, iż półkule mózgowe nie są ekwipotancjalne.

Seria trzech badań zaprezentowanych w pracy miała na celu określenie specyfiki przetwarzania informacji sensorycznych oraz ustalenie związków pomiędzy nasileniem zaburzeń sensorycznych a objawami autyzmu i poziomem rozwoju psychoruchowego u dzieci w wieku przedszkolnym z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (ASD). Podjęto również próbę wyodrębnienia w grupie dzieci z ASD podtypów, charakteryzujących się różnymi profilami zaburzeń sensorycznych oraz rozwoju psychoruchowego. W badaniach wzięło łącznie udział 89 dzieci z ASD w wieku od 2 lat do 5 lat i 7 miesięcy. Wykorzystano m.in. Profil Psychoedukacyjny w wersji poprawionej (PEP-R) oraz wypełniany przez rodziców Profil Sensoryczny w wersji poprawionej (SPCR). Wyniki badań wskazują, że dzieci z ASD przejawiają więcej trudności w przetwarzaniu informacji sensorycznych niż dzieci rozwijające się prawidłowo, zarówno wtedy, gdy porównywane grupy są dobrane pod względem płci i wieku (Badanie nr 1), jak i w przypadku grup dopasowanych pod względem wieku rozwojowego (Badanie nr 2). U dzieci z ASD problemy sensoryczne zwykle dotyczą kilku zmysłów jednocześnie. Nie stwierdzono istnienia wyraźnych zależności liniowych pomiędzy poziomem trudności w przetwarzaniu informacji sensorycznych a nasileniem trudności rozwojowych, głębokością występujących u dzieci objawów autyzmu oraz wiekiem badanych. Rezultaty analizy skupień wskazują na istnienie wśród dzieci z ASD w wieku przedszkolnym czterech podtypów charakteryzujących się różnym profilem w zakresie zmiennych sensorycznych i rozwojowych (Badanie nr 3).
The purpose of this research project, conducted in three studies, was to explore the characteristics of sensory processing in preschool children with autism spectrum disorder (ASD). The relationship between unusual sensory symptoms and severity of autism, as well as level of psychomotor development, was examined. Furthermore, cluster analysis was used to identify subtypes of preschoolers with ASD who share a pattern of sensory symptoms and psychomotor development. Parents of children aged 2 years to 5 years and 7 months (N=89) completed a Sensory Profile Checklist Revised (SPCR). In addition, a Psychoeducational Profile – Revised (PEP-R) was used. Results indicated that children with ASD showed more difficulties in sensory processing when chronological (Study 1) and developmental (Study 2) age-matched controls were used. Outcomes also confirmed that sensory abnormalities are in children with ASD multimodal. No linear relationship between sensory difficulties and severity of autism, level of psychomotor development and participants’ age was found. In addition, the cluster analysis identified four subtypes of ASD preschoolers, each characterized by different sensory and developmental variables (Study 3).

The article describes language disorders occur in children with very early onset schizophrenia in comparison with the speech pathology diagnosed in adolescents and adults with schizophrenia. The conclusions of the study are applicable in programming speech‑language therapy.